Samenvatting van de lezing over Glycymerididae van het Loire gebied gehouden op 22 november 2008 in Nijmegen

Samenvatting

van

de

lezing

over

Glycymerididae

van

het Loire

gebied gehouden

op

22 november 2008

in

Nijmegen

Freddy

vanNieulande

*

Vaste waarden bruikbaarvoordeterminatie

Oppervlaktesculptuur

Alle

_{Glycymerissen}

hebbeneen

opperhuid

of

periostra-cummeteenstructuurdievoor iederesoortanders

is,

maar

binnen desoortidentiek

_blijkt

te

_zijn.

De littekens

(struc-tuur)

die dit

periostracum

achterlaat is

_{gelukkig bij}

fossie-le

_schelpen

herkenbaar

_gebleven.

Meestal is dezestructuur

harig

of

_{schubbig (vliezig).}

- Er

zijn

ribstructurenmethoofdribbendiezich door

split-sing

kunnen vermeerderenmet secundaire ribben. De

hoofdribben_vormen dan bundelsmetzich

vermeerde-rende secundaire

_ribjes

als

_bij

G. bimaculata

_(fijn)

enG.

pilosa (grof).

- Er

zijn

ribstructuren die zich alleen_tegenhet adulte

sta-dium vermeerderen als

_bij

texta.

- Er

zijn

hele

fijne

ribstructuren

(als bij

C.

turonica).

- Er

zijn commarginale

ribben als extraversterkte

groei-lijnen

later

_overgaand

in_eenbreed

_schubbige

gereticu-leerdestructuur

_{(alleen bij}

G.

insubrica).

- Er is

eenstructuurvan

regelmatige ribjes

en

groeilijnen

(bij

G.

_glycymeris).

Ligament-area

De

_{ligament-area}

heeft aanvullende waarde als

determi-natie

_hulp.

Deze kan

_{glad zijn}

ofeenstructuurvan

groe-venvertonen.

- De

groevenkunnen

in het midden

el-kaar stuitend raken

(Chevrongroeven).

Desoorten metdeze

structuur

plaatsen

wein

Glycymeris (Chevronia).

- De

groeven kunnen in het midden

inwe-vend in elkaar

grij-pen

(Intercalerende

groeven).

Het zou gepast

zijn

dezete

kunnen

_plaatsen

als

_{Glycymeris (Intercalaria).}

- De_{soorten met} een

gladde

structuur

plaatsen

wein

Gly-cymeris

(Glycyme-ris).

Ook de

_verhouding

van de

_plaats

van de_top

_(apex)

ten

opzichte

vande

_{ligament-area (in}

het

_midden,

meer naar voor- of

_achterzijde)

kan _een

_{belangrijk hulpmiddel zijn}

bij

determinatie.

Herkennenvan linker- of

_rechterklep

De_toppenvan

Glycymeris zijn

steeds naarachteren

ge-richt. Wenoemendit

_opisthogyr.

Devoorste

_spierindruk

is

_{langgerekt driehoekig, spits}

naar

onderen,

buiten

_afgerond,

licht_naarbinnen

_gebogen

tot

na-genoegrecht. De achterste

spierindruk

is

_ovaalrond,

onder-aaniets

spits uitgetrokken (ezelsbruggetje:

a-r,achterlicht

rood of

_{achterzijde rond).}

De achterrand is meestal

langer

dan de

_voorzijde.

Voor velen

zijn Glycymerididae (Glycymerissen)

eenbron

vanvele

problemen

voorhetopnaam

brengen

vande

soor-ten.

_Op

zich is het allemaal nietzo

moeilijk,

als

_je

maar

weet datereenpaarvaste waarden bruikbaar

_zijn

omtot

een

juiste

determinatietekomen.

Achter

Rechts: Bij insubrica(cor)

is de achterrandmeer

uitgetrokken

waardoor deverhoudingenzich

Een intermezzo:

_deshayesi

De ondersoort

_Glycymeris

_(Glycymeris)

bimacula-ta

deshayesi

is door

_Mayer

in 1868 beschreven aan

de hand_{van zeer convexe}

_exemplaren

uit de

mioce-ne

_afzettingen

uit de

_omgeving

_van Tours in

Frank-rijk.

In diverse miocene

afzettingen

in de

omgeving

van Bordeaux- met

nameteSalles -

komen,

_naar

ge-lang

de sedimentatiezone,zowelzeer vlakke als

con-vexe vormen voor. Vlakke _{vormen over} het

alge-meen in

fijnzandige

bioturbatezones en convexe

vor-menmeestal opzeerharde

_{schelpenlagen}

of eventueel

transgressielagen.

Dit kan een een

aanwijzing zijn

dat

hoe harder de bodem

_is,

desteconvexerde

schelpvorm

is

_bij

de

_{Glycymerididae.}

Een interessant artikel

hier-overis datvanR.D.K. Thomas

(1975):

Functional

mor-phologic, ecologie

and

_evolutionary

conservatism in the

Glycymeridae (Bivalvia).

Journal of

_{Palaeontology,}

18

(2): 217-254, pi.

38.

Daarom isdenaam

_deshayesi

niet als

_geografische

on-dersoort_voor Tourainete

handhaven,

maarkan alleen

alseen variatiebinnendesoortwordenbeschouwd.

Glycymerididae

voorkomend in Touraine

Glycymeris (Glycymeris)

bimaculata

_{(Poli, 1795)}

Synoniemen:

Pectunculus

_{(Axinea) deshayesi}

(in

Dollfus_en

_Dautzenberg,

₁₉₀₂₎

Pectunculus

_{deshayesi (Mayer, 1868)}

Glycymeris glycymeris pilosa (in

Lauriat

_{Rage, 1981)}

Glycymeris (Chevronia)

turonica

_{(Mayer, 1868)}

*

Synoniem

variicostatus

_{(Mayer, 1895)}

Glycymeris (Glycymeris)

texta

(Dujardin, 1837)

*

Glycymeris (Intercalaria?)

insubrica

_{(Brocchi, 1814)}

Synoniemen:

nummaria

_{(Linné, 1758)}

cor

(Lamarck,

1805)

violascens

_(Lamarck,

₁₈₁₉₎

Typemateriaal

van turonica in Basel Verrassend

genoegvondenwein onsonderzoek in 1999

een

Glycymeris-

soort_{die wel erg leek op}bimaculata,maar

die,

vanwegede chevronstructuur in de

ligament-area

ende

uiterst

_fijne

radiale

_ribjes,

toch iets andersmoest

zijn.

De

_{algemeen gebruikte}

literatuurvanDollfusen

Dautzen-berg

1902overdebivalven_vanTouraine

_gaf

_onsniet direct

een

oplossing.

Alleen in de tekst_{was er een}

aanknopings-punt.Dezeauteurs

_plaatsen

turonicavan

Mayer namelijk

als

_synoniem

onder bimaculata

_deshayesi

,

omdat

_zij

_van

mening zijn

dat het

_bij

de door

_Mayer

bedoeldesoort al-leenmaar om

juveniele exemplaren

gaat.

Geprikkeld

hierdoor_togenPeter

_Moerdijk

eniknaarhet

Natuurhistorisch MuseumvanBasel. Ons onderzoekvan

het

typemateriaal

aldaar heeft

_aangetoond

dat

_Mayer

wel

degelijk gelijk

hadmetde

_naamgeving

van

zijn

turonica

omdat dezesoort_{zich vanwege de hierna}

_genoemde

typi-schekenmerken

duidelijk

onderscheidtvanbimaculata. *

Desoorten turonicaentextakennenweookvan

ontslui-tingen

in het Redonien. De andere

zijn

bekendvan

nage-noegalle klassieke

vindplaatsen

in Touraine.

Glycymeris (Glycymeris)

bimaculata

Het onderscheid

Bij

bimaculata is de

_{ligament-area glad}

metslechts lichte

horizontale

_groeilijnen.

Bij

turonica

_zijn

er

chevrongroeven.

De_typenin de collectievan

Mayer zijn

vande

_vindplaats

Pauhny

enbevinden zich in het Natuurhistorisch

Muse-umin Basel.

Vergissingen zijn menselijk: pilosa?!

In de

_publicatie

_vanLauriat

_Rage

_1981,

Les Bivalves de

Redonienenz. is ereen

vermelding

met

afbeelding

van

Glycymeris (Glycymeris) glycymeris pilosa!

Aangezien

zowel

_glycymeris

als

_pilosa

een

gladde

ligamen-tarea

hebben,

is deze

_naamgeving

wel heel curieuste

noe-men.Bovendien

_zijn

G.

_glycymeris

enG.

_{pilosa onderling}

verschillendesoorten.

_Vanwege

de

typerende

kenmerken

gaathet hier dus ookom

Glycymeris

turonica.

Resumerend

• bimaculata

Area

_glad,

soms horizontale

groeilijnen. Top

nagenoeg

in het midden.

_Buitenzijde

met

fijne

radiale

_ribjes

die

door

_invoegen

van steedsmeer secundaire

ribjes

bun-delsvormendie uitstralentotde rand.

•turonica

Areamet

fijne

stuitende

_{chevrongroeven.}

_Top

_nagenoeg

in hetmidden.

Buitenzijde lijkt

nagenoeg

glad

maarheeft

uiterst

_fijne

niet

_{uitsplitsende ribjes.}

•texta

Area

_{glad. Top}

steedsverdernaarachter

geplaatst

dan

bij

bimaculata.

_Buitenzijde

metsterke vanuit de_top

stralende radiale

_ribben,

welke

pas

bij

grotere

afmeting

vande

schelp splitsen,

echter zonder bundelstevormen

die_zo

_{typisch zijn bij}

bimaculata.

• insubrica

Areametinwevende

_{(intercalerende) golvende}

chevron-groeven, meestal echter paszichtbaar

bij

adulte

exem-plaren. Top

iets uit het

_midden,

naarachteren

geplaatst.

Aan de

_buitenzijde

vandetopsterke

_commaiginale

(con-centrische)

ribben,later door het

_invoegen

van radiale

groeven

overgaand

in

_{gereticuleerde sculptuur}

metsteeds

brederwordende

_schubjes.

Echter!

• Meestal

_zijn

de

_schelpen

_vanTouraine

_zodanig

afgesle-tendatzeabsoluut nietmeertotop soortniveaute

on-derscheiden

_zijn.

• Dat

_geldt

_voor

ongeveer 80tot90 %vande

gevonden

exemplaren.

• Inieder

geval

ruimt dat lekker

op!

Literatuur

Dollfus,

G.F. &

_{Dautzenberg, P.,}

1902-1920.

Conchyliolo-gie

du Miocène moyen du Bassin de la

Loire,

I.

Pélécy-podes.

- Mém. Soc. Géol._France,

Paléont.,

27:_1-106, T.

_{1-5, 1902;}

_107-162,

T.

_6-10,

_1904;

_163-240,1.

11-15, 1906; 241-296,T.16-22,1909;

297-378,

T.

_23-33;

379-500,T.34-51, 1920;Paris.

Lauriat-Rage, A.,

1981. LesBivalves du Redonien Plioc.

Atl. deFrance,etc.- Mem. du Mus. Nat. d’Hist.

Nat.,

nouv.

série,

tomeXLV,pp. 1-173,

pl.

I-XVII. Paris.

Mayer-Eymar, C.,

1867.

_Catalogue

des fossiles des

ter-rains tertiaires du Musée fédéral de

_Zurich,

3e Cahier

-

Mollusques;

Familie des Arcides

(In

8_paris,

1868).

Zurich.

Glycymeris (Glycymeris?)

texta

Moerdijk,

P.W., and

_Nieulande,

F.A.D.van, 1995.

Gly-cymeris (GlyGly-cymeris) radiolyrata

sp.nov.

(Mollusca,

Bivalvia, Glycymerididae)

From the Pliocene of the

North Sea Basin.- Contr. Tert.

Quatem.

Geol. 32

(1-3),

pp.

3-17,

1

_fig.,

4

_{pis. Leiden,}

June 1995.

Moerdijk,

PW. & Nieulande F.A.D.van, 1997.

Glycy-merididae

(Mollusca, Bivalvia).

Vanaf het

_Oligoceen

in

_Europa

voorkomende fossieleenrecente soorten.

-Afzettingen

WTKG. 18

_(3):

_{pp. 55-74.}

Nieulande,

F.A.D.van&

Moerdijk

P.W., 1999.

_Europese

Glycymerididae.

- De

Kreukel, uitgave

_vande

Mala-cologische Contactgroep

Amsterdam &

omstreken,

in

samenwerking

methet

Koninklijk

Zeeuwsch

Genoot-schap

der

_{Wetenschappen.}

Extra

editie,

1-83.

Moerdijk,

PW. &

_Nieulande,

F.A.D._van,2000. Revision

ofPliocene

_{Glycymerididae (Mollusca, Bivalvia)}

From

the North Sea basin.- Contr. Tert.

Quatem.

Geol. 37

(1-2):

pp. 3-21. 6

pis. Leiden, July

2000.

*

Freddy

vanNieulande,

Scheldepoortstraat

56,

4339 BN NieuwenSint-Joosland, tel.

_(Oil)

860 17 29

email:

_{frvannieuKajzeelandnet.}

nl

Glycymeris (Intercalaria?)

insubrica