Havo-examen
De aarde als natuurlijk systeem
5
Gebruik waar nodig de atlas.
1 De botsing tussen twee platen
Bron 1 Het botsen van een oceanische en een continentale plaat
In bron 1 zie je hoe een oceanische plaat onder een continentale plaat duikt. 1 Hoe heet dit verschijnsel?
2 Van welk type plaatbeweging is hier sprake?
3 In veel gebieden ligt de oceanische plaat onder water. Beschrijf nu het reliëf van de zeebodem vlak langs de kust.
4 Aardbevingen kunnen zich voordoen in de gebieden x en y. Welk verschil is er tussen het hypocentrum van een aardbeving in gebied x en het hypocentrum van een aardbeving in gebied y?
5 Hoort gebied A bij de continentale plaat of bij de oceanische plaat? Licht je antwoord toe. In bron 1 is ook te zien dat op de continentale plaat vulkanen ontstaan.
6a Wat voor typen vulkanen zullen dit zijn? b Leg uit hoe deze vulkanen ontstaan.
2 Op reis naar Paramaribo
Bron 2
Het klimaat van Suriname
Suriname ligt in de tropische klimaatzone en wordt door Köppen ingedeeld in Aw en Af. Plaatselijk zijn er ook moessonkenmerken.
In Suriname spreekt men over vier seizoenen:
- De kleine regentijd: eerste helft december tot tweede helft januari. - De kleine droge tijd: tweede helft januari tot tweede helft maart. - De grote droge tijd: tweede helft maart tot eerste helft augustus. - De grote droge tijd: eerste helft augustus tot eerste helft december.
Hoewel de temperatuur hoog genoeg is, wil niet overal tropisch regenwoud groeien. Daarvoor is niet zozeer de totale hoeveelheid regen die per jaar valt belangrijk, als wel de verdeling van die neerslag over het jaar. Een jaarlijks hoeveelheid van1600 mm geldt als uiterste minimum, maar dan moet er per maand zeker 130 mm regen vallen.
Bron: Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie
Je gaat op vakantie naar Paramaribo. Je vertelt dit aan een vriend en je zegt dat je er naartoe gaat in de grote droge tijd. Je vriend is echter niet onder de indruk van deze benaming. Hij pakt de atlas om dat te bewijzen.
7 Welke argumenten gebruikt hij?
8 De grote hoeveelheid neerslag die in Suriname valt, past in een mondiaal patroon van neerslagverdeling. Leg uit hoe deze grote hoeveelheid neerslag in Suriname ontstaat. Bespreek in je antwoord ook de luchtdrukverdeling in dit gebied.
9a Op regionaal niveau, in de kustgebieden van Suriname, is de verdeling land-water belangrijk. Waar ontstaan in dit gebied de lagedrukgebieden bij voorkeur, boven land of boven water? Waardoor ontstaan ze daar?
b Welk gevolg heeft dat voor de windrichting en de neerslag in Paramaribo? 10 In sommige delen van Suriname komen moessonkenmerken voor.
a Noem een van die kenmerken. b Leg uit hoe dit kenmerk ontstaat?
11 Paramaribo ligt in het gebied van de noordoostpassaat. Wat is een passaat?
12 Wind ontstaat altijd tussen een hogedrukgebied en een lagedrukgebied. Als dit de volledige verklaring was, zou in Paramaribo heel vaak een noordenwind waaien. In werkelijkheid komt de wind vaak uit het
noordoosten. Leg nauwkeurig uit hoe deze afwijking in de windrichting ontstaat.
3 Uit elkaar
13 In het verleden hebben Afrika en Zuid-Amerika aan elkaar vast gezeten. Wanneer begon de scheiding tussen beide platen?
14 Bereken nu in welk tempo Afrika en Zuid-Amerika uit elkaar gedreven zijn. We gaan hierbij uit van het actualiteitsprincipe. Dat betekent dat de snelheid die nu gemeten wordt ook vroeger de snelheid was. Bij de berekening gebruik je de ligging van de plaatsen Recife in Zuid-Amerika en Douala in Afrika. 15 Welke twee bewijzen kun je in de atlas vinden voor het contact dat vroeger bestond tussen Afrika en
Zuid-Amerika? Noteer de kaart(en) die je hierbij gebruikt hebt.
16 Toen Afrika en Zuid-Amerika nog aan elkaar vast zaten, was er een grote rivier die veel water afvoerde naar de huidige Grote Oceaan. Deze rivier was een voorloper van de huidige Amazone.
Nu voert de Amazone veel water af naar de Atlantische Oceaan.
Beschrijf in maximaal 100 woorden waardoor deze verandering in stroomrichting ontstond. Neem in je antwoord ook op wanneer deze verandering ongeveer plaatsvond.
4 De afvoer van de Rijn
Bron 3
17a In bron 3 zie je wat er kan gebeuren als een rivier van een hoger gelegen gebied opeens in een lager gelegen gebied terechtkomt. Geef een beschrijving van deze gebeurtenissen.
Bron 4 Het stroomgebied van de Rijn
18 Welk soort geografische vraag is in vraag 17 gesteld? Kies uit: - een beschrijvende vraag
- een waarderende vraag - een voorspellende vraag - een probleemoplossende vraag
19 In bron 4 zie je een kaart van het stroomgebied van de Rijn.
Waar zal de landschapsvorm van vraag 17 waarschijnlijk ontstaan? Kies uit de punten A, B of C. Verklaar je keuze.
20 Zoek in de atlas op wanneer het debiet van de Rijn in Nederland het grootst is en wanneer dit het kleinst is. Noteer bij elke maand de juiste hoeveelheden
21 De Rijn is een gemengde rivier. Dat betekent dat het water zowel van regenwater afkomstig is als van gletsjers. Een deel van de neerslag komt niet in de rivier terecht, omdat het verdampt. Zoek in de atlas in de waterbalans op in welke maanden Nederland een neerslagtekort heeft.
22 Door de klimaatverandering zal het in Europa warmer worden. Noem twee gevolgen hiervan voor het debiet van de Rijn. Licht elk gevolg toe.
23 Op de kaart zijn ook gebiedjes aangegeven met de letters p, q, r en s. Bij welke letter is sprake van:
- een vlechtende rivier? - een meanderende rivier? - een U-dal?
24 Als we inzoomen op een stukje van een meanderende rivier, dan kun je daarin zowel erosie als sedimentatie zien optreden. Waar komt veel sedimentatie voor? Waarom juist daar?
5 De eskimo’s verdrinken
Bron 5
De eskimo's verdrinken
In Alaska liggen nu nog 213 inheemse dorpen. Hier wonen autochtone eskimo's. Veel van de dorpen liggen aan de kust en zijn ontstaan als winterkamp. De eskimo's woonden er in de winter; in de andere maanden volgden ze de rendieren, de zeehonden en de zalm. Het nomadische bestaan verdween onder andere door de bouw van een kerk en een school.
Een van die dorpen is Shishmaref, dat op 30 km van de poolcirkel op een eilandje voor de kust ligt. De 600 bewoners van het dorp zullen binnen afzienbare tijd moeten verhuizen, maar verplaatsing van het dorp kost zeker 200 miljoen dollar.
Het is duidelijk dat het klimaat in dit gebied snel verandert. Bij elke storm slaat een deel van het eiland weg. De oppervlakte bedraagt nu nog 5 x 0,5 km. Vroeger gebeurde dat niet. Toen lag de zee rond het eiland in de winter vol ijsschotsen die de eroderende kracht van de zee braken. Nu bevriest de zee niet meer. Sterker nog, de permafrost, die tienduizenden jaren heeft bestaan, ontdooit langzaam. Vijvers met zoet water lopen nu leeg in de ontdooide ondergrond. De bewoners van Shishmaref moeten nu drinkwater kopen. Een jerrycan met 9 liter water kost bijna 20 dollar.
Doordat de permafrost smelt, wordt de bodem onstabiel. Muren van zandzakken en stenen om de erosie van het eiland tegen te gaan, zakken weg in de slappe ondergrond. Datzelfde gebeurt met de huizen.
Nu de zee niet meer bevriest, kunnen de ijsberen hun jachtgebieden niet meer bereiken en zoeken ze voedsel in de dorpen. Omgekeerd moeten de bewoners van Shishmaref op zee veel langer zoeken naar zeehonden. Eenmaal aan land wordt het vlees van de dieren op traditionele wijze gedroogd. Maar nu de temperatuur stijgt, komen er steeds meer vliegen en insecten op dat vlees af, waardoor het snel bederft.
Bron: NRC Handelsblad, februari 2007
25a In welke zone wonen deze eskimo's?
b Welke natuurlijke begroeiing kun je verwachten in deze zone?
26 Het opwarmen van de aarde bevordert het smelten van de permafrost. Maar het smelten van de permafrost bevordert ook het opwarmen van de aarde. Leg beide ontwikkelingen uit.
27a Welke relatie staat er in de tekst tussen de hydrosfeer en de lithosfeer? b Welke relatie staat er in de tekst tussen de atmosfeer en de lithosfeer?
28 Er wordt tussen de regering van Alaska en de bewoners veel gesproken over de verplaatsing van het dorp. De bewoners van het dorp hebben een lijst gemaakt van eisen waaraan een nieuwe vestigingsplaats moet voldoen. Noem vier van die eisen.
