7
BUITENLAND
achtergrond
Energie Actueel | jaargang 16, nummer 9 | dinsdag 12 november 2013Verhit energiedebat
in Groot-Brittannië
DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN
Nog nooit heeft het energiebeleid in Groot-Brittannië zo in het brand-punt van de belangstelling gestaan als nu. Stijgende energierekeningen, dreigende stroomtekorten, verzet tegen windparken, nieuwe kerncen-trales: bijna iedere dag is energie voorpaginanieuws.
Achtergrond van alle discussies over energie in Groot-Brittannië is dat het
land de komende jaren veel van zijn opwekkingscapaciteit kwijtraakt. Oude kolencentrales moeten sluiten en de meeste kerncentrales komen aan het eind van hun levensduur. De grote vraag is hoe die capaciteit kan worden vervangen, terwijl de voorzieningszeker-heid gewaarborgd blijft en tegelijkertijd klimaatdoelstellingen worden gehaald. Premier David Cameron beloofde bij zijn aantreden in 2010 ‘de groenste regering ooit’.
Groene geldverspilling
Maar binnen Conservatieve gelederen is steeds meer verzet gekomen tegen wat als groene geldverspilling wordt beschouwd. Aangevoerd door minister van Financiën, George Osborne, zet deze groep vooral in op schaliegas, om-dat het Britse Noordzeegas opraakt en gasimporten duurder worden. Osborne kondigde eerder dit jaar belastingvoor-delen aan om winning van schaliegas te stimuleren. Daarop volgde een zomer van protesten tegen ‘fracking’. In debat-ten voerden emoties vaak de boventoon. Tegenstanders willen niks weten van proefboringen en voorstanders geloven heilig in een walhalla van goedkoop gas. Steeds vaker ging het in debatten over kosten: hernieuwbare energie zou te duur zijn en te afhankelijk van subsidies waar- voor uiteindelijk de consument betaalt.
Prijsverhogingen
Geheel onverwacht beloofde oppositie-leider (en voormalig energieminister) Ed Miliband op een partijconferentie in september dat als Labour de verkie-zingen in 2015 wint, de energieprijzen 20 maanden lang zullen worden be- vroren. Die belofte maakte het energie- debat nog politieker dan het al was. Toen netbeheerder National Grid vervolgens cijfers publiceerde waaruit bleek dat de reservecapaciteit voor deze winter be-neden de 5% zou komen, schreeuwden de krantenkoppen dat de “lichten zou-den uitgaan.” Grote delen van de pers gaven daarbij de schuld aan de bouw van windparken i.p.v gascentrales. Geschrokken van de reactie verzekerde National Grid dat er geen sprake van was dat de leveringszekerheid in gevaar
zou komen. Als klap op de vuurpijl kondigde energieleverancier SSE aan de prijzen voor gas en elektriciteit met 8 tot 10% te verhogen. De andere grote energiebedrijven volgden snel. SSE gaf vooral ‘groene belastingen’ de schuld van de gestegen kosten. In het nauw ge-dreven door de verkiezingsbelofte van Labour en de verontwaardiging over de prijsverhogingen kondigde premier Cameron plotseling aan dat alle groene belastingen opnieuw zullen worden bekeken. Dat kwam hem op kritiek te staan dat zo het vertrouwen van inves-teerders in duurzame energie wordt ondermijnd. Er wordt nu afgestevend op een politieke oplossing, waarbij som-mige van de ‘groene’ maatregelen uit de algemene begroting worden betaald in plaats van via de energierekening. Omdat energie zo vaak de voorpagina’s haalt en het de Britten direct in de porte- monnee raakt, zal energie ongetwijfeld één van de belangrijkste thema’s wor-den van de verkiezingen in 2015.
De nucleaire optie
Terwijl al het gekrakeel over energie-prijzen in volle gang was werd er ook nog eens voorlopige overeenstemming bereikt over de bouw van een eerste nieuwe kerncentrale. Daarbij kreeg het debat over energieprijzen een nieuwe dimensie, want het Franse EDF krijgt 35 jaar lang een prijs voor zijn kern-stroom gegarandeerd, die momenteel het dubbele is van de marktprijs. Voorstanders van een nieuwe genera-tie kerncentrales in Groot-Brittannië zeggen dat die broodnodig zijn voor de zekerheid en betaalbaarheid van de stroomvoorziening. Maar volgens
tegenstanders zijn kerncentrales te duur en zijn kostenoverschrijdingen eerder regel dan uitzondering.
Mededingingsonderzoek
De stijgende energierekeningen werden zo hoog opgenomen dat de directeuren van de grote energiebedrijven op 29 oktober voor een parlementaire commissie moesten verschijnen. Daarbij gaven de meesten aan dat prijsverhogingen nodig waren van-wege de gestegen groothandelsprijzen voor gas, de gestegen transportkosten en de hogere ‘groene belastingen’. Toezichthouder OFGEM mengde zich in het debat met te zeggen dat de groothandelsprijzen voor gas met slechts 1,7% waren gestegen en geen verhogingen van 10% rechtvaardigden. De groene belastingen (die overigens vooral uit sociale maatregelen bestaan om brandstofarmoede te bestrijden) vormen slechts 8% van de energie-rekening en kunnen dus ook niet de voornaamste oorzaak van de prijs-stijgingen zijn. Kleinere onafhanke-lijke energiebedrijven deden ook hun zegje bij de commissie en uitten hun verbazing over de prijsverhogingen van grote bedrijven. Er werd besloten dat de energiemarkt opnieuw wordt onderworpen aan een mededingings-onderzoek. Topman Tony Cocker van E.On UK drong daar zelf op aan om het vertrouwen in de energiebedrijven te herstellen.
Toename broeikasgasemissies vlakt af
De uitstoot van broeikasgassen neemt jaarlijks verder toe, vooral in zich ontwikkelende landen. De toename hiervan vlakt af. De klimaatverandering die hiermee samenhangt, wordt vooral veroorzaakt door emissies die al in de atmosfeer verblijven. Zich ontwikkelende landen stellen daarom dat de rijke landen weliswaar minder uitstoten dan zij, maar feitelijk primair verantwoordelijk zijn voor het broeikasaffect. Twee recente studies van PBL-medewerkers werpen een nieuw licht op deze situatie. De eerste studie (1) keek naar recente emissies. Het goede nieuws is dat
de toename hiervan in 2012 veel minder was dan in voorgaande jaren. Rekening houdend met een schrikkel-jaareffect bedroeg de toename van CO2-emissies van energievoorziening,
cement-, ijzer- en staalproductie in 2012 1,1%, dat is minder dan de helft van de jaarlijkse toename sinds 2000 (2,9%). In elk van de drie belangrijkste regio’s (samen meer dan de helft van de mondiale emissies) nam de groei sterk af. Het meest in China, met een toename van 3% in 2012 tegen 10% per jaar sinds 2000. Deze lagere toename is in lijn met de klimaatplannen van China, dus het is heel wel denkbaar
dat hier van een trendbreuk sprake is. Dat zou ook in de Verenigde Staten het geval kunnen zijn, waar de emis-sies met 4% afnamen, vooral door de overgang van kolen naar gas. In Europa namen de emissies met 1,6% af, maar dat kwam vooral door de eco-nomische crisis. De PBL-studie stelt dat 2012 het begin van een mondiale trendbreuk zou kunnen zijn, als China zijn klimaatdoelen haalt, de Verenigde Staten succesvol kolen door gas blijft vervangen en Europa de emissiehandel weet te repareren. Persoonlijk lijkt dat laatste me het meest onzeker, dus in Europa is niet alleen vanuit eigen
perspectief, maar ook in het mondiale belang werk aan de winkel.
Verhoudingen zowat omgekeerd
Den Elzen en zijn mede-auteurs (2) gaan na waar de historische broei-kasgasemissies veroorzaakt zijn. Niet verwonderlijk is dat dit sterk afhangt van welke emissies je in de berekening meeneemt en tot welk jaar je kijkt. Heel gebruikelijk is alleen te kijken naar de (vooral energie gerelateerde) CO2-emissies. Daarover bestaan de
meest recente en betrouwbare cijfers. Maar om een echte indruk te krijgen van de menselijke invloed op het broeikas-effect, zijn ook andere broeikasgassen relevant, alsmede de ontbossing die heeft plaats gevonden. Je moet dan terugkijken tot 1850. Op deze wijze berekend, is 52% van alle historische emissies veroorzaakt door ontwik-kelde landen (19% in de VS, 17% in de huidige landen van de Europese Unie) en 48% door zich ontwikkelende landen (12% in China). In 2020 zijn die verhoudingen al zowat omgekeerd (49% versus 51%). Een van de komende jaren zullen de zich ontwikkelende landen dus ook verantwoordelijk wor-den voor de helft van alle historische broeikasgasemissies in de wereld. Men kan daar natuurlijk kanttekeningen bij maken. In die periode woonde ruim een kwart van de wereldbevolking in de geïndustrialiseerde landen, dus
deze 27% zorgde voor 52% van de emissies. Maar ze ontwikkelde ook het merendeel van de technologie die nodig is om nu te reduceren. Zonder de Engelse stoommachines waren de elektromotoren niet ontstaan, zonder Amerikaanse vliegtuigmotoren geen moderne gasturbines en zonder ICT geen zonnepanelen. Men kan door een discontovoet enigszins met deze technologische vooruitgang rekening houden en daarmee daalt het aandeel van de rijke landen met zo’n 4,5 procent- punt. Om klimaatverandering tegen te gaan moet er op afzienbare termijn een piek in de jaarlijkse mondiale emissies bereikt worden. Rijke en zich ontwikkelende landen zijn samen ver-antwoordelijk en kunnen ook samen het verschil maken. Europa is daarin alleen een geloofwaardige partij als we niet alleen doelen stellen, maar ook zelf ons huiswerk op orde hebben.
Pieter Boot is verbonden aan het Planbureau voor de Leefomgeving.
Column
(1) J.G.J. Olivier et al, Trends in global CO2 emissions: 2013 Report, PBL.
(2) M.G.J. den Elzen et al, Countries’ contributions to climate change: effect of accounting for all greenhouse gases, recent trends, basic needs and technological progress, Climate Change.
