UvA-DARE (Digital Academic Repository)
Polysemy or monosemy: Interpretation of the imperative and the dative-infinitive
construction in Russian
Fortuin, E.L.J.
Publication date
2001
Link to publication
Citation for published version (APA):
Fortuin, E. L. J. (2001). Polysemy or monosemy: Interpretation of the imperative and the
dative-infinitive construction in Russian. Institute for Logic, Language and Computation.
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.
Inn de literatuur is een lange discussie gaande over de vraag of vormen in beginsel
monoseemmonoseem zijn, dat wil zeggen één abstracte betekenis hebben, of dat zulke abstracties
principieell te weinig specificiek zijn. Volgens de laatste opvatting zijn betekenissen in essentiee polyseem, dat wil zeggen vormen zijn geassocieerd met verschillende aan elkaar gerelateerdee betekenissen. Veel onderzoeken die zich met deze vraag bezighouden, zijn sterkk theoretisch van aard en ondersteunen hun empirische claims niet met diepgravendee analyses van talige data. De nadruk op het theoretische aspect leidt, in sommigee gevallen, tot bepaalde tekortkomingen. Monoseme analyses laten het proces vann interpretatie van betekenissen vaak onverklaard en in veel gevallen zijn de betekeniss definities zo abstract dat ze ook de betekenis van oppositionele vormen beschrijven.. In polyseme analyses is het vaak onduidelijk wat precies de criteria zijn om verschillendee betekenissen te onderscheiden en in veel gevallen is de status van grensgevallenn onduidelijk. Bovendien wordt in polyseme analyses vaak nagelaten om te wijzenn op de gedeelde kenmerken van verschillende gebruiksgevallen van één vorm die inn oppositie met andere vormen kunnen staan.
Inn deze dissertatie probeer ik meer inzicht te verschaffen in het fenomeen van polysemiee dan wel monosemie door een gedetailleerde analyse te geven van de wisselwerkingg tussen betekenis en context tegen de achtergrond van het betekenissysteemm waarin de bestudeerde vormen optreden. De onderzochte vormen zijnn de imperatief en de datief-infinitiefconstructie in het moderne Russisch. Het voornaamstee doel van deze analyses is de verschillende gebruiksgevallen van deze vormen/constructiess te verklaren.
Inn hoofdstuk I geef ik een korte inleiding tot de dissertatie. Alvorens de genoemde vormenn te onderzoeken bespreek ik in hoofdstuk II de structuur van betekenis door te kijkenn hoe betekenissen of concepten worden geleerd en hoe ze functioneren in het taligee systeem. In navolging van Bartsch (1999) stel ik dat vormen in een stabiele talige
Samenvatting Samenvatting
structuurr noodzakelijk met meerdere betekenissen geassocieerd zijn. Dit is echter alleen mogelijkk als de taalgebruiker een onderscheid kan maken tussen zulke verschillende gebruiksgevallenn door middel van verschillende perspectieven. Hierbij is het van belang dat conceptenn niet vanuit een te algemeen perspectief worden bekeken en dat het gebruik vann een talige uiting afgebakend wordt door oppositionele vormen.
Ikk wijs er verder op dat het tevens mogelijk is op verschillende niveaus te abstraherenn van verschillende gebruiksgevallen en 20 een algemene betekenis te definiëren.. De algemene betekenis kan het best gezien worden als een raamwerk waarbinnenn verschillende gebruiksgevallen van een uiting onderscheiden kunnen worden.. Zo'n raamwerk is geen definitie die voorspelt welke gebruiksgevallen mogelijk zijnn en welke niet, maar moet eerder gezien worden als een omschrijving van de gedeeldee kenmerken van een vorm of constructie die in oppositie kunnen staan met anderee vormen. De notie 'raamwerk' duidt op twee dingen, namelijk: (i) het kan gezien wordenn als een beperking op het gebruik van een bepaalde vorm, anders gezegd, een beperkingg op de betekenisafleidingen van een bepaalde vorm, en (iï) binnen het raamwerkk kunnen verschillende gebruiksgevallen worden onderscheiden. Ik beweer verderr dat het niet mogelijk is om een volledig eenduidig antwoord te geven op de vraag
wanneerwanneer gebruiksgevallen van een vorm als verschillend kunnen worden gezien; dat komt
doordatt er geen duidelijke en discrete criteria zijn voor een dergelijke classificatie. Hett grootste gedeelte van de dissertatie bestaat uit een gedetailleerde analyse van de Russischee imperatief en de Russische datief-infinitiefconstructie. In hoofdstuk III, bespreekk ik de betekenis van de Russische imperatief. Ik geef een basisbetekenis van de imperatieff die gezien moet worden als een abstractie van de zogenaamde 'directieve' en
t
horatieve,, gebruiksgevallen. Deze gebruiksgevallen hebben op hun beurt weer basisgevallenn en afleidingen van deze gevallen door middel van selectie, en mogelijk cancellingg van kenmerken onder perspectieven. Het proces van uitbreiding door kenmerkselectiee treedt op in verschillende gradaties-corresponderend met het aantal geselecteerdee kenmerken—zodat sommige gevallen gezien kunnen worden als grensgevallenn tussen de verschillende gebruikstypen. Deze gebruikstypen corresponderen mett contexttypen. Contexttypen worden gevormd door verzamelingen van formele kenmerkenn die corresponderen met duidelijke semantische typen.
Hoewell het niet mogelijk is om een noodzakelijke en voldoende voorwaarde voor hett correcte gebruik van de imperatief te geven, kan men wel abstraheren van de verschillendee gevallen en wijzen op gedeelde kenmerken die niet optreden bij oppositionelee vormen. D e benadering die ik voorsta in de bestudering van de imperatieff houdt het midden tussen een monoseme en een polyseme benadering. Het
heeftt de overeenkomst met de monoseme benadering dat bepaalde kenmerken (bijvoorbeeldd 'directiviteit') gezien kunnen worden als een noodzakelijke voorwaarde voorr het correcte begrip (eerder dan correcte gebruik) van de imperatief. Het deelt met dee polyseme benaderingen dat verschillende gebruiksgevallen een min of meer onafhankelijkee status hebben en dat verschillende gebruiksgevallen geanalyseerd kunnen wordenn in termen van afleidingen van andere gebruiksgevallen.
Inn hoofdstuk IV bespreek ik de datief-infinitiefconstructie. Ik laat zien hoe de verschillendee modale gebruiksgevallen afgeleid kunnen worden van de betekenissen van dee componenten in de constructie en hoe de distributie van de constructie verklaard kann worden door te wijzen op de betekenis van de constructie. Ik beweer dat het toewijzenn van de datief aan het infinidetpredikaat altijd gerelateerd is aan de
ontisck-modalemodale betekenis van de constructie, hetgeen betekent dat het optreden van de
infinitiefsituatiee door de datiefparticipant voorgesteld wordt als iets wat ligt in de normalee of onvermijdelijke loop der dingen, en wat niet het resultaat is van de wil of intentiee van de datiefparticipant. Meer in het bijzonder beweer ik dat het idee van 'recipienss van een situatie/handeling' te maken heeft met een informatieuitgangssituatie waarinn de datierparticipant niet geassocieerd is met de infinitiefsituatie (of in het geval vann negatie, w/geassocieerd wordt met deze situatie), die dan impliciet tegengesproken wordt. .
Ikk stel verder dat het verbale of predikatieve element van de constructie niet gezien kann worden als een betekenis, maar als een interpretatie die het gevolg is van de associatiee van de niet-uitgedrukte infinitief-agens met het datiefsubject. Het is daarom foutt om modaal-logische operatoren, of modale niet onderliggende vormen voor de constructiee te poneren.
Inn mijn analyse wijs ik verder op de gedeelde kenmerken van de eigenlijke datief-infinitiefconstructiee (met zelfstandige naamwoorden of voornaamwoorden), en het optredenn van de zogenaamde tweede datief. Ik beweer dat de tweede datief geanalyseerdd kan worden als een speciaal soort datief-infinitiefconstructie; een dergelijke benaderingg maakt het mogelijk om de distributie van de tweede datief adequaat te verklaren.. Deze analyse biedt een dieper niveau van verklaring dan analyses die betekeniss niet meenemen in de syntactische analyse (zoals analyses in de Generatieve Grammatikaa of in het model van Lexical Functional Grammar). Ik laat zien dat deze modellenn gekarakteriseerd worden door de volgende tekortkomingen: (i) niet gemotiveerdee regels worden gepostuleerd om talige fenomenen te verklaren, (ii) theoretischee noties die dienen ter verklaring, zijn dit in feite niet, omdat ze gedeeltelijk zelff gedefinieerd worden in termen van de fenomenen die ze beogen te beschrijven en
Samenvatting Samenvatting
verklaren,, (iii) talige fenomenen die vormelijk met elkaar samenhangen, worden op een arbitrairee wijze van elkaar gescheiden, en (iv) in sommige gevallen worden de verkeerde voorspellingenn gedaan.
Inn hoofdstuk V, ten slotte, geef ik een algemene conclusie en doe ik enkele suggestiess voor verder onderzoek.
