Bulgarije, over imago, beeldvorming en identiteit

Bulgarije,

over imago, beeldvorming en identiteit

Petja Buitendijk - Rashkov,

Fotografie, Sint Joost

Rotterdam, 2006

Voorwoord 5

Inleiding 7

¥ Onderzoeksvraag: Hoe komt het dat de Nederlander vaak een slecht of geen beeld heeft van Bulgarije?

¥ Korte geschiedenis en introductie van Bulgarije

Hoofdstuk 1: Hoe be•nvloedt de toeristische branche het beeld van Bulgarije?

Inleiding 11

1.1 Wat is het beeld dat Nederlanders hebben van Bulgarije als vakantiebestemming? 11 1.2 Hoe gaat de regering van Bulgarije om met de promotie van het land? 11

1.2.1 Wat is een Verkeersbureau? 11

1.2.2 De oprichting van het Bulgaars Verkeersbureau 11

1.2.3 De toeristische sector in Bulgarije 13

1.3 Wat bieden de Nederlandse reisbureaus aan over Bulgarije? 13 1.4 Wat voor invloed heeft reclame op de beeldvorming van een land? 15

1.5 Kan Bulgarije het wel aan? 16

Conclusie Hoofdstuk 1 17

Hoofdstuk 2: Wat voor beeld ontstaat er door de media?

Inleiding 19

2.1 Wat is het beeld van Bulgarije in de media? 19

2.2 Hoe be•nvloeden de kranten de beeldvorming van Bulgarije? 19

2.2.1 De laatste dansende beer 19

2.2.2 Primitieve huisjes naast luxe hotels 20

2.2.3 Zijn de Bulgaren hip? 20

2.3 Wat is er te vinden over Bulgarije in de Nederlandse tijdschriften? 23

2.3.1 SantŽ/Thuiskomen in Bulgarije 23

2.3.2 Andere artikelen 25

2.4 Mond op mond reclame 25

Conclusie Hoofdstuk 2 27

Hoofdstuk 3: Wat is de invloed van kunst en cultuur op de beeldvorming?

Inleiding 29

3.1 Wat is het beeld dat Nederlanders hebben over Bulgarije wat betreft de kunst en cultuur? 29 3.2 Wat is er te vinden over Bulgarije in Nederland wat betreft kunst en cultuur? 29

3.2.1 Kunst na de dictatuur 29

3.2.2 Het Einde van Europa 30

3.2.3 Lucebert 34

3.3 Wat is er te vinden vanuit Bulgarije wat betreft kunst en cultuur? 36

3.3.1 The Baba Project/Vesselina Nikolaeva 36

3.3.2 Georgi and the Butterflies 37

3.4 Eigen fotoÕs analyseren 38

Conclusie Hoofdstuk 3 42

Eindconclusie 43

¥ Wat zijn de redenen dat de Nederlander vaak een slecht of geen beeld hebben van Bulgarije? ¥ Hoe kan dit verbeterd worden?

Bijlage I 47

Bijlage II 48

Literatuurlijst 51

Voorwoord

Waarom weet de Nederlander toch zo weinig over Bulgarije? Het land ligt in Europa, is bijna drie keer zo groot als Nederland, het is een mooie vakantiebestemming, en toch hebben veel Nederlanders een slecht of geen beeld van het land.

Wat zijn de redenen? Hoe komt het dat ondanks de toenemende aandacht in de media voor Bulgarije, in het kader van de toetreding tot de Europese Unie, er toch zoÕn beperkte kennis is van dit oude land. Wat zijn de effecten van het toenemende toerisme, de extra media aandacht rondom de toetreding en de cul-turele uitwisseling voor de beeldvorming van Bulgarije? Is er sprake van een gebrek aan informatie en wordt Bulgarije vaak in de media negatief afgebeeld?

Of heeft het toch te maken met de erfenis van de onderdrukking van het communisme? Hoe heeft Bulgarije zich de laatste decennia jaren gepromoot? Heeft het land zijn imago niet aan zichzelf te wijten?

Ik woon nu al 15 jaar in Nederland en word vaak geconfronteerd met de vooroordelen en slechte kennis over mijn geboorteland. Aangezien ik erg trots ben op mijn mooie geboorteland, trek ik het me erg aan. Door deze scriptie hoop ik zo een bijdrage te kunnen leveren aan een realistischer beeld van het land en misschien een antwoord te vinden voor deze kwestie.

Ik wens u veel plezier bij het lezen.

Petja Buitendijk - Rashkov, Rotterdam 2006

Waar ligt Bulgarije precies? Heeft Bulgarije een kust??

Bulgarije is toch een islamitisch land? Waar kom je vandaan? Hongarije?

Inleiding

Hoe komt het dat de Nederlander vaak een slecht of geen beeld heeft van Bulgarije?

Deze onderzoeksvraag heeft twee kanten, aan de ene kant moet mijn scriptie kunnen aantonen dat Nederlanders echt een slecht beeld hebben van Bulgarije, anderzijds onderzoek ik hoe dit beeld tot stand komt. Daarbij kijk ik naar de verschillende factoren die het beeld van een land tot stand laten komen. Dat zijn: de toeristische sector, de media en de kunst en cultuur.

Als eerst kijk ik naar de toeristische sector. Hoe denken Nederlanders over Bulgarije als een stemming? Wordt er bijvoorbeeld genoeg reclame gemaakt? Bulgarije is nog geen populaire vakantiebe-stemming onder de Nederlanders, elk jaar stijgt het aantal bezoekers, maar het valt niet te vergelijken met landen als Frankrijk, Spanje of Turkije. Hoe komt dit?

Hierbij kijk ik naar het Bulgaars Verkeersbureau, dat ondertussen een jaar bestaat. Hoe is dit bureau tot stand gekomen en wat doen zij eraan om de beeldvorming van Bulgarije te verbeteren? Moeten we wel de schuld geven aan de Nederlandse burger over zijn slechte kennis? Misschien ligt het aan het land zelf. En wat voor invloed heeft reclame op de beeldvorming? Is het belangrijk om reclame te maken van een land voor de beeldvorming ervan?

Daarna kijk ik naar de media. Bulgarije is in het verleden niet een veel besproken onderwerp geweest voor het nieuws, en tegenwoordig is dat niet veranderd. Dit verklaart misschien voor een deel waarom veel men-sen geen beeld hebben van Bulgarije.

Zijn er veel artikelen te vinden in kranten en tijdschriften en wat voor beeld schetsen deze van het land? Hierbij kijk ik vooral naar de fotografie eromheen, omdat dit een grote rol speelt in de beeldvorming. De lezer ziet als eerst de foto(«s) en er wordt meteen een beeld geschetst van het onderwerp. Als de lezer besluit om het artikel niet verder te lezen, blijft alleen het beeld over wat door de foto werd geschetst. Daarom is het erg belangrijk dat de beelden overeenkomen met wat er in de tekst verteld wordt.

Bulgarije treedt in 2007 waarschijnlijk tot de Europese Unie, hoe gaat de media hiermee om?

Tot slot kijk ik naar de factor kunst en cultuur. Wat is er bijvoorbeeld te vinden in de fotografie over Bulgarije en hoe draagt dit bij aan de beeldvorming? Maar ook; zijn er Bulgaarse fotografen die de beeldvorming van hun land hier in Nederland door fotografie be•nvloeden?

Wat is er verder te vinden op het gebied van kunst en cultuur dat over Bulgarije gaat?

Door deze vragen te beantwoorden hoop ik zo dichterbij te komen bij mijn vraag, waarom de Nederlanders vaak een slecht of geen beeld hebben van Bulgarije.

Korte geschiedenis en introductie van het land Bulgarije

Ligging

Bulgarije ligt met zijn 111.000 km2_{(2,7 maal groter dan Nederland) in het zuidoosten van Europa. Het land} ligt op de Balkan en wordt omringd door Roemeni‘ in het Noorden, de voormalige Joegoslavische repu-blieken Servi‘, Montenegro en Macedoni‘ in het westen, en Griekenland en Turkije in het zuiden. En ten-slotte naar het oosten toe grenst het aan de Zwarte Zee.

Bevolking

In 2002 telde Bulgarije ca. 7,8 miljoen inwoners, waarvan ongeveer 70% in de steden woont. De grootste zijn Sofia met ca.1,2 miljoen inwoners, Plovdiv, Varna, Bourgas, Rousse en Stara Zagora. De rest van de bevolking woont op het dunbevolkte platteland.

De bevolking bestaat voornamelijk uit Bulgaren (83,9%). De grootste minderheidsgroep is Turks (9,4%) gevolgd door de Roma/zigeuners (4,7%). Verder wonen er o.a. kleine groepen Macedoni‘rs, Armeni‘rs, Roemenen, Russen, Joden en Tataren in Bulgarije.

Godsdienst

Het grootste gedeelte van de bevolking (ca. 6,6 miljoen) behoort tot de Bulgaarsorthodoxe kerk. Het Orthodox Christendom werd in 865 na Chr. als staatsgodsdienst ingevoerd. Tijdens de jaren van de Turkse onderdrukking, tussen 1396 en 1878, moesten de Bulgaarse kerken lager dan de moskees gebouwd wor-den. Veel kerken en kloosters werden toen vernietigd. Er zijn nu nog ongeveer 120 kloosters in Bulgarije.

Verder wonen er in Bulgarije ca. 1 miljoen moslims, voornamelijk Turken en Pomaken (de moslim gewor-den Bulgaren tijgewor-dens de Turkse onderdrukking) en er wonen ook kleine groepen rooms-katholieken, prote-stanten en Joden.

Taal

De offici‘le taal van Bulgarije is het Bulgaars dat door de overgrote meerderheid van de bevolking wordt gesproken. Het is een Zuid-Slavische taal. Het Slavische alfabet is ge•ntroduceerd in de negende eeuw door de monniken Cyrillus en Methodius; het is echter nog een lange tijd in ontwikkeling gebleven. Als schrift was tot in de elfde eeuw het Glagolitisch in gebruik en daarna het Cyrillisch, net als in Rusland, Servi‘ en Macedoni‘.

Politiek

¥ EŽnkamerparlement, 240 leden, elke 4 jaar gekozen ¥ Staatshoofd: president, elke 5 jaar direct gekozen ¥ President: Georgi Parvanov (sinds januari 2002) ¥ Premier: Sergej Stanisjev (sinds augustus 2005)

Bulgarije werd op 29 maart 2004 officieel lid van de NAVO en ambieert lidmaatschap van de Europese Unie, doch deelname aan de uitbreiding van de EU in 2004 werd Bulgarije geweigerd. Voorlopig is nu 1 januari 2007 als streefdatum voor de Bulgaarse toetreding vastgesteld. Het associatieverdrag werd op 25 april 2005 ondertekend.

Tijdbalk

De Bulgaarse staat heeft een geschiedenis van meer dan 1300 jaar. De sleuteldata: ¥ 681 - Khan Asparukh, lid van de Dulo clan, sticht de Bulgaarse staat. ¥ 865 - De heerser over Bulgarije, Prins Boris, introduceert het Christendom.

¥ 893-927 - De regeerperiode van koning Simeon, die wordt getypeerd als ÔDe gouden eeuw van de Bulgaarse staatÕ. De grenzen van Bulgarije breiden zich uit naar drie zee‘n, de Zwarte Zee, de Zee van Marmara en de Adriatische Zee. Rond die tijd is Bulgarije een van de grootste landen van Europa.

¥ 1396 - Het begin van de Ottomaanse overheersing over Bulgarije, dat wordt onderverdeeld in feodaal leenland. De Ottomaanse overheersing duurt bijna vijf eeuwen.

¥ 1876 - De April opstand, die genadeloos wordt afgestraft door de Ottomaanse overheersers. Heel Europa is begaan met het lot van de Bulgaren.

¥ 1878 - 3 Maart, de San Stefano vredesovereenkomst wordt getekend. Bulgarije wordt bevrijd van de Ottomaanse overheersing nadat Rusland de oorlog tegen Turkije wint.

¥ 1879 - De Bulgaarse constitutie wordt aangenomen, waarin Bulgarije officieel een parlementai re monarchie wordt.

¥ 1885 - 6 september, de eenwording van Oost-Rumelia met het Bulgaarse Vorstenhuis. ¥ 1915 -1918 - In de eerste wereldoorlog kiest Bulgarije de kant van Duitsland en

Oostenrijk-Hongarije en eindigt zo bij de verliezende partijen. ¥ 1935 - Boris III wordt de dictator van Bulgarije.

¥ 1941 - Bulgarije sluit een ÔTripartiteÕ pact met Duitsland en Italie. ¥ 1944 - De Sovjet Unie verklaart Bulgarije de oorlog en bezet het land.

¥ 1945 - Tegen het eind van de tweede wereldoorlog wordt er een communistisch regime gesticht in Bulgarije. De Volksrepubliek wordt uitgeroepen.

¥ 1955 - Bulgarije sluit samen met andere Balkan landen, Duitsland en de Sovjet-Unie de Warschaupact, die staat voor vriendschap, samenwerking en wederzijdse hulp, tevens militair bondgenootschap (en daarmee tegenhanger van de Nato).

¥ 1989 - Een democratisch parlement wordt heringevoerd in Bulgarije. Oude partijen wordt weer nieuw leven ingeroepen en nieuwe partijen en bewegingen ontstaan. Er wordt een grote natio-nale bijeenkomst belegd in Veliko Turnovo, waar de nieuwe constitutie van de Bulgaarse Republiek wordt aangenomen.

¥ 1999 - Bulgarije wordt uitgenodigd om te onderhandelen over voorwaarden voor lidmaatschap van de Europese Unie.

¥ 2004 - Bulgarije wordt lid van de NAVO.

¥ 2005 - Bulgarije tekent officieel op 25 april voor toetreding tot de Europese Unie in 2007. De andere 25 EU landen zijn officieel akkoord gegaan met het toetredingsverdrag en verwachten van Bulgarije dat zij tegen die tijd de nodige hervormingen heeft doorgevoerd.

Belogradchik Kalotina Pernik Dupnitsa Kulata Lom Oryahovo Byala Svishtov Tryavna Svilengrad Malko Turnovo Kavarna Balchik Nessebur Sozopol Asenovgrad Smolyan Troyan Pirdop Karlovo Montana Vidin Vratsa Lovech Gabrovo Pazardzhik Blagoevgrad

Sandanski Gotse Delchev Razlog Velingrad Kyustendil Haskovo Kurdzhali Kazanluk Plovdiv SOFIA Stara Zagora Dimitrovgrad Veliko Turnovo Sliven Yambol Bourgas Rousse Shoumen Dobrich Varna Silistra Pleven

Inleiding

Dit hoofdstuk gaat over de be•nvloeding van de toeristische branche op het beeld van Bulgarije onder de Nederlanders. Ten eerste probeer ik aan te tonen dat Nederlanders geen goed beeld hebben van Bulgarije als vakantiebestemming. Dit doe ik onder andere aan de hand van het Marketing Onderzoek van het Bulgaars Verkeersbureau.

Daarna kijk ik waardoor dit slechte beeld ontstaat. Ligt het aan de Nederlandse reisbureaus? Hoe staat de regering van Bulgarije tegenover het promoten van hun land? Het land trekt elk jaar steeds meer Nederlandse bezoekers aan, doet de Bulgaarse regering er wat aan om die interesse te bevorderen? In dit hoofdstuk ga ik onderzoeken hoe de toeristische branche het beeld van Bulgarije onder de Nederlanders be•nvloedt. Wat is de invloed van reclame op de beeldvorming en wat voor invloed hebben de reisbureaus?

1.1 Wat is het beeld onder de Nederlanders van Bulgarije als

vakantie-bestemming?

Bulgarije is onder de Nederlandse toerist geen populaire vakantiebestemming. Het aantal Nederlandse bezoekers stijgt wel elk jaar, maar het valt niet te vergelijken met landen als Frankrijk, Spanje of Turkije. Vanuit mijn persoonlijke ervaring weten veel mensen niet eens dat Bulgarije een kust heeft, of dat je er bij-voorbeeld kunt ski‘n.

Het Bulgaars Verkeersbureau in Nederland heeft een enqu•te gehouden over Bulgarije als vakantiebe-stemming onder 70 Nederlandse burgers, waarvan 50 nog nooit in Bulgarije waren geweest en 20 die wel eens een keer het land hadden bezocht. Voor de volledige resultaten zie bijlage I.

Uit het resultaat van het onderzoek blijkt dat 85% van de mensen die nog nooit in Bulgarije zijn geweest, denken dat de Nederlander niet bekend is met Bulgarije als vakantiebestemming, en dit is bij de mensen die wel zijn geweest 68%. Van de mensen die nog nooit zijn geweest antwoordden 76% dat ze niet naar Bulgarije willen gaan als ze de kans hadden. Van de mensen die wel eens een keer zijn geweest, wil 100% nog een keer terug naar Bulgarije.

Wat duidelijk naar voren komt is dat de meeste mensen vinden dat een Bulgaars Verkeersbureau erg han-dig zou zijn, met 68% van de mensen die nooit zijn geweest en 80% van de andere groep. Ook blijkt dat de interesse in Bulgarije erg laag is onder de gemiddelde Nederlander.

1.2 Hoe gaat de regering van Bulgarije om met de promotie van het land?

1.2.1 Wat is een Verkeersbureau?

Een verkeersbureau is een informatiebureau hier in Nederland die een land vertegenwoordigt en waar je terecht kunt met alle vragen over dat land op het gebied van toerisme. De populairste vakantielanden heb-ben zoÕn bureau hier in Nederland. Een verkeersbureau is eigenlijk niet meer weg te denken in de toeris-tenbranche, het is erg belangrijk en heeft als doel het land te promoten en informatie te verstrekken. Een kenmerk van een verkeersbureau is dat het zelf geen reizen verkoopt. Meestal wordt het bureau gefi-nancierd door het land zelf en is dus geen commercieel bedrijf. Het mag dus geen winst maken door bij-voorbeeld reizen te verkopen, maar moet de mensen doorverwijzen naar de reisbureaus die reizen verko-pen naar het desbetreffende land.

In sommige gevallen moet het verkeersbureau toch een commercieel standpunt innemen, omdat het geen volledige financi‘le steun krijgt. Ook zijn er een aantal verkeersbureaus die niet volledig gefinancierd wor-den, maar voor een deel en moeten zichzelf staande proberen te houden door bijvoorbeeld projecten te organiseren.

1.2.2 De oprichting van het Bulgaars Verkeersbureau

Tot voor kort bestond er geen verkeersbureau in Nederland van het land Bulgarije, maar daar is momen-teel verandering in gebracht. Het bureau werd medio mei 2005 opgericht door het grafisch ontwerp bureau Pressure Line. Dit bureau bestaat uit mijn eigen familie, mijn vader, mijn moeder en mijn broer. Het idee

Hoofdstuk 1

Hoe be•nvloedt de toeristische branche het

beeld van Bulgarije?

bureau naar de Bulgaarse regering gestapt en heeft financi‘le ondersteuning gevraagd. Het verkeersbu-reau heeft tot nu toe alles zelf gefinancierd en de kosten gedekt door sponsorgeld en advertentieverkoop. Ze hebben nog geen cent gezien van de Bulgaarse regering.

De reden hiervoor is dat er bij de regering geen budget begroot is voor reclame en promotie van het land in het buitenland. De regering ziet niet in dat het belangrijk is om hun land te promoten in andere landen, vooral in een welvarend land als Nederland.

Wel heeft het Board voor Toerisme in Bulgarije een hoop brochures uitgegeven in het Engels, Frans en Duits. Deze verspreiden zij op diverse vakantiebeurzen in Europa. Maar wat de regering blijkbaar niet begrijpt is dat het belangrijk is om brochures te maken in de eigen taal van het land en dat er verkeersbu-reaus nodig zijn in alle EU landen.

1.2.3 De toeristische sector in Bulgarije

Wat opvallend is in Bulgarije is dat de toeristische sector voor bijna 100% geprivatiseerd is, en dat de rege-ring dus weinig invloed heeft binnen die sector. De ondernemers zijn vrij om te doen wat ze willen en de regering bemoeit zich er weinig mee. Vandaar dat er elk jaar tientallen hotels, restaurants en uitgaansge-legenheden bij gebouwd worden aan de Bulgaarse kust. Hierdoor zijn de contrasten die vaak ontstaan enorm. Zo zie je heel vaak prachtige, luxe hotels die aan een straat liggen vol met gaten, die waarschijn-lijk jaren niet is vernieuwd.

De interesse in Bulgarije als vakantieland blijft groeien, het is namelijk een land dat veel te bieden heeft op vakantiegebied. Met name door de mooie en veelzijdige natuur, de rijke cultuur en natuurlijk door de lage prijzen.

Maar waardoor komt het toch dat de regering zo weinig aandacht besteed aan promotie van het land? Hebben ze er echt geen geld voor of is het gewoon argwaan tegenover het westen? Heeft de brainwash van het communisme nog steeds zijn slachtoffers in de greep?

1.3 Wat bieden de Nederlandse reisbureaus aan over Bulgarije?

In Nederland zijn er ontzettend veel reisbureaus en uit het Marketing Onderzoek van het Bulgaars Verkeersbureau blijkt dat er 37 reisbureaus zijn die een reis aanbieden naar Bulgarije en vier bureaus die gespecialiseerd zijn in Bulgarije. Het is niet verbijsterend veel, maar het geeft wel aan dat er interesse is in Bulgarije als vakantieland. In datzelfde onderzoek staat dat er de afgelopen jaren een grote toename is van toeristen naar Bulgarije. Bulgarije wordt door de reisbureaus vaak neergezet als een goedkope vakantie-bestemming, dat qua klimaat en uitstraling te vergelijken is met de Spaanse kust. Voor jongerenreizen is het een land met veel uitgaansgelegenheden, zon, zee en strand. Voor gezinnen is het een mooi en rustig vakantiegebied.

Bijna voor elk land dat wordt aangeboden door het reisbureau, heeft het een berg aan informatie en beeld-materiaal dat ze aan de vakantiegangers mee kunnen geven. Dat bestaat vaak uit mooie brochures, fol-ders en boekjes, waarin alles te vinden is over het land. De mensen komen vaak thuis met bergen infor-matie over hun geplande vakantiebestemming. Die bestaan uit inforinfor-matie over het land, de geschiedenis, cultuur, geografie en veel praktische tips.

Uit het onderzoek blijkt dat voor Bulgarije erg weinig informatie in het Nederlands te krijgen is bij de reis-bureaus. Sommige reisbureaus beschikken wel over mooie folders of brochures, maar zijn vaak in het Engels of Duits (zie afbeelding 2). De enige informatie die je kunt vinden in het Nederlands is dat in de eigen brochures van de reisbureaus, die gaan over de accommodaties en aanbiedingen van het bureau (zie afbeelding 3). Deze reisbureaus hebben ook steeds meer behoefte aan materiaal over Bulgarije in het Nederlands door de groei van interesse in het land, en zijn daarom ook erg blij met de komst van het Bulgaars Verkeersbureau.

Daarnaast zijn er een paar reisgidsen over Bulgarije verkrijgbaar, waarvan de meeste toch in het Engels zijn, zoals de Lonely Planet en the Rough Guide. Deze reisgidsen zijn erg uitgebreid en geven niet alleen de mooie kant van het land, maar beschrijven ook de zwakke punten. Al met al een vrij realistisch beeld. Dat deze gidsen in het Engels zijn, is volgens mij een groot obstakel voor veel mensen. De mensen die niet graag in het Engels lezen, zullen toch eerder kiezen voor een Nederlands reisgidsje van de ANWB of een Marco Polo. Deze reisgidsen geven niet altijd een realistisch beeld, maar belichten enkel de mooie en idyl-lische kant van het land. (zie afbeelding 4)

om het bureau op te richten kwam door onze persoonlijke ervaring van het gebrek aan informatie in het Nederlands over Bulgarije. Zelfs reisbureaus die reizen naar Bulgarije aanbieden beschikken over weinig materiaal in het Nederlands over Bulgarije. De groei van interesse onder de Nederlandse toerist voor Bulgarije als vakantiebestemming was ook een goede reden om het verkeersbureau op te richten.

De Bulgaarse Ambassade

Het initiatief om een verkeersbureau op te richten werd erg gestimuleerd door de Bulgaarse Ambassade in Nederland. Deze ontving vaak telefoontjes van Nederlandse toeristen die zich aan het voorbereiden waren op hun vakantie naar Bulgarije, met allerlei kleine en soms onbenullige vragen. Voor vragen als; ÔKun je in Bulgarije pinnen?Õ of ÔKun je het water uit de kraan drinken?Õ heb je een verkeersbureau nodig.

De ambassade steunde het initiatief, maar zei ook eerlijk dat ze geen geld hadden om hen te helpen bij de oprichting. Voor financiering moest het bureau zelf naar sponsors en partners zoeken, en door middel van advertentieverkoop de kosten proberen te dekken.

De Bulgaarse regering

Het bureau richtte een site op waar alle informatie te vinden is over het land, zoals: de geografie, de geschiedenis en cultuur van Bulgarije, soorten toerisme, handige tips, transport in en naar Bulgarije, ste-den en interessante bestemmingen, accommodaties, restaurants, uitgaansgelegenheste-den, aanbiedingen van reisbureaus en touroperators, etc. Er is een telefoonnummer waar naar gebeld kan worden voor meer vragen, of als mensen geen internet hebben.

Twee maanden na de oprichting maakte het Verkeersbureau een drieluikfolder over de belangrijkste plek-ken in Bulgarije en algemene informatie over het land. Deze folder wordt verstuurd naar ge•nteresseerden, vakantiegangers en reisbureaus. De folder werd mogelijk gemaakt door sponsors, zoals vliegmaatschap-pijen, busmaatschappijen en touroperators. Op dit moment wordt er een brochure ontwikkeld, met daarin informatie over bijna alle steden in Bulgarije, met plaats voor advertenties van touroperators, toeristische organisaties en alle andere ge•nteresseerden in Nederland en Bulgarije.

Met dit alles, de site, de folder, het Marketing Onderzoek, plan voor een brochure, is het Bulgaars

1.4 Wat voor invloed heeft reclame op de beeldvorming van een land?

Een paar voorbeelden van andere landen

De meeste landen doen veel aan reclame. Waardoor is bijvoorbeeld Turkije de laatste tien jaar zo populair geworden? Voor 1990 was Turkije nog tamelijk onbekend als vakantiebestemming. Daarna ontwikkelde zich in razend tempo het massatoerisme. Dit komt doordat het land de afgelopen paar jaar ongelofelijk gepromoot is op televisie, radio en kranten/tijdschriften. Het Verkeersbureau van Turkije krijgt per jaar een aantal miljoen euro om te investeren in promotie van het land als vakantiebestemming. Dit project heeft geleid tot een grote toename van de vakantiegangers naar Turkije. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) meldt dat het aantal Nederlandse vakantiegangers naar het land in de afgelopen tien jaar bijna ver-tienvoudigd is (van 86.000 naar 825.000). Ik denk dat door de promotie van Turkije als een goede vakan-tiebestemming, de mensen in Nederland eindelijk hebben gezien dat het een prachtig land is en vooral erg geschikt is voor vakantie.

Hetzelfde is gebeurd met Ierland, van een land dat in de eerste plaats bekend stond als een voortdurend geweldgebied, is nu een heel ander beeld gecre‘erd. Dit komt mede door invloed van de new age

bewe-ging in de jaren negentig, dat een heel ander aspect van de cultuur onder aandacht bracht. Het is nu een

land vol mystiek en historie. Door de vele brochures, reclames en tv-spotjes die daarna volgden is het land uitgegroeid tot een populaire vakantiebestemming.

Hetzelfde staat te gebeuren met veel Oost-Europese landen, zoals Slowakije, Hongarije, Tsjechi‘ en Polen. Vooral Kroati‘ is op de goede weg. Mensen die zin hebben in een luie strandvakantie kunnen daar weer goed terecht. Ten tijde van de koude Oorlog was Joegoslavi‘ als enig Oostblok land een geliefde vakan-tiebestemming. Dit veranderde door de oorlog in Joegoslavi‘ en nu pas wordt het land weer populair onder de Nederlandse toerist.

Bulgarije blijft echter achter lopen op deze landen. Elk jaar stijgt wel het aantal vakantiegangers, maar het is nog lang niet te vergelijken met landen als Spanje of Griekenland, die al langere tijd populair zijn onder de Nederlandse vakantiegangers. De Oost-Europese landen werken hard aan een verbetering van het imago en de verkeersbureaus doen hun best hun regering ervan te overtuigen dat promotie belangrijk is voor de werving van toeristen.

In een artikel van Trouw, van 14 juni 2003, komt naar voren dat het Poolse Verkeersbureau ook moeite heeft om hun regering te overtuigen dat het belangrijk is om geld te steken in de promotie van het land als vakantiebestemming. Citaat: Piotrowski zegt; Ôde politici denken dat de toeristen vanzelf wel komen en vin-den de problemen in de staalindustrie en mijnbouw veel belangrijker. We moeten ze ervan zien te overtui-gen dat toerisme een belangrijk onderdeel van de economie is. Daarnaast moovertui-gen bijvoorbeeld de VVVÕs in Polen geen commerci‘le activiteiten voor toeristen organiseren, zoals excursies. Ook dat zal moeten ver-anderen, zodat de service aan toeristen toeneemt.Õ

Tegenwoordig wordt het Pools Verkeersbureau volledig gefinancierd door de regering en krijgen zij geld om het land te promoten. Blijkbaar hebben ze de regering toch overtuigd.

De vakantiebeurs Utrecht

Hoe deze verschillende landen zich promoten in Nederland was goed te zien op de vakantiebeurs in Utrecht 2006. De vakantiebeurs is bedoeld voor alle landen van de wereld die reclame willen maken als vakantiebestemming. Bulgarije was er gelukkig, maar de presentatie was ongelofelijk slecht.

Op de beurs heb je verschillede zalen, een stuk of twaalf. Bulgarije was ingedeeld in de Mediterrane lan-denzaal, iets wat niet echt logisch is. De mensen die Bulgarije zochten gingen als eerst naar de zaal van de Oost-Europese landen.

In de Mediterrane zaal bevonden zich ook de grote toeristentrekkers zoals Turkije, Griekenland en Itali‘. Deze landen hadden flink uitgepakt. Met dansvoorstellingen, eten en vriendelijke medewerkers probeerden ze de bezoekers te lokken (zie afbeelding 5 & 6). Maar ook veel kleinere toeristentrekkers, zoals Slowakije, Armeni‘ en Kroati‘ hadden goed hun best gedaan. Chique tenten met mooie posters en billboards, heel veel informatiemateriaal en vriendelijke, charmante dames die je graag wilden helpen.

Bij de vertegenwoordigers van Bulgarije zag het er anders uit (zie afbeelding 7). Het zag er niet professio-neel uit, de stands die ze hadden gehuurd leken oud, en trokken niet echt de aandacht. Verder was er wel wat aan beeldmateriaal opgehangen, maar het viel niet te vergelijken met de landen eromheen, die met grote billboards, vlaggen en geuren van lekker eten de aandacht probeerden te trekken.

Dit alles viel voornamelijk te wijten aan de regering die pas een paar dagen van tevoren toestemming had gegeven om Ÿberhaupt op de vakantiebeurs te gaan staan. Hierdoor was er weinig tijd om het allemaal goed voor te bereiden, en uiteraard een klein budget.

Afbeelding 2: Folders over Bulgarije in het Engels en Duits

Afbeelding 3: Vakantiebrochure van touroperator Tui

Conclusie Hoofdstuk 1

Ik kan concluderen dat Bulgarije niet echt bekend staat als een vakantiebestemming onder de Nederlandse toerist. Dit heeft verschillende redenen.

Zo heeft het toerisme in Bulgarije na de val van de muur een paar jaar stil gestaan. Heel het land, de eco-nomie, de industrie, de handel, etc, had een paar jaar nodig om bij te komen van de lange en moeizame jaren van het communisme. De laatste tien jaar gaat het steeds beter en begint ook het toerisme steeds meer te groeien.

De regering van Bulgarije heeft echter een lange tijd geen initiatief genomen om in een welvarend land als Nederland een project op te starten om Bulgarije bekender te maken onder de bevolking. Het initiatief moest komen van Nederlanders zelf, die zien hoeveel het land te bieden heeft op het gebied van toerisme. Hierdoor ontstond het Bulgaars Verkeersbureau.

Dit bureau begon met een Marketing Onderzoek, hieruit bleek dat er een sterke behoefte was aan een informatiepunt als een verkeersbureau. De interesse in Bulgarije groeit namelijk wel, maar de mensen weten eigenlijk te weinig over het land.

De regering van Bulgarije zag er echter niks in om het project te financieren. Ze vertelden het bureau dat ze er geen geld voor hebben en dat ze het zelf moesten proberen te financieren.

Een reden voor deze houding heeft misschien te maken met het feit dat de toeristische sector in Bulgarije voor bijna 100% geprivatiseerd is. De regering van Bulgarije heeft weinig invloed op dat gebied. De onder-nemers zorgen voor hun eigen promotie en de regering bemoeit zich er weinig mee. Waarschijnlijk komt er door deze verdeeldheid weinig initiatief van de regering om aan promotie te doen voor Bulgarije als vakan-tieland.

Een andere reden waarom Nederlanders een slecht of geen beeld hebben van Bulgarije als vakantiebe-stemming, komt doordat er nauwelijks reclame gemaakt wordt van het land op dat gebied. Zo krijgt de gemiddelde Nederlander geen beeld van het land als vakantiebestemming.

Als een land al niet erg bekend is onder de gemiddelde Nederlander, en er alleen maar een vaag beeld bestaat dat voortkomt uit negatieve nieuwsberichten, kan het erg verfrissend zijn om een reclame te zien van dat land vanuit een heel ander standpunt, het toeristische standpunt. Veel mensen zullen met verba-zing toekijken dat het land bijvoorbeeld ook een kust heeft.

Het aantal mensen dat op zoek gaat naar informatiemateriaal over Bulgarije is nog te klein en daarom is het erg belangrijk om meer reclame te maken, bijvoorbeeld reclamespotjes op televisie, om zo het grote publiek te bereiken. Ook al worden er niet meer toeristen getrokken naar het land, het beeld dat de mees-te mensen van Bulgarije hebben zal veranderen en hoogstwaarschijnlijk positiever worden. Ze krijgen mees-te zien dat het land zich ook ontwikkeld heeft en niet is stil blijven staan bij het beeld van een oud-commu-nistisch en corrupt landje.

Dat het massatoerisme Bulgarije nog niet heeft bereikt, is misschien ook niet zo erg. Het is maar de vraag of Bulgarije dat wel aankan, elk jaar zoveel toeristen op te vangen. Tot nu gaat het redelijk goed, maar de infrastructuur van het land is nog lang niet goed genoeg voor zoveel toeristen.

1.5 Kan Bulgarije het wel aan?

Bulgarije heeft nooit het massatoerisme gekend zoals buurlanden Griekenland of Turkije. De Bulgaarse kust werd in de tijden van het communisme wel erg veel bezocht door Oost-Europeanen en Russische toe-risten. Westerse toeristen zijn pas de laatste 15 jaar op de Bulgaarse kust te vinden, en elk jaar worden het er meer. Vooral Engelsen en Duitsers hebben Bulgarije ontdekt als een goedkoop en leuk vakantieland. Maar een belangrijke vraag hierin is: Kan Bulgarije zoveel toeristen wel aan? De vele hotels, restaurants en uitgaansgelegenheden zien er prachtig uit en doen niet onder voor de westerse accommodaties. De infrastructuur echter is een heel ander verhaal. Bulgarije heeft een hoop problemen met de wegen, er zijn veel wegen te vinden vol met gaten waar auto«s aan kapot gaan.

Een paar jaar geleden heeft een kustplaatsje haar toeristen naar huis moeten sturen, omdat de riolering van de stad de vele toeristen niet aankon.

Bulgarije heeft wat dat betreft nog een lange weg te gaan. En misschien is dit een van de redenen dat de regering niet te veel aandacht besteedt aan de promotie van het land als vakantiebestemming. Misschien is massatoerisme helemaal niet goed voor het land.

Afbeelding 7: Stand van Bulgarije op Vakantiebeurs Utrecht 2005 Afbeelding 5 & 6: Vakantiebeurs Utrecht, stands van Turkije

Inleiding

In dit hoofdstuk ga ik in op de invloed van de media op de beeldvorming van Bulgarije. Ten eerste, wat is het beeld van Bulgarije in de media? Wat is er te vinden in de media en hoe be•nvloedt dit de beeldvor-ming? Hierbij kijk ik naar de kranten, tijdschriften en de televisie. Is het allemaal negatief, gaat het alleen over de toetreding tot de EU, maffiataferelen of illegale Bulgaren in Amsterdam? (zie bijlage II) Of zijn er ook artikelen die de beeldvorming positief be•nvloeden?

Nieuwsartikelen over Bulgarije zijn niet moeilijk te vinden, deze artikelen zijn vaak klein en bevatten geen foto«s of illustraties. In dit hoofdstuk wil ik daarom juist de gevonden artikelen behandelen waarbij wel foto-materiaal is gebruikt. Dit omdat beelden snel een indruk kunnen geven van het onderwerp en de lezer als eerst de foto«s ziet en daarna pas besluit het artikel wel of niet te lezen. Ik kijk hierbij wat er wordt afge-beeld en hoe dit in relatie staat tot de tekst. Op welke manier draagt dit bij aan de afge-beeldvorming van Bulgarije onder de Nederlanders?

2.1 Wat is het beeld van Bulgarije in de media?

Bulgarije haalt bijna nooit het nieuws op het achtuurjournaal, ook in het verleden is Bulgarije nooit een veel-besproken nieuwsonderwerp geweest, door bijvoorbeeld oorlog. Tot nu toe is het een vaag begrip en heb-ben veel Nederlanders helemaal geen beeld van Bulgarije. Veel mensen weten niet eens waar het land pre-cies ligt of wat de hoofdstad ervan is. Dit wordt erg vaak door mensen uit mijn omgeving bevestigd, zelfs door mensen die mij al jaren kennen.

In 2007 zal Bulgarije hoogstwaarschijnlijk toetreden tot de EU, dit is iets waardoor Bulgarije iets bekender wordt onder de Nederlanders. De meeste nieuwsberichten gaan over dit onderwerp en zijn niet altijd posi-tief. Er wordt vaak gemeld wat het land nog moet veranderen om toe te kunnen treden en hoe ver ze nog verwijderd zijn van dat punt.

Bulgarije heeft een paar stereotiepen, bijvoorbeeld de dansende beren, de grijze eentonige flats in de ste-den of dat het nog steeds een corrupt communistisch land is. Stereotiepen zijn er niet voor niks en komen niet zomaar aanwaaien, maar het land Bulgarije bestaat niet alleen maar uit deze stereotiepe beelden, en dat is wat veel mensen nog niet weten. Ik heb een paar (krant)artikelen gevonden die volgens mij deze ste-reotiepe beelden in stand houden en waardoor de beeldvorming niet positief verandert.

2.2 Hoe be•nvloeden de kranten de beeldvorming van Bulgarije?

De afgelopen jaren zijn er veel artikelen verschenen over Bulgarije, met name omtrent de toetreding tot de EU. Deze artikelen waren niet altijd positief en hadden vaak te maken met het feit dat Bulgarije nog niet klaar is om bij de EU te komen. Verder zijn er nog veel artikelen te vinden over illegaal verblijvende Bulgaren in Nederland, zoals de prostituees in Amsterdam. Ik behandel in deze paragraaf een aantal arti-kelen die ik heb gevonden waarbij foto«s gebruikt worden en beschrijf wat de invloed is van deze beelden op de beeldvorming van Bulgarije.

2.2.1 De laatste dansende beer

In een artikel van NRC Handelsblad, op 23-11-05, is een artikel verschenen over de laatste dansende beren in Bulgarije geschreven door Jaap Scholten. Als je het artikel vluchtig leest, je leest de kop, de inlei-ding, foto-onderschrift en bekijkt de foto (afbeelding 8), komt het stereotiep naar voren dat er in Bulgarije nog steeds dansende beren zijn. Op de foto is een zigeuner te zien met zijn dansende beer aan een ket-ting. Dit is een naar beeld en wordt vooral in het Westen niet meer getolereerd. Hierdoor wordt Bulgarije met iets negatiefs geassocieerd.

Pas als je het artikel werkelijk gaat lezen, merk je dat het een vrij positief bericht is. De dierenbescher-mingsorganisatie «Vier Pfoten« heeft het «Dancing Bear Park« aangelegd en koopt de dansende beren op van de eigenaren. «Deze verdienen daardoor zelfs meer dan de Bulgaarse artsen«, schrijft Jaap Scholten. Nadat ze de beren hebben verkocht voor gemiddeld achtduizend euro, moeten de eigenaren een contract tekenen dat ze geen nieuwe dansbeer nemen. Hierdoor zijn er nog maar zes dansende beren overgeble-ven, terwijl in de buurlanden zoals voormalig Joegoslavi‘, Roemeni‘ en Turkije veel meer dansende beren rondlopen, in Turkije zelfs naar schatting vijftig.

Dit artikel zal pas een echt positief invloed op de beeldvorming kunnen hebben als er een andere foto geplaatst was. In plaats van een foto van een Bulgaarse Roma met de zielige dansende beer, had er een foto geplaatst moeten worden van de eigenaar van het park die trots laat zien hoeveel beren zij een veilig plekje aanbieden, na al die jaren van leed en mishandeling. Hierdoor zullen ook de mensen die het artikel oppervlakkig lezen het positieve van het artikel eruit halen en niet alleen het negatieve zoals nu het geval is.

De redactie van de krant kiest toch blijkbaar voor een herkenbaar en stereotiep beeld om het de lezer mis-schien makkelijker te maken. Maar zolang dit niet verandert blijft Bulgarije mede hierdoor een vaag begrip onder veel Nederlanders, die een paar stereotiepe beelden en vooroordelen hebben over het land en zou de beeldvorming niet veranderen.

2.2.2 Primitieve huisjes naast luxe hotels

In de krant Metro van 23 december 2005 is een artikel geplaatst over Bulgarije in de rubriek Reizen. Dit artikel is een promotie voor Bulgarije als vakantieland, en is verder geen journalistiek artikel. De krant Metro is een landelijk blad dat gratis verspreid wordt en hierdoor een groot publiek bereikt. Dit betekent dat veel mensen hierdoor hun beeld van Bulgarije zouden kunnen bijschaven, mits het een geloofwaardig artikel is natuurlijk en het niet alleen maar de vooroordelen bevestigd.

Het artikel bestaat uit twee stukken, de een gaat over de hoofdstad Sofia en het beroemde klooster Rila, de ander over de contrasten die het land Bulgarije kent. De titel van het tweede gedeelte luidt dan ook: ÔPrimitieve huisjes naast luxe hotelsÕ. De twee fotoÕs die geplaatst zijn bij het artikel geven een totaal ander beeld dan wat er in de tekst beschreven wordt. Het contrast dat in het tweede stuk van het artikel beschre-ven wordt is nergens te vinden in de beelden. De journaliste beschrijft het authentieke van de plaatsen die ze hebben bezocht, waar het soms lijkt alsof de tijd stil heeft gestaan. Daarnaast verteld ze hoe groot het verschil is in deze plaatsen met de oude gedeeltes van de stad en de nieuwe, luxe hotels die de laatste jaren gebouwd zijn.

Op de eerste foto (afbeelding 9) zien we een monnik voor het bekende Rila-klooster en op de tweede foto (afbeelding 10) een paar vrouwen die met hele primitieve bezems een plein aan het vegen zijn. Deze vrou-wen dragen een hoofddoek en behoren waarschijnlijk tot de groep zigeuners. Wat wij dus met deze twee fotoÕs te zien krijgen, zijn twee groepen mensen die tot de kleinere bevolkingsgroepen van Bulgarije horen. Niet echt een overtuigend beeld van de bevolking van Bulgarije!

De vrouwen dragen hoofddoekjes, dit wordt door de Nederlandse burger gelijk geassocieerd met de islam, en blijft hierdoor het vooroordeel dat Bulgarije een moslimland is, wat veel Nederlanders vaak denken, voortbestaan.

Verder is de kwaliteit van de fotografie onder de maat, bij de meeste artikelen van de Metro reizen er pro-fessionele fotografen mee naar de bestemming. Bij deze reportage heeft de journaliste zelf de foto«s geno-men. Dat is erg jammer, want een professionele fotograaf heeft toch meer inzicht in hoe je iets het best in beeld kunt brengen. De foto«s van de journaliste wijken te veel naar vakantiekiekjes. Het is jammer dat wat er in de tekst verteld wordt niet te zien is op de twee fotoÕs, zoals de contrasten die de journaliste gevon-den heeft en goed in haar tekst beschrijft.

Zoiets laat volgens mij zien dat de Nederlandse media zelf te weinig aandacht schenkt aan het juist over-brengen van het beeld van Bulgarije. Hierdoor heeft dit artikel een matige toevoeging aan de beeldvorming, de tekst is goed geschreven en is niet eenzijdig, maar het is jammer dat er niet meer aandacht is besteed aan de fotografie. De beelden in een krant of tijdschrift worden toch vaak als eerst bekeken.

2.2.3 Zijn de Bulgaren hip?

Ergens in december 2005 vond ik dit beeld (afbeelding 11) in de Metro. Het is een foto van een Bulgaarse man verkleed als de kerstman, op de achtergrond zie je een muur beschilderd met graffiti.

Er hoort verder geen artikel bij, alleen een onderschrift dat luidt: ÔEen als kerstman verklede Bulgaar loopt langs een graffiti in SofiaÕ. Dit heeft volgens mij een positief invloed op de beeldvorming van Bulgarije, dit om de volgende redenen.

Er worden hier twee dingen duidelijk gemaakt, dat Bulgarije blijkbaar toch geen islamitisch land is omdat ze er kerst vieren en dat ze daar ook al zo ver ontwikkeld zijn dat ze er graffiti hebben! Dit is natuurlijk een

Afbeelding 8: Artikel ÔDe laatste dansende berenÕ

beetje cynisch, maar er zijn echt mensen die denken dat Bulgarije een derde wereld land is. Ik heb zelfs een keer meegemaakt dat iemand vroeg: hebben ze daar elektriciteit? Natuurlijk is dit een extreem voor-beeld, maar heel veel mensen hebben totaal geen beeld van Bulgarije.

Ik zou nog een voorbeeld beschrijven. In Barendrecht (dorp aangrenzend aan Rotterdam) is er sinds een jaar een kledingwinkel geopend met kleding afkomstig uit Bulgarije. Dit is iets wat uniek is in Nederland. De bekende kledingzaak H&M bijvoorbeeld heeft wel eens kleren die in Bulgarije zijn gemaakt, maar een win-kel met kleding van Bulgaarse ontwerpers bestond tot voor kort niet.

Ik heb er een paar keer gewerkt en telkens als ik vertelde dat de kleren uit Bulgarije kwamen kreeg ik hele verbaasde blikken. Een paar mensen verwarden Bulgarije gelijk met Roemeni‘, maar daar kijk ik niet meer van op. Een keer was er een vrouw en die kon maar niet geloven dat de kleding afkomstig was uit Bulgarije. De kleding die in de winkel hangt is erg kleurrijk en hip, voor veel van de Barendrechtse inwoners zelfs te hip. Deze vrouw had totaal geen idee dat ze in Bulgarije zo hip waren!

Vandaar dat ik de graffiti naar voren haal als een positief aspect, het is toch iets van deze tijd, misschien dat mensen hierdoor een ander beeld krijgen van de moderniteit van Bulgarije.

2.3 Wat is er te vinden over Bulgarije in de tijdschriften?

In deze paragraaf behandel ik een paar artikelen in verschillende tijdschriften. Ik heb een artikel in het life-style magazine voor vrouwen SantŽ, maar ook een aantal artikelen in opiniebladen zoals de Elsevier. Echt veel was er niet te vinden over Bulgarije, alleen in de Elsevier zijn er de afgelopen jaren veel korte artike-len verschenen, die vooral over de toetreding van Bulgarije tot de EU gaan. Ook heb ik een lang artikel gevonden in het opinieblad Vrij Nederland, die gaat over de kunstwereld na de dictatuur. Het artikel gaat voornamelijk over de Bulgaarse kunst, maar geeft ook een goed beeld over de mentaliteit van de Bulgaren in het algemeen. Dit artikel overlapt meer met het volgende hoofdstuk, die gaat over de invloed van kunst en cultuur op de beeldvorming, dus ik ga daar in het volgende hoofdstuk verder op in.

2.3.1 SantŽ / Thuiskomen

Het tijdschrift SantŽ, een blad voor gezondheid, beauty en psychologie, heeft in november 2005 een arti-kel geplaatst over een Bulgaarse vrouw die terug gaat naar haar geboorteland. Elke maand reizen een foto-graaf en een journalist samen met een vrouwelijke immigrant, die al een lange tijd in Nederland woont, mee terug naar het land van afkomst. Het worden persoonlijke verhalen die voor veel vrouwen erg herkenbaar zijn. De doelgroep van het blad is: vrouwen tussen de 25 en 45 jaar.

Omdat het artikel van november over mij gaat kan ik een goed inzicht krijgen over hoe het artikel tot stand is gekomen. Het reisje duurde een weekend van vrijdagavond tot maandagochtend. In die tijd moest er veel gebeuren, langs familie, oude appartement opzoeken, oude vriendinnen opzoeken, de stad laten zien, op zoek naar goede restaurants, etc.

Het thema van het artikel was het gevoel hebben van thuiskomen. Ik moest voortdurend uitleggen hoe ik me voelde en wat er door me heen ging.

Uiteindelijk heeft de journaliste een hoop dingen in mijn mond gelegd, dingen die ik wel heb gezegd of heb geantwoord naar aanleiding van een vraag, maar niet letterlijk zo heb verteld. Maar dit is niet meer dan logisch denk ik, het is geen reisverslag, maar een goed verhaal dat bedoeld is om de lezer te vermaken. Maar de beelden die bij het artikel geplaatst zijn bevestigen alleen maar een vooroordeel van het land. De beelden zijn clichŽ, ouderwets en geven een erg eenzijdig beeld. Zoals ik hierboven vertelde moest ik de journalisten van alles laten zien, familie (dus de Bulgaarse huiselijke sfeer), mijn oude appartement in een buitenwijk van Sofia (dus de oude, grijze, communistische flats), maar ook de binnenstad van Sofia, de grote, chique winkelstraten, de prachtige restaurants en de moderne mensen.

Maar het enige wat ik terugzie in de fotoÕs zijn de oude clichŽbeelden van een Oost-Europees land, met oude ladaÕs, omaatjes die bloemen verkopen, het cyrillisch alfabet en de grote, grijze flats uit de commu-nistische tijd.

In de tekst heb ik het zo vaak over de contrasten in dit land, de twee kanten van het verhaal. Ik heb hun de arme buurten laten zien, we hebben met mensen gepraat die het slecht hebben, oude mensen met een pensioen van niks, maar ik heb hun ook kennis laten maken met de Ônieuwe rijkenÕ, de mensen die het wel goed hebben.

Maar waar zijn dan de dure winkels, de grote mercedessen en de modieuze, rijke vrouwen? Deze beelden mis ik in de beeldreportage.

Afbeelding 11: foto in ÔMetroÕ

Na een kort emailcontact met de fotoredactie van het blad werd mij verteld dat in de fotoÕs die werden aan-geleverd door de fotograaf niet veel contrast te vinden was. De fotograaf had dus zelf al een selectie gemaakt tijdens het fotograferen van wat wel en niet interessant was. Ook haar heb ik vervolgens bena-derd en zij heeft geprobeerd uit te leggen waarom het zo een eenzijdig reportage geworden is. Ze schrijft dat het in eerste instantie te kort was om alles goed uit te beelden en dat ten tweede niet het land het onder-werp was, maar de persoon die ge•nterviewd werd. Ze zegt dat ze wel foto«s van het moderne Bulgarije heeft gemaakt, maar dat die inderdaad niet geplaatst zijn. Waarom weet zij ook niet, dat is de keuze van de art director.

Ook hier zie je dat de redactie uiteindelijk voor stereotiepe en herkenbare beelden kiest. Omdat het doel van de reportage niet is om een journalistiek verslag van de contrasten van een land te tonen, maar om een interessant en persoonlijk verhaal te vertellen met ondersteuning van mooie beelden, draagt dit niet bij aan de verbetering van de beeldvorming van Bulgarije. Het geeft een eenzijdig beeld van het land, het ver-onderstelt dat alles in Bulgarije oud is, de autoÕs zijn oud, de trams, de gebouwen, de mensenÉ Dit is wel-iswaar een deel van de waarheid, maar er is ook een andere kant. Dit maakt Bulgarije juist zo interessant, de grote contrasten die er te vinden zijn. Naast al deze oude elementen zijn er zoveel nieuwe, moderne gebouwen, dure autoÕs, chique winkels, etc.

Om dit te veranderen moet er ingegrepen worden. Dit is geprobeerd door het Bulgaars Verkeersbureau, die de hele reis had georganiseerd. Zij eisten de foto«s eerst te zien te krijgen voordat ze geplaatst zouden worden, om juist zoiets te voorkomen, maar de redactie vertelde hun dat dit niet gebruikelijk is. Het Ver-keersbureau nam het risico, want het is toch een vorm van reclame en dat kan Bulgarije goed gebruiken. 2.3.2 Andere artikelen

Tijdens het zoeken naar artikelen over Bulgarije viel mij iets op. In 2007 treedt Bulgarije waarschijnlijk toe tot de EU, dit gebeurt samen met het buurland Roemeni‘. De meeste artikelen over Bulgarije die er te vin-den zijn van de laatste drie jaar gaan over dit onderwerp, daarbij worvin-den Bulgarije en Roemeni‘ heel vaak samen genoemd. Het is bijna een begrip aan het worden als ik al die krantenartikels lees. Dit is misschien een reden dat veel mensen Bulgarije door de war halen met Roemeni‘, en waarschijnlijk ook andersom. Roemeni‘ is voor de meeste Nederlanders net zo«n vaag begrip als Bulgarije en daardoor kunnen ze slecht onderscheid maken tussen die twee landen. Doordat er in de media vaak over Bulgarije en Roemeni‘ samen gesproken wordt, wordt dit in stand gehouden.

Ook worden Bulgarije en Roemeni‘ vaak in een adem genoemd als het gaat om corruptie, dit zegt de Bulgaarse minister van Europese Zaken Meglena Koeneva in een interview in het opinieblad Elsevier; «É.maar Bulgarije staat op de 54ste plaats op de corruptielijst van Transparancy International en doet het dus veel beter dan Roemeni‘, dat op de 85ste plaats staat. Wat dat betreft, zou er naar mijn smaak wel iets meer waardering voor Bulgarije mogen zijn.«

Ook in een ander artikel van de Elsevier, werd geschreven dat Bulgarije al veel verder is dan Roemeni‘ als het om de toetreding tot de EU gaat.

Het is jammer dat Bulgarije en Roemeni‘ zo vaak samen genoemd worden, vooral omdat ze niet altijd te vergelijken zijn. Hierdoor krijgt Bulgarije vaak een negatief beeld, terwijl dit niet altijd het geval is.

2.4 Mond op mond reclame

Een ander middel dat sterk het beeld van Bulgarije be•nvloedt is mond op mond reclame. Zo zijn er veel mensen die in de tijden van het communisme of vlak daarna Bulgarije eens hebben bezocht en daar hele nare herinneringen aan over hebben gehouden. Deze mensen willen voor geen goud het land opnieuw bezoeken en raden ook hun omgeving af om naar het land toe te gaan. Dit gebeurt nog steeds, zelfs na al die jaren dat het communisme gevallen is, en het veel toeristvriendelijker is geworden.

Een voorbeeld van een man die ik ken. Hij is in 1978 op vakantie geweest naar Bulgarije samen met zijn vrouw, die op dat moment zwanger was van hun dochter. Hij vertelde mij dat hij nooit meer terug wil naar dat land, want hij heeft daar geen fijne dingen meegemaakt. Een paar voorbeelden; alles wat ze in een res-taurant bestelden werd gefrituurd, zelfs toen ze broccoli hadden besteld, want zijn vrouw moest immers gezond eten, was deze gefrituurd! Dit gebeurt nog steeds, de Bulgaren zijn namelijk gek op vet eten, maar tegenwoordig is het menu in een restaurant veel uitgebreider dan in die tijd. Wat ze ook als erg naar heb-ben ervaren, is dat ze toen ze een taxi hadden genomen, een hele oude lada, de chauffeur tijdens het afda-len de motor uitzette! Dit deden ze waarschijnlijk om benzine te besparen. Of dit nog steeds gebeurt kan ik niet met zekerheid zeggen, wat ze wel nog steeds doen is heel snel naar de hoogste versnelling scha-Afbeelding 14 & 15: Artikel in tijdschrift ÔSanteÕ

kelen, om ook zo benzine te besparen.

Ook was het hotel waar ze verbleven natuurlijk niet te vergelijken met wat je nu hebt aan de Bulgaarse kust. Ondanks dat ze een vier sterren hotel hadden geboekt, leek het er vrij weinig op. Vooral de wc«s waren soms niet erg aangenaam, en als zwangere vrouw moet je al zo vaak naar het toiletÉ

Al met al, de vakantie was zeker geen succes. De reisorganisaties proberen zulke mensen weer te over-tuigen dat het een goed vakantieland is. Dat er gedurende de afgelopen jaren enorm veel is veranderd, vooral op het gebied van toerisme. Maar nog steeds is het erg moeilijk deze mensen ervan te overtuigen. Er wordt wel eens gezegd dat als een kok tien keer goed eten maakt, dan blijft de klant terugkomen, maar maakt hij een fout, dan heeft hij weer tien keer nodig om de fout te herstellen. Dit geldt ook een beetje voor zulke verhalen.

Conclusie Hoofdstuk 2

Wat ik uit dit hoofdstuk kan concluderen is dat er ten eerste een slecht beeld bestaat over Bulgarije, bij-voorbeeld geografisch gezien. Veel mensen hebben bijbij-voorbeeld geen idee waar het land ligt. Er bestaan ook heel veel stereotiepe beelden van het land, die door de media vaak alleen maar bevestigd worden en niet doorbroken, wat bleek uit de artikelen die ik heb behandeld.

Er zijn veel korte nieuwsberichten over Bulgarije te vinden, bijvoorbeeld over de toetreding tot de EU. Hierin wordt Bulgarije vaak samen met Roemeni‘ in een adem genoemd, omdat de twee landen tegelijkertijd toe-treden tot de EU. Dit is niet erg positief voor het beeld van Bulgarije, want Roemeni‘ loopt wat betreft de voorwaarden voor het toetreden meer achter dan Bulgarije, bijvoorbeeld het terugdringen van de corruptie. De twee landen worden ook erg vaak door elkaar gehaald door mensen die van beide landen geen goed beeld hebben.

Op de televisie is niet veel te zien over Bulgarije. Het land heeft de laatste tientallen jaren geen oorlogen gevoerd of andere grote gebeurtenissen gehad waardoor het vaak op televisie behandeld werd. Dit is natuurlijk een belangrijke reden waarom de Nederlanders zo«n slecht of geen beeld hebben van Bulgarije. Ten tweede ben ik er achter gekomen dat er niet altijd negatief geschreven wordt over Bulgarije in de krant of tijdschrift. De informatie is niet altijd eenzijdig en vaak worden er toch positieve aspecten van het land behandeld. Zoals het artikel over de laatste dansende beren in Bulgarije. Echter, toen ik het artikel voor het eerst zag, dacht ik, net als de andere lezers ervan waarschijnlijk, dat het weer een negatief beeld zou geven over het land. Dat ze daar nog steeds mensen hebben die beren zo mishandelen en hoe erg dat allemaal is. Maar tot mijn grote verbazing was het een vrij positief bericht. Het ging juist om een opvanghuis voor deze zielige beren. Het vooroordeel werd veroorzaakt door de foto die bij het artikel geplaatst was. Het ste-reotiepe beeld van een zigeuner die een beer laat dansen, en dan in de kop van het artikel natuurlijk een of ander Oostblok land.

Vaak is het zo dat de redacteur van een tijdschrift of krant juist voor de stereotiepe beelden kiest bij een artikel. Dit misschien om het de lezer makkelijker te maken of misschien omdat hij/zij het beeld zelf meteen herkent en het daarom een goed beeld vindt om erbij te plaatsen. Ik heb een poging gedaan om uit te zoe-ken hoe dat zit en waarom er voor deze beelden gekozen wordt, maar tevergeefs. De redacties reageer-den erg kortaf of helemaal niet. Waarschijnlijk is er niet echt over nagedachtÉ

Ook heeft mond op mond reclame erg veel invloed op de beeldvorming van Bulgarije. Mensen die er zijn geweest in de tijden van het communisme en slechte ervaringen hebben gehad, geven dit door aan hun omgeving. Het land is de laatste 10 jaar enorm veranderd, vooral de toeristische sector is erg op gang gekomen, waardoor een vakantie naar Bulgarije de moeite waard is. Maar de meeste mensen die verve-lende verhalen hebben gehoord, zijn erg moeilijk te overtuigen.

Inleiding

In dit hoofdstuk behandel ik de invloed van kunst en cultuur op de beeldvorming van Bulgarije onder de Nederlandse bevolking. Wat is er te vinden op het gebied van kunst en cultuur vanuit Nederland en vanuit Bulgarije en hoe be•nvloedt dat het beeld over het land? En wat weten Nederlanders eigenlijk over Bulgarije wat betreft kunst en cultuur?

Wat heeft Lucebert met zijn foto«s van Bulgarije uit 1956 bijgedragen en hoe be•nvloedt het boek «Het Einde

van Europa« de beeldvorming van Bulgarije?

Welke fotografen zijn er te vinden vanuit Bulgarije en wat voor beeld cre‘ren zij van hun land? Hierbij pro-beer ik ook mijn eigen foto«s te analyseren om te kijken wat voor beeld ik zelf cre‘er of propro-beer te cre‘ren van mijn geboorteland.

3.1 Wat is het beeld dat Nederlanders hebben over Bulgarije wat betreft de

kunst en cultuur?

Het is erg moeilijk vast te stellen wat het beeld is over de kunst en cultuur van Bulgarije hier in Nederland. Als ik terugkijk naar de vele opmerkingen die ik beschreven heb van mensen die ik ken, zal je kunnen con-stateren dat er waarschijnlijk mensen zijn die niet eens weten dat er zoiets als kunst bestaat in Bulgarije. Maar dat is waarschijnlijk maar een heel klein deel van de bevolking. Echt kwalijk kun je het deze mensen niet nemen, want veel is er ook niet bekend op het gebied van kunst.

Wat mensen misschien wel kennen zijn de Bulgarian Voices, de vrouwelijke volkszangeressen, die heel hoog kunnen zingen. De kloosters en iconen maken ook een groot deel uit van de geschiedenis en cultuur van Bulgarije, deze worden ook vaak als een belangrijk bezienswaardigheid beschreven in vakantiebro-chures.

De enige bekende kunstenaar die mensen misschien kennen is Christo, die bekend staat om de vele gebouwen die hij heeft ÔingepaktÕ. Deze kunstenaar woont echter al heel lang in Frankrijk en veel mensen weten waarschijnlijk niet eens dat hij oorspronkelijk uit Bulgarije komt.

Echt veel over kunst en cultuur van Bulgarije is er dus niet bekend in Nederland. Ik zal nu datgene behan-delen wat ik wel heb gevonden over kunst en cultuur.

3.2 Wat is er te vinden over Bulgarije in Nederland wat betreft kunst en cultuur?

3.2.1 Kunst na de dictatuur

Het tijdschrift Vrij Nederland publiceerde op 9 juli 2005 een artikel over de kunstwereld in Bulgarije, geschreven door Chris Keulemans. Hij reisde naar de hoofdstad Sofia en sprak daar met dichters, schrij-vers, beeldend kunstenaars en journalisten over kunst na de dictatuur.

Chris Keulemans heeft een groot onderzoek gepleegd naar de ontwikkeling van de kunst na de dictatuur in Bulgarije en kreeg hierdoor ook een goed inzicht van het doen en laten van de Bulgaar.

Het artikel begint met de beschrijving van de opening van het Museum van Hedendaagse kunst, dat door de internationaal bekende Bulgaarse kunstenaar Christo geopend zou worden. De Bulgaarse kunstlief-hebbers vragen er al jaren om en komen er met een groot aantal op af. De opening vindt plaats in een licht vervallen stationsgebouw, een jonge kunstenaar Ivo Mudov zwaait de deuren open, verklaart het museum voor geopend en verdwijnt. De toeschouwers gaan aarzelend naar binnen en treffen niet meer dan een paar zittende reizigers en een loketverkoopster aan. Geen kunst.

Het is een statement, de kunstenaar vindt dat Bulgarije geen kunst heeft en dat er daarom geen museum kan zijn. Dit laat goed zien hoe kritisch Bulgaren kunnen zijn tegenover hun eigen land.

De titel van het artikel luidt: ÔWie schaamt zich er niet voor om Bulgaar te zijn?Õ Keulemans schrijft:

ÔWaarom schaamt u zich ervoor Bulgaar te zijn?Õ Met die vraag zijn generaties middelbare scholieren in Bulgarije opgevoed. De geleerde monnik Paisiy opende er in 1762 zijn standaardwerk over de Bulgaarse geschiedenis mee. Tegenwoordig, na vier eeuwen Ottomaanse overheersing, een korte periode van

onaf-Hoofdstuk 3

Wat is de invloed van kunst en cultuur op

met ontwikkelingen en dat de tijd op sommige plekken stil is blijven staan. Door alles in zwart-wit te foto-graferen wordt dit versterkt. Als je een vlugge blik neemt op de foto«s van het boek denk je dat ze afkom-stig zijn uit de jaren vijftig, zeafkom-stig, zeventig of tachtig, maar je krijgt absoluut niet het idee dat het foto«s zijn uit het nieuwe millennium.

In de proloog schrijft Nicole Segers: ÔDit boek gaat niet over abstracte politieke, economische en culturele processen. Het gaat over de mensen die leven langs onze fonkelnieuwe oostgrens.Õ Op de meeste foto«s die in het boek staan, zie je inderdaad veel mensen. Feestvierende Roemenen, hardwerkende boeren op het platteland, maar vooral heel veel straatarme zigeunerkinderen.

Alleen bij Bulgarije is dit niet het geval. Op deze foto«s zijn nauwelijks mensen te vinden en je krijgt het idee dat de kust (de grenslijn) helemaal verlaten is. Ook in de tekst schrijft Segers dat de Bulgaarse kust niet meer is wat het geweest was. «Tijdens de communistische jaren was de Zwarte Zeekust van Bulgarije bevolkt door de Russen en de pioniers, de communistische variant van de padvinders. Na de val van de muur stortte alles in en is er daarna niks meer voor in de plaats gekomen.«

De foto«s geven een verlaten en desolaat beeld van de kust, hieronder een paar voorbeelden. (afbeelding 16 t/m 20)

Door de manier van fotograferen geeft de fotografe een duidelijk beeld over hoe zij en de schrijfster naar het land kijken. Zij zien het land als een arm Oostblokland dat is stil blijven staan en totaal geen ontwikke-ling heeft doorgemaakt en dit zie je terug in de foto«s. Door het gebruik van een Leica en in zwart-wit gefo-tografeerd leggen zij er de nadruk op dat het land niet is veranderd in de laatste tientallen jaren.

hankelijkheid, een Duitse alliantie tijdens de Tweede Wereldoorlog, bijna vijf decennia communisme en vijf-tien jaar wild kapitalisme, is het zelfbeeld van de gemiddelde Bulgaar nauwelijks opgevijzeld. Op de web-site van het serieuze cultureel-politieke weekblad Kultura stuit ik op een verzameling vertaalde essays die allemaal hetzelfde zeggen.

We leven in een Ôother-centric cultureÕ, staar er. Het middelpunt ligt altijd ergens anders. ÔOnze cultuur stelt vooral zijn eigen tekortkomingen tentoon en is van nature zelfironisch.ÕÉOnder vreemde overheersing maakte het deel uit van Europa of het Ottomaanse rijk, maar niet van zichzelf. In de korte periodes van onafhankelijkheid schreef het zijn eigen geschiedenis, maar betekende het niets in de grote buitenwereld.

Met bijna alle kunstenaars met wie hij spreekt voelt hij een soort zelfontkenning, alsof ze eigenlijk niks voor-stellen, zij niet en hun land niet. Keulemans vraagt zich af of het communisme in de kunst ook nog onzicht-baar aanwezig is. Of de grote leegte niet het gevolg is van het zo plotseling verdwijnen van een zo domi-nant systeem, terwijl het hun mentale ruimte, hun manier van denken en kijken nog altijd bezet houdt. Is dit misschien de reden waarom Bulgarije maar niet uit haar schulp komt, ook op het gebied van kunst? Bekende kunstenaars uit Bulgarije zijn er niet veel. Christo is een uitzondering, maar zelfs hij beschouwt zichzelf meer als een Fransman en is er niet al te trots op Bulgaar te zijn.

Heb ik daarom nooit een antwoord op de vraag: Noem eens een bekende Bulgaarse kunstenaar of foto-graaf? Ik ken er geen een, behalve ChristoÉIn Bulgarije zelf zijn er misschien een paar bekende fotogra-fen, maar een internationaal bekende bestaat gewoon niet.

Door dit artikel gaan mensen misschien toch anders kijken naar Bulgarije wat betreft kunst en cultuur. Het artikel geeft duidelijk aan dat er wel veel gebeurt op het gebied van kunst, maar dat het er nog niet uitkomt. Misschien als mensen zich er meer voor gaan interessen hier in Nederland, de Bulgaarse kunstenaars zo meer gestimuleerd zullen worden om naar buiten te treden.

3.2.2 Het Einde van Europa

Het boek «Het einde van Europa« kwam in 2004 uit en is geschreven door Irene van der Linde. De foto-grafie is verzorgd door Nicole Segers. Parallel aan de presentatie van het boek was er een tentoonstelling in de Kunsthal te Rotterdam van de fotoÕs die de helft van het boek vullen. De ondertitel van het boek luidt: ÔOntmoetingen langs de nieuwe oostgrensÕ. De journaliste en de fotografe zijn in etappes in 2001, 2002 en 2003, langs de gehele wilde en onbekende rand van het nieuwe Europa getrokken. De twee vrouwen gin-gen op onderzoek uit hoe de nieuwe oostgrens van Europa eruit ziet. Na de val van de muur, en het uit-eenvallen van de Sovjet Unie, ligt het Oosten open. «Mensen blijken daar al die jaren ook een gewoon leven te hebben geleid. En nu willen ze graag bij ons horen.«schrijft Nicole Segers. `We hebben gezien hoe de grens ingrijpt op het leven van deze grensbewoners, hoe ze zich voorbereiden op de komst van de Europese Unie, hoe ze hun toekomst dromenÉWe ontmoeten een bonte verzameling grensbewoners: ren-dierherders, boeren, zigeuners, studenten, monniken, burgemeesters, anarchisten, boswachters, nationa-listen, smokkelaars, illegalen. Juichen deze mensen de grens toe of vervloeken zij haar juist? Wat betekent Europa voor hen? En wat betekenen zij voor Europa?«

De landen die zij langsgaan zijn Finland, De Baltische Staten, Polen, Slowakije, Hongarije, Roemeni‘ en Bulgarije.

Naar mijn mening geeft dit boek een heel negatief en eenzijdig beeld van deze landen. Ik zal beschrijven waarom dat zo is, en met name ingaan op het beeld dat ze van Bulgarije cre‘ren.

De titel van het boek heeft een dubbele betekenis. Het is letterlijk het einde van Europa, de grenzen waar Europa eindigt, maar figuurlijk zegt het dat Europa niet meer is wat het was en dat door de toetreding van al die landen tot de EU, dit het einde van Europa betekent.

Al in de proloog wordt er negatief over de landen gepraat als er een korte beschrijving volgt van de landen die ze gaan bezoeken. Een paar voorbeelden: «Het met graffiti en plakkaten volgeplempte Polen, Slowakije met zijn zigeunernederzettingen, Hongarije met zijn van nationalisme doorspekte platteland, het straatar-me Roestraatar-meni‘ en de «jungle aan zee« van Bulgarije.«

De fotografie is in zwart-wit, gemaakt met een Leica, waardoor er een ouderwets beeld wordt gecreeerd. Hier is waarschijnlijk bewust voor gekozen, omdat ze van mening zijn dat die landen achtergebleven zijn

3.2.3 Lucebert

Lucebert is op 15 september 1924 te Amsterdam geboren onder de naam Lubertus Swaanswijk. Hij behoorde tot de groep van de Vijftigers. Zijn kunst, die vooral in het begin sterk be•nvloed was door Cobra, weerspiegelt een vrij pessimistisch wereldbeeld. Bekend van hem is de uitspraak ÔAlles van waarde is weerloosÕ. Zijn sterke persoonlijkheid sprak velen tot de verbeelding. Als dichter stond hij aan de wieg van een revolutionaire vernieuwing van de Nederlandse po‘zie. De meeste van zijn gedichten zijn gebundeld in ÔGedichten 1948-1963Õ. Na deze dichtperiode legde hij zich vooral toe op de beeldende kunst, die vanaf de zestiger jaren 'figuratief-expressionistisch' genoemd werd.

In het boek van Lucebert «Het hart van de Zoeker« zijn er een aantal foto«s te vinden van Bulgarije gemaakt in het jaar 1956, midden in het communistisch regime.

In 1956 reisde Lucebert door Bulgarije, naar aanleiding van een uitnodiging van de Bulgaarse schrijvers-bond. In die tijd was hij erg bezig met fotograferen en maakte ook daar vele foto`s. Hij heeft foto«s geno-men van Sofia, langs de zuidgrenzen, van de Zwarte Zee en het gebergte in het noordoosten. In de tekst van het boek worden de foto«s beschreven als een reisverslag, waarmee hij met een levendigheid en spon-taniteit zijn ervaringen heeft weergegeven. Op de foto«s zijn over het algemeen zigeuners te zien, ook in de tekst wordt zijn ervaring beschreven hoe hij een zigeunerbruiloft fotografeert. Voor de rest fotografeert hij veel mensen op straat, verkopers, mannen op ezels en gewone voorbijgangers.

Lucebert schreef ook een paar gedichten gedurende zijn reis door Bulgarije, een paar titels zijn; Sofia,

Stara Zagora, het Rila-klooster en Tirnovo, dit zijn de namen van de plekken waarover hij schreef.

Het Rila-klooster is het bekendste klooster van Bulgarije en heeft jaarlijks duizenden bezoekers. Vaak is het een onderdeel van rondreizen die door reisbureaus worden aangeboden. Bij een van deze reisbureaus wordt het gedicht dat Lucebert schreef over het klooster naar voren gehaald. Het gaat om een 8 daagse rondreis door Bulgarije van Bertus Bus Reizen, waar bij de beschrijving het volgende staat: ÔNa het ontbijt brengen we een bezoek aan het Rila-klooster, door de dichter Lucebert ook wel het klooster van de zebra-huid genoemd.Õ

Dit is waarschijnlijk een manier om de mensen die een reis aan het uitzoeken zijn wat extra de aandacht te trekken. Het klinkt natuurlijk wel erg interessant als het door de bekendste dichter van Nederland bezocht en beschreven is. De passage van het gedicht gaat als volgt:

Eindelijk eens een klooster met een zebrahuid

En met een buik vol vallende tandenknarsende engelen Jammer dat in dit mooiste klooster dat ik ooit zag Geen lieve nonnen maar slechts luizige popen wonen

Echt veel heeft Lucebert niet bijgedragen toentertijd aan de beeldvorming van het land. Misschien de eli-taire klasse wel wat meer, door middel van de gedichten, maar de foto«s zijn in die tijd niet gepubliceerd geweest, dat gebeurde pas later, toen het boek «Het hart van de Zoeker« uitkwam.

De fotografie van Lucebert heeft geen positieve invloed op de beeldvoming van het land. De fotoÕs die wij te zien krijgen in het boek zijn vrij standaard. Voor die tijd waren het misschien wel hele bijzondere fotoÕs, beelden die je in het Wsten niet zag. Maar ondertussen heeft iedereen zulke beelden al vaak genoeg gezien, van arme zigeuners, zwerfkinderen en straatverkopers. Juist deze beelden moeten minder vaak te zien zijn en varvangen worden door nieuwe, van het moderne Bulgarije, van de ontwikkeling van het land.

Gelukkig vindt Nikolaeva dit ook belangrijk en werkt ze momenteel aan een documentaire over een eind-examenklas van het voortgezet onderwijs. De documentaire zal bestaan uit interviews die ze afneemt met deze jongeren, waarin ze hen vraagt hoe zij hun toekomst zien. Deze jongeren hebben de communistische regime niet bewust meegemaakt, maar hun ouders wel. Hoe ze hiermee omgaan en wat voor invloed dit op hen heeft staat centraal in de film. De interviews worden afgewisseld met foto«s van deze jongeren waar ze een jaar aan heeft gewerkt. Wanneer de film klaar is, is nog onbekend.

3.3.2 Georgi and the Butterflies

De film ÔGeorgi and the ButterfliesÕ is gemaakt in Bulgarije en verhaald zich in een gekkenhuis vlakbij de hoofdstad Sofia. De film draait om de dokter en directeur Georgi die allerlei projecten verzint om de pati‘n-ten bezig te houden, maar tegelijkertijd geld probeert te verdienen om bijvoorbeeld meer medicijnen te kun-nen kopen. Echter, bijna al zijn idee‘n mislukken of komen niet van de grond.

De filmers van de film zijn een duo die bestaat uit twee fotografen, Georgi Bogdanov en Boris Missirkov. Dit duo begint erg bekend te worden in Bulgarije door de vele fotoreportages die ze hebben gemaakt, en op dit moment vooral door de film.

De film heeft in 2004 in Nederland de zilveren wolf gewonnen op het IDFA, internationaal filmfestival, in Amsterdam. Hij is vervolgens uitgezonden op Nederland 3, bij het Uur van de Wolf. Het is een erg komi-sche film, dat een mooi beeld geeft van verschillende aspecten van het land. Ten eerste zitten er een paar mooie beelden bij van de omgeving en de natuur. Ten tweede geeft het een beeld van de moeilijkheden waarin veel mensen verkeren, de bureaucratie en de economische problemen van het land. En als laatst laat de film de optimistische kant van de Bulgaren zien, de creativiteit als het gaat om geld verdienen en de manier waarop mensen proberen door te gaan en er het beste van maken. De film laat kort samenge-vat een goed en realistisch beeld zien van Bulgarije. Het geeft de moeilijkheden weer, maar ook de mooie kant van het land, zoals de natuur en cultuur, en de optimistische kijk van sommige Bulgaren.

Ik denk dat mensen die de film gezien hebben niet perse een ander beeld hebben gekregen van het land, de film bevestigd namelijk wel een paar stereotiepen, maar misschien wel een vollediger beeld. De men-sen die helemaal geen beeld hadden van Bulgarije hebben in ieder geval een duidelijker beeld ervan gekregen. Het beeld van een arm Oost-Europees land is door de film niet weggevaagd, ook heeft de film er waarschijnlijk niet voor gezorgd dat er meer toeristen naar toe zijn getrokken, maar wel heeft het een realistische weergave gegeven van het leven van een groot deel van de bevolking van het land.

Deze twee fotografen zijn momenteel denk ik de meest bekende fotografen aan het worden, binnen Bulgarije, maar ook steeds meer buiten Bulgarije. Ze worden voor veel verschillende projecten uitgenodigd in andere Europese landen, en winnen zelfs een prijs in Nederland.

3.3 Wat is er te vinden vanuit Bulgarije wat betreft kunst en cultuur?

3.3.1 The Baba Project / Vesselina Nikolaeva

ÔThe Baba ProjectÕ is een fotoboek gemaakt door de Bulgaarse fotografe Vesselina Nikolaeva, die al een aantal jaar in Nederland woont. Het woord «baba« betekent in het Bulgaars oma. De oma van Vesselina Nikolaeva is honderd jaar en heeft dus bijna de hele 20e eeuw meegemaakt. Het boek geeft een mooi por-tret van deze vrouw, die al helaas dement aan het worden is en haar kleindochter niet altijd herkent. Tegelijkertijd geeft het een overzicht van honderd jaar Bulgarije. Het boek is in een harmonicavorm gemaakt met aan de ene kant de foto«s van de oma, afgewisseld met foto«s van het interieur en het land-schap en aan de andere kant de tijdbalk met de grootste en belangrijkste gebeurtenissen in Bulgarije vanaf het jaar 1900 tot nu. Het is een mooi boek met een zekere nostalgie.

De foto«s en de tijdbalk werden in 2004 in het Fotomuseum in Rotterdam ge‘xposeerd.

Ik vind het een mooi boek, met vooral een sterk concept. Het portret van de vrouw is tegelijkertijd een metafoor voor de geschiedenis van Bulgarije, omdat deze vrouw alle gebeurtenissen heeft meegemaakt. Hierdoor laat Vesselina Nikolaeva niet alleen een mooi beeld zien van haar overgrootmoeder, maar pro-beert de kijker ook te interesseren voor de geschiedenis van haar geboorteland.

Hoe draagt dit bij aan de beeldvorming van Bulgarije?

Het positieve van dit boek is dat het een kijkje neemt in de geschiedenis van het land. Iets wat je niet vaak tegenkomt in boeken, kranten of tijdschriften, behalve in geschiedenisboeken. Verder geeft het een beeld van hoe oude mensen leven in Bulgarije en krijg je een indruk van de huiselijke sfeer en het landschap. Wat ik jammer vind is dat het verder niks zegt over het nieuwe Bulgarije, het gaat over de geschiedenis van het land en over een oud persoon. Terwijl de jonge mensen de toekomst van een land zijn.

Afbeelding 23: Foto uit het boek ÔHet hart van de zoekerÕ van Lucebert