5 december. Sinterklaas en nationale cultuur in Nederland

udr

nterklaas

.,i,2

in

de win

u¿e

ie

_lcl¿ìex

iu

oE step?

AI¿EHAA¿

SI

N7'R'(Lâ45

-ar;

ARIIKELEN

tN

SonnßE

rv¡N,(ELS

..

..

.

John leLs oot

5

december

((t

Wf¡

Sinterklaas

en

nationale cultuur

in

Nederland

ln een hu¡s-aan-hu¡skrant

verspreid

¡n de

stad Utrecht stond

op

11

okto-ber

2000

een bijzonder aardige cartoon.

We z¡en ¡emand

een

hu¡skamer

binnenstormen,

terwijl h¡j nog vanachter

de

deur u¡troept: 'Heb

je

't

gezien in

de

stad? Allemaal sinterklaasart¡kelen in sommige w¡nkels...'.

Wat

h¡i

zelf nog net

n¡et gezien

heeft,

maar

de

lezer

al wel, is dat

z¡jn

vrouw de versiering van

de

kerstboom

¡n

de

huiskamer al

b¡jna

voltoo¡d

heeftll

De

grap

zit

¡n

de

dubbele overdrijving, hèt onwaarschijnl¡jke

van

een

al in

oktober opgestelde kerstboom. De cartoon

was

geslaagd,

omdat

ju¡st dát

aspect

naar voren

werd

gehaald. Want aan een grap

over

rl

alleen sinterklaasartikelen

¡n

oktober valt tegenwoordig weinig eer

meer

te

behalen.

Sinds begin jaren tachtig is het immers een alledaagse realiterr dat er dan al

pepernoten en chocoladeletters ce koop

zijn.

Toen

kon

men zich

er

nog over

opwinden dat er al

in

oktober, soms zelfs al augustus en seprember, reclamefol-ders werden verspreid met âlbeeldingen van Sinr en Piet en dat er al op de tele-visie reclame werd gemaakt voor sinte¡klaascadeaus- De onlustgevoelens die

dit

opriep vertaalden zich voo¡al

in

bezorgheid,

brj

ouders en onderwijsgevenden, over de vraag ofjonge kinderen het emotroneel wel aan konden om zo ìang voór pakjesavond

in

spanning te zitten. Dergeli.¡ke gelurden doen nu bijna oude¡wets aan

_-

al

zijn

ze zeker nog

wel

te ho¡en2. Maa¡ we

zljn

er dan wel aan gewend geraakt dat de grens die her begin van de sinterklaastijd ma¡kee¡t

_-

en dat is

regenwoordig

in

de eerste plaats de aankomst en intocht van Sinre¡klaas op de

relevisie

_-

door winkelie¡s welbewust wordr ove¡sch¡eden, toch bli.;ft er ieder]aar

bij

velen iers knagen. Wat

dat'iets'is,

valt

niet

gemakkelijk onde¡ woorden re

brengen, Niettemin

wil ik

proberen enkele contouren daarvan Le schetsen.

Onrust: Sinterklaas

en

de

_{'te vroege'}

kerstman

Van grote maatschâppelijke opv'inding of publieke onrust rond Sinterklaas kan de afgelopen jâren

in

Nedelland eigenlijk nier echt gesproken wo¡den. Maa¡ zo'n

tien tot

vijf

jaar geleden was dat

duidelijk wèl

het geval.3Toen ontstond

in

de

úedia het

beeld

dat het

sinterklaasleest

zijn

langs!e

tijd

had

gehad.

Opiniepeilingen en cijfers over de besredingen van de consumenten gâven aan

daL steeds mee¡ mensen er voorkeur aan gaven elkaa¡ niet met sinterklaas, maar met Kerstmis met cadeaurjes te gedenken. Het is uiteraard niet gemâkkelijk om

zich een beeld te vormen vân wal zich werkelijk binnenshuis afspeelt. Maar op st¡aat,

in

de eralages, en

in

de winkels zelf wa¡en rekenen van deze verschuiving voor iedereen heel goed waa¡neembaa¡. Het kwam voor velen als een schok, zoals

bleek uir een door het Meertens lnstiruut

in

1994 uttgezonden enquête,

uit

straatintewiews opgetekend tn krancen, ingezonden stukken en charboxen

op internetsites zoals de'stoompage', dar winkeliers er nier

voor

reruq-detnsden om al vóór _{5 decetnber kersrarnkelen te verkoÞen.}

kersrdecorã-ties âan te _{bretìgen en Jingle} bells uir de lurdsprekers van winkelcenrra rc

laten

klinken.

Daarmee werd, zo heerte her

in

allerlei bewoordingen, op ontoelaatbare wijze een g¡ens oversch¡eden.

Er we¡d niet alleen openlijk

ofsril

gemopperd. Op allerlei plaalsen in her

land ontstonden

er

comités vân verontruste butgers, waarvan

in

ieder geval de

in

I993 opgerichre Stichting Narionaal Sinr Nicolaas Comiré nog bestaat, die zich actief inzetten voo¡ _{het behoud van de eigen} rijd van het sinte¡klaasfees¿. Met ludieke acries, zoals het plaatsen van verkee¡sborden met een rode srreep doo¡ een kerstboom vóór 5 december tot her in de zak sroppen door Sinterklaas van

de

kersrman, werd geprobeerd

het

rij

te keren.'r En met succes, naar het

lijkt,

want utr opiniepeilingen van de

laat-ste jaren komt naar vo¡en dat de achteruitgang

in

de viedng van het sin-terklaasleesr niet alleen ror srilsrand is gekomen, maa¡ dar zich zelfs wee¡

een _{geleidelijke roename afrekenr.t Ongerwijfeld heeft} de publicireit die de

actiecomités hebben weten te genereren aan deze ontwikkeling bijgedra-gen. Dàt dergelijke acties op lnsremming konden rekenen,

blijkt

overdr_ri-delijk uit de uitkomsr van een NIPO-enquêre

in

1997. Die leerde dar maar

helst 74olo vân alle Nede¡lande¡s

van

18 jaar en ouder zich ergerde aan

kerstversieringen

in

de winkels vóór 5 december. Onder 55-pÌussers was

dir, natuurli¡k niet overwachr, zelfs 8lo/o.6

Het is een opmerkelijk gegeven dat dergelijke gevoelens van onv¡ede zo massaal gedeeld

kunnen

zijn. Met recht

mag

men

hiel

de

ry?isch Nede¡landse vraag stellen: 'wie heeft het hier eigenlijk voor het zeggen?'

Het was nier onlogisch dat, naar aanleiding van de NlPo-enquêre,

in

een

rngezonden brief werd geschreven: als driekwa¡t van de bevolking pas na

5 december zijn inkopen zou doen voor de ke¡st, dan'zou het snel afgelo-pen zijn met de te !'roege komst van de kerstman'.7 Maar zo eenvoudig

ligt

het

_-

nacuurlijk

_-

niet. Op het eersre gezichr

zit

er wat

in

om de beschul-digende vinger te wijzen in de richring van de winkelie¡s. Zij

_-

of in meer algemene

terme¡:

'de

comme¡cie'-

zijn

immers verantwoordelijk voor hun etalages en de

iritatie

die deze opwekken. Des te verrassende¡ is dan

het resultaat van een enquêre,

die

ìn

1996 gehouden

werd

onde¡ 600 derailhandela¡en in Nede¡land. Êen zee¡ ¡oyale meerderheid van hen gaf re

kennen dat zij de

kiriek

van de klanten deeldenl 88% van de winkelie¡s vond'he¡ een goede zaak (..,) dat de Kerst pas

ra

5 december

in

het

win-kelbeeld verschijnC, Zouden dan de ¡esrerende l2olo veranrwoordelijk zijn

voor

de verdringing

van

Sinterklaas

doo¡

de ke¡stman? Dat boLsr nie!

alleen mer de erva¡ing, maar ook met anLwoo¡den van diezelfde winkelie¡s

op een andere vraag in deze enquête. Daaruit

blijkr

dat zo'n 2oolo, een wat groter aanLal dus, al vóór 5 dece¡nbe¡ begint met de kerstpromotie. Niet

ten onrechte merkr de râpporreur fünrjes op

dar'er

blijkbaar toch

derail-listen

(zijn)

die ande¡s handelen dan zij

in

feire willen of zich voo¡doen'.s

En daarop laat

zij

nog nier eens twijlels volgen aan cìe betrouwbaa¡heid van de

genoemde ci¡fers. Opnieuw de vraag: 'wie heeft lrer hier eigenlijk voot her zeg-gen?'.

De winkeliers zijn nog niet zo schizolreen dar ze nier erkennen da¡ ziì zelf _ elì

dan wo¡dr wèl een veeì aannemelijkel percenrage vaD 64ólo ve¡meld

,r-

verâDr-woordelijk

zijn

voor de velIÞinderde aandacht

in

het alqemeen voor Sinte¡klaas

in

hun zaken. Maar regelijk delen

zij

mee dar zij, door

io

te handelen. eigenlük tegen hun eigen inborst ingaan. Dat

blijkt

ook

uir

enkele van hun persoonlijke uiLspraken: 'Duidelijke _{scheiding aanbrengen tussen Sinterklaas en Ke¡st, nrer rn} oktober

al

met Kersr begínnen'; 'Echt

duidelijk

2

feesren ervan maken, aparr Sinterklaas- en apart KersL[eesr'; 'Sinr

ve¡dlinkr

in

het

Keßraanbod. Kinderen raken

in

de warl'; 'We moeten niet alleen aan eeld denken. maa¡ ook aan de

rra-ditie en aan de kleine kinderen die nog rn Srnre-r.kleas geloven. en dân moet je her

absoluut gescheiden houden'. lo

Hoe

zit dit

nu? Kunnen winkelie¡s misschìen

zell

een verklaring geven voo¡

deze tegenstrijdigheden

in

hun eigen gedrag? Zij hebben inderdaad d¡ie,excuus-lünen'. Ze móeten zichzelf wel geweld aandoen, want ren eersre, collega's

in

hun

eigen directe omgeving zellen vooral

in

op de Kersr en dan zijn zij wel gedwon-gen om mee te gâan, willen zij zrch nier uir de markr prijzen; ren rweede, her

zijll

de grootwinkelbedrijven, de grote ketens en vooral de steeds mee¡ de trend ser

tende tuincentra, die de Sint nauwehjks meer inreressant vinden, en ook daa¡om moeten de kleine winkeliers wel volgen; en ten derde, de winkeliers zouderr nog wel Sinterklaas aandachc willen geven, maar de consumenten geven zèlf aan dat Sinterklaas voor hen

niet

meer zo hoeft en dar

zij

Kerstmis veel gezelliger en

belangrijker als geschenkenfeesr vinden.

_Juist

omdar verkoopcijfers doorgaans

betrekking hebben op de hele maand december, waarin beide feesten vallen, is

het feitelijk commerciële belang van zowel Srnrerklaas als Kerstmis moeilijk vasr te stellen.

lntensivering typisch

Nederlands

Een winkelie¡ sch¡eef ook:

'ik

ben bang dar Sinterklaas steeds meer gaaL

ver-dwijnen; dat ligt volgens

mij

aan de

cultuu¡'. ìr

Daarin

klinkt

de norie mee van

een enigszins ongrijpbare factor.

Waârschijnljjk

doelde

hij

op

veranderende opvattingen, die verantwoordelijk gehouden kunneD wo¡clen vool verschuivende gedragspatronen. Maa¡

_-

zoals eerdcr

al

naar voren kwam

_-

er

kutl,en

op z n

zachtst gezegd spanningen bestaan russen iclee¿n err daden. Bovendien gedragen mensen zich zo verschillend, dar her nier zinvol is te spreken over'de culluur'

Daar staat weer tegenover, dat het idéé daL er iets als 'de cultuu¡'bestaat, en dan met name het idee van een'nationale cultuu¡', voo¡ velen weÌ degelijk een

geleef-de werkelijkheid is.l2Bij tijden kan deze nocie, zoals bekend, een krachr bezirren waarmee duchtig rekening gehouden moer wo¡den. Dar bÌeek ook

in

Nederland

toen

_-

weliswaar

op

bescheiden schaal, maar toch

_-

begin jâren negentig de

publieke discussie naar aanleiding van de dreigende teloorgang van het sinrer-klaasfeest hoog opliep. Tot aan hoofclartikelen

in

landelijke dagbladen werd ero-ver sesch¡even,ll

De diffuse onvrede bij velen over zulke processen als de globalisedng van

de economie, de comme¡cialisering van het dageli.¡ks leven

in

het alge-meen en de _{groeiende Europese eenwording kanaliseerde zich in} een onge-meen fel verwoorde afschuw ove¡ de komst van de kerstmân

in

de

Þublie-ke

sfeer.¡"

De schrijver

Nicolaas

Mâlsier

noemde

hem

,dar

Duits-Amerikaans-Engels misbaksel, de kraak- en smaakloze kerstman', en onze co¡respondenlen schreven onde¡ andere over 'een

inktvlek

op een mooi

l

ederlands

schilde¡ij'of

een 'sullig kitsch-figuur, Een land dat Sinrerklaas kent, zou geen behoefte moeten hebben aan een slap affeksel als de

kerst-man'.lt Daartegen diende he¡ Nederlandse

volk

zich reweer te stellen, ja

zel[s in opsrand re komen. Een leuze als'Leve de sinr, dood aan degene die dat niet

vindt',

aangetroffen op een inremet-babbelbox,t6 getuigt van de bijna grimmrge ernsr die het sommigen hierbij was.

Om zich tegen de kersrtltan t€weer te slellen maakten zij gebruik van een

mentale operarie die ook aangerroffen wo¡dt

in

nationalistische bev/egin-gen. Er werd een regensteLling geconstrueerd tussen de 'v¡eemde', ,buit€n-landse' ke¡stman en de 'eigen' Sinterklaas. DÍe laatste werd gepresenteerd als de enige, authentieke, representant van de Nede¡landse culluur. 17 _De

aanwezigheid van de ke¡srman deed daa¡aan

niet

alleen afbreuk, maar bedreigde die zelfs met de ondergang.'Een

volk

dar

z|n

rradities verloo-chent, (houdr op) te besraan',r8 De toenemende viering van het Ketstfeest mer geschenken werd geëriketreerd als een büna onvaderlandslievende handeling.

ln

allerlei toonaa¡den viel

_-

en vaft

_-

dir geluid te horen.re Het gevolg van deze publieke discussie is wel geweesr dar her denkbeeld da¡ het Sinte¡klaasfeest een typisch Nederlands feesr is, krachtig werd omlijnd

en versterkL.

Vaste Nederlands

cultuur

element

Die

krachtige

ve¡eenzelviging

_bij

_{velen van}

Sinre¡klaas

mer

de l.Iederlandse cultuur is begrijpelük

_-

sreevasr wordr daa¡bü reruggegrepen op eigen jeugdherinneringen

_-

en moeL als een gegeven aanvaard wo¡den.

Maa¡ toch

zijn

daarbij

wel

enkele krirische kanrrekeningen te plaarsen, Sinte¡klaas wordt imme¡s ook

in

België gevierd en

in

de Duitsralige lan-den. Als Nede¡landers dat al weten, wordt daar evenwel onmiddellijk aan

roegevoegd

dat

her sinrerklaasfeesr

in

Nederland

dan

toch een unieke

invulling _{heeft gekregen. Dat geldr dan met name de} huiselijke viering op pakjesavond, met z'n surprises en plagerige gedichten. Dat laatsre is

inder-daad

in

grote mate her geval. Wanr een

intocht

van Sinte¡klaas

of

een

bezoek van de heilige aan school of huis kan men ook elde¡s zien,2o Maa¡ de berekenissen die daaraan

in

Nederland gehecht worden, de specifiek nationale en zelfs nârionalislische in\,.ulling van

juisr

ook deze elemenLen van het feest, zijn daar afwezig.

Om die

gevoelswaarden

te

onderstrepen

wijzen

Nederlande¡s

er

ook

graag

op dat het

Sinte¡klaasfeesr

deel

ui!

maakr

van de

vade¡landse

geschiedenis en

in

Nede¡land een

oude'rradirie'is,

zoals kardinaal Simonis. Hij had weliswaa¡ geen 'principiele bezwaren' regen her geven van cadeautjes rnet

Kerstmis, maar zag toch'Ìiever dar we dit met Sinterklaas doen. Dat is nu eenmaaL

traditie'.zìVaak

word! in

da! ve¡band verwezen rraar het bekende schilder¡ van

Jan Steen uit de zeventiende eeuw Toch zijn we ove¡ de geschiedenis van het feesr

tot

aan de negentiende eeuw nog maar mang geinformeerd. Wel weten we dat veel elemenren van de huidige viering

in

Nederland omstreeks

lg5o

vo¡m heb_

ben gekregen,

dankzij

het prentenboekje met gedichren van de Amsrerdamse

onderwijzerJan _{Schenkman. De aankomst van Sinre¡klaas samen met een}

zwar-re knecht

uit

Spanje, de plechrige inrochr

in

de srad,

zijn

bezoek aan school en

st¡ooiavond worden daa¡in zoniet bedacht, dan toch voor het eerst in een zrnvol geheel bijeengebracht.22 Dit _{geldt met name voo¡ de figuur van} de zwarte knecht, die waarschijnlijk pas

in

het begrn van de twintigsre eeuw de naam Zwarte pier

krijgt.

Deze visuele b¡onnen, later verscerkt met daarop geinsprreerde heoles,

hebben de ¡ituelen _{van het sinre¡klaasfeesr diepgaand beinvloed.}

Over hoe

dit

proces verlopen is, weren we eveneens nog weinig. De rot

nu

roe

oudst bekende gegevens ovel intochren,

in

sleden, dåteren van de jaren racnog van de negenliende eeu¡¡i,. Maar een bUzonder interessante bron, een

in

1943 door

het Meertens

Instituut

uirgezonden enquêre, geefi van

dit

verspteidingsproces tenminste een _{indruk.23 Opvallend was dat sommige van onze roenmalige}

corre-spondenten op de dorpen meedeelden dar ze eigenlijk helemaal geen Sinrerklaas vie¡den! Maa¡ dan bedoelden ze: niet zoals in de s¡eden. Dat kinderen een klomp

of een bold _{met iets voor het paard van Sinterklâas zetten kwam weliswaa¡ voor.} maa¡ 'pakj esavond' gold als een stedelijk verschunsel, waaraan

op

de do¡pen alleen

in

enkele, meer op de burgerlijke cuhuur georiënteerde, kringen gedaan

werd. De ontmoeting met Sinterklaas

in

levenden li.¡ve bleek voor velen een nog

vrij recente ervâring. Zij benoemden dle soms als een'importverschijnsel', afkom-stig

uit

de sredelijke cultuur of

in

het algemeen urr 'her Westen' van her land.

Verantwoordelijk voor de invoeling van deze vetnieuwingen waren de, vaak van elders afkomscige, onderwijzers vân de plâarselijke lagere schooì.

Zij

zorgden ervoor, als bemiddelaa¡s tussen de sredelijke of burgerlijke cuhuur en die op her placreland, dat de schoolkinde¡en doo¡ middel van prenrenboekjes, schoolplaten en liedjes bekend raakten mer de nieuwe vorm van Sinrerklâasvieren. Zij organi-seerden een bezoek van Sinte¡klaas aan school

en

daa¡mee een rudimentaire

inlocht

in

de eigen plaats. Dar deden de onderwijzers nrer alleen omdat de Sint hen een sreuntje

in

de rug kon geven brj hun opvoedingswerk, maar ook om her prestige van hun school en

uiteindelijk

van zichzelf re verhogen. Tegelijkertud keerden zij zich legen eer oude¡e vo¡:n van het sinrerklaasfeesr: het zogenaamde 'Sunteklaaslopen' of'klaasjagen', Eincl negenriencle, begin twinrigsre eeuw was dar

in

grote delen van her land nog een veelvoo¡komend verschijnsel. Groepjes jon-gelui vân zo'n 10-18

jaat rokken

de avonden voor Sinre¡klaas langs de huizen

Om kleine kinderen _{of ¡onge meisjes bang re maken hadden ze} zich onhe¡ken-baar en potsierlùk ve¡kleed, vaak

in

witte v¡ouwenkleren of omgekeerde _.¡assen.

Hun

gezicht r¡/as zwart gemaakt

of

ze droegen een masker

en

eer- baard. Ze

schleeuwden, stâmpten met hun voeten o[ maakten lawaai met stokken en ket-tingen. En plotseling deden ze de deur open mer de waag: ,Zijn hier nog sroure

kinderen?', strooiden pepernoten en verdwenen weer. Als beìoning ver-wachrcen ze war lekke¡s of wat geld. Tijdens de eerste decennia van de twintigste eeuw

krijgt

men

in

de dorpen aan dir wilde gedoe steeds meel een hekel. He¡ bezoek van de verklede Sinte¡klazen

wo¡dt

als een vorm

van bedelarij beschouwd, waarmee het afgelopen moest

zijn.

Precies

in

deze

tijd

introduceren de onderwrjzers hun nieuwe Sinterklaas.

ln

plaats van de wilde en woeste _{¡ongens zien de kinde¡en nu} een deftige, bedaarde en vriendelijke

_-

ko¡tom beschaafde

_-

Sint.

Hrerdoor verburgerlijkre her sincerklaasfeest niet alleen,2a het kreeg ook

een

uniform en

daarmee, allereerst

nog

irt

geog¡afische

zin,

nationaal Kârâkter. Dât is bíjvoorbeeld te zien

in

de benaming voor de dienaar van Sinterklaas. Die heette aanvankelijk eenvoudig Jan de knechc' of men had

allerlei _{regionale benamingen zoals Nicodemus, Jacques} Jour, Assiepan,

Sabbas ofHans Moef. Omsrreeks de jaren dertig zien we da! al deze namen ve¡vangen

zijn

doo¡'Zwa¡te Piet'. Sinterklaas gold voo¡al als een

kinde¡-feest, maar

ook

steeds mee¡ volwassenen gaan ertoe ove¡ elkaa¡ iets te

geven, met surprises en gedichten, en raakten daa¡doo¡ nog rneer betrok-ken

bij

het

leesc. Van de schoolfeesten en de intocht van Sinterklaas

-vooral die in Amsterdam sinds 1934 ¡rok de aandacht (al had die

in

enke-le ande¡e steden al ee¡de¡ plaac)

_-

verschenen uitgebreide verslagen in de

k¡anten.

Ook die

droegen ertoe

bij

dat als

het

wa¡e de inf¡astructuur

geschapen werd voor het ontsLaan van een nationaal gevoel rond het feest.

Dat werd nog versterkt door de uitzendingen van de intocht doo¡ de tele-visie, met name vanafde jaren zestig. Daalin komt Sinterklaas altijd aan

in

stadjes met een hoog Anton Pieck-gehalte. 'Die oud-Hollandse sfee¡ hoort

bij

Sinterklaas', verklaa¡t de producent van de uitzending.25

Al

week de

datum van plaatselijke intochten daawan wel eens

af-

wat ¡eden was

vool

aìlerlei geruzie

_-

de

doo¡

het hele

land

te

bekijken tv-intocht

vormde

s¡eeds mee¡ hèt starsein voo¡ de sinte¡klaâstijd. Die gelijktijdigheid in de beleving, met als hoogtepunt natuurli¡k de huiselijke viering

_-

in principe

op 5 december, maar

dikwijls

ook op het nabijgelegen weekend

_-

vormde

en verstevigde het nationale gevoel rond het feest, Dit kreeg bovendien een

normatief

karakter: iedere Nederlande¡

vie¡t

hec sinterklaasfeest niet

alleen,

hij

dient ook het te vieren.

Zwarte

Piet

ter

discussie

Het mag uit het voorafgaande duidelijk zijn, dat het sinterklaasfees¡ zoals

we dat thans

in

Nede¡land kennen, grosso modo, van maar betrekkelijk

¡ecente datum is. Zee¡ veel Nede¡landers die een beroep doen

op'de

rra-ditie'zijn

zich

daarvan nier bewust.

Er

is

echte¡ een g¡oepedng

in

de

Nederlandse samenleving die hierop een

uitzonde

ng vormt en voo¡al de laatst€ jâren her veranderlijke ka¡akte¡ van de vorm van het

sinterklaâs-feest onder de publieke aandacht brengt, Dat

zijn

de Nederlande¡s voo¡al van Surinaamse afkomst26 Zü doen dat niet zozeer uit academische

belang-stelling, maar met een bijzonder doel, waarbij opnieuw de waag speeltr 'wie heefr het hier eigenlijk voor her zeggen?'.

l

In het geding is, uiteraard, de figuur van Zwarte pier. Met publicaries, zoals het

boek

Sinterklaasje,

kom

maar

blnnen

zonder

knechr.jT

de oprichung

rn

Amsterdam van de actiegroep 'Zwarte piet is zwarr vetd¡iet'en

in

2000 zelfs mer de dreiging sinterklaasfeesten op sommige Amsterdamse scholen te ve¡sro¡en. 28

tekenen Nederlanders met een donkere huidskleur protest aan tegen betekenis_ sen die rn hun visie kleven aar. ZwaÍte piet.

Hjj

geldt immers als een figuur die griezelig is voor kinderen, niet al re snugger

enjuisr

daardoor grappig. dre krom Nederlands praat en, bovenal, als de ondergeschikte

"an e"r, biank", die

b¡

u,r_

stek wùs en vriendelijk is. Op karikarurale ol stereoty,pre wijze wo¡dt

in

de com_

binatie van Piet en Sint de ongelijke machsverhoudìng uitgebeeld tussen zwa¡re en witte mensen. Ongemerkt pikken jonge, onwankelijke kinde¡en deze

¡acrsrr-sche beeldvorming van koloniale herkomst op en

in

hun lârere leven zullen zi.¡

daa¡naa¡ handelen. Bovendien is het nu al voor zwar(e mensen uitermete kwer_

send om voo¡ zwarte _{Piet uirgescholden te wo¡den of her gevoel te hebben mer} dit'Ð.tnbool

uil

de slavem¡,

ss..tm6..l

van knechting'ze ,,,sreenzelvigd en

daar-door vemede¡d te worden. Discriminârie mag gewoon niet, folklo¡e

il

daawoo¡ geen excuus. Als deze Zwa¡te Plet een

vrij

recenre uirvinding is,

uir

de negen-tiende o[ het begin van de twintigste eeuw

_-

dus een veranderlijk element

in

de

geschiedenis van het feest, dan staat,

nu

Nede¡land een groot aanral inwoners

kent met

een donkere huidskleur, niets een verdere veiandering

in

de weg. Zonder gevolgen voo¡ de kern van het lees¡ kan de knechr, of liever de mergezel, van de Sint een andere kleur krijgen dan zwarr, of nog berer: helemaal

verdwij-nen. Sinterklaas kan evengoed alleen zrjn geschenken uirdelen. Dat is in grore

lij-nen de argumentatie die naa¡ vo¡en wo¡dt gebrachr.

AIIeen al he¡ uiten van dit protest maakce bij andere Nederlanders een ongekend

emotionele ¡eactie

los,

zoals

bleek

rijdens een televisieuitzending

van

Sonja Ba¡end

in

1997,10

in

de regen van ingezonden srukken

in

krânten en uir reacties op de sint-internetsite.

ln

grote meerderheid

v6¡l

¡n¿¡ al¿¡ ¿un Zwarte piet

abso-luut

niet

geromd mocht worden;

wie

dat deed, was een zeurpiet. Met iets als

¡acisme

had

deze

figuur

heÌemaal

_nik

re

maken. Maar

liefsr

96o10

van

de

Nederlande¡s zou volgens een NlPo-enquête

uir

1996 deze mening

zijn

roege-daân, terwijl 2olo geen mening had en slechrs de ove¡gebleven 2olo de bezwa¡en wèl deelde.3l

Die zoude¡

toch moeten weren dar Pier zwarr is. omdar

hiì

door de

schoorsteen kruipen moet? Maâr waarom heett

hij

dan kroeshaar en roáe l,pp"r,,

en is zijn _{pak verder nier zwart, vroegen de tegenstandets. Sinrerklaas is een}

kin-derfeest, betogen de anderen, dar moet je _{nier serieus nemen, kinde¡en doen dat}

al helemaal _{niet. Volwassenen -'ove¡bezorgde, gefrustreerde welzijnswerkers met}

te weinig fantasie en te veeÌ v¡ije

tijd'

l2-

_{moeren hun irritaries, die niets mer he!}

feest zelf te maken hebben, daarop nier uirleven. We leven hier

in

Nederland en

Zwarte Piet is een Nederlandse rradirie; wie dar niet zint, vierr het feest maar nre¡

Als

Nede¡lande¡s wordt voorgehoucìen respecr re hebben voor de tradities van andere culturen, moeten ande¡en eveltmin onze elgen tradiues minachten.

ll

Bovendien, er

zijn

genoeg zwarte mensen die helernãì geen moer¡e hebben mer Zwalte Piet. De regenstande¡s van Zwarre piet hebben e¡ verde¡ onvoldoende ooe

voo¡ da!

hij

al enkele decennia nier meer een v¡eeswekkende fieuu¡ is. die krn-de¡en met de ¡oe d¡eigt of in de zak stoprtla

hij

is veeleer remand ãie knappe

kun-sten vertoont, normaal Nederlands spreekt, snoep uitdeelt en de steun en

roeverlaat is van Sinterklaas, die sreeds meer de rol aanneemt van een wat hulpeloze en verstrooide oude man.35 Tot slot, als Piet een ande¡e kleur heeft

dan

zwar¡, bijvoorbeeld

rood,

is

hij

eenvoudig geen Pier meer.

'Historisch gezien

klopt

e¡

dan niets meer

van

het Sinterklaas-feest en

kunnen

we e¡

wel

meteen mee ophouden.'3ó

Zo

luidt,

eveneens grof

samengevat, de positie van de verdedigers van Z\À,â¡te Piet.

'De discussie over zwarle Piet is inleressant', heeft Guno R. _Joûes

in

de

bundel ove¡ Zwarte Piet terecht opgemerkt, 'omdat het beelden over de Nederlandse identiteit, die zich normâal aan ons onttrekken, ûaar voren haat.'17 Dat geldc evenzeer voor de discussie, die

ik

in

herinne¡ing roep,

over de

ve¡houding

tussen

het

sinrerklaasfeest

in

he!

algemeen en

Kersrmis als geschenkenfeest. De rwee debatten vertoneû grole overeen-komsr en hangen met elkaa¡ samen.38

ln

beide dmait her

in

fette om de

\raagr 'r,vie heeft het

hier

eigenlijk voor het zeggen?'.

voor

degenen die bezwaren hebben tegen de figuur van Zwarte Piet k!'/am het wel bijzonder

ongelukkig

uit

dat beide discussies zich

vrijwel

tegelijkertijd afspeelden.

want

her gevoel van onzekerheid dar de komst van de kerstman opriep, vertaalde

zich

in

een nadrukkelijke

en

collectieve bevestiging

van

het

tlpisch

Nederlandse

van het

sinre¡klaasfeest.3e

Dat hield

in

deze visie

tevens in: van de onaantasrbaarheid van de grens tussen de sinte¡klaas- en

Kersttijd en van de onveranderlijkheid van de vorm van het leest. Deze lawine bedolf de Legenstanders vân Zwarre Piet als het wa¡e, hun bezwa-ren werden kortweg en massaal van tafel geveegd.

Enkele

conclusies

Het past een etnoloog tegenwoordig niet meer om de aulhenticiteit van

deze emotionele vorm van 'kennis'

in

twijfel te trekken o[ om daarop

kri-riek

¡e hebbenao

_-

al

heb

ik

dat

impliciet

toch gedaan doo¡ de ¡ecente geschredenis van het sinterklaasfeest te schetsen. Daaraan kan nog worden

coegevoegd dat gedu¡ende de laaste decennia bovendien heel vaak is afge-weken van wa¡ 'de t¡adi¡ie' heet

_-

zonder

dal

daarover veel misbaar is

gemaakr. Het aantal plaa¡sen waar Sinte¡klaas

in

een 'stoomboot' kan

aûi-ve¡en, is misschien een minderheid, Daar komt

hij

met de t¡ein of, als men

echt iets 'nieuws'

wil,

per helicopter

of

parachute.al

En

hoe vaak niet

maakr

hij

zijn

intocht nièt op de schimmel, maa¡

in

een rij tuig of auto? Begrijpelijk is dat wel, want het aanral verhalen over bijna-ongelukken met trer paard is legio. Toch wo¡den deze altematieve votmen van de intocht

vrijwel nooit

opgevat

als

een ontoelaalba¡e

inbreuk

op de

taditie.a2

Heuelfde geldt voor de toespraak van Sinte¡klâas na

zijn

ontvangst door de plaatselijke burgemeester, waarin, ove¡ de hoofden van de kinde¡en heen, steevas! hete hangijzers

uit

de plaâlselijke polrtiek worden

bespro-ken.rl

Aan de ¡ealiteit van het gevoelvolle beroep

op'de raditie',

op'volkscul-tuur', doet da¡ evenwel

niet

af. Wel mag een etnoloog

bij

deze emoties

kann€keningen _{maken en moet}

_hrj,

_{naar velmogen, laten zien welke funcues}

deze _{ve¡vullen. Een antwoord op de}

_in

_{het begin van deze bijdrage gesrelde,raag}

naar wat er knaagt, als de kerstman zich re vroeg aandienr ofgemor¡eld wo¡dr aan

de status van Zwarte Piet, zou kunnen luiden: dir gevoel komt voort uic de perri-nente weigering om ve¡ande _{ngen !e aanvaarden en om diversiteit re erkennen.}

Het is de _{behoefte om grenzen te trekken, waar allang geen grenzen mee¡ besraan,}

de wens iers büilen de geschiedenis te plaatsen, war wel degelijk een geschiede_

nis heeft

_-

en zal hebben, om zeke¡heid en stabiliteit te const;uei"., _{*uu-, d^, -,,.,_}

der mogelijk is dan ooiL tevoren. 'Cultuur ligr vast tn de geschiedenrs', schreeI een

regenstander van de acLies tegen Zwarte piet bi.¡voorbeeld, ,en die kun je nier ver_

anderen'.44 het is evenwel een vorûr varÌ cultureel [undamentalisme, w¿arln de

eigen interpretatie van de cultu¡ele waa¡heid wordt uitvergroot en als absoluur eÌl

ononde¡handelbaar en rijdeloos wordr voorgesreld.rt Maai dit zi3n

_-

naruurlijk

*

onhoudbare posiries en dat

lijkr

men ook wel re beseffen. Her ve¡klaart de reeen_

srrijdrge gevoelens die men openlilk zegt zelf re erva¡en.

Het

lijkt

me datjuisr daaruit ook hoop voor de toekomsr gepur mag worden. De

strategie van de verdedigers van Sinterklâas en Zwârte pier spoort mer het idee

van de 'mul¡icultu¡ele sâmenleving'.+6 Bepaalde rrruelen en vooìstellingen worden gefixeerd en _{voorgesteld als een natuurli.;k, vanzelfsprekend, onaantaslbaar en}

claarom te ¡especteren element van de etnrsch-Nederlandse cultuur

_-

op wereld_ schaal tegenover de internationale ke¡stman, binnen de qrenzen van Nede¡land tegenover het idee van een andere o[ gcen Zwarte pier.+7 _{Ñ4en kan dir wel willen,}

maar een dergelijk wensbeeld komr allang ùiet meer overeen

Ì¡er

de kennis van

hoe culturele processen legenwoordig ve¡lopen.

Er

ontstaar alle¡lei cuìru¡ele mengvormen, waarin betekenisinhouden van dive¡se herkomst, internationaal en

nalionaal, versmeken Lot een ûieuw _{en sorns aansprekend geheel. Men mag}

ver-wachlen dat de âanpassing âan lokale omsrandigheden, nu al goed zichtbaar op het vlak van voedingsgewoonlen en woningin¡ichdng, zich ook sreeds rnee¡ zal

uitstrekken

tot

rituelen,4s De g¡oeiende deelname nier alleen van Su¡inaamse, maa¡ ook van Ma¡okkaanse en Tutkse gezinnen aan her sinre¡klaasfeesr zal

onge-twijfeld

zijn

sporell achterlaten

in

de vo¡mgeving van her feest.+9

Ik

zie her nog niet goed voor me, maa¡ het is denkbaar dat er, net als door Schenkman 150 jaar

geleden,50 een verhaal bedacht wo¡dt dat de aanwezigheid van de ke¡srman voor

5

december een plaats geefr en legitimeerr.sÌ En wãarom zou her gezatnenlijk optrekken van Sint en Piet nier her synbool kunnen zijn,

in

een nieuwe

beteke-nisgevi[g, _{niet van de knechtschap van Piet, maar van hun goede onderlinge}

ver-houding?t2 Als volkscultuur,

in

de woo¡den van de voormahg N srâatsec¡erarrc

van der Ploeg'beweging (is), verandering. een voorrdurend

vai

kleur wrsselende caleidoscoop',51

zijn

deze ontwikkehngen nier alleen

uit

te sluiren, maar ook

-dat is rot slot mijn persoonlijke overtuiging

_-

roe re juichen.

Noten

1 Ons LJ trccht 1 1 - 1 O-2OOO, c aftoo n van Peter Boe ßñ a.

2 Bì¡voarbeetd, 'Sntetklaas en Zwafte P¡et arriveren nu al in september', de Votkskênt

1-10-1999.

3

lJitgebrcider hieþvet

J,

Helsloot, 'S¡nletklaas en

de

komst van

de

keßtñañ.

Decembeieesten in postmodern Nederland tusseô e¡gên en vÍeemd', Volkskund¡g

Bu etin 22, 1996, 262-295; G. Roo¡jâkke¡s, S¡/¡terk/åas

€r

de donkere dagen voot

KeÍstñ¡s. Da comme¡cialiseing van deceñbeftituelen', ¡n H. de Jonge (red) Ons soo.t ñensen. Lavensst¡jlen ¡n Nede and, Ni¡megen 1997, 239-272.

4 _{ln lggg ve\aadigden dtie} rcclañemakers een f¡lmpie tegen'Neñaluu

keßtge-weld', dat op verscheidene t1/-kanalen werd u¡lgezonden, waain een woedende

S¡nterklaas kerstbomen ¡n etalages omtrckl, Het Parool 16-11-1999. 5 Bi¡v. NtPO-be cht 4-12-1996, 2-12-1ggg,

6 _{NtPo-ber¡cht 5-1 2-1} gg7.

7 _{Noordholtands Dagblad}

1 o-1 2-1 gg7.

8 _Sinteùtaas en de detaithandel, Den Hâag 1997, 81, 92.

9 _{Sìntelflaas en de deta¡thandet, Den Haag 1997, 81.}

'0

_{Sinte/itaas en de deta¡lhandel, Den Haag 1997, 115-124.}

11 _{zie voo¡ het gebruik van 'cultutr' als 'volkse not¡e', E. Roosens, Eigen} grond eeßt?

Pimodiale

aulochton¡e. Dilemma

van

de

mult¡culturclë samenlev¡ng,

Leuveô/Arnetsfootl 1998, hlst. 2.

122¡e _{bijvoorbeetd J. Frykman, 'Nal¡onal ident¡l¡es.} Between modernity and cultural

nat¡onal¡sñ',

in:

Vòlkskultur

und

Modene.

Europ¿tische Ethnologie zur

Jahftausendwencle. Festscht¡ft für Konnd Kóstl¡n zurn 6a. Geburtstag am L Ma¡ 2000,

Wenen 2000,269-286: J. Frykman, 'fhe ¡nfomalizatþn of natianal ident¡ty', Ethnologia Eurcpaea 25 (1995) 5-15.

1s'Sintetktaas slaat terug', NRC Handetsblad 27-11-1993; 'Sinl mael bl¡jven', de

Volkskant 5-12-1995.

14 _{In Oostentijk speelde z¡ch een sooftgel¡ikê discussie af voot} het behoud vân het 'Chistkind' als geschenkengever. 'Det Weihnaôhlsmann was als Syñbol einet drohen-den öRonoñischen Hogemonie, d¡e dânn als bedrchl¡che kulturele Ubeircmdung dis-kutieft wutdo, ausgemacht woden', K. Kóstlin, 'Stens¡nget1, Chrislkind und Eintöpfê,

Bnuch-Transfotmationen ìn die Modeme', ¡n:

M.

Saññer e,a, (rod,), Leitmotive.

Kultutgêschicht-liche Studìen

zù

Tadilionsbildung. Festschtìft llJt Dietz-Riid¡ger

Moset zum 60. Gebuftstag am 22. Márz 1999, Kallmiinz 1999, 553-561, speciaal

556-l5NRC _{Handetsbtad 14-11-1992; votkskundevngenligt 65} (1994) A 8, I 49.

1 6www.sìnt. nt/frametekst.html _{3O-1 1} - 1 998.

lTJuist _{tijdans ntensief contact met andete êulluÍen kon} het sinte/Klaasfeest deze rcl

vetuullen. Zie voor vootbeelden u¡t uileenlopende per¡oden en plaatsen: A.J. Dekket

'De ôpkoñst van Reßlbooñ en kerslv¡eÍing in Nedenand (ca. 1835-188o)', Volkskundìg

Bu etin 8 (1982) 129-179, speciaal 168-169; J. Helsloot, 'SI Nicholas as a públic

Íesl¡-tâl ¡n Java, 1870-1920. Atf¡culatng Dutch populat culture as ethn¡c culturc', B¡idragen

lol de Taal-, Lând- en volkenkunde 154 (1998) 613-637: W FnjhoÍf, Reinventing an old

fatherlatld. The ñanageñenl of Dulch ident¡ty ¡n ea y ñodeñ Añer¡ca', n: R. Bend¡x en H. Roodenbury þd.), Managing ethn¡city. Peßpectives from folklaÍe s¿udles, h/sto-ry and anthropolow Añsterdam 2000, 121-141, speciaal 128.

I E _{lngezonden brief de votkskrant}

2-1 2 - 1 gg

/

19Ze ook G. Rooùakkeß, 'V¡ercn en markeren Feest en r¡tueel', jn:T Dekkea H. Roodenburg

en G. Roa¡jakkers _ted.), Volkscultuur Een inteiding ¡n de Nedertandse etnatogie, Nj¡megen 2000, 212-217.

2OVgl. _W

_U"rg"f

_{Sankt Nikotaus. Zwischen Kutt und}

Ktâmauk.

Zu

Entstehung, Entwrcktung uñcl Veränderung det Brauchfo nen um eìnen populàren Heitigen, Ostfildern 1993.

21'Bovendien houden we het kerstfeest dan zu¡verdel, Kampioen t 15,

nr

12 _eOAq 62- Ook mensen ñet een meet behoudend prctestantse achteîgrond hanteren dootgaans dit argument.

22PJ. _{Bui¡nslerc en L. Eurhsters-Søels, Lust en}

Leetir,g. Gesch¡edenis van het Nederßnose ldndefuoek in de negenliende eeuv Zwotte 2OAt, SO1-329,262-263; E. Boer-Dirks, De Sint N¡colaas van Jan Schênkñan', Ons Amsterdañ 47 Q99S) 2A2-2e6; idem, 'N¡eÙw t¡cht op

ZtA/ade P¡et. Een kunsthistorisch antwoord op de vraag naat de herkomst vaû Zwane pjet',

Volkskundig Buletin 19 (1993) l-35; F. Baoy, 'Grafische en andere afbeeldingen', ¡n: D.

B

liet

e.a,, S¡nt N¡colaas van Atot Z, Ê¡ndhoven 1997, 41-55. Het boekje van Schenkman v/erc enKe-le rnêlen hetdrukt. Z¡e ook E Booy, 'S¡nte.,{taasie, kom maat b¡rnen _{met ¡e} knecht. Over de ont-wikkeling vaû het Nededandse s¡nterklaasboek,, Leesgoed. njdschrift over kinderboeken 21

(1994) 231-235, speciâal 234. Kennis ovet Schenkmans ,u¡tv¡nd¡ng' vân het snte*laasÞest

wotdt aok via de pers verspreid, zaals ¡n NRC Hêndetsblad 2-12-2OOO, Cees Bannina.

23J. _{Hetsloot, 'Die Nationalis¡etung}

des N/kolaus/esies ln den M ederlanden

jn

2A. Ja;rhundeft.

E¡ne Sk¡zze anhand det Frcgebögen des Mee¡fens /nstituts von 1943 ond 1994',

Rhenßck-westf¿il¡sche Zeilschrift fiir Volkskunde 45 (2O0O) 217-244; idem, 'De opkomst van Sintetktaas

als nationaalfeest in Nede ênd. Een schets ap grand ven twee volkskundevragenljsten (1940

en 1994)vân het Meeñens Instituut', in: A. Döring (ed.), Faszinatioô N¡koteus. Kult, Braùcn und Kommerz, Essen 2001 , I 04-1 39.

24vgt. T De|ker, 'Ausbre¡tung und VerbotgeÍtbhung det niedertàndischen Festkuttú

iñ

19.

und 20- Jahrhundeft', in:

T

DekRü e.a. (red), Aosbte¡tung bttrgelrcher Ku

ù

in

den N¡ededandeo und Nodwesldeutschland, Mi)nster 1 991, 42-56.

2sTrouw l8-11-2ooo.

262¡ineñen de lakkel ovet blênke Nedertanders die al sinds eind jaren zest¡g dezetfde

d¡scus-sie voerden en ple¡tlen voor een 'witte-P¡eten-plan,, Panorama Z-12-1968- Vgt., 'lk het¡nner me,

begin jarcn techt¡g, hopeloza cècheveryaderingen waarbìi besloten werd tot een veetkteu¿g

Piotenleget rcze, blauw, grcen, êlles was goecl zolang hot geen zwañ was. lJítenard was dat

- zouclon we nu zeggen

_-

een w¡tte cÈche, ñel veel doodernst¡ge linkse mensen', N- Matsiet

Was S¡nte iaas ñaat een gracht, Añstedam 1 995, 20. Anderen verzetten z¡ch at eedet tegen

'dat zacht-o¡ige, sent¡ñentele, oveftrckken dealisrñe van zwaft/wit gedoe', Atgemeen Handelsblad 4-1 2- I 968.

27L. Helder en S. Gravenberch (red.), Sinterktaaste, koñ maat b¡nnen zonder knecht, Berchem

1998- Al eeder verscheen, rûet dezellde strckkìng: R. Hassankhan, Al ¡s hiizo zwaÍt ats roet...,

[Den Haag 1988].

28Act¡es _{wârden u¡teindelijk afgelast, nadar met de schoten een 'S¡nter¿laas-code'}

was aver-eênge4omen: Zwafte P¡et mag geen oorbellen dÊgen, geen dikke lôde t¡ppen hebben, niet

kroñ praten en geen onderdan¡ge rol spelen, NRC Handetsblad 2-12-2000.

2gAnil _{Ramdas, in Heldet en cavenherch, S¡nterktaasje 186. Daarom wed ìô}

Amsterdam ap de dag van de hêdenking van de alschaffing van de slavernij ook een spandaek ûeegevaerd

ñet de tekst'Zwafte Piet = Zwaft Verdtiet', NRC Handelsblad l-7-199e.

302¡e ook A. van der Zeijdeñ, 'The Dutch centet tat paputar cutture and the cultivatian of eth-n¡c trad¡tions and populat cultute in the Netherlands', in: T Dekket, J. Helstaot en C. Wjieß

specj-aal 207-209.

31 _{MP)-berìcht 4-1 2-1 996.}

32tngezonden bt¡ef de Volkskñnt 1-12-1gg7.

339¡nterktaas:

_'su

_{nameß in Adlsterdam teggen m¡jn feest plat omdat Zwarte Piet ats}

domme boeñan wotdt àfqesch¡ldeîd. Nou en? Laat dte lØ met hun tengels van ñijn

personeel afbl¡iven. Hoor ¡e ñìj als er weet ergens dtueel een schaapgeslacht wordt?

Of als et weet ¡k veelwat voor allachlaon leest gevierd wordt? Nee menee4 S¡;?l /s

to/e-tanl. Aleeuwen. Andercn kunnen daf niet opbrcngen', Zondag (edtl¡e Haa

eñ)26-11-2000.

348¡v, 'De eerste keer dat ¡R [t!-Sinteútâas van 1964 tot 1986 Adtie van Ooßchot]

Sintê¡klaas zou gaan spelen, hebben we in onded¡nq ove eg algesprcken om die tak-kebossen maar af ta schaffen. lk geloof dat die dingen ook uit de slavent¡¡d stañmen. Zwafte Pieten hebben bij m¡¡ ook noo¡t krcrn geprcat (...). Tegen de jongens zeg ¡k ook

alti¡d: gewoon wol¡¡k doen en n¡et ovedrcven dorn. Dat was mijn opvalt¡nq en gelukkig

ook die van Pìet Römer, d¡e jarenlang mijn knecht heeft gespeeld', De Gooi- en Eernlandet 18-11-1989. Tv-S¡nt Bram van der Vlugt: 'Zwafte P¡et was ¡n de

zevent¡en-dê oeuw kwaadaad¡q, Lalet een dornñerd, Tegenwootdig ¡s h¡¡ moer do sl¡mñenk, tet-wìjl S¡nteùlâês lussen een grcot k¡nd en een beetje doññ¡g gtoot ñeñs in wankelt',

Trouw 15/16-11-1997, Dìck Bosscher Zie voor de veßchuiv¡ngen ¡n het beëld van

Zwarte Piet oo4 de doctonalsc¿ptie van B¡anca Berends, Zwarte P¡et en W¡tte Klaas.

Ondezoek naar beelvotm¡ng in de s¡nteùlaasttaditie, Eêsñus Un¡veßiteit 2000. Een samenvatt¡ng veßcheen ¡n Roesl. Tijdschrìft voor _{9escf,¡eden,s} en cultuut 2001, 10:

13-19; z¡e ook Het Patool 29-1-2002.

35vgl. _{R. Ghesquiere, van Nicolaas van Myrc tot sl¡terk/aas. De kacht van een}

vet-haal, Leuven/Ameßfoot't 1989, 137-138, 141-142; d¡t laat echtq onvorlet, n sommtge

k¡nderyeùalen, Piets stâreolype domheid, ib¡d. 1 43-1 44.

36www.s¡nt.nt/fÆ.metekst.htrnl _{31-11-1998, Kees W¡ttemse; vgl. 'Ze heten toch niêts}

voot n¡ets zwaàe piet!!!!', Frank Broen¡nk, ibidem. STHelder _{en Gravenbe¡ch, S¡nte'*taasje, 111, vgt. 117.}

382¡e _{ook Van der Zeijden, 'The Dutch centü fot populat culture', 2Og: vgl. de}

¡nge-zon.len briel in de Volkskrant 4-12-1999.

39vgl., _{'Das eigene soziate, kutlurctle und symbolische "Kapitalvermögen' d¡ent dêzu,}

der eigenen Gruppe, det eigenen polittschen ldealogie die dominierende Posit¡on in

e¡net uns¡chercn polilischen und sozialen Lage zu s¡chen',

P

N¡edeftnüllet

'V¡sualis¡erung, Asthet¡s¡etung, B¡tualìsierung. Die Polit¡k det kulturellen Rep¿;sentation ¡m Postsoziafismus', ¡n: R. Johlet, H. Nikitsch en B. Tscholen (red,), Ethnische Syñbole

und âsthet¡sche Prcxis, Tamás Hofet zum 70. Geburtstag am 21. Dezembet 1999, Wien

1999,96-107, 101,

40zie _{øi¡v. G, Snidchens, 'Folhtor¡sm revis¡ted', Journal of Folklore Research 36} (lggg) 51-70, spec. 63-64; Roo¡jakkeß, 'viercn en ñatkeren, Feest en ritueal', 181-182.

4l _{Deze ve¡voermiddelen hebben over¡gens heel oude pap¡eren, vgt. voor het}

lucht-schip, de luchtbaloô ên de stoomtrc¡n, F. Booy, 'Graf¡sche en anderc albeeldingen', ¡n:

D. Bi iet e.a., S,ht Nico/aas van A tot Z, Eindhoven 1997,41-55, speciadl 45, 48; E Booy, 'Surprises uit m¡jn sinterklaasboeken', Ðoekenpost 4 nr 26 (1996) 4-7, spec¡aal

6 afb. 10.

42Een _{uitzonde ng, en levens vootbeetd van têd¡t¡e ¡n vemndering: 'vor¡g jaat reed h¡j} ¡n een open r¡jtu¡g doot Leeuwarden. Daar kwam krit¡ek op, want h¡j hootl op een

schimmel De Goedheìligman vond het zelf echter erq plezieig- "lk heb liever een

koetsje. K¡nderen kunnen et b¡¡ jn zjtten, ouders kunnen hun kind omhoog houden voar een

Rnuffel Dat ¡s hetet dan zo'n hoog paad, want daar ñogen de rnensen niet te dicht bii komen"', Leeuwardet Courant I 7-1 1 -199Ú.

43'Waarom _{houden S¡nt en burgemeester}

z¡ch bez¡g met politieke praatjs zoets het

zogenaam-cle schone Hilvefsum en _{een subsid¡e voor hette rcstaurercn raadhuis?} (...) Sôtry maardìt saoft praat hoad toch niet thuis bij een intacht van S¡nterklaas. (. .) Mensen toch, S¡nterklaas ß et

voorat voot onze kteintjes, taten we dit alsjebtieft niet vergeten', ingezonden briel De Goo¡' en

Eeñlander 5-12-1990.

44'lk _{pik het trouwens niet}

om daot ¡mmigranten te wotden aangespþken ap de daden van

ñ¡jn voon/adercn', News.nl 22-1 l -2000.

45Ze _{h¡e¡yoor o.a,}

_K.

Kösttin, 'Van¡shing Þarders ând the nse of culturc(s),, Ethnolagia

Eurcpaea 29 (1999) 31-36, spec¡aat 35, idem, ,Lebenstit und L¡Íestyte. Vewandtungen det Kontinu¡làt', K¡elet Blàtter zur Volkskunde _{32 eOAq g-2A,} spec¡aat 19_20;

p

Niedermi)tter,

'Ethnicity, nâtional¡ty, and the mrlh of cultural heitage: a European viøw,, Journal al FatktaÍe

Research 36 (1999) 243-253, idem, ,Visuat¡satung, _{Asthetìsierung, Rituat¡s¡erung', t03_1os, en}

ook de

al

ouclefe,

ñaat

onveminderd retevante bijdrage van

p

Assion, ,H¡staisñus,

Tadit¡onalisñus, Folklorìsñus. Zut musealjs¡eÍenden Tendenz der Gegenwaftskuttut.,

n:

U,

Jeggle e.a. (red.), Volkskuttut

in

det Modehe. probleñe und perspet<tjveô emp¡t¡scher

Kultuiorschung, Reinbek bei Hêñbutg 19e6, 351-362. Vgt. cjok de waarneming dat de

,vercn-deringsdimensie [van tradit¡es] vâak door de betrckkenen zetf niet woÍdt ondekend ot zetfs

wotdt ontkencl', P Post, "God ktj4 njet op een viùerkante metet...' of Hobsbawm he ezen..-,,

¡n: C. van der Boryt, A. Heftnans en H. Jacôbs (red.), Constructie van het eigene. Cutturcte vor

ñen vân îegionale ident¡teit in Nederland, Amsterdañ 1956, l75_200, sÞeciaat 1Og.

46Ze voo¡ samenvattingen van het debat hêtovet

in

Neded¿nd hijvoorbeetd B. Slilr,er, ,van

natieslaat nêar mult¡cúlturelo samenlewng', ¡n: B. penninx, _{H. l/lúnstermann en H- Entz¡nger} (red.), Etn¡sche rû¡nderhêden en de ñutt¡cutturele samenleving, Gronjngen lgge, 25-57; C. van

PÊag,'De multicultutale samenlevìng in Nederland. Tussen laos gebaü en zelfverloochenng.,

Amste/dams Socrb/oglsch njdscht¡ft 26 (1ggg) 464-486.

47 Door onderwijsgevenden wotdt wetiswaat erkend dat,etke

vañ

veNangen of gew¡jz¡gd (kan)

wotden, ook het sintefklaasfeest', Maar een beroep ap ,het multicullt.ìrcle kaal<ter van onze

samgnlev¡ng' maq niet tot gevolg hebben 'dat we de tradìties niet meer volgens de stanoaêrd_ vormen van het feest zouden maeten viercn. Waat culturcel bepaalde tradities anderen l<r/et_ sen of eÍgercn, is de oplossing nìel om de traditìes maar naat de rommelmarkt te brcngen; aok

niet oñ ze op bedachte wìjze op kenelementen le velormen, ol te vêmengen met anderc,

Zoiets Ran alleen maar vanzelf groeien', J. Beke en

p

van Hasselt, Sinle,,ilaas ap scnaot.

Pnkt¡jkboek voor de v¡ering vaô het sinteúlaasÍeesL mbury I gge, 22 .

48Na geconstatee¡d te hebben dat h-êl s¡ntetktaasfeest ,onherroepeljk, vedwiint

ol

haogstens 'cle exponent wotdt van wat rcgionale lolklore, voorspelt pteì¡ _{bijvoorbeeld: 'Tach mogen we}

ongetw¡jfeld een keßtfeest op zijn Hotlands

ver

achten, dat w¡t zeggen dal de essent¡ële

func-ties van rciniging met behulp van versjes en sútprises het têditionele keÍstcadeau zullen aan-laslen, of betet gezegd verr¡jken', H. Plêij, Hottands welbehagen, Amstedam lgge, ZA. Zie oak

het l¡edboekjê'Zie g¡nds komt de kerstman', Ghesqùierc, Van Njcotaas, 152.

49Vg1. _{J- Aarssen enW, Jongenbu@et}

Taten en cutturen jn het Lttrcchtse Lomboken Tânsvaat.

Eeô sut,/ey-stud¡e, Añsterdañ 2000,94-104; H. Dibbits, "tn Turk¡ie gaal het tegenwoatue net

zo". De cLrlturcle rcpedoircs van een Tutks gezin _{in een} multi-etnìsche wi¡k', Amsterdams

Sociologisch njdschrift 27 (2000) 314-344, speciaat 332-3SS; jdem, _{'Laotjes tÍekken met het}

Suikeieest. PÍocessen van ¡ntegratie,, ¡n: H. Bennis e.a. (ed.), Een buutt ir1 beweging. Taten en

50De _{historicus en} pubt¡c¡st Jan de Bâs gaf voot het sinterktaasfeest aanzetten in z¡jn

boekje S¡ntefteúlaas ñag bl¡jven. Vaorstellen voot veñieuwing vân eèn feest, Kañpen

1999, 10. Zijn ple¡dooi o.a. voor gekleurde Pieten werd doot de cêbarct¡et Frcek de

Jonge èvenwel afgedaan als: 'Goed bedoeld gelul. Traditie is traditie omdat het

tradt-t¡e ìs en n¡et omdat het lij4 op trad¡t¡e', Het Parool 3-12-1999.

5

_{Zoals: 'Paniek in Haêdem Nootd. De ¡ntocht van S¡nte,*taas ¡n}

_de

_{lod¡sche buun}

Noord l<'wañ afgelopen zatêrdag ¡n gevaat doot dê ziekte van het paard van de Goedheil¡gñan. Na vele zoel<tochten naat een veîvoe niddël voot de Sint kwam de

wijkêad vân do lndische buuft terccht bü de Kerstman, Deze bracht de oploss¡ng. De

Keßtman w¡lde z¡jn wiend Sinteùlaas grcag ass¡stercn. H¡etdoot maakte de S/rt afge-lopen zatedag z¡jn iôtocht ¡n de lnd¡sche buurt Noord in de arrcslee van de Keßtñan.

De Ketstman zat als koetsier op de aûeslëe van de Sint. Waar heb je nog zo'n voftn van

sameowerking?', Haa eñs Weekblad 1-12-1999.

52Een, weliswaar nog ste/,- ¡rcn¡setende, âar,zet daadae: 'ts het nìêt juìst onÞettend

Nede ands oñ deel u¡t te willen maRen van een beledigde, ondercltukle of andetszins

anheus bejêgencle grcepedng? Moet deze eigent¡jdso folklorc niet gowoon eeo plaats gegeven worden in cle Sinteùlaasttud¡tie? Dus voortaan vefuleedt een van de Zwañe

P¡eten zich (,,) gewoon'¡n buryet'. Hijkan dan de rclvan Zeury¡etveMullen dootde

vie-ing op te lu¡stercn ñet zur¡g en noppet¡g commentaar op het racìst¡sche karcktet van

de S¡nt, de P¡eten en de samenlevlng ¡n het algemeen, Zo zou dan do d¡epê onvtede rnel d¡t fèest ¡n de v¡e ng opgenoñen kunnen worden. Zou dat nou nièt het summum

van integrct¡e z¡jn?', ingezonden bdef ¡n de Volkskrcnt 5-12-1998. SSA _{edaagse Dìngen 1ggg,}

_m

_{1, 2.}

lllustralie uit NøderLand in de maak. Fo.ro NAA. Den Haao.

Golofon

SKRIPT

historisch

tijdschrift

Jaargang 24 nr.4, wìnter 2002

then'ranummer col ectef geheugen

tssN 01 65-7518

Redact¡e

Sebastaan van der Lubben, Friso Wiersurn, Aexander KrÜget Cheska

Poderman Fenier Bornans

Redactieadres

Skript h storsch tijdschrift, Spuìstraat 134, karner 557

101 2 VB Amsterdam skript@hum,uva.nl

skript_h slor sch_l jdschrift @hotmail.con¡

Abonnementen

/

losse

verkoop

Et-)rc 17 25 per jaar (drie nummers + themanummer) overmaken op g ro-nummer 26 24 858. Losse nummers verkrjgbaar bij de redactie en in

boekhande s Athenaeum, Schetema en Fort van Sjakoo in Amsterdam, Scholtens Wristers n Gronlngen, Van Slockurn Den Haag, Kooyker Ginsberg n Le den, Dekker van der Vegt en Roelants in Nijmegen en de

Fooe

Bat in Utrecht.

Advertenties

ln Ìchtingen

bj

de redactie

Drukwerk

Krips, Meppe

Redactieraad

Joeri Boom, Prof ,

dr

J.M.H.J. Heme s, Prof,

dr

N,C.F. van Sas, Prof . dr.

Lezende

schrijvers,

schriivende

lezers

l

I 1 I

l

i ) ! f I a I

j

I I I ),, lr l I l I l i 1 I

I

I I I I I I I I I 1

j

I f

Word

gastauteur

of

recensent

voor

Srnlpr.

Gastauteurs

Artikelen

en

opzetten

daarloe

o¡t-vangen

wl

graag

op oe

reoaclle

Tevens

kan U

b¡i

ons

gratis

r-ocensie

exemplaren ontvangen van

de t¡eest

recente

h

stor

sche

publicat

es

Edo Schreuders stucleert geschiedenis en wijsbegeerte aan de Univers telt van Arnsterdam. Zijn artikel s een bewerKr.lg van een _{paper geschreven voor het}

colege

Geschiedenis, herinnerlng en Ìdentiteit,

van

do cle Haan en Nek van

Sas.

fy

ke de _{Vries heeft cuiturele antropo ogie gestudeerd aan de Unjversiterr van}

Amsterdarn.

Hjstudeerde

n december 2OO1 af

en

s _{nu werkzaam aan cje UvA.}

Petra Pannekoek is 4e jaars studente n _{euwe en nieuwste geschÌedenls aan de}

UvA. Haar artike _{schreef zij Ìn het kader van} het prolec[r',/erkco] ege Geschledenls, herlnnering en identileit

Dr

John _{Helsloot studeerde culture e anrropolog e aan cle Vrije Un versitet.}

_Hj

s nu werkzaam bij het Meertens lnstituut, waar hû

zch

bezghoudt met de fresru_

denng van feestcultuur in Nederland, een onderwerp waarop hü ook prornoveer

de, Zijn artikel is de tekst van een tezing die

hj

n 2OOO n Begie heeft genouden. Florike van Egrnond studeercle gesch eclen s aan de Un versiteit Utrecht en werK nu brj het _{Nationaa Archief (NAA). Natuurijke historie van}

_de

_{16e eeuw genet}

haar bijzondere interesse Haar

adkel

s een voorpublìÇatie van het boek Nederland in de Maak dat binnenkod ter ge egenheid van het 2OO jarig llesraan

van het NAA za verschjnen

Koen Haegens studeeri

politcoogie

aan de Unversitet Leiden.

Hjstudeert

af op

Nat¡analisme en imagined cammunites.

Sophe van Leeuwen studeerde Franse taal

en

etterkunde en agemene

cutuur

wetenchappen aan de UvA

en

s oud-SKR pT reclacteur, Haar an

ke

is geÐa_

seerd op een hoofdstuk van haar doctoraa

scrpte

agemene cultuurweten_

scnappen

Tza

de _{Fockert is 4e jaars studente antropo ogle aan de UvA en redacteur van} het blad Cu L