Het kwaliteitsonderzoek van zwemwater in strandbaden als onderdeel van het inrichtingsonderzoek bij openlucht recreatievoorzieningen

r

NN31545.0B73

rA 673 5 mei 1972

Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding Wageningen

BIBLIOTHEEK DE HAAFF

Droevendaalsesteeg 3a

Postbus 241

6700 AE Wageningen

HET KWALITEITSONDERZOEK VAN ZWEMWATER IN STRANDBADEN

ALS ONDERDEEL VAN HET INRICHTINGSONDERZOEK BIJ OPENLUCHT RECREATIEVOORZIENINGEN

ir H.N. van Lier

BIBLIOTHEEK

STARINGGEBOUW

Nota's van het Instituut zijn in principe interne communicatiemid-delen, dus geen officiële publikaties.

,. Hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op een ! ' eenvoudige weergave van cijferreeksen, als op een concluderende

discussie van onderzoeksresultaten. In de meeste gevallen zullen * - de conclusies echter van voorlopige aard zijn omdat het onderzoek

nog niet is afgesloten.

Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut in aanmerking

; LANDBOUWCATALOGUS

Q£o°^3

I N H O U D

B i z ,

1. INLEIDING 1

2. INRICHTINGSONDERZOEK 2 3. DE BACTERIOLOGISCHE EN FYSISCH-CHEMISCHE VERONTREINIGINGEN

VAN ZWEMWATER (HET PROCES) 3 3.1. Theoretische benadering 3 3.2. De berekende en gemeten kwaliteit van zwemwater in

strandbaden 5 4. DE GEHANTEERDE NORMEN TEN AANZIEN VAN DE WATERKWALITEIT

(DE NORMSTELLING) 13 5. DE CRITERIA TEN AANZIEN VAN PLASSEN ALS ONDERDEEL VAN

STRANDBADEN (DE INRICHTINGSEIS) 16 5.1. Toepassing van een gevonden criterium 16

5.2. Verbetering van in de praktijk vaak optredende

situaties 17 6. CONCLUSIES TEN AANZIEN VAN PROCES-NORMSTELLING-INRICHTING 20

7. SAMENVATTING EN CONCLUSIES 21

LITERATUUR 22 BIJLAGEN

1. INLEIDING

Bij het onderzoek ten behoeve van de aanleg van voorzieningen voor de openluchtrecreatie zijn een aantal deelonderzoekingen te onderschei-den die alle terug te voeren zijn naar een drietal hoofdproblemen die

bij de verwezenlijking van nieuwe projecten, met name binnen ruilver-kavelingsverband, naar voren komen. Reeds in eerder verband is deze driedeling in probleemstelling gegeven (zie o.a. VAN LIER, BAKKER en BERGMAN, 1971). Kort herhaald gaat het om de volgende problemen:

1. Plaatsbepaling

a. mogelijkheden van situering uit oogpunt van de fysisch-geogra-fische eigenschappen;

b. omvang en ligging bevolkingsconcentraties;

c. omvang en ligging alternatieve recreatie-objecten; d. bereikbaarheid.

2. Capaciteitsbepaling

a. verband tussen het bezoek en een aantal dit bezoek beïnvloeden-de factoren;

b. huidige en toekomstige behoefte aan de vorm(en) van openlucht-recreatie waarin het nieuwe project zal gaan voorzien;

c. min of meer te voorziene veranderingen die in de toekomst kun-nen optreden (trends of mutanten in het recreatiegedrag); d. keuze van maatgevend jaar-, dag- en bezoek.

3. Bepaling inrichtingselementen

a. kwantificeren van het gebruik van de diverse elementen; b. trends of mutanten in dit gedrag;

c. invloed van de diverse elementen op het totaal bezoek en daar-mede op gebruik en exploitatiebasis van het project.

Deze problemen en de aanpak daarvan zijn schematisch weergegeven in bijlage 1.

De schematische opgesomde problemen zijn niet los van elkaar te zien maar vloeien voort uit de wijze van aanpak (werken van groot naar klein) namelijk: waar moet het project komen, hoe groot moet het worden en hoe moet het worden ingericht. De onderlinge samenhang zal echter duidelijk zijn: de plaatskeuze (1) heeft invloed op het aantal

te verwachten bezoekers (2) en daarmede op de inrichting (3). Omge-keerd zal de inrichting (3) bij een bepaalde plaatskeuze (1) weer in-vloed hebben op het totaal aantal te verwachten bezoekers (2). Deze onderlinge afhankelijkheid dient in het onderzoek onderkent te wor-den ook indien het inrichtingsonderzoek aan de orde wordt gesteld.

2. INRICHTINGSONDERZOEK

Bij het inrichtingsonderzoek, met name zoals dat thans voor strand-baden in uitvoering is, komen diverse problemen aan de orde. Alvorens hierop in te gaan moet eerst bekeken worden wat inrichting nu eigenlijk is. Dit kan worden toegelicht aan de hand van bijlage 2.

Inrichting kan worden omschreven als de bepaling van de elementen die in het project moeten worden opgenomen, hun afmetingen en de onder-linge rangschikking ervan. Hier doorheen loopt dan de vormgeving waar-onder dient te worden verstaan de vorm en aankleding en deels ook de situering van de elementen.

Ten aanzien van het inrichtingsonderzoek is voor een aantal objec-ten reeds materiaal verzameld op het gebied van:

- bezettingsgraden van elementen als: - stranden

- speel- en ligweiden - water

- concentratiepunten

- relatie bezoek-weer, waarbij het weer op nabij gelegen termijnstations zowel als op de objecten zelf werd bestudeerd

- relatie bezoek-waterkwaliteit. Hierbij komen problemen aan de orde

om-trent de n o r m s t e l l i n g en de v e r o n t r e i n i g i n g als gevolg van het gebruik van het water door de baders

Heeft men te maken met inrichtingseisen waarbij relaties tussen ge-bruik van een bepaald element en de door dit gege-bruik ontstane kwaliteits-verslechtering van dit element optreden, dan is meestal inzicht nodig in de processen die op de verslechtering van invloed zijn, de normstelling ten aanzien van de minimaal gewenste kwaliteit en de middelen ter ver-wezenlijking hiervan. Schematisch weergegeven ziet dit er als volgt uit:

Proces Normstelling -[inrichtingseis

In het geval van de kwaliteit van zwemwater in strandbaden kan dit als volgt worden gespecificeerd:

Proces •Normstelling

waterkwaliteit =

f(x

V

x, x = factoren

1 n | die daarop van invloed,

zijn (verontreinigin-gen, tijd, inhoud, temperatuur enz.)

~T

•»-Inrichtingseis

gewenste veiligheid uit oogpunt van voor-voorkomen van ziekte en verdrinking

criteria ten aanzien van:

inhoud en vorm van de plas; uitgangskwali-teit van het water;

technische hulpmiddelen enz.

Achtereenvolgens zal aandacht worden besteed aan de bacteriolo-gische en fysisch-chemische verontreinigingen van zwemwater (het proces); de gehanteerde normen ten aanzien van de waterkwaliteit

(de normstelling) en tenslotte de criteria ten aanzien van plassen als onderdeel van strandbaden (de inrichtingseis).

3. DE BACTERIOLOGISCHE EN FYSISCH-CHEMISCHE VERONTREINIGINGEN VAN ZWEMWATER (HET PROCES)

3.1. T h e o r e t i s c h e b e n a d e r i n g

In algemene vorm kan gesteld worden:

W = f(x,

_V

_{( 1 )}

waarin:

W = kwaliteit van het zwemwater x, x = factoren die daarop van invloed zijn

I n r j

In de literatuur is nog weinig te vinden over uitgebreide onder-zoekingen op dit gebied voor zwemwater in strandbaden.

Wel is voor de bacteriologische verontreinigingen door SCHÖLTE ÜBING en KATS (1966) een theoretische relatie bepaald tussen het kiemgetal

en het aantal baders. Hierbij is uitgegaan van:

a. een afstervingskromme, welke is gebaseerd op een aantal onderzoe-kingen van diverse soorten water. Op grond daarvan werd een curve van Bacterium Coli gekozen met een afstervingstijd van 10 dagen. Hun formules, met een gewijzigde notatie, luiden:

" kt (0\

nt,l = nl * e ( 2 )

of VL

= e

- kt

= a

ct

(3)

nl

waarin: n. » aantal bacteriën op dag 1 ingebracht

n , = aantal bacteriën dat na t dagen nog over is van n

t, 1 1 k - c log a/log e = constante

e = grondtal natuurlijke logarithme t = aantal dagen

9

b. de aanname dat iedere bader gemiddeld 1,8 x 10 bacteriën in het water brengt. Hiervan uitgaande geldt dat het bacteriegehalte aan het einde van

de dag, waarop de eerste inbreng heeft plaatsgevonden, gelijk is aan:

n ] = 1,8 x 103 B/I bact./ml (4)

waarin: n. = aantal bact./ml aan eind eerste dag B = aantal baders op dag 1

3 I = inhoud van het bad in m

Het aantal bacteriën, dat op het eind van een willekeurige dag p aanwezig is wordt nu bepaald door het aantal op die dag ingebrachte bacteriën, vermeerdert met de nog niet afgestorven bacteriën van de negen daaraan voorafgaande dagen. In formule:

N = n + 0,77 n , + 0,60 n „ + 0,46 n „ + 0,34 n . +

p p p-1 p-2 p-3 p-4 + 0,24 n c + 0,16 n , + 0,10 n , + 0,05 n _ + 0,02 n n

p-5 p-6 p-7 p-8 p-9 (5)

waarin: N = totaal bacteriën aan het eind van dag p als som van de

overgebleven aantallen van de 9 daaraan voorafgaande dagen

n = n , ... n „ = aantal ingebrachte bacteriën op

respec-p respec-p-1 respec-p-9 e

3.2. D e b e r e k e n d e e n g e m e t e n k w a l i t e i t v a n z w e m w a t e r i n s t r a n d b a d e n

3.2.1. Opzet van het onderzoek

Teneinde de werkelijke situatie betreffende de waterkwaliteit in strandbaden na te kunnen gaan is er in de jaren 1968 en 1969 een

proefopzet geweest met een drieledig doel:

a. een inzicht verkrijgen in de orde van grootte van de in werkelijk-heid optredende verontreinigingen;

b. de theoretische relatie baders - bacteriologische verontreini-gingen op z'n praktische waarde te toetsen;

c. een inzicht te verkrijgen in de mogelijkheid om door technische ingrepen (bij de aanleg dan wel in een later stadium) of anders-zins de waterkwaliteit op peil te houden of te brengen.

Bij het onderzoek zijn een tweetal objecten van het Staatsbos-beheer betrokken: De Loofles bij Harskamp en de Zandenplas bij Nunspeet. In de twee seizoenen van onderzoek zijn de volgende gege-vens verzameld:

1. Schattingen en steekproefsgewijze tellingen van het bezoek. 2. Idem voor het aantal baders; aangevuld met enquêtes.

3. Monstername van het water; bepaling van: - fysisch-chemische eigenschappen - bacteriologische eigenschappen

4. Enquêtes betreffende herkomst, groepssoort, verblijfsduur enz. Dit onderzoek heeft regelmatig plaats gehad op een aantal werk-dagen zowel als op een aantal weekend-werk-dagen. Tijdens deze laatste da-gen werden ten behoeve van het onderzoek naar de kwaliteit van het zwemwater meestal 3 of 4 monsters genomen, terwijl op de werkdagen slechts 1 monstername plaats had. Naast dit programma werd meer inci-denteel gegevens verzameld met betrekking tot:

- waardering water en weer

- klimatologische gegevens enz.

3.2.2. Resultaten van de metingen en berekeningen met betrekking tot de bacteriologische verontreinigingen

Voor de presentatie en analyse van het materiaal betreffende het seizoen 1968 wordt verwezen naar nota ICW 507 (VAN LIER, 1969).

:totaal dagbezoek(x10 )

y = 0,57x*2950

Totaal bezoek loopt relatief terug bij toe-name van x; mogelijke verklaring:

bij grotere x minder doorstroming schatting bij hoge aantallen is relatief sterker overdreven 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 x z geschat bezoek 15J00 u u r ( x 1 0 ) % baders 100 8 0 6 0 4 0 2 0 • 8 0 % -x o o

aantal b a d e r s in %> van totaal aantal b e z o e k e r s per dag (enquêtes) geschat aantal b a d e r s in % van g e s c h a t bezoek op 12.00u (observaties) g e s c h a t aantal b a d e r s in °/b van g e s c h a t bezoek op 15 OOu. ( o b s e r v a t i e s ) ANx>.

^--.•.-Jbs»^-.-,-.-

x

_L _L 83 y : totaal dagbezoek(x10 )

Fig. 1. Relatie tussen het totaal dagbezoek (y) en het geschat bezoek op 15.00 uur (x) (fig. la) en tussen totaal dagbezoek (y) en het percentage baders (fig. lb) voor Zandenplas

x : g e s c h a t dagbezoek(x10 ) 2 2 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 / a oo i i o/ o/ 1 1 1 /o

/

°

1 1 1 6 8 10 12 14 16 y= geteld dagbezoek (x103) °/o baders 1 0 0 r 8 0 6 0 4 0 2 0 • 8 5 % * -_o x A

aantal baders in % van totaal aantal bezoekers per dag (enquêtes)

geschat aantal baders in °/b van geschat bezoek op 12.00 uur (observaties)

geschat aantal baders in°/o van geschat bezoek op 15.00 uur (observaties) \

x * - > . ^ r

f

r ^ = ~ = " x ~ r ^ r ^ r ^ r

-x j 8 10 12 14 z = totaal dagbezoek

Fig. 2 Relatie tussen het geteld dagbezoek (y) en het geschat dagbezoek (x) (fig. 2a) en tussen het totaal dagbezoek (z)

en het percentage baders (fig. 2b) voor Loofles recreatieseizoen 1969.

De berekening van zowel het totaal bezoek per dag als het aantal ba-ders is gebaseerd op de gegevens onder 1 en 2 (zie boven) genoemd. In de fig. 1 en 2 zijn de daartoe afgeleide en gebruikte relaties aange-geven.

De resultaten van de berekeningen van de dagbezoekcijfers zijn gegeven in fig. 3, waarbij tevens de zondagen en de dagen waarop het onderzoek heeft plaatsgevonden zijn gegeven.

Het aantal baders op deze baden is voor 1968 berekend op basis van tellingen van de bezetting van het water op bepaalde momenten. Voor Loofles werd voor 1968 het percentage baders ten opzichte van het totaal bezoek geschat op 75 %, terwijl voor Zandenplas dit per-centage geschat werd op 80 %. In 1969 zijn deze perper-centages anders bepaald namelijk op basis van enquêtes. Er werd toen gevonden voor Loofles 85 % en voor de Zandenplas 80 %. Op basis van deze cijfers en de gegeven formules van SCHÖLTE UBING en KATS (1966) was het mo-gelijk per strandbad een algemene formule te geven, aangevende het aantal kiemen dat op een willekeurige dag met een gegeven bezoekers-aantal B in de baden wordt ingebracht. Hiervoor grijpen we terug naar de algemene formule betreffende de inbreng op dag 1. Deze wordt dan:

3

- voor Loofles met I - 22 000 m en A » 0,75 (1968): 3 n - 0,75 x 1,8 x 10 ^ ß = 0 > 0 6,4 m B bact/ml (6) 22 x 10 en met A = 0,85 (1969): 3 n = 0.85 x 1,8 x 10 > ß _ 0 j 0 6 9 6 # B bact/ml (7) 22 x 10 3

- voor Zandenplas met I = 10 000 m en A = 0,80 (1968 en 1969):

0,80 x 1,8 x 103 D n ... D , w , ,Q.

n. = — '-—T . B = 0,144 . B bact/ml (8) 1 x 10

waarin: n. - aantal bact/ml aan eind eerste dag B - aantal bezoekers op de betreffende dag

De in deze formules gebruikte inhoud is een geschat gemiddelde voor het gehele recreatieseizoen. Hierbij is geen rekening gehouden 8

aantal bezoekers (x10 ) 10 r M U I r*"11 y zondagen • onderzoekdata

y

_{r T}

M

% % %

7. '% 7«

7.7.

% % % y, 7, 7 % % X

"/.

8 data aantal bezoekers (x10 ) 16,-14 12 10 8 -tm. 24,

PW

MTUt

I

Ik

_{r' ' "IJ}

y

5 2

% % 7

6 1

%

1

%

2

%

2

% % %

13

/

7 1

%

2

%

2

% % % 7

e

7 e

data

Fig. 3 Dagbezoekcijfers en onderzoekdata voor Zandenplas (a) en Loofles (b) gedurende het recreatieseizoen 1969.

aantal bact. op agar bij 3 7 ° C ( x 1 03)

Ûitt MMitttMit

T.N.O.norm • berekend o gemeten (ondiep) 20 mei 25 30 1 4 juni 31 mei 19 24 29 1 4 l juli 30juni 19 24 29 1 3 laug 31 juli _L 13 18 23 data

Fig. 4 Het gemeten en berekende kiemgetal voor Zandenplas gedurende het recreatieseizoen 1969

aant bact. op agar bij 3 7 ° C (x103)

itttiMtittt il

J J I I , I i i N« ' 20 25 30I 4 9 14 19 24 29 4 9 14 19 24 29 3 8 13 18 23 mei I juni I juli I aug

31msi 30 juni 31 juli data

Fig. 5 Het gemeten en berekende kiemgetal voor Loofles gedurende het recreatieseizoen 1969

met natuurlijke doorstroming (vanuit het grondwater), de neerslag en de verdamping.

In de volgende figuren (4 en 5) is een overzicht gegeven van de berekende en gemeten kiemgetallen voor respectievelijk de baden Zandenplas en Loofles in het recreatieseizoen 1969.

3.2.3. Beoordeling van de gemeten bacteriologische en fysisch-chemische verontreinigingen

Analyse van de gegevens van de monsternamen laten voor 1968 de volgende feiten zien:

- Voor de Loofles geldt dat de gehalten aan chloride, natrium en kalium in de loop van de zomer een zekere stijging vertoonden. De andere anorganische stoffen veranderde in gehalte nauwelijks. Voor de bacteriologische verontreinigingen geldt dat aan het eind van het seizoen de belasting te zwaar werd: de TNO-norm werd overschre-den. Over het algemeen gold dat het water 'hygiënisch betrouwbaar' bleef, maar dat de belasting van de plas, rekening houdende met de gegevens van de voorafgaande jaren, welk steeds zwaarder geworden was (NOTA STAATSTOEZICHT OP DE VOLKSGEZONDHEID, 1969).

- Voor de Zandenplas nam de totale zoutconcentratie toe, gepaard

gaande met een toename van de concentraties aan chloriden, natrium-, kalium- en amonium-ionen en totaal anorgische stikstof gedurende het seizoen. De toename van de bacteriologische verontreinigingen

is dermate sterk dat er sprake is van een hygiënisch onaanvaard-bare situatie.

Voor 1969 waren de situaties als volgt:

- Voor de Loofles nam het gehalte aan chloride-, kalium-, natrium-en amonium-ionnatrium-en sterk toe. Daarnaast echter is de bacteriologi-sche belasting reeds vanaf half juli zo groot dat de TNO-normen constant worden overschreden. Een en ander leidt ertoe dat de plas in de tweede helft van augustus moest worden gesloten. - Voor de Zandenplas doet zich tijdens het seizoen dezelfde

situa-tie voor. Hierbij wordt weer een toename van anorganische reinigingen waargenomen, terwijl ook de bacteriologische veront-reinigingen en met name de m.p.n.'s gisting bij 44 C en bij 37 C

en de kiemgetallen zeer hoog zijn. Enigszins merkwaardig is dat deze plas niet gesloten wordt. Waarschijnlijk is dit te wijten aan het nogal grote verschil tussen de m.p.n.'s gisting en

groep (zowel bij 44 C als bij 37 C ) , wat zou kunnen wijzen op het be-staan van de 'false presumptive test'. Een feit is in ieder geval dat de m.p.n.'s van de Coligroep bij de Loofles veelal hoger zijn dan bij de Zandenplas.

3.2.4. Enkele conclusies

Uit het materiaal zijn de volgende conclusies te trekken: - allereerst blijkt dat in 1968 voor de Zandenplas en in 1969 voor

beide strandbaden het verschil tussen het berekende en gemeten kiemgetal groot is. De aansluiting is slecht;

- op de tweede plaats bleek een naast de Loofles gelegen, niet toe-gankelijke zandwinput, een aanmerkelijk betere waterkwaliteit te vertonen, zowel uit fysisch-chemisch als uit bacteriologisch oog-punt. Dit is een belangrijk gegeven met het oog op de constructie van strandbaden, waarbij de mogelijkheid van doorspoelen vanuit een verversingsvijver wordt ingebracht.

Daopbasis van de onderzoekingen uit 1968 aanvankelijk getrokken conclusie (zie VAN LIER, 1969), als zou de toepassing van de formule van SCHÖLTE UBING en KATS (1966) voor kleinere baden (bijvoorbeeld

3

I < 10 000 m ) een onderschatting van het kiemgetal (en daarmede

een overschatting van de waterkwaliteit) geven, terwijl voor grotere baden juist een grotere veiligheidsmarge zou zijn ingebouwd bleek in 1969 niet houdbaar. Immers ook de Loofles overschreed de bereken-de waarbereken-den.

4. DE GEHANTEERDE NORMEN TEN AANZIEN VAN DE WATERKWALITEIT (DE NORMSTELLING)

Bij de normstelling spelen een tweetal zaken een rol, namelijk: a. het voorkomen en overbrengen van parasitaire en besmettelijke

ziekten;

b. het verhogen van de veiligheid door het handhaven van een zo groot mogelijk doorzicht.

Door water kunnen diverse soorten ziekten worden overgebracht. SPAANDER (1970) geeft hiervoor de volgende indeling:

l . D a r m z i e k t e n :

1.1. Ziekten door b a c t e r i ë n veroorzaakt z o a l s :

- Cholera

- Tyfus of Paratyfus - Dysentrie

1.2. Ziekten door virussen veroorzaakt zoals: - Kinderverlamming (Poliomyelitis)

- Besmettelijke geelzucht (Hepatitis infectiosa) - Ziekten veroorzaakt door andere enterovirussen

i 2 . W o r m z i e k t e n z o a l s v e r o o r z a a k t d o o r : - Lintworm - Spoelworm - Kleine ingewandswormen - Tropische wormen 3. A n d e r e z i e k t e n zoals: - Ziekte van Weil

- Tuberculose - Miltvuur

In de praktijk blijken er van al deze ziekten slechts weinig voor te komen zeker met betrekking tot overbrenging door zwemwater

(zie ook: SPAANDER, 1970). Hiermee wordt meteen het probleem aangesne-den omtrent de relatie die er zou kunnen bestaan tussen de kwaliteit van het zwemwater en het aantal besmettingen dat door baders kan wor-den opgelopen. Door diverse onderzoekers wordt benadrukt dat deze relatie niet bekend is onder meer daar hij naar plaats en tijd niet constant is, waar de verhoging van de resistentie (o.a. als gevolg van een betere voeding) mede oorzaak van zou zijn. Dit gebrek aan een goed inzicht is er mede de oorzaak van dat de normen van land tot

land nogal sterk verschillen en dat in Nederland de door TNO opgestelde normen veel kritiek ontvangen (zie o.a. DRESSCHER, 1956; MULDER, 1968 en voor het buitenland MUSS, 1963).

In de praktijk blijken thans de volgende besmettingen, veroorzaakt door zwemwater, voor te komen:

a. 'Swimmers itch': wordt veroorzaakt door cercariae van een

Schistosomasoort. Bij warm weer proberen de larven via de huid de mens binnen te dringen. Dit veroorzaakt jeukknobbels. Bij de tweede en derde besmetting kunnen allergische verschijnselen voorkomen. b. Ziekte van Weil.

c. Huid- en oorinfecties veroorzaakt door Streptococeen en Staphylococeen. Dit zijn meestal contactinfecties. d. Infecties van de slijmvliezen.

Beschouwing van alleen de bacteriologische normen voor zwemwater laat zien dar daarvoor door TNO (VER. NED. GEMEENTEN, 1953) de volgen-de normen zijn opgesteld (tabel 1).

Tabel 1. Bacteriologische normen voor zwemwater (TNO)

Soort water Soort bad

Normen Aantal proef van bacteriën

Eykman* op agar, negatief in bij 37°C Leidingwater of diep grondwater Zoet oppervlaktewater a. met recirculatie a.1. overdekt a.2. niet overdekt b. zonder recirculatie alle baden 5 x 5 ml 100 bact./ml 5 x 2 ml 200 bact./ml 5 x 1 ml 500 bact./ml 5 x 0,2 ml

xGisting in glucose- of luctose-pepton water bij 44 C van 5,2, 1 en 0,2 ml water (in vijfvoud)

Voor dit onderzoek zijn belangrijk de normen genoemd onder lei-dingwater of diep grondwater, zonder recirculatie. Op statistische gronden is berekend dat de eis van 5 x 1 ml negatief bij de proef van

Eykman, hetgeen een maat is voor het voorkomen van thermo tolerante gistingsbacteriën bij 44 C, overeenkomt met een aantal van +_ 110 kie-men per 100 ml. Dit getal wordt het M.P.N. (Most probable number) ge-noemd. Voor de Verenigde Staten wordt als norm op basis van dit getal wel gebruikt (U.S. PUBLIC HEALTH SERVICE):

- een M.P.N, van 240-500 per 100 ml: 'excellent quality' - een M.P.N. < 1000 per 100 ml: 'fairly acceptable'

- een M.P.N. < 2400 per 100 ml: 'have been used without reported

evidence of illness'.'Still used as criterion in some states'. 15

In de praktijk worden bij de beoordeling van de bacteriologische kwaliteit van zwemwater een drietal indicatoren bekeken (zie SCHAEFFER,

1967 en KEDDE, 1959):

1. De Coli-bacterie als indicator van de faecale verontreiniging. Deze kan dan weer op twee manieren worden bepaald, namelijk:

a. door middel van de proef van Eykman, levert het m.p.n.-getal van de thermo tolerante gistingsbacteriën (kolom 1 van de TNO-normen) b. door middel van kweking op agar bij 37 C: levert het kiemgetal

(kolom 2 van de TNO-normen)

2. De aanwezigheid van faecale streptococeen. Ingezet in 2 x 10 ml moeten beide monsters negatief zijn.

In fig. A en 5 is de norm van 500 bact./ml (zie tabel 1) aangehou-den, aangezien dit in de praktijk de meest gehanteerde norm is. Daar-naast worden echter de M.P.N.'s bij AA C (zowel gisting als Coligroep) en de M.P.N.'s bij 37 C eveneens in de beschouwing betrokken. In de

praktijk wordt het oordeel over de waterkwaliteit mede hierdoor bepaald.

5. DE CRITERIA TEN AANZIEN VAN PLASSEN ALS ONDERDEEL VAN STRANDBADEN (DE INRICHTINGSEIS)

5 . 1 . T o e p a s s i n g v a n e e n g e v o n d e n c r i t e r i u m

Op basis van de reeds eerder gegeven formules hebben SCHÖLTE UBING en KATS (1966) door het toepassen van een theoretische dag

bezoekfrequen-. bezoekfrequen-. 3

tie berekend dat per bader minimaal 13,5 m water aanwezig moet zijn. Voor Zandenplas zou dit betekenen dat er maximaal :

1 0 i n3 v A

x 10 baders 13,5

ofwel :

13,5 8

zouden mogen komen.

x -T x 10 = 880 bezoekers

Voor de Loofles wordt dit respectievelijk: 22 3 x 10 baders 13,5 ofwel : 2 2 1 0° ir,3 m o r , u 1 x —%•=• x 10 = 1920 bezoekers 13,5 85

Nemen we als maxima respectievelijk 1000 en 2000 bezoekers en bereke-nen we de kiemgetallen met behulp van de formules (7) en (8) dan vin-den we een beeld zoals dat in de volgende figuren (6 en 7) is weerge-geven.

Hieruit blijkt dat voor Loofles gedurende het seizoen 1968 het kiemgetal binnen de door TNO gestelde norm blijft, terwijl voor 1969

in enkele gevallen dit getal erboven uitkomt, zij het dat dit verwaar-loosbaar klein is.

Voor Zandenplas bleken in beide seizoenen de kiemgetallen binnen de norm te blijven.

5.2. V e r b e t e r i n g v a n i n d e p r a k t ij k v a a k o p t r e d e n d e s i t u a t i e s

Uit het voorgaande onderzoek, maar ook uit andere onderzoekingen, blijkt dat de kwaliteit van zwemwater in strandbaden in de praktijk vaak te wensen overlaat. In de meeste gevallen is dit te herleiden

3 tot het feit dat de gestelde eis van bijvoorbeeld 15 m water per bader (zie SCHÖLTE UBING en DE KONING; W.I.R.0.-rapport nr 1) niet wordt benadert. Om toch de norm van 500 kiemen per ml niet te oyer-schreiden zal het nodig zijn te kiezen uit de volgende oplossingen: 1. Als om een of andere reden de plas slechts van beperkte omvang

(en inhoud) kan zijn, dient het bezoek gelimiteerd te worden. ... . . 3

Hierbij is een richtlijn van 15 m zwemwater per bader een in de praktijk goed hanteerbare norm gebleken. Of over een langere

termijn gezien dergelijke plassen voldoende zelfreinigend vermogen zullen behouden is uit het onderzoek niet te concluderen. Er zijn redenen om aan te nemen dat dit niet zo is.

2. Indien geen limitering van het bezoek gewenst of mogelijk is zal de hoeveelheid zuiver water moeten worden vergroot. In principe

.7

0 0 O) (O <D CT» CT) 'CM 3 +-> C M \ T3 M 00

7-^v>

,.'V . . — — » "

7

. ^ - j

"-.vT

«M> COS

NT*

NT"

oo\ CM CM CC> J*> .<0 . « 0 oo .<o CU e o en M cu a o o Ov c (Ö > J<i cu o N CO r O r - l CO CO e •r-l X cd e J= o ( 0 • f-l 4-> 0) M o CD -G 4-1 C eu eu •T-) • H r O i - I CO 4-J eu 00 B CU • H -* <U T ) C cu-r * eu 1-4 CU x> 4-1 CU SC 00 • H b CT« vO «Ti ~-e CU oo vO <J\ — c _cu o N • H cu co 0) •r-l 4J cfl cu u o CU u 4-1 CU x; CU TJ c CU r4 D •a _cu 00 ( 0 CO r - l O. e CU ' -ö C co M CU •o rJ O o > 18

tu o, |_ E O to o 2 m v5° ° O O

o

_O n O O CM O

o

• • e co > ^ CU o N (D , 0 r - l cfl TO t l • H X (0

e

J= 0 co • H 4-1 CU M O CU - C 4-1 c CU cu •<—> • H .£> . - 1 «J 4-1 cu OU

e

cu • H . M CU • 0 c cu ,* _cu M CU J 3 4-1 CU 3: 0 0 v O ON «—I e 0) 0 N • H CU ( 0 CU • H 4-1 (tl CU u 0 CU )-l 4J CU .e cu • 0 c CU u 3 • 0 cu 6 0 to CU r - l 14-1 0 0 H-I cu T J u 0 0 > c CU fi 0 co u cu (X 0 0 I A CS CT* v O O l ^ M e CU 0 N • H cu co CU • H 4-1 cfl CU M u cu M 4-J cu X cu T 3 e cu M 3 T 3 cu 0 0 co cu i-H M-l 0 0 l-J cu -o u 0 0 > c cu c 0 co u cu p . 0 0 0 CN1 19

kan dit op 2 manieren:

a. door vergroting van de omvang (en inhoud) van de plas;

b. door recirculatie van het zwemwater door middel van doorspoeling vanuit bijvoorbeeld een verversingsvijver, of door technische maatregelen als oppompen van grondwater en dergelijke. Voor wat dit laatste betreft wordt door PONSEN (1971) een aantal mo-gelijkheden genoemd die op hun bruikbaarheid zijn onderzocht. Hierbij zijn oplossingen met een bezinkbassin in combinatie met diverse soorten zandfilters en flocculatie met behulp van bepaalde soorten chemicaliën op hun praktische waarden onder-zocht.

In de praktijk zal de eerste oplossing,, namelijk vergroting en gedeeltelijke verdieping van de plas, de voorkeur verdienen omdat dit tevens de mogelijkheid geeft andere vormen van openluchtrecreatie zoals de hengelsport, waterskiën, zeilsport, bootje varen enz. te bedrijven. En dat is wat tegenwoordig steeds meer naar voren komt: projecten waar meerdere vormen van recreatie beoefend kunnen worden om ieder lid van de groep (hetgeen voor strandbaden voor 80-90 % gezinnen zijn) de ge-legenheid te bieden om activiteiten te kunnen doen die gewenst worden.

6. CONCLUSIES TEN AANZIEN VAN PROCES-NORMSTELLING-INRICHTING

Bekijken we de in par. 3 gestelde sequentie van proces-normstelling-inrichtingseis voor wat betreft de kwaliteit van zwemwater in strand-baden dan kan gesteld worden dat van het proces nog weinig bekend is,

. . . . 3

de normstelling nog in discussie is terwijl de inrichtingseis van 15 m per bader reëel lijkt. De vraag rijst nu of het zinvol is onderzoek te doen naar een betere doorgronding van het proces. De zin van een derge-lijk onderzoek derge-lijkt om een tweetal redenen twijfelachtig:

1. Aangezien de normstelling niet 'stevig' staat (hetgeen wel zou kunnen als ook hiernaar onderzoek gedaan zou worden) heeft het weinig zin één schakel van de ketting, namelijk het proces, sterk te maken daar het eindresultaat (de inrichtingseis) dan volledig wordt bepaald door de zwakke schakel, zijnde de normstelling.

2. Uit het onderzoek zijn er aanwijzingen te halen dat voor de praktijk 3

de norm van 15 m per bader voldoende garantie geeft voor de gewenste kwaliteit van zwemwater.

7. SAMENVATTING EN CONCLUSIES

Bij de 3 hoofdproblemen die bij de aanleg van openluchtrecreatie-projecten op het platteland naar voren komen, namelijk plaats-, capa-citeits- en inrichtingsbepaling is ten behoeve van de inrichting van strandbaden in 1968 en 1969 onderzoek gedaan naar de relatie bezoek-waterkwaliteit in de baden Zandenplas en Loofles. Bij de bestudering van deze relatie, die moet leiden tot een inrichtingsnorm, is kennis nodig omtrent een drietal problemen, namelijk het proces, de norm-stelling en de te kiezen inrichtingseis.

Bij het proces hebben we te maken met de bacteriologische en

fysisch-chemische verontreinigingen van het zwemwater in afhankelijk-heid van een aantal factoren. Hieromtrent is nog weinig kennis

be-schikbaar. Wel is een theoretisch verband afgeleid tussen de bacterio-logische verontreinigingen van zwemwater en het aantal baders

(SCHÖLTE UBING, D.W. en W. KATS, 1966). Met behulp van de onderzoek-gegevens van 1968 en 1969 en toepassing daarvan op deze ontwikkelde formule is aangetoond dat de aansluiting tussen de theoretisch bere-kende en de in de praktijk optredende bacteriologische verontreini-gingen (waarvoor als maat werd gekozen het kiemgetal = aantal bacte-riën gekweekt op agar, bij 37 C) slecht was voor de onderzochte

projecten. Dit was echter voor een groot deel toe te schrijven aan overbezetting van de plassen.

Ten aanzien van de waterkwaliteit zijn normen opgesteld door TNO (de normstelling). Over de juistheid van deze normen bestaat veel discussie, aangezien omtrent de achtergrond daarvan te weinig kennis bestaat.

Op basis van de theoretische functie (zie boven) en de TNO-3

norm is afgeleid dat per bader ongeveer 15 m water beschikbaar zou

moeten zijn (inrichtingseis). Berekening van de verontreinigingen die zouden optreden indien het aantal bezoekers op de onderzochte

projec-. projec-. 3 ten zodanig gelimiteerd zou worden dat 15 m water per bader

beschik-baar is, laat zien dat in dat theoretisch geval de verontreinigingen binnen de gestelde normen zouden kunnen blijven.

Voor verder onderzoek lijkt het weinig zinvol om het proces ver-der diepgaand te bestuver-deren aangezien de normstelling nog te

discu-3

tabel is en bovendien de eis van 15 m water per bader m de praktijk

22

redelijk goed lijkt te voldoen.

Naar alle waarschijnlijkheid is het beter aandacht te besteden aan de technische mogelijkheden die aangewend kunnen worden om aan de gestelde eis te kunnen voldoen.

LITERATUUR

DRESSCHER, Th.G.N., 1956. Aan welke eisen moet zwemwater voldoen? Gids van Bad- en Zweminrichtingen.

KEDDE, D.L., 1959. Eenvoudige openluchtbaden III. Normen voor zwemwater. Ingenieur 71, p. G. 11.

LIER, H.N. VAN, 1969. Een onderzoek naar de kwaliteit van het zwemwater in een tweetal strandbaden gedurende het recreatieseizoen 1968. Nota ICW 507.

, J.G., BAKKER en H. BERGMAN, 1971. Onderzoek ten behoeve van

openluchtrecreatievoorzieningen bij de inrichting van het platte-land. Cult. Tijdschrift 11, 3:97-128.

MULDER, R.D., 1968. De hygiënische beoordeling van zwemwater in verband met ervaringen uit de praktijk. Water 52.

MUSS, DAVID L.,1963. Are our criteria for bathing water pollution valid? Civil Engin. Nov. pp. 37-38.

NOTA STAATSTOEZICHT OP DE VOLKSGEZONDHEID, 1969. Onderzoek van het water in de Loofles en de Zandenplas in 1968. Niet gepubliceerd. PONSEN, R.A., 1971. Waterkwaliteit en zuiveringsaspecten van de

recrea-tievijver 't Loomeer. Grontmij N.V. De Bilt, pp 45.

SCHAEFFER, C O . , 1967. Onderzoek naar de kwaliteit van het water in de Zandenplas, de Loofles, de Kibbelkoele en het Loomeer. Nota Staatstoezicht op de Volksgezondheid. Niet gepubliceerd. SCHÖLTE UBING, D.W. en W. KATS, 1966. Vervuiling en kwaliteitsbeheer

van het water in ondiepe recreatiepiassen. Water 50: 78-83. en H.S. DE KONING. Strandbaden. Rapport 1 Werkgroep Inrichting recreatie-objecten in de open lucht pp. 33

SPAANDER, P., 1970. Recreatie en waterverontreiniging. Hygiënische aspecten. H O , 3 nr 17 pp. 409-411.

U.S. PUBLIC HEALTH SERVICE. Environmental health practice in recreational areas. Publ. no. 1195.

VER.NED.GEMEENTEN, 1953. Zweminrichtingen en badhuizen Blauwe reeks 11 's-Gravenhage.

o

N OC LU Û

z

o

H

< LU OC

o

eg • I l ä I II i M

MM

H! 5

il H

t\l\ î j i î i t

S S ï | 5 I f A I * | i n t» « S J> a » J & o E E

Bijlage 2

o > 00 e • I - l XI <u r-l e co co 00 e • H X O W 60 C CO u <U 60 s u <ü X ) e o 0 0 e • H > 01 6 0

e

o > o 53 M H 1 PS U M P4 S5 M 1 C 01 4 J C 01 0) 1—1 01 C — 1 • • u o o X I Ol O I—1 > e >i-l O) X c Ol X ) U O (3 cd 01 n ü Ol )-l Ol x> G ca > 0) o Ol X en ^ • H 3 M X O) 00 60 | - cfl u CO CO e cfl cfl CO cfl C XI i-H 01 01 X I u — • o o > G Ol T5 • H Ol 60 • • n Ol X I l-l CO CO 1* u o o > en C Ol M 60 X I S-i cfl CO Ol X CJ Cfl • H ß 4 = U Ol 4 J 1 Ol 6 0 c • H M u Ol D . Ol X I Ol I—1 :oi • H O c cfl c • H 4-1 1 60 r « X I ö Ol XJ cfl M 6 0 Cfl 6 0 . •r-1 4-1 4 J Ol N Ol •J-J 4J 1-4 CO cfl c Cfl 4-1 CO CO _ 1 - 1 G-U cfl CO C Ai - Ol Ol 3 C Ol O N ^ • H Ol CO Ol 4-J 0 • H 3 ~ > - i C Ol o. o c Ol X I •- c _CO r-l M Ol 4-1 _ rt Ol N II 4-1 cfl e co cfl U 6 0 4-1 •r-l Ol 4-J •r-l l - l Cfl 3 A ! CO cfl S •r-l r - l r * 4-1 X u o > M 4-1 l-l o o co X ) e o M 6 0 N—' 14-1 /~\ _• O 4-J Ol 4-1 r-l O o CO CO CO t-i 6 0 c Ol X ) cfl u 6 0 Cfl 6 0 " C • r - l 4-J 4-1 Ol N Ol X I 4-1 l-l Cfl cfl C CO 4-1 CO CO t-H l_ o. -CO CO C r * Ol " Ol 3 c Ol o _N •r-l Ol CO o. Ol " • H X ) PL. Ol •r-l X I C O II 4-1 • H Ol 4-1 •r-l l - l Cfl 3 ,* _u Ol 4-J cfl 3 c Ol 6 0 c • I-l 60 •r-l c • H Ol u 4-1 C O u Ol > # 1 Ol • H 4-J cfl 3 4-1 • r-l Cfl CO 6 0 C CO 6 0 4-1 • l - l D »^^ 14-4 C Ol 6 0 O

a

• Ol > T l C Ol 60 • i - I C •r-l Ol u <4-l 1—1 Ol N * X I •r-l Ol X 1 - 4 Ol 0) > Ol o X 24