Rolde : sociaal-economische schets van een ruilverkavelingsgebied in Drente

(1)

S O L D E

Sociaal-economische schets van een ruilverkavelingsgebied in Drenthe

L

1 £

s^-

Ec

%^

DEN HAAG "ÓP

-

6 DEC. 1965

V

_{' ^ m v ^ '}

BIBLIOTHEEK VEKSLAGEF NO. 142 November 1965

(2)

INHOUDSOPGAVE

B i z .

LIJST VAN BIJLAGEN '4

WOOBJJ VOORAF 7 INLEIDING 9 HOOFDSTUK I ENKELE ALGEMENE SOCIAAL-ECONOMISCHE ASPECTEN 11

§ 1 . Algemeen 11 § 2 . B e v o l k i n g 11 § 3 . B e r o e p s b e v o l k i n g 11

§ 4 . F o r e n s i s m e 13 HOOFDSTUK I I ASPECTEN VAN DE AGRARISCH-ECONOMISCHE STRUCTUUR 15

§ 1. De b e d r i j f s g r o o t t e s t r u c t u u r i n de gemeente 15 Rolde en i n h e t C e n t r a a l Z a n d g e b i e d v a n D r e n t h e § 2 , De g e r e g i s t r e e r d e n i n h e t r u i l v e r k a v e l i n g s - 15 g e b i e d " R o l d e " n a a r b e r o e p s g r o e p en g r o o t t e -k l a s s e § 3« W i j z i g i n g e n i n h e t a a n t a l g e r e g i s t r e e r d e n 18 i n de p e r i o d e 1960-1965 § 4 . Het g r o n d v e r k e e r i n de p e r i o d e I 9 6 O - I 9 6 5 20 § 5« W i j z i g i n g e n i n de b e d r i j f s g r o o t t e s t r u c t u u r 23 i n de p e r i o d e I 9 6 O - I 9 6 5 § 6 , Eigendom en p a c h t 2 4 § 7« V e r k a v e l i n g 26 § 8„ B e d r i j f s g e b o u w e n en u t i l i t e i t s v o o r z i e n i n g e n 27 HOOFDSTUK I I I DE LANDBOUWBEDRIJVEN 28 § 1 . G r o n d g e b r u i k 28 § 2 . Bouwland- en g r a s l a n d g e b r u i k 29 § 3 . V e e h o u d e r i j 29 § 4 . A r b e i d 31 § 5« B e d r i j f s u i t k o m s t e n 33

HOOFDSTUK IV ENKELE ASPECTEN VAN DE AGRARISCH-SOCIALE STRUCTUUR 34

§ 1 . De b e d r i j f s h o o f d e n 34 § 2 . De b e d r i j f s o p v o l g e r s 34 § 3 . De b e d r i j f s o p v o l g i n g 34 § 4 . Raming van h e t a a n t a l p o t e n t i ë l e 0 . - en S . - 37 k a n d i d a t e n § 5« V e r g r o t i n g , v e r p l a a t s i n g en v e r k o o p 38 481

(3)

LIJST VAN BIJLAGEN Biz. 1. Vragenlijst - -'' 41 2. Bodemgebruik 43 3. Bevolking sinds 1910 44 4. Geboorten-- en vestigingsoverschotten 45

5. Do bevolking naar wijken 46

6. Mannelijke beroepsbevolking naar bedrijfstak . 47

7 « Mannelijke beroepsbevolking : 48

S,, Woonforenzen 49 9« Woonforenzen naar reistijd en vervoermiddel 50

10. Werkforenzen 5.1 I L DG bedrijven -1 ha en de cultuurgrond 52

12. Geregistreerde telplichtigen 53 13o Geregistreerden naar grootteklasse 54

14. Nevenberoepen van de B- en hoofdberoepen van de

C-geregistreerden 55

15» Geregistreerden in groep D 56

16. Speciale bedrijven 57 17* Wijzigingen in het aantal geregistreerden (I96O-I965) 58

180 Verdwenen geregistreerden (I96O-I965) 59

19. Niouw-geregistreerden (196O-I965) GO

20. Overdrachten in de periode I96O-I965 61 2.1. Omvang van het grondverkeer (196O-I965) ^2

22. Idem 63 2 3 . V e r g r o t i n g e n en v e r k l e i n i n g e n 64 2 4 . Eigendom en p a c h t 65 2 5 . Idem 66 260 Gepachte g r o n d ' , 67 2 7 . Idem . 68 2 8 . Idem 69 2 9 . V e r p a c h t e r s 70 3 0 . Idem 71 31c I n eigendom v e r k r e g e n p a c h t l a n d ( 1 9 6 0 - 1 9 6 5 ) 72 3 2 . V e r p a c h t e grond 73 3 3 . V e r k a v e l i n g 74 34. Bedrijfsgebouwen 75 35» Veestalling en bedrijfsvoering 76 360 Varkensschuren en kippenhokken 77 37» Utiliteitsvoorzieningen ' 78

380 Ontwikkeling van het grondgebruik 79

39» Grondgebruik 80 40» Bouwlandgebruik 81 41. Grasland 82 42. Rundveehouderij 83 43. Melkkoeien 84 44. Melkpröduktie 85 45» Varkenshouderij 86 46. Leghennen 87 47• Trekkracht op de bedrijven 88

(4)

(5)

_ 5 — Biz. 48. Arbeidskrachten (i960) 89 49. Arbeidskrachten (I965) 90 50. Arbeidsbezettingstypen (1965) 91 51= Arbeidsbezetting (1965) 92 52, Bedrijfsuitkomsten 93 53» Leeftijd van de bedrij fshoofden 94

54» Landbouwonderwijs 95 55° Agrarisch onderwijs 9° 56,. Lidmaatschappen 97 57« Bedrij fsopvolgers 98 58. Bedrijfsopvolging 99 59« Raming van het aantal potentiële 0.- en

S.-fonds-kandidaten 100 60. Vergroting 101 6l„ Bedrijfsvergroting 102 62. Idem 103 63. Vergroting - 104 64. Verplaatsing 105 65« Bedrijfsbeëindiging 10°

(6)

*v w r ... ,- - J.- ... (-V Jt.l^jrtTus .3? <•*£., » " *•• • » f1 -.*, • - ! Y ... .j.^ ... * „ - « >,. „^_ :-•*• ^_» i-.ïw»1 s».«r- #*s»*ii* •/*•*>*•« "«**«*"». ~>» *•• WOOED VOORAF

De Cultuurtechnische Dienst verzocht in april 1965 het Land-bouw-Economisch Instituut een sociaal-economische schets samen te stellen voor het ruilverkavelingsgebied "Rolde". Behalve van gevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek werd gehruik ge-bruik gemaakt van gegevens die werden verkregen door een enquête. Van de in deze schets vermelde gegevens maakt de Cultuurtechnische Dienst gebruik bij de voorbereidingswerkzaamheden voor de ruil-verkaveling en de samenstelling van het rapport ex artikel 34 van de Ruilverkavelingswet.

Het ruilverkavelingsgebied "Rolde" is ongeveer 5450 ha groot en omvat een groot deel van de gemeente Rolde en verder kleine

delen van de gemeenten Assen en Gasselte. Het grenst in het oosten aan het in voorbereiding zijnde ruilverkavelingsgebied "Anloo" en in het zuiden aan het in uitvoering zijnde ruilverkavelingsgebied

"Grolloo-Schoonloo".

Het verslag werd opgemaakt door de afdeling Streekonderzoek.

DE DIRECTEUR, \

(7)

(8)

9

-INLEIDING

Het ruilverkavelingsgebied "Kolde" ligt ten oosten van Assen en omvat een groot deel van de gemeente Rolde en verder kleine delen van de gemeen-ten Assen en Gasselte. Het blok behoort volgens de landbouwgebiedsindeling van 1957 "tot het Centraal Zandgebied.

Het ruilverkavelingsgebied, dat ongeveer.5450 ha groot is, wordt aan de oostzijde begrensd door het "Holder- en Andersche Diep" en door de

Staatsbossen van Gasselte» In het zuiden grenst het blok aän de in uitvoe-ring zijnde ruilverkaveling "Grolloo-Schoonloo". In het westen valt de grens van het blok samen met de gemeentegrens tussen Rolde en Assen, die wordt gevormd door de "Euimsloot" en het "Deurzer- en Looner Diep", en de gemeentegrens tussen Holde en Beilen. In het noorden grenst het gebied aan het militaire oefenterrein,"Het Balloërveld", Voor de gedetailleerde be-grenzing wordt verwezen naar bijgaande kaart,1).

De statistische gegevens waarop dit verslag is gebaseerd, zijn voorna-melijk afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek, zoals de

Volks- en beroepstelling 1947? de Algemene woningtelling 1956, de Algemene volkstelling i960 en de landbouwtellingformulieren van mei i960 en mei 19^5° Verder werden gegevens ontleend aan enkele jaarverslagen van de Centrale Melkcontrole Dienst.

Omdat de Cultuurtechnische Dienst in het bijzonder nader geïnformeerd wenste te worden omtrent de eigendom-pachtverhoudingen en de mobiliteit van de grond, zowel in het recente verleden als de verwachtingen

daar-omtrent in de naaste toekomst, werden door middel van een mondelinge enquête enkele aanvullende gegevens verzameld. De vragenlijst is als bijlage 1 aan dit verslag toegevoegd. Met erkentelijkheid dient de grote medewerking te worden vermeld die bij de voorbereiding en uitvoering van deze enquête werd verkregen van de Stichting tot Uitvoering van Landbouwmaatregelen, de

Cultuurtechnische Dienst en het rijkslandbouwconsulentschap voor westelijk Drenthe. Hierdoor was het mogelijk bij de inneming van de landbouwtelling-formulieren van 9èfo van de landbouwers en van 64^ van de overige geregis-treerden deze aanvullende gegevens te verkrijgen.

De documentatie heeft betrekking op alle in het ruilverkavelingsge-bied wonende personen en gevestigde instellingen die in i960 en/of 19^5 telplichtig waren voor de landbouwtelling. Voor zover zij cultuurgrond buiten het blok in gebruik hadden is dit begrepen in de vermelde opper-vlakten» In het blok gelegen gronden, in gebruik bij uitwonenden, zijn

evenwel buiten beschouwing gebleven. Volgens een door de Cultuurtechnische Dienst ingesteld onderzoek 2) komt in het ruilverkavelingsgebied Rolde on-geveer 620 ha "uitwonend gebruik'voor, terwijl grondgebruikers binnen het blok ongeveer 250 ha buiten het blok in gebruik hebben; voornamelijk van-uit Amen in het ruilverkavelingsgebied "Grolloo-Schoonloo".

Bij de indeling van de grondgebruikers en veehouders in beroepsgroe-pen werd medewerking verleend door enkele streekkenners. Zij verstrekten eveneens inlichtingen over de mutaties in grondgebruikers die plaatshad-• den in de periode 196O—19^5°

1) Opgenomen met toestemming van de Topografische Dienst; reproduktie van het kaartfragment is niet toegestaan.

2) Urgentie-onderzoek ruilverkaveling "Rolde" (niet gepubliceerd). 481

(9)

~ 10

Aangezien voor het aangrenzende ruilverkavelingsgebied "Anloo", dat eveneens in voorbereiding is.,, gegevens over dezelfde basisjaren be-kend zijn als voor het onderhavige gebied, zal, wanneer daartoe

aanlei-ding bestaat., een vergelijking tussen beide gebieden worden gemaakt. Tot slot zij nog vermeld, dat in een aanvullende nota van het

Landbouw-Ëconomisch Instituut uitvoeriger zal worden ingegaan op de me-chanisatie, de arbeidsbezetting en de bedrijfseconomische situatie van de bedrijven in het ruilverkavelingsgebied. De hiervoor benodigde gege-vens zullen worden ontleend aan de landbouwtellingformulieren van decem-ber 1965.

(10)

11

-HOOFDSTUK I

ENKELE ALGEMENE SOCIAAL-ECONOMISCHE ASPECTEN

§ 1 . A l g e m e e n ( b i j l a g e 2 )

I n h e t r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d " R o l d e " i s 87$ van de bodem i n g e b r u i k a l s c u l t u u r g r o n d ; r u i m 7$ b e s t a a t u i t b o s en w o e s t e g r o n d en de o v e r i g e grond w o r d t i n b e s l a g genomen door b e b o u w i n g , wegen en w a t e r l o p e n .

I n h e t g e b i e d l i g t e e n v r i j g r o o t , a a n t a l w o o n k e r n e n , n l . R o l d e , d a t v e r r e w e g ' d e g r o o t s t e k e r n i s , B a l l o , D e u r z e , N i j l a n d e , E l d e r s l o o , E k e h a a r , E l e v e l d en g e d e e l t e n van Amen en G r o l l o o . Het g r o o t s t e d e e l van de o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d b e s t a a t u i t o n t g i n n i n g s g r o n d e n , n l . o n g e v e e r 2850 ha ( 6 0 $ ) . I n de b e e k d a l e n l i g g e n de z o -genaamde m a d e l a n d g r o n d e n . De o p p e r v l a k t e h i e r v a n b e d r a a g t o n g e v e e r 1300 h a

(27%)« V e r d e r worden rondom of i n de o n m i d d e l l i j k e n a b i j h e i d van de d o r p e n de e s g r o n d e n a a n g e t r o f f e n , d i e e e n g e z a m e n l i j k e o p p e r v l a k t e b e s l a a n van o n g e v e e r 600 ha ( l 3 $ ) .

Het g e h e l e r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d v a l t o n d e r h e t w a t e r s c h a p "De D r e n t s c h o A a " .

§ 2 . B e v o l k i n g ( b i j l a g e n 3 t / m 5 ) "'' Hoewel de gemeente Rolde i n v e r s c h e i d e n e j a r e n e e n v e r t r e k o v e r s c h o t

h a d , i s h e t a a n t a l i n w o n e r s i n de p e r i o d e 1910-1965 r u i m v e r d u b b e l d . De b e v o l k i n g s g r o e i i n de gemeente Rolde b l i j f t s i n d s i 9 6 0 e c h t e r een w e i n i g a c h t e r b i j 'die. van g e h e e l Nederland., maar o v e r t r e f t d i e van de p r o v i n c i e D r e n t h e i n . d e - o v e r e e n k o m s t i g e p e r i o d e s t e e d s ( g r a f i e k 1 ) ,

U i t de s p r e i d i n g van de b e v o l k i n g o v e r de w i j k e n v o o r de j a r e n 1947 en I96Q b l i j k t d a t de.',;bevolkingstoeneming i n h e t h o o f d d o r p Rolde g r o t e r i s g e w e e s t dan i n de a n d e r e woonkernen. I n i 9 6 0 b e h o o r d e 86$""van de b e v o l k i n g t o t de N e d e r l a n d s e Hervormde K e r k . De g e r e f o r m e e r d e n en r . o o m s - k a t h o l i e k e n maakten r e s p e c t i e v e l i j k 2 , 5 $ en 2$ van de b e v o l k i n g u i t , t e r w i j l h e t p e r c e n t a g e o n k e r k e l i j k e n i n d a t j a a r 8 , 5 b e d r o e g . § 3 . B e r o e p s b e v o l k i n g ( b i j l a g e n . 6 e n 7 ) Hoewel i n de p e r i o d e 1947-1960 de b e v o l k i n g i n de gemeente Rolde met 7$ i s toegenomen, i s h e t a a n t a l werkende mannen i n d e z e j a r e n met 4$ g e -d a a l -d . Deze a f n e m i n g ha-d p l a a t s i n -de p e r i o -d e 1947—195^| s e d e r t d i e n i s

h e t a a n t a l werkende mannen g e l i j k g e b l e v e n .

De a f n e m i n g van de w e r k g e l e g e n h e i d i n . d e a g r a r i s c h e s e c t o r s e d e r t 1947 met ruim 23$ werd s l e c h t s g e d e e l t e l i j k g e c o m p e n s e e r d d o o r een t o e -neming i n de o v e r i g e1 s e c t o r e n . Deze t o e n e m i n g was h e t g r o o t s t i n de

bouw-n i j v e r h e i d , bouw-n l . 123$ ebouw-n i bouw-n de i bouw-n d u s t r i e ebouw-n ambacht ( 2 4 $ ) .

(11)

12 -DB BEVOLKING SINDS 1910 (Indexcijfers s 1947=100) Grafiek 1 Indexe H O •• 130 120 110 100 90 ij fors _ -80 70 60 50

i

1910 I920 1930 1940 1950 I960 1970 1947 1955 1965 = Rolde = Drenthe = Nederland 481

(12)

13

Niettegenstaande de afneming van de werkgelegenheid in en de toeneming in enkele andere sectoren, is de landbouw v langrijkste bron van werkgelegenheid in de gemeente Solde g i960 werkte nl. nog 55$ v a n de mannelijke beroepsbevolking

tegenover niet meer dan 12$ in industrie en ambacht en 10$ nijverheid. De overige sectoren waren relatief bezien van n> betekenis.

Van de in tabel 1 onderscheiden categorieën agrariërs periode 1947-1960 het aantal landarbeiders zowel absoluut a,

het sterkst. Het aantal meewerkende gezinsleden nam, zij he' sterke mate, eveneens af. De, overigens geringe, toeneming • tal zelfstandigen die hier tegenover stond, kon dan ook nie' dat het -aantal in de landbouw werkzame mannen in de periode per saldo.met 18$ afnam.

MANNELIJKE AGRARISCHE BEROEPSBEVOLKING Aantal personen in 1947 i960 Zelfstandigen Meewerkende gezinsleden Vreemde 'arbeidskrachten 457 208 184 468 150 80 Alle categorieën ₈₄₉ 69'

1) Exclusief de tijdelijk niet-werkenden.

Bronnen: 1947 C.B.S.-volks- en beroepstelling, i960 C.BoS.-algemene volkstelling.

Voor gegevens omtrent de ontwikkeling van de heid in de jaren na i960 in het ruilverkavelingsg naar hoofdstuk III, § 4«

§ 4 . F o r e n s i s m e ' ( b i j l a g e n 7 In de periode 1947-1960 is het percentag bevolking dat buiten de gemeente Rolde werkt? 19 in i960» Van deze woonforenzen behoorde i 3/5 deel tot de dagforenzen, d.w.z. dat zij naar hun werk.

Bijna 4/5 deel van de dagforenzen wer 6 km afstand van het hoofddorp Rolde is g>

pendelaars (mannen en vrouwen) ging dage."1

werk.

481

(13)

- U

en beoordeling van de werkgelegenheidssituatie dient behalve de pendelen (woonforenzen) ook het binnenkomende pendelen en) in de beschouwingen te worden betrokken. Voor de gemeente aat dan voor het jaar i960 het in tabel 2 geschetste beeld.

Tabel 2 WERKGELEGENHEID

Aantal werkende mannen

to-taal

in de j in de j in de ! in de

land- I nijver- j bouw- | overige bouw jheid j nijver- |

bedrijfs-j ; heid ! takken beroepsbevolking 1) ide pendel

(wjrk-0

)endel (wocnforenzen)2) 153 1230 59 1289 153 716 29 745 7 160 14 174 68 123

4

127 35 231 12 243 43 :enae mannen 1136 738 106 92 200

; tijdelijk niet-werkenden en personen in militaire dienst voor oefening»

:se pendel. . • . - - - •

3.-algemene volkstelling i960.

50 overtrof het uitgaande pendelen het binnenkomende pendelen 100 mannen. Het tekort aan werkgelegenheid in de gemeente Rolde

va£ het ie landbouw uitgezonderd,, in alle sectoren voordeed,

de nijverheidssector,

gens kan opgemerkt worden, dat het dagelijkse heen- en-weer— sen woon- en werkgemeente ook in andere oorzaken kan zijn ge-in een tekort aan werkgelegenheid ter plaatse.

(14)

15

-HOOFDSTUK I I

ASPECTEN VAN DE AGEAEISCH-ECONOMISCHE STRUCTUUK

§ 1 . D e b e d r i j f s' g r o o t t e s t r u c t u u r i n d e g e m e e n t e R o l d e e n i n h e t C e n t r a a l Z a n d g e b i e d v a n D r e n t h e ( b i j l a g e 1 1 )

A l v o r e n s i n t e gaan op e n k e l e a s p e c t e n van de a g r a r i s c h - e c o n o m i s c h e s t r u c t u u r van h e t r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d " R o l d e "s wordt i n deze p a r a g r a a f

een o v e r z i c h t g e g e v e n van de o n t w i k k e l i n g van h e t a a n t a l b e d r i j v e n en de o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d i n de gemeente Rol de g e d u r e n d e de p e r i o d e 19IO-1959» A l s v e r g e l i j k i n g s m a t e r i a a l z i j n t e v e n s de o v e r e e n k o m s t i g e g e g e v e n s v o o r h e t C e n t r a a l Z a n d g e b i e d van D r e n t h e v e r m e l d .

De g e m i d d e l d e b e d r i j f s g r o o t t e van de b e d r i j v e n met m i n s t e n s 1 h a c u l t u u r g r o n d nam i n de gemeente Rolde i n de beschouwde p e r i o d e t o e met 5?8 h a en i n h e t C e n t r a a l Z a n d g e b i e d met 4 . 2 h a . Over de g e h e l e p e r i o d e b e z i e n b e d r o e g de t o e n e m i n g i n Rolde 77% en i n h e t l a n d b o u w g e b i e d 53%« De w i j z i g i n g e n i n de g e m i d d e l d e b e d r i j f s g r o o t t e z i j n e e n g e v o l g van v e r a n d e r i n g e n i n h e t a a n t a l b e d r i j v e n en i n de o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d » H i e r o m t r e n t k a n h e t v o l g e n d e aan de g e g e v e n s u i t b i j l a g e 11 worden o n t -l e e n d ,

a. De o p p e r v l a k t e cultuurgrond i s i n Rolde b e l a n g r i j k s t e r k e r (met 170%)

u i t g e b r e i d dan i n het landbouwgebied (met 107%)°

b . Vooral i n de p e r i o d e 1930—1947 s toen de s t e r k s t e toeneming van de

o p p e r v l a k t e cultuurgrond p l a a t s h a d , i s de gemiddelde b e d r i j f s g r o o t t e

b e l a n g r i j k gestegen^ n l . in Rolde met 40% en i n het landbouwgebied

met 27%»

c . In Rolde werden i n deze p e r i o d e r e l a t i e f weinig b e d r i j v e n g e s t i c h t ,

zodat de„ontgonnen grond hoofdzakelijk t e n goede i s gekomen aan de

r e e d s bestaande b e d r i j v e n . Dit komt d u i d e l i j k t o t u i t i n g i n de w i j z i

-ging van de b e d r i j f s g r ó o t t e s t r u c t u u r i n de p e r i o d e 1930-1947» Het

a a n t a l b e d r i j v e n beneden 10 ha nam n l . met ruim 1/3 deel af, t e r w i j l

dat van 10 ha en g r o t e r met b i j n a de h e l f t s t e e g .

d. Hoewel de afneming van h e t a a n t a l b e d r i j v e n i n Rolde l a t e r op gang

kwam, n l . pas s e d e r t 1955s dan i n het landbouwgebied ( s i n d s 1947)?

was de b e d r i j f s g r ó o t t e s t r u c t u u r i n Rolde i n 1959 g u n s t i g e r dan i n het

Centraal Zandgebied, In 1959

wa

-s in. Rolde 2/3 deel van de b e d r i j v e n

g r o t e r dan 10 ha, tegenover n i e t meer dan de h e l f t van h e t a a n t a l b e

-d r i j v e n i n het lan-dbouwgebie-d.

§ 2 . D e g e r e g i s t r e e r d e n i n h e t r u i l v e r k a

v e l i n g s g e b i e d " R o l d e " n a a r b e r o e p s

-g r o e p e n -g r o o t t e k l a s s e ( b i j l a -g e n 1 2

t / m 1 6 ')

Het a a n t a l i n 19^5 i n het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d "Rolde" g e r e g i s

t r e erden bedroeg 337« Het b e t r e f t h i e r personen die woonden i n het r u i l

-v e r k a -v e l i n g s g e b i e d en b i j de d i s t r i c t b u r e a u h o u d e r waren g e r e g i s t r e e r d ,

(15)

1 4 .

-Voor een b e o o r d e l i n g van de w e r k g e l e g e n h e i d s s i t u a t i e d i e n t behalve het u i t g a a n d e pendelen (woonforenzen) ook het binnenkomende pendelen

(werkforenzen) i h de beschouwingen t e worden b e t r o k k e n . Voor de gemeente Rolde o n t s t a a t dan voor h e t j a a r 196Ö.het i n t a b e l 2. g e s c h e t s t e b e e l d .

Tabel 2

WEEKGELEGENHEID

Aantal werkende marinen

to-taal

in de I in de j in de in de land- ! nijver- jbouw- ! overige bouw | heid |

nijver-! | heid

bedrijfs-takken Mannelijke beroepsbevolking 1)

Binnenkomende pendel (wark-forenzen) 2)

Uitgaande pendel (woonforenzen)2)

1230 59 1289 153 716 29 745 ' 7 160 14 174 68 123 4 ' 127 35 231 • ;1 2 243 43

Aantal werkende mannen 1136 738 106 200

1) Excl. de tijdelijk niet-werkenden en personen in militaire dienst voor eerste oefening»

2) Dagelijkse pendel. • Bron? C.B.S.-algemene volkstelling I96O0

In i960 overtrof het uitgaande pendelen het binnenkomende pendelen met bijna 100 mannen. Het tekort aan werkgelegenheid in de gemeente Rolde dat zich, de landbouw uitgezonderd,- in alle sectoren voordeed, was het grootst in de nijverheidssector.

Overigens kan opgemerkt worden, dat het dagelijkse heen- en-weer— reizen tussen woon- en werkgemeente ook in andere oorzaken kan zijn ge-legen da.n in een tekort aan werkgege-legenheid ter plaatse.

(16)

17

-omdat zij geheel of gedeeltelijk hun bestaan in de land- en tuinbouw vonden.en tevens:

- ten minste 1 ha cultuurgrond in gebruik hadden;

- dan wel een tuinbouwbedrijf uitoefenden (ongeacht de grootte)5 - dan wel ten minste 1 rund, 1 fokvarken, 3 mestvarkens, 3 schapen of

51 kippen of eenden hielden»

Uit het voorgaande valt af te leiden dat niet alle geregistreerden hun hoofdbron van bestaan in de landbouw vinden, maar in een aantal ge-vallen behalve de werkzaamheden op het eigen bedrijf(je) een ander beroep uitoefenen,dan wel het bedrijf(je) als vrijetijdsbesteding aanhouden,.Om deze reden zijn de geregistreerden met behulp van ter plaatse goed bekende personen in vier beroepsgroepen ingedeeld. Hierbij is het deel van de ar-beidstijd dat aan het eigen bedrijf(je) wordt besteed, als maatstaf geno-men * De vier groepen zijn:

A. zuivere land- en tuinbouwers^

B. land- en tuinbouwers met een nevenberoep dat op minder dan de helft van de arbeidstijd beslag -legt 5 . . .

C. landarbeiders en niet-agrariërs die vee aanhouden en/of grond in ge-bruik hebben, doch minder dan de helft van hun arbeidstijd aan het eigen bedrijf (je)' besteden^

D» -rustende landbouwers en andere personen met enig grondgebruik en/of vee« Verder zijn enkele geregistreerden ingedeeld in de rubriek "speciale bedrijven", omdat op deze bedrijven de bedrijfsvoering sterk afwijkt van het in het gebied gangbare patroon.

Tabel 3 geeft een overzicht van de indeling van de geregistreerden naar beroepsgroep en grootteklasse.

Tabel 3

GEREGISTREERDEN NAAR BEROEPSGROEP EN GROOTTEKLASSE

A a n t a l g e r e g i s t r e e r d e n t o t a a l i A+B ! C D _{sp e o .} Zonder cultuurgrond

1

5

10 15 20 < -^

1

5

10 15 20 25 25 ha ha ha ha ha ha ha

7

9

41 28 86 79 48 39

-1

24 86 78 48 38

4

6

23

2 -3

2

17

1

• —

-1

1

1 -1

Alle geregistreerden 337 275 35 23

Bron: landbouwtellingformulieren 19^5 e n IJ»E.I.

Ruim 4/5 deel van alle telplichtigen in het ruilverkavelingsgebied Rolde was voor zijn levensonderhoud uitsluitend of hoofdzakelijk aangewe-zen op de inkomsten die het eigen bedrijf opleverde. Hieronder zijn dus ook begrepen de B-gröndgebruikers, in totaal 16, die behalve hun

(17)

- 18

"bedrijf nog een nevenberoep uitoefenden. Be nevenberoepen waren in de meeste gevallen nauw verwant aan de landbouw (melkrijder, loonwerker, beerhouder, inseminator, veehandelaar).

10$ van de geregistreerden was ingedeeld in groep C; tot deze groep behoorden vrij veel personen wier hoofdberoep, zoals b.v. dat van

fa-brieks-- en bouwvakarbeider, weinig verwantschap vertoont met de landbouw. .Bijna 7$ vaxi de geregistreerden behoorde tot groep T; het betreft hier vrijwel uitsluitend rustende landbouwers. Verder waren 4 bedrijven, waaronder de proefboerderij "Kooyenburg", ingedeeld in de groep "specia-le bedrijven. Tabel 4 3SDRIJFS GROOTTESTRUCTUUR Aantal grond-gebruikers Rolde ! Anloo Oppervlakte cultuur-grond (in ha)

Rolde IAnloo Gemiddelde b e d r i j f s g r o o t t e ( i n h a ) Rolde Anloo Landbouwers ( A + B ) C - g r o n d g e b r u i k e r s D-grondgeb r u i k e r s S p e c i a l e b e d r i j v e n 275 31 20 4 302 33 31 3 4870 65 50 65' 4738 143 93 8 17,7 2,1 2,5 16,2 15,7 4-3 3,0 2,7 B r o n : l a n d b o u w t e l l i n g f o r m u l i e r e n 19&5 e n L ••£•!• U i t de t a b e l l e n 3 en 4 b l i j k t v e r d e r d a t i n h e t r u i l v e r k a v e l i n g s -g e b i e d Rolde 17$ van de -g e r e -g i s t r e e r d e n m i n d e r dan 5 h a -grond i n -g e b r u i k h a d . Deze g r o e p b e s t o n d e c h t e r overwegend u i t C- en D - g r o n d g e b r u i k e r s ; van de l a n d b o u w e r s had e r s l e c h t s 1 H i n d e r dan 5 ba i n g e b r u i k .

Van de l a n d b o u w b e d r i j v e n was b i j n a 3 / 5 d e e l 15 ha of g r o t e r . De g e -m i d d e l d e o p p e r v l a k t e van deze b e d r i j v e n b e d r o e g 17j7 h a . De 'o-mvang v a n h e t g r o n d g e b r u i k van de C- en D - b e d r i j f s h o o f d e n b l e e f b e p e r k t t o t g e m i d d e l d 2 a 2 , 5 h a ,

I n h e t r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d Rolde was de b e r o e p s g r o e p e n s t r u c t u u r n a g e n o e g g e l i j k aan d i e i n h e t r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d A n l o o . I n Anloo wa-r e n de l a n d b o u w b e d wa-r i j v e n e c h t e wa-r g e m i d d e l d k l e i n e wa-r i n o p p e wa-r v l a k t e , n l . 1 5 , 7 h a ; t e r w i j l de C en D g r o n d g e b r u i k e r s g e m i d d e l d een g r o t e r e o p p e r -v l a k t e e x p l o i t e e r d e n dan i n R o l d e . j - \'I i j z i g i n g e n i n h e t a a n t r e e r d e n i n d e p e r i o d e ( b i j l a g e n 1 7 t / m 1 9 ) a l g e r e g i 9 6 0 - 1 9 6 5 I n § 1 v a n d i t h o o f d s t u k i s de o n t w i k k e l i n g van h e t a a n t a l b e d r i j v e n en de o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d i n de gemeente Rolde g e d u r e n d e de p e r i o d e • 1910-1959 t e r s p r a k e gekomen. Over de w i j z e waarop z i c h de v e r a n d e r i n g e n i n a a n t a l en g r o o t t e van de b e d r i j v e n v o l t r o k k e n , t a s t men e c h t e r i n h e t d u i s t e r , omdat u i t d e z e g e g e v e n s a l l e e n h e t u i t e i n d e l i j k e r e s u l t a a t van

(18)

19

hat. veranderingsproces blijkt. Het-geeft geen inzicht in de verschuivin-gen tussen de beroepsgroepen, in het aantal bedrijven dat werd ontbonden of gesticht of in het aantal bedrijven dat werd overgedragen. Om deze reden is voor het ruilverkavelingsgebied Holde nagegaan door welke mutaties de wijzigingen in het door de districtsbureauhouder bijgehouden register van telplichtigen zijn ontstaan gedurende de periode 1960-1965=

De verschuivingen welke hebben plaatsgehad tussen de beroepsgroepen komen in deze paragraaf aan de orde, het grondwerken wordt behandeld in

§ 4 en de gevolgen van het een en ander voor de bedrijfsgroottestructuur ia S 5-Tabel 5 GEREGISTREERDEN IN 196O EN 1965 Aantal geregistreerden I960 1965 Index (i960 = 1 0 0 ) Landbouwers (A + B) Groep C Groep D Speciale bedrijven 311 41 23 5 275 35 23 4 88 85 100 80

A l l e g e r e g i s t r e e r d e n

380 337

Bron: landbouwtellingformulieren i960 en T965 en l.E.I.

In de periode 1960-1965 nam het aantal geregistreerden in het ruil-verkavelingsgebied Rolde met 12$ af, d.w.z, met gemiddeld bijna 2,5$ per jaar. De afneming van het aantal landbouwbedrijven was verhoudingsgewijs nagenoeg even groot als die van de C-bedrijven en de speciale bedrijven, terwijl het aantal D-bedrijven geen wijziging onderging»

In de beschouwde periode werden 29 landbouwbedrijven opgeheven, ter-wijl 14 landbouwers overgingen naar een andere beroepsgroep. Daarentegen werden 6 bedrijven gesticht, terwijl 1 bedrijfshoofd dat eerder tot groep C behoorde, deel ging uitmaken van de beroepsgroep landbouwers, Per saldo is het aantal A- + B-bedrijven derhalve met 36 afgenomen.

Van de 29 opgeheven werd ongeveer de helft beëindigd wegens beroeps-verandering van het bedrij fshoofd. In de andere gevallen waren ouderdom en overlijden de meest voorkomende redenen van opheffing van het bedrijf, In totaal kwam hierdoor ruim 270 ha cultuurgrond beschikbaar, waarvan ruim 260 ha werd toegevoegd aan andere bedrijven. Deze grond diende dus voor ' bedrij f svergroting. Hier staat echter tegenover dat 5 van de 6' gestichte bedrijven zijn ontstaan door afsplitsing van grond van ouderlijke bodrij-ven, waardoor dus de zoeven genoemde bedrij fsvergroting weer gedeeltelijk tenietging.

Tegenover de opheffing van 19 C-bedrijfjes stond de stichting van 5 nieuwe bedrijfjes. Bovendien had nog een intensief "verkeer" tussen de beroepsgroepen plaats: 2 C—geregistreerden gingen over naar een andere beroepsgroep, terwijl er 10, onder wie 7 voordien als landbouwer geregis-treerden, tot groep C toetraden. Uiteindelijk is het aantal C-geregis~ treerden dan ook met 6 verminderd. In een aantal gevallen werden C-bedrijf-jes om administratieve redenen afgevoerd.

(19)

- 20

I n groep D v e r m i n d e r d e h e t a a n t a l g e r e g i s t r e e r d e n door o p h e f f i n g v a n h e t b e d r i j f j e met 7? t e r w i j l e r 1 a l s z o d a n i g nieuw werd g e r e g i s t r e e r d . De o p h e f f i n g h i e l d i n a l l e g e v a l l e n v e r b a n d met de hoge l e e f -t i j d v a n de g e r e g i s -t r e e r d e . V e r d e r g i n g 1. D - g e r e g i s -t r e e r d e o v e r n a a r g r o e p C, t e r w i j l 6 l a n d b o u w e r s en 1 C g e r e g i s t r e e r d e t o t groep D t o e -t r a d e n , z o d a -t h e -t a a n -t a l D - g e r e g i s -t r e e ' r d e n i n 19^5 g e l i j k was a a n d a -t i n I 9 6 0 . De o p p e r v l a k t e g r o n d d i e vrijkwam d o o r o p h e f f i n g van C- en-D—bedrijfjes was b e t r e k k e l i j k g e r i n g ( r e s p . 28 ha en ruim 17 ha)«

Van de j s p e c i a l e b e d r i j v e n d i e i n Î96O a a n w e z i g w a r e n , werden e r i n de p e r i o d e I96O-I965 2 o p g e h e v e n en werden e r 2 C - b e d r i j v e n , H i e r s t a a t t e g e n o v e r d a t 2 s p e c i a l e b e d r i j v e n werden g e s t i c h t en d a t

1 l a n d b o u w b e d r i j f werd omgezet i n een s p e c i a a l b e d r i j f . P e r s a l d o nam h e t a a n t a l s p e c i a l e b e d r i j v e n d e r h a l v e met 1 a f t o t 4 i n 19^5«

Het aanJ.al g e r e g i s t r e e r d e n i s i n Rolde i n de p e r i o d e 1960-1965 !>-•-g e r i n !>-•-g e r e mate af!>-•-genomen dan i n A n l o o .

Tabel 6 GEREGISTREERDEN IN i 9 6 0 EN 1965 Landbouwers (A + B) Groep C Groep D Speciale bedrijven Alle geregistreerden Aantal geregistreerden in 1965 Rolde . . |. . . . Anloo 275 302 35 35 23 33 4 3 .337 373 Index 1965 Rolde • ! 88 85 100 80 88 (1960=100) Anloo • 85 60 92 75 . 82 Bron: l a n d b o u w t e l l i n g f o r m u l i e r e n i 9 6 0 en .19^5 on L . E . I , Wanneer w i j de a a n t a l s o n t w i k k e l i n g p e r c a t e g o r i e b e d r i j v e n b e s c h o u -wen, dan v a l t op de v e r h o u d i n g s g e w i j s s t e r k e r e afneming van h e t a a n t a l C-b e d r i j f j é s i n A n l o o . I n de o v e r i g e C-b e r o e p s g r o e p e n z i j n de v e r s c h i l l e n i n d i t o p z i c h t t u s s e n Rolde en Anloo v e e l g e r i n g e r . S 4 . H e t g 1 9 6 5 r o n d v e r k e e r i n d e p e (. b i j 1 a g e n 2 0 t / m 2 3 ) r i o d e 1 9 6 0

De enquête heeft gegevens opgeleverd omtrent het grondverkeor dat in de periode I96O-I965 in het ruilverkavelingsgebied Rolde heeft plaats-gehad.. Onder grondverkeer wordt verstaan de oppervlakte cultuurgrond die van gebruiker is gewisseld. In de eerste plaats heeft er grondverkeer plaats in het kader van de generatiewisseling. Verder wordt grond in het verkeer gebracht door bedrijfshoofden die hun bedrijf opheffen. Tenslotte heeft er tussen bedrijven grondverkeer plaats dat noch verband houdt met generatiewisseling, noch met opheffing van bedrijven.

(20)

21 In het kader van de generatiewisseling verwisselden, in de periode

I96O-I965 in het ruilverkavelingsgebied Rolde 53 bedrijven, waarvan 43

landbouwbedrijven, van gebruiker. Van de landbouwbedrijven werd een

aanzienlijk hoger percentage, nl. 72, binnen de familiekring

overgedra-gen dan van de O-bedrijfjes-, waarvoor dit percentage 30 bedroeg» Be

be-langrijkste redenen van abdicatie waren hoge leeftijd en overlijden van

het vorige bedrijfshoofd. Verder hield l/3 deel van de

bedrijfsoverdrach-ten verband met bedrijfs- of beroepsverandering.

Bij het grondverkeei) afkomstig van opgeheven bedrijven of tussen

de bedrijven onderling, was in de onderhavige periode ruim de helft

(55A"0 v a n

&

e

bedrij f shoo f den van landbouwbedrijven betrokken. Van de in

oppervlakte gewijzigde bedrijven werd 3/4 deel per saldo vergroot en

1/4 deel per saldo verkleind.

Tabel 7

VERGROTE EN VERKLEINDE BEDRIJVEN

(I96O-I965)

Aant al

b e d r i j

-ven

1)

In o p p e r v l a k t e

gewijzigd

a a n t a l I i n fo

I 2)

Per saldo

v e r g r o o t

a a n t a l j i n %

I

3

)

• v e r k l e i n d

a a n t a l ! i n %

I 3)

Landbouwers (A + B)

1 - 5 ba

5 - 10 ha

10 - 15 ba

15 - 20 ha

20 - 25 ha

^ 25 ha

1 22 81 75 48 37 — 6 42 41 30 28 — 27 52 55 63 76 — 3 26 31 25 25 50 62 75 83 89 — 3 16 10

5

3 50 38 25 17 11 R u i l v e r k a v e l i n g Rolde R u i l v e r k a v e l i n g Anloo 264 281 147 201 55 72 110 • 153 75 76 37 48 25 24

1) Volgens enquête.

2)

Van het aantal bedrijven.

3) Van het aantal in oppervlakte gewijzigde bedrijven.

Bron: L.E.I.-enquête 1965»

Bij toenemende bedrijfsgrootte steeg niet alleen het percentage

be-drijven dat bij grondverkeer was betrokken, doch eveneens het percentage

van de in oppervlakte gewijzigde bedrijven dat per saldo werd vergroot.

De grotere boeren zijn er derhalve in sterkere mate in geslaagd hun

be-drijf te vergroten dan de kleinere.

Van de C- en D-bedrijfshoofden waren er verhoudingsgewijs evenveel

bij grondverkeer betrokken als van de boeren, doch in tegenstelling tot

de landbouwbedrijven werden er van de C- en D-bedrijfjes relatief veel

meer verkleind dan vergroot.

(21)

.22

-Van de vergrote landbouwbedrijven nam de gezamenlijke oppervlakte toe met 55^ h-a e n van d.e verkleinde landbouwbedrijven af met 202 ha5

zodat het grondverkeer voor alle landbouwbedrijven gezamenlijk een "oppervlaktewinst" opleverde van 35^ h.a., Deze winst werd gedeeltelijk behaald ten koste van de C- en D-grondgebruikers die per saldo in to-taal respectievelijk 50 ba en 76 ha "grondvérlies" boekten« De overige grond waarmee de landbouwbedrijven werden, vergroot zal afkomstig zijn geweest van de opgeheven bedrijven» Door opheffing van bedrijven kwam in de periode IJ6O-I965 immers ongeveer 300 ha cultuurgrond beschik-baar (zie § 3)o Op een deel van deze grond werd evenwel beslag gelegd door het stichten van nieuwe bedrijven» .

De oppervlakte waarmee de landbouwbedrijven werden vergroot, werd voer,. 59?" gepacht en voor 28$ gekocht. Verder werd o»a.,9$ aanvankelijk verpachte grond weer in eigen gebruik genomen. De boeren die hun

be-drijf verkleinden« stootten 21$ van de oppervlakte af door verpachten en 15$ d.oor verkopen» Verder beëindigden zij de pacht vrijwillig van 13% en gedwongen van 40$ van de oppervlakte. Door onteigening raakten zij 7$ van de oppervlakte kwijt. Uit het voorgaande blijkt dat de boe-ren die hun bedrijf verkleinden van bijna de helft van de oppervlakte waarmee hun bedrijven afnamen, gedwongen- afstand-deden*-De C- en..D-grondgebruikers ..daarentegen stootten vrijwel alle grond waarmee zij hun bedrijven verkleinden, vrijwillig af.,

Tabel 8 geeft een overzicht van de spreiding in de oppervlakten waarmee de bedrijven per saldo werden vergroot of verkleind. Bodrijven die zowel vergroot als verkleind werden, doch per saldo in oppervlakte' gelijk bleven, zijn dus niet in deze tabel opgenomen.

Tabel SPREIDING. EN VERGROTINGEN' BN VERKLEININGEN

Categorie Ruil- verkave- lings-gebied Aant al vergrote en verkleinde bedrijven 1) Waarvan in de periode 1960-~1-9°5 vergroot/verkleind met ha 2) <1 -2 ! 2-3 | 3- 5-10 i Vergrote bedrijven Rolde

Anloo 110 153

8

22 22 41 19 24 22 21 22 12 11 19 -O 23 30 13 15 14 13

4

•10 1 i

5

Verkleinde bedrijven Rolde Anloo 37 48 1) Van landbouwers (A + B ) .

2) In procenten ven het aantal bedrijven, Bron: L.E.I.-enquête 19^5»

Van hot aantal, vergrote bedrijven werd in de periode I96O-I965 ruim 1/4 deel vergroot met 2 ha of minder, bijna de helft met 2-5 ha en

even-eens ruim 1/4 deel met 5 ba cf meer. Voor 11$ van de vergrote bedrijven bedroeg de vergroting zelfs minstens 10 ha.

(22)

23

Bij de v e r k l e i n d e b e d r i j v e n had 44% van de v e r k l e i n i n g e n b e t r e k k i n g

op e e n - o p p e r v l a k t e van minder dan 2 h.a. en 15% °P een o p p e r v l a k t e van .

:

.

5 ha of -meer. • ' ' ' . . : " •

Naarmate de b e d r i j v e n g r o t e r z i j n daalde het p e r c e n t a g e b e d r i j v e n ,

dat werd v e r g r o o t met minder dan 2 ha en s t e e g het p e r c e n t a g e ' b e d r i j v e n

dat werd v e r g r o o t met. meer dan 5 h a . Voor de b e d r i j v e n d i e werden v e r

-k l e i n d bestond geen d u i d e l i j -k verband t u s s e n b e d r i j f s g r o o t t e en omvang

van de v e r k l e i n i n g . . Zo b l i j k t "b*v. dat a l l e b e d r i j v e n die met meer dan

5 ha waren v e r k l e i n d i n 1965 k l e i n e r waren dan 20 ha en dat op b e d r i j v e n

boven .25 ha u i t s l u i t e n d v e r k l e i n i n g e n van minder dan 2 ha voorkwamen.

Wat de o v e r i g e grondgebruikers b e t r e f t kan nog worden opgemerkt, dat

i n geval van v e r g r o t i n g het meestal om k l e i n e s t u k j e s ging, doch d a t . i n

geval van v e r k l e i n i n g ruim de h e l f t van de v e r k l e i n i n g e n b e t r e k k i n g had

op oppervlakten van 5 ha of meer.

Ten aanzien van het grondverkeer i n de p e r i o d e I96O-I965 kunnen

t u s s e n de r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d e n Rolde.en Anloo enkele opmerkelijke

v e r s c h i l l e n worden g e c o n s t a t e e r d . Zo was h e t percentage b e d r i j v e n d a t . b i j

igrondve.rkeerwasjbetrokken i n Rolde (55,). n i e t o n b e l a n g r i j k l a g e r dan i n

Anïoo(7.2). Hoewel het percentage van de '.in. oppervlakte gewijzigde b e d r i j

-ven dat p e r "saldo werd v e r g r o o t i n b e i d e gebieden'e-ven hoog was, nl".'75?

werd i n Rolde b i j n a 3/4 deel daarvan v e r g r o o t met meer dan 2 ha, t e g e n

-over ruim de h e l f t van de -overeenkomstige groep b e d r i j v e n i n Anloo.

In Rolde hebben dus verhoudingsgewijs minder boeren hun b e d r i j f v e r

-groot dan i n Anloo.De oppervlakte waarmee de b e d r i j v e n werden v e r g r o o t

was daarentegen i n Rolde d i k w i j l s g r o t e r .

5 . D e w i j z i g i n g e

s t r u c t u u r i n

n i n d e b e d r i j f s 'g r ó o" t t e

d e p e r i o d e 1 9 6. 0 - 1 9 6 5 . . ,

In § 3 i s nagegaan welke w i j z i g i n g e n er i n de p e r i o d e I96.O-I965

heb-ben p l a a t s g e h a d in het a a n t a l en de aard van de g r o n d g e b r u i k e r s , t e r w i j l

i n S 4 a f z o n d e r l i j k e aandacht i s geschonken aan het g r o n d v e r k e e r . Zowel

het een a l s h e t ander heeft de b e d r i j f s g r o o t t e s t r u c t u u r i n het r u i l v e r k a

-v e l i n g s g e b i e d Rolde i n deze p e r i o d e b e l a n g r i j k gewijzigd.. Het r e s u l t a a t

van d i t v e r a n d e r i n g s p r o c e s , voor zover h e t b e t r e k k i n g heeft op h e t

aan-t a l en de g r o o aan-t aan-t e van de landbouwbedrijven, i s weergegeven i n aan-t a b e l 9«

Tabel,9

LANDBOUWERS IN i960 EN I965

Aantal landbouwers i960. .. 1965 Index (19,60=100)

1

5

10

15

20

-^ 5 ha 10 ha 15 ha 20 ha 25 ha 25 ha

5>

58

103

77

43

25

1

24

86

78

48

38

20

41

83

101

111

152

Alle landbouwers

Oppervlakte cultuurgrond (in ha)

311

4792

275

4870

88

102

(23)

24

-Het a a n t a l landbouwbedrijven beneden 15 ba verminderde met 1/3 d e e l ,

dat van 1520.ha b l e e f i n a a n t a l nagenoeg g e l i j k en dat van 20 ba en g r o

-t e r s -t e e g me-t ruim 1/4 deel» Omda-t he-t a a n -t a l b e d r i j v e n per saldo afnam

(met 12$) en d e - o p p e r v l a k t e cultuurgrond e n i g s z i n s werd u i t g e b r e i d (met

1,6$), s t e e g de gemiddelde b e d r i j f s g r o o t t e j n l . van 15?4 ha i n i960 t o t

17s-7 ha i n 1965'

Het a a n t a l C-grondgebruikers nam i n de periode 1960-1965 af met 18$

en het a a n t a l Dgrondgebruikers met 10$« De Cgrondgebruikers e x p l o i t e e r

-den zowel i n i960 a l s i n 1965 gemiddeld 2.1 ha, de D-grondgebruikers

had-den i n 1965 gemiddeld een i e t s g e r i n g e r e oppervlakte (2,5 ha) i n gebruik

dan i n i960 (2,9 h a ) . Het a a n t a l s p e c i a l e b e d r i j v e n bedroeg i n b e i d e ' j a

-ren 4 . I n 1965 wa-ren deze bedrijven, gemiddeld 16,2 ha groot, tegenover

10,2 h.a i n i960.

Tabel 10

LANDBOUWERS IN i960 EN 1965 Aantal landbouwers in 1965 Rolde Anlco Index 1965 (1960=100.) Rolde Anloo 1 - 5 ha 5 '•10 15 20 -- 10 - .15 - 20 - 25

ha

.ha

2= 25 ha

1

24

86

78

48

38

6

fo9

94

64

42

27

20

41

83

101

. 111. . 152

35

60

88

108

117

" 123 Alle landbouwers

275

302

82

Bronnen; landbouwtellingformulieren i960 en 1965 en L.E.Io

In i960 waren de landbouwbedrijven in het ruilverkavelingsgebied 'Rolde gemiddeld 15,4 ha en in het ruilverkavelingsgebied Anloo gemiddeld

13,6 ha'groot. Aangezien in de periode I96O-I965 in Rolde het aantal be-drijven beneden 15 ha verhoudingsgewijs sterker is afgenomen dan in Anloo, is het verschil in bedrijfsgrootte tussen beide gebieden de laatste jaren nog tóegenomen.

§ 6. E e n d o m e n p a c h t ( b i j l a g e n 2 4 t / m 3 2 )

De landbouwers in het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d Rolde hadden i n 1965

41$ van de oppervlakte cultuurgrond, i n eigendom. In do g r o o t t e k l a s s e n van

I5-2O ha en 20-25 ha werd verhoudingsgewijs wat meer grond gepacht dan i n

de overige g r o o t t e k l a s s e n . De C- en v o o r a l de D-grondgebruikers hadden

r e l a t i e f minder pachtgrond i n gebruik dan de landbouwers.

(24)

25 -Tabel 11 EIGENDOM EN PACHT Landbouwers (A + B) Gro ep G Groep D Speciale bedrijven Alle geregistreerden Aant al bedrijven 1)

264

20

18

• 2

. 304

Oppo cultuur-grond (in h a ):

4707

35

43

3 4793

Pe:

in

rcentage eigendom

41 .

48

68

54

41

cultuurgrond | gepacht

59

52

32

46

59

1) Met cultuurgrond, waarvan dit gegeven bekend is. Bron: L.E.I.-enquête 19^5»

Bijna 2/3 deel van de landbouwers had zowel eigendoms- als pachtgrond in gebruik. Op de bedrijven van 35 ha en groter pachtten verhoudingsgewijs meer landbouwers losse grond bij dan in de overige .grootteklassen. 22% van de bedrijven was zuiver pachtbedrijf en

11% bestond geheel uit eigendomsgrond.

Van de pachtgrond die de landbouwers in gebruik hadden werd 43% ge-pacht van (schoon)ouders, 20% van landbouwers., 35% van andere

particulie-ren en 2% van instellingen. De kleinere boeparticulie-ren pachtten verhoudingsgewijs meer grond van landbouwers, de grotere boeren meer van andere

particulie-ren. Zowel van de grond die gepacht werd van landbouwers als van de ge-pachte grond van andere particulieren kon de pacht overwegend als veilig beschouwd worden.

Uit tabel 12, waar de landbouwbedrijven met pachtgrond zijn inge-deeld naar het aantal verpachters, blijkt dat in 1965 het aantal verpach-ters per bedrijf varieerde van 1 tot 18.- Op 70% van deze bedrijven was grond van meer dan één eigenaar, in gebruik.

Tabel 12 SPREIDING NAAR AANTAL VERPACHTERS

Ruilverkavelings-gebied Aantal land-bouwers Pachters aan-lin % tal } 1)

Aantal pachters dat pacht

van eigena(a)r(en) 2)

1

2-3 i 4-5 I 6-7 Rolde Anloo 264 281 233 260 89 92 31 22 36 43 .19 19 8 11 6 5 1 ) In procenten van het aantal landbouwers.

2) In procenten van het aantal landbouwers met pachtgrond. Bron; L.E.I.-enquête 1965'

(25)

26 -Laten wij de boeren d i e p a c h t t e n van (schoon)ouders b u i t e n

beschou-wing, dan d a a l t het a a n t a l p a c h t e r s met 14$ t o t 199» Van deze l a a t s t e

groep p a c h t e r s had 72$ grond van,meer dan een en l / 5 deel z e l f s grond van

5 of meer vreemde e i g e n a r e n i n g e b r u i k . In a l l e g r o o t t e k l a s s e n was de

s i t u a t i e ongeveer g e l i j k o

In de p e r i o d e I96O-I965 kregen 41 landbouwers pachtgrond i n eigendom.

Het b e t r o f h i e r een oppervlakte van i n t o t a a l 318 ha

h

One

•de grondgebruikers i n het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d Rolde kwamen

behalve p a c h t e r s ook een a a n t a l v e r p a c h t e r s voor. Wij t r e f f e n hen

verhou-dingsgewijs het s t e r k s t aan onder de r u s t e n d e boeren ( D - g r o n d g e b r u i k e r s ) .

De t o t a l e o p p e r v l a k t e verpachte grond, bedroeg ruim 38Ö-ha, v/aarvan

onge-v e e r 3/4 deel a l s l o s land werd onge-verpacht en de r e s t met gebouwen. ,

In h e t r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d Rolde was in 19^5 <le verhouding waarin

eigendoms- en pachtgrond werd g e ë x p l o i t e e r d nagenoeg g e l i j k , .aan die i n h e t

r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d AnlcotHet percentage g r o n d g e b r u i k e r s - p a c h t e r s dat

van 5 of meer v e r p a c h t e r s p a c h t t e was i n beide gebieden g e l i j k .

§ 7 « V e r k a v e l i n g ( b i j l a g e 3 3 )

Het gemiddelde a a n t a l k a v e l s p e r landbouwbedrijf bedroeg i n het . r u i l

-v e r k a -v e l i n g s g e b i e d Rolde 10,6 en de gemiddelde k a -v e l g r o o t t e .1,45 h a . De

overeenkomstige c i j f e r s voor h e t . r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d Anloo waren r e s p e c

-t i e v e l i j k 11,2 en 1,21.

De s p r e i d i n g i n het a a n t a l k a v e l s per . b e d r i j f i s - a a n z i e n l i j k , i n Rolde

bestond, n l . 45$ van de A- en B-bedrijven u i t 11 of meer k a v e l s , d . w . z , stuk

ken grond die geheel door grond van andere g e b r u i k e r s of door wegen, of

wa-t e r l o p e n z i j n omringd.. Hewa-t i s w a a r s c h i j n l i j k dawa-t door hewa-t grondverkeer &a,wa-t

sind.s 1959 h e e f t p l a a t s g e h a d de v e r k a v e l i n g s t o ' e s t a n d t h a n s nog ongunstiger

i s dan t a b e l 13 weergeeft.

Tabel 13

VERKAVELING Aantal be-drijven 1) Aant al" kavels

Gem. aantal kavels per bedrijf Gem. kavelgrootte (in ha) Landbouwers ( A + B ) Groep C Groep D S p e c , b e d r i j v e n

256

27

19

3 2711

109

74

6 10,6

4 , 0

3,9

'•"- 2 , 0 1,45 0,58 0,78 6,75

1) Met cultuurgrond waarvan d i t gegeven bekend i s .

Bronnen: landbouwtellingformulieren 195-.9'~'en L . E . I .

Ook de o v e r i g e grondgebruikers hadden v e e l a l verscheidene k a v e l s i n ge

b-ruik o Gemiddeld b e t r o f d i t , a l t h a n s voor de C- en D-grondgebruikers,

(26)

- 27

§ 8 . B e d r i j f s g e b o u w e n e n u t i l i t e i t s v o o r

-z i e n i n g e n ( b i j l a g e n 3 4 t / m 3 7 )

De gegevens over de gebouwen en de u t i l i t e i t s v o o r z i e n i n g e n . h e b b e n

b e t r e k k i n g op de gemeente Rolde en d a t e r e n t e n dele u i t i960 en t e n

dele u i t 1961. Het i s derhalve w a a r s c h i j n l i j k dat deze gegevens thans

e n i g s z i n s verouderd z i j n .

Het merendeel van de grondgebruikers (70%) had i n 1961 het

hoofd-b e d r i j fsgêhoofd-bouw i n eigendom. Van deze gehoofd-bouwen i s thans 43% 50 j a a r of

ouder» I n v é é l gevallen z i j n deze gebouwen e c h t e r naderhand aangepast

aan de gewijzigde omstandigheden. Zo bleek dat 3/4 deel van de vóór 1940

gebouwde m e l k v e e s t a l l e n i n 1961 reeds was gemoderniseerd.

In de gehele gemeente Rolde werden i n de periode I940-I96I 2

af-z o n d e r l i j k e varkensschuren voor 30 of-meer mestvarkens gebouwd. Verder

kwamen i n 1961 2 hokken voor, welke waren i n g e r i c h t voor het houden van

minstens 400. legkippen of minstens 2000 s l a c h t k u i k e n s .

I n i960 was 85% van de b e d r i j v e n i n de gemeente Rolde a a n g e s l o t e n

op h e t e l e k t r i c i t e i t s n e t en 70% op de openbare w a t e r l e i d i n g . Verder was

27% van de grondgebruikers i n h e t b e z i t van t e l e f o o n .

(27)

Cr r o n d

28

-HOOFDSTUK I I I DE LANDBOUWBEDRIJVEN

x k ( b i 3 1 3 8

_{e ri}

_{3 9 )}

Hoewel i n de p e r i o d e 1910-1955 i n de gemeente Rolde van j a a r t o t j a a r

k l e i n e schommelingen optraden i n de verhouding bouwlandgrasland? kon h i e r

-u i t i n deze periode geen d -u i d e l i j k e t e n d e n t i e worden a f g e l e i d . De gegevens

van 1955 af duiden e r e c h t e r op dat de ontwikkeling van het grondgebruik

zal gaan i n de r i c h t i n g van u i t b r e i d i n g van de oppervlakte g r a s l a n d t e n

k o s t e van de o p p e r v l a k t e bouwland, I n de gemeente Rolde i s n l . s i n d s 1955

d? oppervlakte g r a s l a n d r e g e l m a t i g toegenomen van 5<?7° van de oppervlakte

cultuurgrond i n 1955 ^

0

^ bli° i

n

1964» Een zelfde ontwikkeling deed zich

de l a a t s t e j a r e n voor i n het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d Anloo

s

waar i n 19^5

6ofo van de o p p e r v l a k t e cultuurgrond i n gebruik was a l s grasland, tegenover

57?i i n I960.

Een o v e r z i c h t van het grondgebruik i n het r u i l v e r k a v o l i n g s g e b i e d

Rolde i n het j a a r 1965 geeft t a b e l 14.

Tabel 14

GRONDGEBRUIK Landbouwers (A + B) 1 - 5 ha 5 -- 10 ha 10 - 15 ha 15 - 20 ha 20 - 25 ha s* 25 ha Alle landbouwers Overige grondgebruikers Groep C Groep D Speciale bedrijven Alle grondgebruikers Aantal bedrij-ven

1)

1

24

86

78

48

38

275

31

20

4

330

Oppervlakte cultuur-grond (in ha)

4

194

IO84 1373 1065 1150 4870

65

50

65

5050

Percent age cultuurgrond in gebruik als: bouw-land

34

32

35

37

36

49

39

54

27

73

40

i gras-j land

66

68

65

63

64

51

61

43

73

26

60

tuin-1 and

-0

0

3 -1

0

1) Met grondgebruik «

(28)

29 -De bouwland-graslandverhouding l o o p t , de b e d r i j v e n van 25 ha en

g r o t e r u i t g e z o n d e r d , weinig u i t e e n i n de onderscheiden g r o o t t e k l a s s e n .

Bij de g r o o t s t e b e d r i j v e n komt e c h t e r , hoewel deze ook nog g e k e n s c h e t s t

kunnen worden a l s gemengde b e d r i j v e n , verhoudingsgewijs wat meer

bouw-_J_ LU.i.J-U. V U 'w 1 ' »

Hex grondgebruik doer ä.r- overige grondgebruikers wijkt d u i d e l i j k af

van .dat op de landbouwbedrijven. Cp c!o C b e d r i j f j c s on de s p e c i a l e b e d r i j

-ven was het percentage van de c u l t u u r g r o n d i n gebruik a l s bouwland hoger,

op de D - b e d r i j f j o s daarentegen l a g e r dan op de A- en B-bedrijven., Verder

kwam op enkele C - b e d r i j f j e s tuinbouw v o o r .

Ook i n het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d Anloo werd i n de periode 1960-1965

bouwland omgezet i n g r a s l a n d . Verhoudingsgewijs kwam i n 19^5 i n het r u i l

v e r k a v e l i n g s g e b i e d Rolde (60 fo) meer g r a s l a n d voor dan i n het r u i l v e r k a

-ve'lingsgebied Anloo (55%) •

§ 2 . B O....U w 1 a n d e n g r a s l a n d g e b r u i k ( b i j

-l a g e n 4 0 e n 4 1 )

In 1965 werd i n het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d Rolde 59% van de o p p e r

-v l a k t e bouwland b e t e e l d met-granen en 41% met hak-vruchten. Bij de granen

komt de haver verreweg op de e e r s t e p l a a t s en b i j de hakvruchten de a a r d

a p p e l e n . De a a r d a p p e ï t e e l t i s voor verscheidene boeren in Eolde van b i j z o n

-dere b e t e k e n i s , aangezien onder de o p p e r v l a k t e aardappelen i s begrepen de

o p p e r v l a k t e p o o t a a r d a p p e l e n . Volgens een opgave van de k e u r i n g s d i e n s t van

de N.A.K. i n Drenthe werd i n de j a r e n i960 t/m 1962 i n de gemeente Eolde

gemiddeld 612 ha aardappelen voor pootgoedkeuring aangemeld.

Het bouwplan loopt op de b e d r i j v e n i n de onderscheiden g r o o t t e k l a s s e n

s l e c h t s z e e r weinig u i t e e n . Het bouwplan op de landbouwbedrijven wijkt

e c h t e r wel af van dat op de o v e r i g e b e d r i j v e n . Zo verbouwen de

C-grondge-b r u i k e r s verhoudingsgewijs meer hakvruchten (pootaardappelen) en de

D-grondgebruikers r e l a t i e f meer granen dan de A- en B - g r o n d g e b r u i k e r s .

Het grasland bestond v r i j w e l geheel u i t b l i j v e n d g r a s l a n d . De s p e

-c i a l e b e d r i j v e n vertonen i n d i t opzi-cht e -c h t e r een afwijkend b e e l d j daar

bestond i n 19^5 n l . ongeveer 1/5 deel van de o p p e r v l a k t e g r a s l a n d u i t

k u n s t w e i d e .

§ 3 . V e e h o u d e r i j

a. Eundvee (bijlagen 42 t/m 44)

In' het ruilverkavelingsgebied Rolde bedroeg in 1965 op de landbouw-bedrijven het gemiddelde aantal melkkoeien per 100 ha grasland 115 en het

gemiddelde aantal stuks vrouwelijk jongvee per 100 melkkoeien 112. De overeenkomstige cijfers voor het ruilverkavelingsgebied Anloo waren in dat jaar respectievelijk 120 en 105» In Rolde was de melkveedichtheid dus geringer, doch de jongveebezetting zwaarder dan in Anloo.

(29)

30 Landbouwers (A + 1 - . 5 h a 5 10 h a -10 - 15 h a 15 - 20 h a 20 - 25 h a s* 25 h a A l l e l a n d b o u w e r s O v e r i g e g e r e g i s t r e e r d e n Groep C Groep D B) S p e c i a l e b e d r i j v e n A l l e g e r e g i s t r e e rden Aan-t a l b e d r i j -v e n 1 24 86 78 48 38 275 35 23 4 337 RUNDVEEHOUDERIJ A a n t a l geen -1 -1 2 33 17 3 55 1-9 1 21 35 13 4 4 78 2 6 -86 b e d r i j v e n me . m e l k k o e i e n 10-14 115-19 -3 46 4 41 21 12 25 5 15 107 65 -107 65 t ^20 -3 7 13 23 -23 Gemiddel T a b e l 15 d a a n t a l m e l k k o e i e n p e r b e d r i j f 1) 3 , 0 6 , 5 9 , 9 1 2 , 9 1 5 , 8 1 7 , 2 1 2 , 5 3 , 5 2 , 8 2 , 1 1 2 , 2 j p e r I 1 0 0 ha ! g r a s l a n d 116 119 120 116 112 109 115 25 4 7 -125 113, Aant a l s v r o u w e l i j o n g v e e p e r 100 m e l k k o e i -85 110 108 115 123 112 443 317 119 113 1) Met melkkoeien.

Bronnen: landbouwtellingformulieren 1965 en L.E.I.

De melkveeb'ezetting was in Rolde op de bedrijven van 20 ha en groter iets lichter, de jongveebezetting daarentegen iets zwaarder dan op de be-drijven beneden 20 ha. Groter dan de verschillen tussen de landbouwbedrij-ven in de onderscheiden grootteklassen waren echter de verschillen in veebezetting tussen de groep landbouwers enerzijds en de C- en D-geregis-treerden anderzijds. Deze laatste grondgebruikers hielden nl« relatief weinig melkvee en veel jongvee.

Vrijwel alle landbouwers in het ruilverkavelingsgebied Rolde hielden in 1965 melkvee. Een melkveestapel van minstens 15 stuks kwam voor op bij] 1/3 deel van de bedrijven^ gemiddeld bedroeg het aantal dieren echter 12,5 per bedrijf. Op ruim de helft van de landbouwbedrijven werden enkele stuks mestvee gehouden en op 3 bedrijven kalveren gemest. Een tweetal

(speciale) bedrijven had zich toegelegd op de kalvermesterij» Op deze bedrijven bedroeg het aantal mestkalveren gemiddeld 182..

-Het aantal landbouwbedrijven met melkvee is in de periode 1960-1965 in dezelfde mate gedaald als het aantal landbouwbedrijven. Doordat de be-drijven sedert i960 gemiddeld groter in oppervlakte werden, de oppervlakte grasland werd uitgebreid ten koste van de oppervlakte bouwland en het grasland intensiever werd beweid, daalde het percentage bedrijven met minder dan 10 melkkoeien van 53 in i960 tot 29 in 1965. Het percentage

(30)

31 -b e d r i j v e n met 10-15 melkkoeien s t e e g daarentegen van 34 i n i960 t o t 39

i n 1965 en dat met 15 en meer melkkoeien z e l f s van 13 t o t 32.Set een en

ander had t o t gevolg dat h e t gemiddelde a a n t a l s t u k s melkvee p e r l a n d

-bouwbedrijf i n de p e r i o d e I96O-I965

s

'

t e e

S

v a n

9?7 "tot 12,5»

Uit de gegevens van de m e l k c o n t r o l e v e r e n i g i n g e n i n het gebied.,

waar-b i j evenwel ook veehouders waar-b u i t e n h e t r u i l v e r k a v e l i n g s g e waar-b i e d Rolde z i j n

a a n g e s l o t e n , b l i j k t dat zowel de gemiddelde melkopbrengst i n kg p e r d i e r

a l s het gemiddelde v e t g e h a l t e van de melk de l a a t s t e j a r e n op h e t p r o v i n

-c i a l e niveau l i g t .

b . Varkens en kippen ( b i j l a g e n 45..en 46)

Bijna de h e l f t (48%) van dé landbouwers i n het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d

Rolde h i e l d i n . 1965 varkens tegenover 1./3 deel van de boeren i n h e t r u . i l

-" v e r k a v e l i n g s g e b i e d Anloo.

Het percentage b e d r i j v e n met varkens was i n Rolde i n a l l e g r o o t t e

-k l a s s e n ongeveer g e l i j -k . Er i s spra-ke van een ze-kere s p e c i a l i s a t i e i n de

v a r k e n s h o u d e r i j , waarbij een voorkeur b l i j k t t e b e s t a a n voor het fokken

van biggen^ op 32% van de b e d r i j v e n kwamen n l . a l l e e n fokzeugen voor en

op yfo u i t s l u i t e n d mestvarkens. Op de overige landbouwbedrijven (13%) deed

men zowel aan de f o k k e r i j a l s aan de m e s t e r i j . S l e c h t s op enkele

landbouwb e d r i j v e n waar één tak van de v a r k e n s h o u d e r i j voorkwam, werden 5099 m e s t

-varkens of minstens 20 fokzeugen gehouden. Het gemiddelde a a n t a l fokzeugen

op de b e d r i j v e n met a l l e e n fokzeugen ( 4 , 0 ) . l a g i e t s beneden dat op de b e

-d r i j v e n met zowel fokzeugen a l s mestvarkens (4,5)«

Onder de C-grondgebruikers kwam een 3 - t a l varkensmesters voor met

elk meer dan 100 d i e r e n , t e r w i j l op 1 s p e c i a a l b e d r i j f meer dan 20

fok-zeugen werden gehouden.

In Rolde h i e l d 70% van de boeren kippen, tegenover 67% van de'boeren

i n Anloo. Op s l e c h t s 4 b e d r i j v e n i n Rolde bedroeg het a a n t a l kippen e c h t e r

meer dan 100^ gemiddeld p e r landbouwbedrijf bedroeg d i t a a n t a l 22.

Van de C- en D - g e r e g i s t r e e r d e n h i e l d minder dan de h e l f t l e g k i p p e n .

Hieronder kwamen e c h t e r verhoudingsgewijs meer k i p p e n s t a p e l s voor van

IOO-5OO d i e r e n dan op de landbouwbedrijven.. Do C- en D - g e r e g i s t r e e r d e n

h i e l d e n dan ook gemiddeld meer kippen dan de b o e r e n .

c . Paarden ( b i j l a g e 47)

Op 3/4 deel van de landbouwbedrijven i n Rolde werden 1 of meer

werk-paarden gehouden. Het gemiddelde a a n t a l werk-paarden p e r b e d r i j f bedroeg 1 , 3 .

Verder hadden er van de o v e r i g e grondgebruikers enkelen eveneens een p a a r d .

Zoals r e e d s i n de i n l e i d i n g i s vermeld z a l i n een aanvullende n o t a onder

meer worden ingegaan op de mechanisatie op de b e d r i j v e n . H i e r b i j z a l ook

t e r sprake komen de mate waarin men gebruik maakt van t r e k k e r s .

§ 4 . A r b e i d ( b i j l a g e n 4 8 t / m 5 1 )

In de p e r i o d e I96OI965 i s de a r b e i d s b e z e t t i n g op de l a n d b o u w b e d r i j

ven i n h e t r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d Rolde gedaald met 96 mannen (18%), t e r

w i j l de o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d nog e n i g s z i n s (met 1,6%) toenam. De o p

-p e r v l a k t e cultuurgrond -p e r mannelijke a r b e i d s k r a c h t s t e e g dan ook van

9^2 ha i n i960 t o t 11,4 ha i n 19^5» De overeenkomstige c i j f e r s voor het

(31)

32

-ruilverkavelingsgebied Anloo bedroegen respectievelijk. 8,2 en 10,2j zodat in beide jaren de arbeidsdichtheid in Holde geringer was dan in Anloo.

Enige aanvullende gegevens over de arbeidsbezetting zijn beschikbaar gekomen door de enquête. Op basis van deze gegevens is in tabel 16 een

overzicht gegeven van de in het ruilverkavelingsgebied Rolde voorkomende arbeidsbezettingstypen op de landbouwbedrijven. Tabel 16 ARBEIDSBEZETTING A r b e i d s b e z e t t i n g s t y p e 1) • A a n t a l l a n d b o u w b e d r i j v e n t o -t a a l i n de g r o o t t e k l a s s e van h a 1 - 5 | 5 - 1 0 | 1 0 — 1 5 J 1 5 - 2 0 j 2 0 - 2 5 ( ^ 2 5 Gemiddeld a a n t a l ha p e r v „ a „ k . 1)

Bedrij fshoofd alleen Bedrijfshoofd +

(schoon)-zoon(s)

Bedrijfshoofd + overig(e) familielid(leden)

Bedrij fshoofd + vreemd personeel Overig 144 .82 27 9 2 1 -16 4 1 1 44 21 12 2 2 43 21 9 2 25 19 4 -15 17 1 4. 1 5 , 0 4 10., 41 1 1 , 0 9 13,19 1 2 , 8 3 Alle typen 264 1 22

M

₇₅

48 37 12,63

1) Eventuele vrouwenarbeid is buiten beschouwing gebleven bij de vaststel-ling van de arbeidsbezettingstypen en de berekening van het gemiddelde aantal ha cultuurgrond per v.a.k.

Bron: L.E.I.-enquête 1965'

Op ruim de helft (54$) van de bedrijven was in 1965 het bedrijfs-hoofd de enige mannelijke arbeidskracht. In alle grootteklassen, uitge-zonderd die van 25 ha en meer, behoort minstens de helft van de bedrij-ven tot de eenmansbedrijbedrij-ven. De term "eenmansbedrijf" houdt overigens niet in dat alle werkzaamheden door het bedrij fshoofd alleen worden ge-daan. Op verschillende van deze bedrijven zal geregeld of incidenteel ook worden meegewerkt door de echtgenote en/of een meewerkende dochter en misschien af en toe door een losse arbeider. Ook zal juist op deze

bedrijven de loonwerker dikwijls worden ingeschakeld.

Verder werkten op bijna l/3 deel (31$) van de bedrijven één of meer

(schoon)zoons mee. Het percentage vader-zoon-bedrijven stijgt bij toene-mende bedrijfsgrootte. Ook kwam het vrij. veel voor, nl. op 10$ van de

be-drijven, dat een overig inwonend mannelijk familielid meehielp.

Uit het voorgaande blijkt reeds dat de bedrijfsnoofden een belang-rijk aandeel hebben in de arbeidsvoorziening. Dit aandeel bedroeg voor het gehele ruilverkavelingsgebied 60$ en liep in de onderscheiden grootte-klassen slechts weinig uiteen. De meewerkende zoons leverden l/5 deel van

(32)

- 33