Reflectie
Vakonderzoek
Vrouwenvoetbal
en
de media
Naam: Karlijn Bernoster
Studentnummer: 2059525
Cohort: 2004
Inhoudsopgave
“De eenvoud van het voetbal is een belangrijke reden voor zijn populariteit. Iedereen kan meedoen en er kan vrijwel overal worden
gespeeld.” (Pete May, 2004, blz 26) Inhoudsopgave Blz.2 Inleiding Blz.3 Hoofdstuk 1: De geschiedenis Blz.5
1.1: De oorsprong van het voetbal
1.2: Het begin van mannenvoetbal in Nederland 1.3: Het begin van vrouwenvoetbal in Nederland 1.4: De verslaggeving van beide sekses
Hoofdstuk 2: Vrouwenvoetbal als mediagenieke sport Blz.9
2.1: De verschillen in de spieropbouw 2.2: De mediageniekheid van het spel
Hoofdstuk 3: Vrouwenvoetbal op TV Blz.13
3.1: De Eredivisie 3.2: Redacties 3.3: De toekomst
Hoofdstuk 4: De publieke belangstelling Blz.17
4.1: Voetballende vrouwen 4.2: Voetballende mannen 4.3: Journalisten Hoofdstuk 5: De conclusie Blz.22 Slotwoord Blz.25 Bronnenlijst Blz.26
Inleiding
“Voetbal wordt wereldwijd gezien als een mannensport, maar is ook altijd door vrouwen gespeeld.”
(Pete May, 2004, blz.22)
Deze uitspraak is er een die je niet heel vaak tegen zult komen als het om voetbal gaat. Veel voetballende mannen geloven namelijk dat het voetbal in de lengte van dagen een mannensport is. Toch is het vrouwenvoetbal de laatste jaren razend populair geworden. In ons land komt het aardig op gang, terwijl er in Amerika meer vrouwen voetballen dan mannen. Het wordt daar gezien als unisekssport, maar op dit moment spelen er meer vrouwen dan mannen in het land (Pete May, 2004, blz.22). Toch vecht het
vrouwenvoetbal tegen het imagoprobleem dat vooral onder de mannen heerst. Daardoor is het moeilijk sportief en mediagewijs zo groot te worden als het mannenvoetbal nu is.
De NOS heeft vanaf volgend seizoen de voetbalrechten weer terug in het pakket. Met de KNVB zijn afspraken gemaakt hoe veel tijd de omroep aan voetbal gaat besteden. Zij hebben namelijk nog de plicht de pluriformiteit te waarborgen, wat ook in hun statuten beschreven staat. De pluriformiteit bij de NOS gaat overigens niet alleen over welke sporten er worden
uitgezonden, ook het evenwicht tussen mannen- en vrouwensporten wordt nauwlettend in de gaten gehouden. Nou is vrouwenhockey vaak op TV te zien, maar waar blijft het vrouwenvoetbal?
In deze scriptie hou ik een onderzoek over vrouwenvoetbal en de media. Met name de NOS en RTL, die nu het vrouwenvoetbal wel uitzenden, zullen aan bod komen in mijn verhaal. Deze scriptie gaat dan ook over de beweegredenen van tv-journalisten om het vrouwenvoetbal weinig tot geen aandacht te geven. Een stelling die mij helpt tijdens het maken van dit werk zal zijn:
‘Vrouwenvoetbal verdient meer aandacht in de media. ’
Ik heb gekozen voor dit onderwerp omdat ik zelf ook voetbal. Ik heb vaak te horen gekregen dat het geen sport is voor meisjes en dat ik maar beter kon gaan turnen. Dat maakte me altijd zo kwaad, dat ik hoopte dat
vrouwenvoetbal in de toekomst heel groot zou worden. Inmiddels is de Eredivisie voor vrouwen een feit, maar nog steeds worden wij voetballende vrouwen niet altijd serieus genomen. Ik heb me er vaak aan geërgerd dat er nooit iets in de media verscheen over de inmiddels tweede grootste vrouwensport in Nederland. Gelukkig zie ik de laatste tijd wat verbetering in de verslaggeving, maar optimaal is het nog niet.
Op veel sportredacties heerst namelijk nog steeds het idee dat vrouwen niet kunnen voetballen, dat de mensen thuis het voetbal van dames niet interessant genoeg vinden, dat vrouwenvoetbal vreselijk saai is en
daarmee ook niet mediageniek is (Esther de Bruijn op 7 april 2008). Ik wil met
deze scriptie diverse media inlichten over wat de voor- en nadelen zijn van het uitzenden van vrouwenwedstrijden en hoe er op wordt gereageerd. Ik wil uitspraken van mediafiguren ontkrachten of juist bevestigen en aan de hand daarvan mijn conclusies trekken om juist meer of minder aandacht aan het vrouwenvoetbal te schenken.
In het eerste hoofdstuk ga ik in op de geschiedenis van het voetbal en daarin maak ik een splitsing tussen het mannen- en vrouwenvoetbal. Ik zal in dit hoofdstuk laten zien dat de geschiedenis uitwijst dat vrouwen ook al heel lang spelen, maar dat ze door een jarenlang verbod, nooit zo groot zijn geworden als de mannen nu. Daarmee is het echter niet minder interessant. Ook zal ik in dit hoofdstuk stilstaan bij hoe er in de
geschiedenis over beide sekses is bericht in diverse media. Hoe vaak kwamen de mannen in het nieuws en hoe vaak de vrouwen? En in welke sfeer gebeurde dat?
In hoofdstuk twee sta ik stil bij de uitspraken over de snelheid en de spieropbouw van de verschillende sekses. Kunnen vrouwen per definitie slechter voetballen dan mannen doordat ze anders zijn gebouwd?
Vrouwenvoetbal wordt namelijk niet gezien als een mediagenieke sport. Maar wat is mediageniek precies? In dit hoofdstuk uitleg over het begrip en tevens uitleg over de oorzaken van de mediageniekheid van de sport. In het derde hoofdstuk ga ik dieper in op vrouwenvoetbal op Tv. Sinds dit jaar is er een Vrouweneredivisie en er zijn wekelijks uitzendingen van de samenvattingen van die wedstrijden te zien. Ik sta stil bij de kijkcijfers van die uitzendingen op RTL. Ook laat ik zien welk gevoel er op redacties
heerst met betrekking tot het vrouwenvoetbal. Ik sluit dit hoofdstuk af met een toekomstvisie.
In het laatste hoofdstuk wil ik laten zien of er vanuit het grote publiek, belangstelling is voor vrouwenvoetbal. Ik laat verschillende voetballende dames aan het woord lom te kijken wat hun bevindingen zijn. Worden ze uitgelachen omdat ze voetballen, of worden ze wel degelijk serieus genomen. Ook bespreek ik de interesse van voetballende mannen en journalisten in dit hoofdstuk. De meningen van de verschillende mensen heb ik gekregen via een vragenlijstje en verschillende interviews met meiden die voetballen op hoog niveau.
Tot slot laat ik in mijn conclusie weten waarom vrouwenvoetbal juist meer of minder in de aandacht van diverse media moet komen. Ik zet in dit hoofdstuk alle belangrijke feiten op een rij.
Ik hoop dat ik u met dit stuk kan boeien en ik hoop daarnaast ook dat ik sportredacties in Nederland kan verleiden tot het vaker in de aandacht brengen van het vrouwenvoetbal.
Karlijn Bernoster
Hoofdstuk 1: De geschiedenis van het
voetbal
“Het voetbal is begonnen voor mannen. Daardoor is de geschiedenis veel langer dan dat van het vrouwenvoetbal. Ook de historie is vele malen
groter.”
(NOS-presentator Toine van Peperstraten tijdens een interview op 8 mei 2008)
Voetbal is de meest gekeken en gespeelde sport ter wereld. (Voetbal en zijn supporters, Pete May, blz.6) Het wordt op elk continent gespeeld, en in meer dan tweehonderd landen. Verschillende voetbalorganisaties helpen de sport verder te laten ontwikkelen, maar hoe is het nou allemaal begonnen?
1.1: De oorsprong van het voetbal
De geschiedenis van het voetbal zoals wij dat kennen, is begonnen in Engeland. Maar, in Chinese documenten is te vinden dat het eerste balletje ongeveer 2500 jaar voor de geboorte Christus werd getrapt. De Chinezen speelden toen een spel dat Tsu Chu (schop bal) werd genoemd. Ook vrouwen speelden toentertijd mee.
In het jaar 800 na Christus wordt in Engeland het eerst echte balletje getrapt, zij het dat het hier ging om een gewelddadige vorm van voetbal. Het ging hierbij niet om wedstrijden tussen teams, maar om wedstrijden tussen dorpen. De bal moest namelijk zo snel mogelijk in het eigen dorp worden gebracht. Het spel ging door weilanden, bergen en bossen, en werd dus niet op een veld met doelpalen gespeeld. Iedereen mocht hier overigens aan meedoen, ook vrouwen en kinderen. Maar, in het jaar 1314 verbiedt de Engelse koning Edward de Tweede het spel, omdat het te luidruchtig zou zijn. (Pete May, 2004, blz.7)
Rond 1850 ontstond het voetbal van nu. Op Engelse kostscholen en
universiteiten speelden studenten georganiseerde voetbalwedstrijden. Het probleem toentertijd was echter dat iedere school zijn eigen regels had. Lange tijd heeft die grote verscheidenheid aan regels de evolutie van het voetbal geremd. Om dat probleem op te kunnen lossen, werd in 1846 gezocht naar een oplossing. Een groep studenten uit Cambridge stelden regels op die zij opstuurden naar andere scholen. Zo ontstonden de
‘Cambridge rules’, die aan de basis staan van het huidige voetbal (Norbert Duwel, 2006, blz.10). Het duurde echter tot het jaar 1877 voordat overal deze
regels waren ingevoerd. Natuurlijk werden in de loop der tijd de spelregels verfijnd. Zo werd in het jaar 1891 de strafschop ingevoerd en de
buitenspelregel werd voor het eerst toegepast in 1925. De bal was overigens pas voor het eerst verplicht rond(!) in het jaar 1883.
1.2: Het begin van mannenvoetbal in Nederland
De voetbalgeschiedenis van ons land begint bij Pim Mulier. Deze man leerde het Engelse Football kennen in Noordwijk en was er meteen weg van. Hij verhuisde later met zijn ouders naar Haarlem en daar overtuigt hij zijn vrienden ervan te gaan voetballen. Hij richt in het jaar 1879, op zijn veertiende, de eerste Nederlandse voetbalclub op: de Haarlemse Football Club. Om sport ook onder de aandacht van andere mensen te brengen, gaat hij in 1888 aan de slag als journalist voor het ‘Sportblad’. Die krant was overigens niet de eerste krant die zich richtte op sport. Dat was
namelijk ‘De Nederlandsche Sport, die in 1882 werd opgericht (Ruud Stokvis, 2002, blz.194) . Op 8 december 1889 richt Mulier hij ook de Nederlandse Voetbal en Atletiekbond op, de voorloper van de huidige KNVB. Tijdens een vergadering in 1895 wordt besloten dat vanaf dan alleen de belangen van voetballers worden behartigd. De naam verandert daarmee in
Nederlandse voetbalbond. Vanaf 1929 gaat de bond verder onder de huidige naam Koninklijke Nederlandse voetbalbond (KNVB).
1.3: Het begin van het vrouwenvoetbal in Nederland
Het vrouwenvoetbal in Nederland heeft het jarenlang heel moeilijk gehad. Toen voetbal nog maar net bestond en kwam overwaaien uit Engeland, voetbalden er in Nederland geen vrouwen. Dat had met name te maken met het feit dat voetbal voor vrouwen geen zedelijke sport zou zijn (Karin Bloemen, 2006, blz.50). Toch kreeg Nederland in het jaar 1896 voor het eerst te maken met voetballende dames. Voetbalclub Sparta uit Rotterdam had in dat jaar namelijk een aantal vrouwelijke leden. In hetzelfde jaar
ontvingen de Spartaanse vrouwen een brief van de English Ladies Footballclub uit Londen, met de vraag of er belangstelling was voor een wedstrijdje tegen de Engelsen. Het bestuur van Sparta stemde in met het verzoek, maar de Nederlandse Voetbalbond (NVB) greep op het laatste moment in. Sparta zou het lidmaatschap bij de bond worden ontzegd als de wedstrijd doorgang zou vinden. Voetbal was volgens de bond een mannensport en zou worden verziekt als vrouwen het veld zouden betreden (Norbert Duwel, 2006, blz 13). ‘Voetbal is alleen een sport als de
vrouwen op de tribune zitten,’ aldus één van de vele reacties van de bond
(Karin Bloemen, 2006). Het vrouwenvoetbal leidt aan het begin van de
twintigste eeuw een min of meer anoniem bestaan. Maar in 1924 komt er een nieuwe impuls. In Oostzaan wordt dan de vrouwenclub Oostzaanse Voetbal Vereniging (O.V.V.) opgericht (Nobert Duwel, 2006, blz.13). Wederom
staat de bond er negatief tegenover. Ze probeert dan ook dames over te halen huisvrouw te blijven (Karin Bloemen, 2006, blz.52). In 1933 wordt
Chelcea opgericht. Het is de eerste gemengde club in Nederland, maar als de vrouwen proberen een wedstrijd te organiseren, dreigt de Voetbalbond met een geldboete. Na vijf jaar wordt de club opgeheven.
In het midden van de jaren vijftig gaat het beter met vrouwenvoetbal. Er ontstaan meerdere damesclubs en op 16 april 1955 wordt de Algemene Damesvoetbalbond opgericht. In dat jaar organiseert die bond een
vrouwencompetitie met veertien damesteams. De KNVB is tegen en doet allerlei pogingen om het damesvoetbal tegen te gaan. In 1972 gaat de
bond toch overstag en roept de Commissie Damesvoetbal in het leven. Inmiddels telt de KNVB 103.000 vrouwelijke leden.1
1.4: De verslaggeving van beide sekses
Als voetbal in Nederland zijn opkomst maakt, wordt er steeds meer geschreven over het spel. Omdat in die tijd nog geen televisie wordt
gemaakt, blijft het vooralsnog bij kranten. In 1882 wordt de Nederlandsche Sport opgericht om mensen vanuit het journalistieke oogpunt beter te kunnen informeren en de lezer daarbij ook helpen met de handelingen die daaruit voortkomen (Ruud Stokvis, 2002, blz. 194). De krant was vooral gericht op liefhebbers en insiders van paardenrennen. De krant richtte zich op deze sport omdat andere sporten nog niet groot genoeg waren. Er was gewoonweg geen publiek voor. Een concurrent van deze krant werd in 1889 opgericht. Het was het Haagse Sportblad, dat zich voor het eerst ging richten op met name voetbal. Het werd zelfs even het bondsorgaan van de voetbal- en atletiekbond in datzelfde jaar. Later verdween de Haagse versie van de krant, er kwam een meer Amsterdams blad voor terug. In die tijd werd in de krant overigens alleen het mannenvoetbal besproken. Er was in Nederland namelijk nog geen sprake van
voetballende vrouwen. In de toenmalige kranten werd stilgestaan bij wedstrijden tussen clubs, er werd gesproken over het amateurisme van sporten en er kwam voor de lezer een hoop informatie vrij over onder andere voetbal (Ruud Stokvis, 2002, 194).
In het begin van de jaren twintig ontstaat het polygoon journaal. In die amateuristische filmpjes kon men voor het eerst op filmdoek verslagen kijken van gespeelde voetbalwedstrijden. Omdat in die tijd het
vrouwenvoetbal was verboden door de voetbalbond, werden alleen
wedstrijden van mannen uitgezonden. Op 28 februari 1921 is het polygoon journaal getuige van de wedstrijd Haarlem tegen Sparta. Sparta wint de wedstrijd met 2-1. In 1933 wordt voor het eerst op het polygoon journaal ook bericht over vrouwenvoetbal. Omdat het vrouwenvoetbal tot 1972 officieel verboden is, wordt er in die tijd weinig geschreven of bericht over vrouwenvoetbal. Op 13 juni 1963 wordt in het vrouwenprogramma
‘Driekwart in de middag’ van de KRO op televisie een interview gedaan met dokter N.A.O Wegener-Sleeswijk. Deze dokter probeert in het
programma vrouwen over te halen om vooral niet te gaan voetballen. Tijdens het televisieprogramma wordt gesproken over bepaalde
‘vrouwonvriendelijke’ sporten. Voetbal is daar één van. ‘Als vrouwen voetbal gaan beoefenen komt de elegantie en gratie van de vrouw in het gevaar,’ aldus de dokter.
Ook na de opheffing van het verbod kampt de sport dus met een negatief imago. In 1980 wordt er echter een ‘eerlijk’ gesprek gehouden met
toenmalig bondscoach van het vrouwenteam Bert van Lingen. Het is een vraaggesprek over vrouwenvoetbal tijdens de radio-uitzending van GOAL. De jaren die volgden worden beetje bij beetje positiever. De sport wordt nog steeds niet helemaal gewaardeerd onder mannen, maar er wordt ingezien dat men de ontwikkelingen niet langer kan tegenhouden. Daarmee ook de ontwikkelingen van berichtgeving in de pers.
In de jaren dat vrouwenvoetbal langzaamaan in de media komt, is het mannenvoetbal reeds uitgegroeid tot volkssport nummer één. De kranten staan er vol van en ook op TV is er een aanbod van voetbal. Zo worden wedstrijden uitgezonden in Europees verband. Feyenoord wint in 1970 als eerste Nederlandse club de Europacup 1. Ook dat is uitgebreid op
beeldmateriaal terug te zien. In het jaar 1959 wordt op de Nederlandse Omroep Stichting, de NOS, voor het eerst een programma uitgezonden dat volledig in het teken van sport staat. De namen, Sport in Beeld van 1959 tot 1966 en NTS Sport van 1966 tot 1969, hebben inmiddels
plaatsgemaakt voor het herkenbare Studio Sport. Het sportprogramma moet wel aan een aantal eisen voldoen. Zo moet er sprake zijn van pluriformiteit. Dat wil zeggen: er moet aandacht worden besteed aan allerlei sporten, ongeacht de sekse. Toch werd er in die tijd geen vrouwenvoetbal uitgezonden.
Naarmate de emancipatie toeneemt, neemt ook de vraag naar voetbal voor vrouwen toe. In 1990 wordt er in het NOS Journaal verslag gedaan van een vrouwenwedstrijd in Tsjecho-Slowakije. In datzelfde jaar wordt ook stilgestaan bij de interland van het Nederlandse vrouwenteam. Tegen Denemarken wordt met 1-0 verloren, maar tijdens de uitzending gebeurt iets positiefs: bondscoach Bert van Lingen pleit voor het oprichten van een nationale vrouwencompetitie. Ook wordt er gesproken over de acceptatie van vrouwenvoetbal.
In de jaren die volgen gaat het gesprek over damesvoetbal steeds weer over de acceptatie van de sport. Verschillende tv-stations nodigen
voetballende vrouwen of internationals uit om te komen spreken over hun hobby. Veel vooroordelen komen daarbij aan de orde. Op 31 mei 2004 is Vera Pauw, inmiddels bondscoach, te gast in het programma Studio Sportzomer. In die uitzending gaat het over de slechte status van het damesvoetbal in Nederland ten opzichte van Amerika of Duitsland. Ze pleit in dit programma voor betere berichtgeving van de sport en ook voor een nationale competitie. In de jaren die volgen verandert de berichtgeving. Er wordt minder stilgestaan bij het eventuele slechte imago van de sport, des te meer gaat het over de ‘gewone’ dingen in het vrouwenvoetbal. Agressie in het spel, voetballen in Braziliaanse achterstandswijken en de
aankomende nationale competitie voeren de boventoon.
Het mannenvoetbal is tegenwoordig nog steeds overheersend aanwezig in de media, terwijl er ook een Eredivisie voor dames is. Er zijn geen kranten die geen voetbal in hun oplages hebben en voor de uitzendrechten van het mannenvoetbal wordt inmiddels miljoenen betaald. Het
vrouwenvoetbal blijft wat dat betreft nog steeds achter. Terwijl
mannenvoetbal bijna elke dag op TV te zien is, moeten de vrouwen het doen met twintig minuten beeld op de late zaterdagmiddag. Juist ja, als alle voetballers nog praktisch op het veld staan.2
Hoofdstuk 2: Vrouwenvoetbal als
mediagenieke sport
“De vrouw is niet gebouwd zodanig, dat zij een doeltreffend schot kan lossen of dat wat in de voetbalwereld een loeierd wordt genoemd.” (Uit: Radioprogramma Kopstukken (’60) , Godfried Bomans in Nooit meer buitenspel)
Al jarenlang wordt er door veel mannen gesuggereerd dat vrouwen
gewoonweg niet kunnen voetballen. Ze zijn er niet voor gemaakt, en zijn daardoor te langzaam. Het lijkt erop dat mannen liever geen vrouwen toelaten in ‘hun’ wereldje, want uit onderzoek is gebleken dat naarmate de professionaliteit van het vrouwenvoetbal groeit, ook het schouwspel wordt verbeterd (Karin Bloemen, 2004, blz.63). Toch is vrouwenvoetbal weinig op Tv
te zien. Het zit hem volgens veel Tv-journalisten in de mediageniekheid van de sport. Het is namelijk nog steeds niet aantrekkelijk genoeg om naar te kijken.
2.1: De verschillen in de spieropbouw
Als mensen volgens journalisten denken aan vrouwenvoetbal, dan denken ze aan saaie en langzame wedstrijden waar geen pit in zit. Het is niet aantrekkelijk, en daarmee, om in journalistieke termen te spreken, niet mediageniek genoeg. Saaie wedstrijden kunnen er altijd tussen zitten, maar dat is bij het mannenvoetbal ook het geval. In het geval van het langzamere spel kun je wel een paar oorzaken ontdekken. Één oorzaak ligt in ieder geval bij de verschillen in de spieropbouw van mannen en
vrouwen. Mannen zijn vaak beter in sporten dan vrouwen. Dat komt dus doordat mannen een grotere spiermassa hebben. Het verschil tussen de spieren ontstaat door geslachtshormonen. Mannen maken namelijk veel meer testosteron aan dan vrouwen en juist dat hormoon zorgt ervoor dat
je spiermassa groeit. Vrouwen hebben maar veertien procent van de hoeveelheid testosteron in hun lichaam die mannen hebben. Hierdoor komt het dus dat mannen harder kunnen schieten (A.H.M. Lohman,
2000).Maar, volgens Fysiotherapeut Van den Ende hoeven vrouwen
daardoor per definitie niet slechter te zijn in voetbal. Voetbal is namelijk geen sport waarbij je in extremen moet gaan, zoals bijvoorbeeld schaatsen of wielrennen. In die sporten zullen vrouwen, volgens hem, door de
kleinere spiermassa het altijd afleggen tegen mannen. Voetbal
daarentegen is meer een combinatie van verschillende factoren: snelheid, techniek en kracht. “Als een vrouw heel erg snel is, maar niet zo heel veel techniek en kracht heeft, kan zij toch een gevaar vormen voor de
verdediging. Je hoeft niet in alle drie de factoren uit te blinken om goed te kunnen voetballen. Ik neem als voorbeeld Frank de Boer. Hij was aan het eind van zijn carrière absoluut niet snel meer, maar hij had zo veel
techniek, dat hij met gemak een bal over dertig meter kon plaatsen. Een ander voorbeeld is Marc Overmars. Deze voetballer was razendsnel, maar had weinig kracht. Toch zorgde hij altijd voor heel veel gevaar. Ik denk dat het eerder te wijten is aan het leerproces van meisjes. Zij gaan namelijk veel later op voetbal dan de jongens.”
Dat is ook wat Astrid Groen, trainer van een meiden elftal, is opgevallen. “De meeste meiden leren voetballen als ze een jaar of 12 zijn. Dat is veel te laat om nog alle technieken aan te kunnen leren. Jongens daarentegen, voetballen vaak al op hun zevende en zijn naast het clubvoetbal altijd buiten op straat te vinden.” Daarnaast komen meisjes ook nog eerder in hun leerfase dan jongens (Tirion sportwijzer vrouwenvoetbal, blz. 26,27) en clubs
hebben daar tot nu toe nog niet op ingespeeld. Er zijn namelijk nog weinig faciliteiten voor meiden rond acht of negen jaar die willen voetballen. Voetbal is overigens wel een loopsport, ondanks dat het geen extreme vormen aanneemt (Tirion sportwijzer vrouwenvoetbal, Norbert Duwel, blz.84). Een
tweede reden is te vinden in de professionalisering van de sport. Omdat vrouwen vroeger weinig tot geen training kregen, was het voetbal in die tijd dus een stuk slomer dan bij de mannen. Dat had alles te maken met professionalisering. Nu er wel genoeg faciliteiten beschikbaar zijn voor ook vrouwen, is daardoor de afgelegde afstand bij het vrouwenvoetbal in een wedstrijd in vijftig jaar verviervoudigd (Tirion sportwijzer vrouwenvoetbal, Norbert Duwel, blz 84). Ook zegt bondscoach Vera Pauw in het boek Sportwijzer, dat
vrouwen wel minder ver en hard schieten passen, maar ook dat is
veranderd sinds de meiden op topniveau zijn gaan trainen. Daaruit mag je dus opmaken dat vrouwen door professionalisering een stuk beter kunnen worden, ondanks de kleinere spiermassa.
Wat overigens wel zo is, is dat mannen een groter ruimtelijk inzicht
hebben. Ze kunnen driedimensionaal denken, wat de meeste vrouwen niet gegeven is. En ze hebben een betere hand-, voet- en oogcoördinatie (Karin Bloemen, 2004, blz.57-58) .
Ook is de longinhoud van mannen groter, wat ten goede komt van de zuurstoftoevoer die nodig is voor het uithoudingsvermogen. Ook zijn de bekken van mannen anders gebouwd. Die van vrouwen zijn, heel cru gezegd, gemaakt om kinderen te baren, en die van mannen zijn minder breed om snelheid te kunnen maken. Door al deze verschillen zijn mannen toch betere totaalvoetballers. Maar uitzonderingen komen altijd voor en
met goede en intensieve training kunnen vrouwen een heel eind komen. Wat wel een voordeel van vrouwenvoetbal is, is dat het veel minder
blessuregevoelig is. Per duizend gevoetbalde uren kwamen er bij vrouwen gemiddeld 3,1 blessures voor. Bij mannen lag dat aantal aanzienlijk hoger. Per duizend gevoetbalde uren hadden zij vijf keer meer blessures dan de vrouwen (Bron: ANP).
2.2: De mediageniekheid van het spel
Dat veel mensen het vrouwenvoetbal saai en langzaam vinden, hoeft eigenlijk niet persé aan de spieropbouw te liggen. Vrouwen kunnen ook, na professionalisering van de trainingen, op een aardig niveau voetballen. Toch zenden sportprogramma’s als Studio Sport geen vrouwenvoetbal uit. Dat heeft volgens veel journalisten te maken met de mediageniekheid van de sport. Maar wat maakt een sport dan wel mediageniek?
Volgens Frank Turksma, leraar aan de school voor de journalistiek, moet een mediagenieke sport op Tv afwisselend zijn. De kijker moet als het ware aangetrokken zijn tot de beelden. Daardoor wordt sport bijvoorbeeld opgedeeld in fragmenten. Bij ijshockey zijn dat korte pauzes tussendoor en ook bij snooker zijn tussenpauzes ingevoerd. In het voetbal is er sprake van een grote pauze tussen twee helften in. In die vijftien minuten wordt geanalyseerd en nagesproken over de gebeurtenissen in het veld. Dat maakt het dat mensen voor de Tv blijven hangen.
Bij mediageniekheid van een sport telt ook mee dat de sport is aangepast voor de Tv, zodat het sneller overkomt. De belangstelling blijft daardoor gehandhaafd.1
De term mediageniek voetbal, wat het mannenvoetbal zeker is en vrouwenvoetbal volgens velen nog niet helemaal, kan ook als volgt worden gedefinieerd: het is een sport die door sport-, marketing- en
omroeporganisaties op commerciële basis voor televisie gereconstrueerde topsport, zoals die aan het kijkerspubliek wordt aangeboden. Spelregels en opnametechnieken zijn speciaal vernieuwd om de sport interessanter voor de kijkers te maken. Wedstrijden en toernooien zijn zodanig opgezet en geprogrammeerd zodat een maximaal aantal kijkers getrokken wordt
(Westerbeek en Smith, 2003. blz 80,87). Voetbal is in de loop der jaren een
mediasport geworden, maar wel met één uitzondering: het vrouwenvoetbal.
Veel journalisten vinden het vrouwenvoetbal niet mediageniek genoeg omdat het te langzaam gaat. Dat heeft, zoals ik in de vorige paragraaf al heb uitgelegd, te maken met de verschillen in opbouw van spieren van de dames. Maar, met training kunnen die achterstanden redelijk goed worden gemaakt. Toch is de sport nog weinig op de televisie te zien. Dat komt volgens verschillende sportredacties doordat de mensen snel verveeld raken. Er kijken relatief weinig mensen, en dan is het voor omroepen al snel makkelijk om te zeggen dat vrouwenvoetbalniet mediageniek is. Het Tv-publiek is namelijk de voornaamste collectieve macht in de nieuwe sportwereld, waaronder een mediasport als voetbal valt (Ruud Stokvis, 2004, blz.2). Maar damesvoetbal hoeft niet gelijk als niet mediageniek te worden
bestempeld. Vrouwenvoetbal scheelt namelijk niet zo heel veel van het
mannenspel. Natuurlijk ziet het damesvoetbal er anders uit, maar het heeft dezelfde regels en aanpassingen ondergaan om mediageniek te worden. De samenvattingen worden ook in kleine, snelle beelden opgedeeld om de aandacht vast te houden en het is ook afwisselend. Volgens sportjournalist en voetbalkenner Hugo Borst ligt de geringe aandacht voor het vrouwenvoetbal op Tv niet alleen aan de
mediageniekheid. Hij zegt namelijk dat vrouwenvoetbal gewoonweg
minder interessant is. Het is minder belangrijk dan voetbal op het hoogste niveau. Vrouwenvoetbal kun je beter vergelijken met het voetbal uit de eerste divisie. Een lager niveau, wel leuk om naar te kijken, maar niet interessant genoeg voor het grote publiek. Vrouwenhockey is volgens hem een ander verhaal. Die tak van hockey heeft ook jarenlang moeten
vechten voor een plek in de media. Ondanks dat het toch langzamer is dan het mannenhockey, wordt het wel uitgezonden, met name de NOS en Net5 besteden er relatief veel aandacht aan. Dat heeft ook te maken met de professionaliteit van de dames. En ook een klein beetje met de
uitstraling. Want hockeyvrouwen zien er wel iets beter uit.3
Profvoetballer Guy Ramos is ook iemand die vind dat vrouwenvoetbal niet mediageniek genoeg is. Hij zegt namelijk dat het spel van de vrouwen te weinig geprofessionaliseerd is. Daardoor wordt het minder interessant en zitten er saaie momenten in wedstrijden.3 Als het voetbal lang meedraait
op topniveau is het volgens Ramos tijd om meer aandacht in de media te krijgen. Dan zijn er volgens hem namelijk meer geïnteresseerden, die wel van een goed potje voetbal houden.
Volgens bondscoach Vera Pauw is vrouwenvoetbal wel mediageniek, maar leven wij wat de uitzendingen betreft in een cocon. In andere landen is vrouwenvoetbal namelijk booming business. Speelsters uit vrouwenteams spelen uit hartstocht, uit belangstelling voor teamsporten en uit liefde voor het voetbal in het algemeen. Daarom is het juist leuk om naar
damesvoetbal te kijken (Norbert Duwel, 2006, blz.7).
Zangeres Edsilia Rombley vindt het ook heel erg jammer dat
vrouwenvoetbal gewoonweg nog niet serieus genomen wordt: ‘Wat is dat toch? Zijn wij vrouwen soms te zwak? Kunnen we niet met de bal
omgaan? Waarom zou het alleen een mannensport zijn? Het gaat toch vooral om goede mentaliteit, inzicht, talent en techniek. En voor fysieke kracht hoef je echt geen man te zijn. Je zou bepaalde vrouwen moeten zien, dat zijn beulen! Ik vind dat ze in Nederland net zoveel aandacht aan vrouwenvoetbal moeten schenken als dat ze dat in Amerika en Duitsland doen.’4
In landen als Engeland, de Verenigde Staten en Duitsland wordt
vrouwenvoetbal wel mediageniek genoemd. Als er een groot toernooi aankomt, worden de wedstrijden wel degelijk uitgezonden en in de rust bekritiseerd, net zoals er bij het mannenvoetbal in Nederland gebeurt. In andere Europese landen als Frankrijk, Zweden, Noorwegen, Duitsland en Engeland hebben de Tv-maatschappijen inmiddels in de gaten dat mensen naar voetbal willen kijken ongeacht het geslacht. Een vrouwenwedstrijd van het EK voor vrouwen werd bijvoorbeeld beter bekeken dan de opening
3 Hugo Borst op 6 mei 2008 3 Guy Ramos op 19 april 2008
van de Premier League, de Engelse voetbalcompetitie (Karin Bloemen, 2006, blz.59+60).
Hoofdstuk 3: Vrouwenvoetbal op Tv
“Vrouwenvoetbal is een genot om naar te kijken omdat het aanvallend, ambitieus en emotievol is (Karin Lehmann, Zwitsers international).
Het is dit jaar voor het eerst dat vrouwenvoetbal in competitieverband op Tv te zien is. Alhoewel de historie toch redelijk rijk gevuld genoemd mag worden, is er vooralsnog weinig te zien geweest op de vaderlandse televisie. Ook niet bij Studio Sport, die pluriformiteit bij de omroep moet nastreven, en daarom een verplichte tijd moet besteden aan het uitzenden van damessporten.
3.1: De Eredivisie
Voetbalclub AZ Alkmaar heeft woensdag 21 mei geschiedenis geschreven in het vrouwenvoetbal. De club won namelijk voor het eerst in de historie het kampioenschap in de Eredivisie voor vrouwen. In het begin van het jaar 2007 werd door de KNVB de basis gelegd voor de vrouweneredivisie. In eerste instantie heeft de voetbalbond geprobeerd uit elke regio in Nederland een vertegenwoordigend elftal neer te zetten. Zo is dat in het noorden sc Heerenveen, in het oosten FC Twente, in het midden FC
Utrecht, in het zuiden Willem II, in Zuid Holland ADO Den Haag en in Noord Holland AZ. De KNVB wilde graag zes teams hebben waarvan de mannen in de Eredivisie spelen. Ook Cambuur Leeuwarden wilde heel graag
deelnemen aan de Eredivisie, maar die club werd in de wachtkamer gezet, de club is inmiddels wel gestart met een eigen meisjes voetbalschool (Bron Maurits Schraven).
Na de lobby bij de Nederlandse manneneredivisionisten, werden zes clubs bereid gevonden mee te werken aan een nationale competitie voor
vrouwen. ADO Den Haag, sc Heerenveen, FC Twente, FC Utrecht, AZ en Willem II besloten een vrouwentak op te richten en mee te doen aan de competitie. De aftrap van de allereerste wedstrijd in de nieuwe
vrouweneredivisie vond op 29 augustus 2007 plaats in het Arke Stadion in Enschede, thuisbasis van FC Twente. Op die avond werden alle teams voor het eerst aan het grote publiek gepresenteerd. Niet alleen aan de
bezoekende supporters, maar ook aan het thuispubliek. Op RTL8 werd de opening van de Eredivisie namelijk uitgezonden. Zo’n 108.000 kijkers waren getuige van de aftrap van het seizoen. Een aantal dat later helaas aanzienlijk zou dalen.
In tegenstelling tot de Eredivisie voor mannen is vrouwenvoetbal een gesloten competitie. Dat betekent dat je niet kunt degraderen, maar ook niet kunt promoveren vanuit een lagere klasse. Inmiddels zijn onder andere Feyenoord, Ajax en PSV aan het bekijken of het mogelijk is toe te treden. Maar de KNVB wil maximaal twee teams per jaar toelaten. De kwaliteit van het voetbal moet natuurlijk wel worden gewaarborgd. Je kan niet maar zo vier teams toevoegen, daarvoor zijn er in Nederland op dit moment nog niet genoeg meiden die op dit niveau kunnen en willen spelen. Op 1 maart 2008 werd bekend dat met ingang van seizoen 2008/09 de eredivisie voor vrouwen wel wordt uitgebreid, namelijk met één club. Roda JC. De kampioen van elk seizoen gaat overigens deelnemen aan de UEFA’s Women Cup, de Europacup 1 voor vrouwen (Bron: Maurits Schraven).
De vaste speeldag voor de dames is op donderdagavond. Bij de
wedstrijden zijn altijd camera’s en journalisten aanwezig, maar in veel mindere mate dan bij het mannenvoetbal. Dat is in principe ook logisch, omdat er in het mannenvoetbal miljoenen euro’s omgaan. Daardoor is het voor een televisiezender interessanter in verband met eventuele
reclameopbrengsten. Zoals ik al eerder aangaf, zijn de rechten van het damesvoetbal nu in handen van RTL. Elke week wordt een klein overzicht gegeven van het damesvoetbal op zender RTL8. De samenvattingen duren totaal ongeveer twintig minuten. Dat betekent ongeveer vijf minuten per wedstrijd. Iets wat bij de mannen vaak vijftien minuten per wedstrijd is. Het tijdstip waarop het damesvoetbal nu wordt uitgezonden is echter een probleem. Om half vijf in de namiddag zitten veel voetballende mensen nog op de club. De kijkcijfers vallen volgens Maurits Schraven, coördinator damesvoetbal bij Eyeworks, daardoor een beetje tegen. ‘De Eredivisie vrouwen schommelt vaak tussen de 40 en 80.000 kijkers. Dit is overigens niet heel erg betrouwbaar, aangezien het berekend wordt op
steekproeven. De kijkcijfers worden namelijk pas betrouwbaar vanaf 250 a 300.000 kijkers. De eerste uitzending van het vrouwenvoetbal werd
overigens wel erg goed bekeken, 108.000 kijkers. De verwachting was, dat wanneer de competitie tegen het einde zou lopen en we voor het eerst een kampioen zouden hebben, de kijkcijfers weer die kant op zouden gaan. Ter vergelijking: een Eredivisie uitzending op zaterdagavond bij de
mannen trekken zo’n 1,3 miljoen kijkers en op zondag zijn dat er nog een miljoen meer.’5 Een opvallende verandering is trouwens dat de herhalingen
op zondagmiddag inmiddels zijn komen te vervallen. Juist doordat de kijkcijfers tegenvielen.
Al met al is het eerste jaar van de Eredivisie volgens Vera Pauw, initiatiefneemster, wel geslaagd. ‘Als je bijvoorbeeld kijkt naar de toeschouwersaantallen gedurende het hele jaar, dan is dat boven verwachting hoog. Vroeger kwamen alleen familieleden en een paar vrienden kijken, nu zie je bij elke club een eigen fanschare ontstaan’ (Vera Pauw op knvb.nl). Bij de beslissingswedstrijd tussen AZ en Heerenveen zaten zelfs 5500 mensen in het stadion. Dat vrouwenvoetbal nu eindelijk serieus wordt genomen bleek ook uit de bezoeken van voetbalberoemdheden als AZ-voorzitter Dirk Scheringa, Marcel Brands en Toon Gerbrands. Zij waren allemaal bij de ontknoping van de Eredivisie aanwezig.
3.2: De redacties
Een aantal jaar geleden was niet te verwachten dat het vrouwenvoetbal zo zou groeien. Toentertijd was er bijna geen sprake van aandacht in de media voor de sport. Inmiddels ligt dat wel anders. Toch is er nog vrij weinig damesvoetbal op Tv te bespeuren. Dat ligt voor een deel aan de scepsis die op veel redacties nog heerst.
Ook bij RTL, de zender die de uitzendrechten in handen heeft, overheerst nog steeds de twijfel. Volgens de journalisten die via die zender bij het voetbal betrokken zijn, heeft ook niet iedereen behoefte aan
vrouwenvoetbal. ‘We zijn vrij sceptisch. Het is vrij nieuw en niet iedereen staat te wachten op voetballende vrouwen. Het is ook heel moeilijk om er iets van te verwachten. De meesten vergelijken het namelijk met het mannenvoetbal, maar dat gaat haast niet. Het bestaat ten eerste al honderd jaar, is een van de grootste sporten ter wereld en er gaan miljarden in om. (De Europese voetbalmarkt is naar schatting vijftien miljard euro waard).’6 Desalniettemin is er een speciale redactie opgericht
om het vrouwenvoetbal ook zo professioneel mogelijk neer te zetten. Op de redactie van NOS Studio Sport wordt volgens Hugo Borst het vrouwenvoetbal wel serieus genomen, maar er wordt in de uitzendingen geen aandacht aan besteed. Dit, terwijl de omroep een bepaalde tijd van hun zendtijd aan vrouwensporten moet besteden. Vrouwenvoetbal zou dus juist goed passen bij Studio Sport. Volgens Toine van Peperstraten ligt de geringe aandacht op dit moment aan het feit dat de NOS de rechten niet in handen heeft. Maar, hij geeft ook eerlijk toe dat er vrij weinig over de sport wordt gesproken. Het is domweg niet interessant genoeg. ‘Hockey wordt daarentegen wel veel uitgezonden. Het lijkt erop dat die sport een plaatsje in de Tv-wereld heeft bedwongen, maar hoe dat komt weet ik ook niet.’7
Op de verschillende krantenredacties verandert de algemene gedachte wel. Bij het Algemeen Dagblad wilde ik in januari 2007 een groot verhaal schrijven over vrouwenvoetbal in Nederland. Toen ik dat kenbaar maakte tijdens een redactievergadering werd er gelachen en doorgegaan met het
5 Maurits Schraven op 26 maart 2008 6 Maurits Schraven op 26 maart 2008 7 Toine van Peperstraten op 8 april 2008
volgende onderwerp. Ik zei dat ze er een keer serieus over na moesten denken omdat het op dat moment booming zou worden. Toen een paar weken later bekend werd dat de Vrouweneredivisie zou gaan beginnen, mocht ik het verhaal ineens wel schrijven. Ze zagen in dat ik toch gelijk had gehad. Inmiddels besteedt het AD steeds meer aandacht aan
damesvoetbal. Elke donderdag hebben ze één pagina in het sportkatern, dat totaal wordt besteed aan de vrouwencompetitie en de ontwikkelingen in het voetbal.
Volgens Hugo Borst, journalist en werkzaam bij het AD en Studio Voetbal, wordt er door mannen niet badinerend gedaan over voetballende
vrouwen. Hij zegt dat het wel degelijk serieus wordt genomen, maar het verdient op dit moment nog niet zoveel aandacht, omdat het niveau nog niet hoog genoeg is.
Wat wel opvalt, is dat er tegenwoordig veel meer internetsites te ontdekken zijn die zich richten op vrouwenvoetbal. Naast
vrouwenvoetbal.nl zijn er nu ook regionale sites te ontdekken die het voetbal in hun omgeving nauwlettend in de gaten houden.
Ook op regionale radiozenders die lokale sport uitzenden is een
verandering te bespeuren. Zo worden bij Omroep Vlaardingen bijvoorbeeld alle eerste damesteams van de stad in de gaten gehouden. De
wedstrijdverslagen zijn nog niet live te horen, maar de uitslagen worden wel in de uitzending verwerkt.
Wie overigens veel te maken krijgt met journalisten bij het vrouwenvoetbal is Tonnie Dijkhuizen van ADO Den Haag. Hij is de persvoorlichter van het damesteam. ‘Eigenlijk komen er bij de wedstrijden mensen van RTL met de cameraploeg en een verslaggever en een paar mensen van de
internetsite over de Eredivisie voor vrouwen. Bij de eerste wedstrijden zijn er ook wel journalisten geweest van de grote kranten, maar naarmate het seizoen vorderde bleven die bezoekjes uit. Maar dat heeft volgens mij vooralsnog te maken met het feit dat het een nieuw initiatief is, en we moeten ons nog een beetje bewijzen.’8
3.3: De toekomst
Er is lange tijd onduidelijkheid geweest over wat er precies met de rechten van het vrouwenvoetbal gaan gebeuren volgend seizoen. Dat komt
doordat de Tv-rechten van het mannenvoetbal vanaf volgend seizoen weer verhuizen naar de NOS. De omroep heeft voor die samenvattingen
maarliefst 21 miljoen euro per seizoen over. Voor het vrouwenvoetbal vooralsnog niets. Het vrouwenvoetbal is namelijk een pakket op zich ( Bron: Toine van Peperstraten).
Omdat de voetbalrechten van de Vrouweneredivisie nu in handen zijn van RTL, wordt ernaar gekeken of die zender het volgend seizoen ook kan blijven uitzenden. Er is namelijk geen ander bod gedaan op het pakket vrouwenvoetbal en contract is immers contract. Toch zijn veel ‘fans’ bang dat het voetbal volgend jaar niet meer te zien is. ‘Vrouwenvoetbal wordt
nooit echt serieus genomen, dus het is nog maar de vraag of we er volgend jaar nog naar kunnen kijken.’9 Dit seizoen heeft Eyeworks de
uitzendingen van de damescompetitie verzorgd, maar of ze dat volgend jaar weer doen is de vraag. ‘Ik kan er nog geen uitsluitsel over geven. De mensen die erover gaan weten zelf ook nog helemaal niets.’10
Tonnie Dijkhuizen van ADO Den Haag hoopt in ieder geval dat de uitzendingen uitgezonden blijven worden bij RTL. ‘Ze hebben alles
ontzettend professioneel aangepakt. Het voetbal wordt goed gebracht en alles verloopt eigenlijk hetzelfde als bij de mannen. Alleen het tijdstip van de uitzendingen mag wel worden verbeterd. Het is namelijk niet wat je zegt Prime Time.’11
Hoofdstuk 4: De publieke belangstelling
“Het grote publiek heeft nog geen behoefte aan vrouwenvoetbal op Tv omdat het nog geen professioneel niveau heeft.”
(Hugo Borst op 6 mei 2008)
Gedurende de twintigste eeuw heeft zich binnen de sportwereld een
overgang voltrokken van de nadruk op sport als een activiteit van en voor beoefenaars, naar sport als een activiteit ten behoeve van het publiek, zowel het livepubliek als het mediapubliek (Ruud stokvis, 2004, blz.2). Het lijkt erop dat het grote publiek vooralsnog geen behoefte heeft aan meer vrouwenvoetbal op Tv. Dat komt omdat vrouwenvoetbal zich nog niet echt
9 Sonja Aleman op 28 mei 2008 10 Maurits Schraven op 26 maart 2008 11 Tonnie Dijkhuizen op 30 mei 2008
heeft ontwikkeld tot mediasport. De kijkcijfers blijven aanzienlijk laag, tussen de veertigduizend en tachtigduizend mensen bekijken de
afleveringen van het voetbal op zaterdagmiddag. In vergelijking met het mannenspel is dat aanzienlijk laag: 1,3 miljoen kijkers bij een
zondagavonduitzending. Toch is niet iedereen het eens met de geringe media-aandacht voor vrouwen. Vooral dames die zelf voetballen vinden dat gelijkheid belangrijker is dan professionaliteit. Mannen daarentegen, vinden dat het niveau van de vrouwen eerst omhoog moet, voordat er meer aandacht aan zal worden besteed.
4.1: Voetballende vrouwen
Een belangrijk argument in de strijd om meer vrouwenvoetbal op Tv ligt volgens veel voetballende vrouwen bij de emancipatie van de sport. Vrouwenvoetbal is een tijd verboden geweest omdat de sport niet vrouwelijk genoeg zou zijn. Toen in de twintigste eeuw
vrouwenemancipatie een steeds groter issue werd, werd op een gegeven moment ook besloten het vrouwenvoetbal mondjesmaat toe te staan (. Maar nog steeds voelen veel dames dat ze in hun voetbalpassie worden tegengewerkt.
Marianne Baas, een vrouw die jarenlang in de eerste klasse heeft
gevoetbald, heeft daar bij haar eigen club ook last van. ’Er voetballen heel veel vrouwen bij Zwaluwen. Toch worden we steeds tegengewerkt.
Sponsoren worden voor onze neus weggekaapt en het bestuur komt nooit kijken naar een wedstrijd van ons. En dat zie je ook terug in de media. De voetbalwereld is er één vol met mannen, en die vinden het
vrouwenvoetbal niet interessant genoeg. Ze zouden er niet naar kijken omdat ze vinden dat het voetbal nog steeds een mannensport is. Kijk ook eens naar de uitzendingen bij RTL. Zelf kijk ik er wel naar, maar ik vind dat het veel te kort is. Bij mannen zie je bijna de halve wedstrijd en bij
vrouwen krijg je 5 minuten te zien.
Dan is dat ook niet echt aantrekkelijk om naar te kijken.’12
Wie die mening deelt is Sonja Aleman. Deze voetballiefhebster denkt dat je met die korte uitzending geen respect kan afdwingen. ‘Ik denk dat meer media-aandacht wel een goede poging in de richting is. Maak er wat meer show omheen, zodat het wat boeiender wordt. Dan gaan mensen het vanzelf ook het meer waarderen. Als het zo kort op Tv is, bevestigt het eerder het oordeel dat het toch niets voorstelt.’13
Volgens Malou Wirken geeft het tijdstip waarop de wedstrijden uit het vrouwenvoetbal worden uitgezonden ook aan dat het vooralsnog niet echt wordt serieus genomen. ‘Ik vind dat vrouwenvoetbal meer aandacht moet krijgen in de media. Dat klinkt misschien raar, omdat ikzelf nog nooit een uitzending heb gezien, maar dat komt omdat het tijdstip waarop het wordt uitgezonden geen tv tijd is. Rond half vijf op zaterdag- of zondagmiddag is natuurlijk geen prime time.’14
Er zijn ook dames die het voetbal nog nooit zijn tegengekomen op Tv. Evelien de Haas is zo iemand. ‘Er is eigenlijk nooit echt reclame gemaakt voor de uitzendingen van de Vrouweneredivisie. Ik zie heel vaak
12 Marianne Baas op 10 mei 2008 13 Sonja Aleman op 28 mei 2008 14 Malou Wirken op 19 april 2008
aankondigingen voor Champions League wedstrijden of andere matches, maar nog nooit is er een reclame voorbij gekomen over vrouwenvoetbal.’15
Volgens Milou Wapenaar leeft het voetbal hier ook gewoon veel minder dan in andere landen. ‘In Amerika en Duitsland wordt ontzettend veel aandacht gegeven aan vrouwenvoetbal. Ik heb een keer een wedstrijd van het Nederlandse vrouwenteam gezien bij de Duitse zender. De
Nederlandse zenders hebben werkelijk niets van deze wedstrijd laten zien. Dat vind ik toch heel erg raar. In Nederland zouden de Tv-maatschappijen een voorbeeld moeten nemen aan die van Duitsland. Dat zou namelijk goed passen in de denkwijze van de vrouwenemancipatie.’16
Maar, er zijn natuurlijk ook vrouwen die een hele andere mening hebben. Esther de Bruijn, ex-speler van de KNVB, is zo iemand. Zij snapt heel goed dat de kijkcijfers laag zijn en ze vindt zelfs dat vrouwenvoetbal helemaal niet op Tv zou mogen komen. ‘Naar mijn idee moeten de vrouwen eerst meer opbouwen en groeien in kwaliteit. Dit wordt nu mogelijk gemaakt doordat profclubs ook vrouwenvoetbal hebben en er dus meer
professionaliteit in komt. Op dit moment vind ik het een beschamende kwaliteit wat ik op tv zie, nou ja eerder geen kwaliteit. Het is absoluut niet aantrekkelijk om naar te kijken. Ik denk dat we dat eerst moeten bereiken en dan de media in moeten, dat trekt meer mensen, nu vallen deze
mensen af. Als ik het zelfs al niks vind als voetbalvrouw (op het veld) hoe zal de rest dan reageren, laat staan de mannen. Dat er een Eredivisie voor vrouwen is vind ik super, het is een goede ontwikkeling dat er meer
aandacht gaat naar de vrouwen en dat vrouwen ook de kans krijgen dit als topsport te beoefenen. Maar, ik vind dat we te vroeg en te snel willen. Mannen worden al eeuwen gestimuleerd en getraind en ondersteund, die hebben al die tijd opgebouwd en zijn in kwaliteit gegroeid. We moeten de vrouwen ook die kans en zeker de tijd geven, we zijn nu pas een tiental jaren bezig, dus geef het de tijd. Hiermee wil ik niet zeggen dat vrouwen hetzelfde resultaat of kwaliteit zullen bereiken als mannen, dit is
onmogelijk gezien de evolutie en aanleg. Mannen zijn gespierder, sneller en leveren meer strijd. Dat zit hem in biologische aspecten dus daardoor zal het niveau altijd hoger liggen. Dat moet dus ook niet de lat zijn voor vrouwen, maar we kunnen zeker veel meer bereiken dan waar we nu zijn.’17
Ook Malu Verhagen vindt het goed dat er een Eredivisie is opgericht, maar zij twijfelt aan de belangstelling van de media. ’ Goed dat er
gehoor is gegeven aan het feit dat vrouwen al jaren goed voetbal spelen. Ik denk alleen niet dat heel veel media in de rij staan om aandacht aan deze tak van het voetbal te geven. Het is namelijk nog niet commercieel genoeg en daardoor valt er amper geld in te verdienen. Het zou
daardoor wel goed passen bij de Publieke Omroep, omdat zij geen
winstoogmerk hebben. Maar die zie ik het zo snel nog niet doen. Heb het idee dat zij vrouwenvoetbal juist geen kans willen geven. Ik kijk er
trouwens wel naar, maar dat is eigenlijk ook wel omdat vriendinnen van mij in de Eredivisie spelen. Het is heel leuk om hen te zien voetballen,
15 Evelien de Haas op 5 mei 2008 16 Milou Wapenaar op 27 mei 2008 17 Esther de Bruijn op 7 april 2008
maar verder vind ik er niet zo heel veel aan.’18 De toekomst van het
vrouwenvoetbal ziet er volgens de voetballende dames wel rooskleurig uit. ‘Als we goed bouwen en ontwikkelen en veel aandacht aan de vrouwen besteden kan het zo zijn dat in Nederland straks net als in Zweden en in Amerika de stadions vol zitten wanneer vrouwen een wedstrijd spelen. En dan niet alleen door de aantrekkelijkheid van de vrouw maar voor de aantrekkelijk van het voetbal.’19 Voetbalster uit de
hoofdklasse Christel Klaasen: ‘Ik denk niet dat het ooit het commerciële niveau van het mannenvoetbal zou halen, maar het voetbal zal door de aandacht van de media groeien. Steeds meer meiden zullen gaan
voetballen en daardoor wordt het niveau in ons land steeds beter. Daardoor zullen de kijkcijfers uiteindelijk ook weer toenemen.’20
4.2: Voetballende mannen
Bij de voetballende mannen heerst ook het idee van non-professionaliteit in de wedstrijden van de dames. Het zou allemaal te sloom zijn en er zit te weinig pit in.
Dennis van der Waal, voetballer van hoofdklasser SHO, kijkt zelf bijna nooit naar de uitzendingen van het vrouwenvoetbal op Tv. Maar, omdat er tijdens de uitzending van de Jupiler Leaugue, goals uit de
vrouwencompetitie worden opgesomd, ziet hij af en toe wat de revue passeren. ‘Ik vind het niveau van de Eredivisie niet echt best op dit moment, maar door meer aandacht te geven aan het vrouwenvoetbal zou de professionaliteit en daarmee het niveau kunnen groeien. Als iets vaak op Tv te zien is, komt er meer enthousiasme vanuit het grote
publiek. Maar ik denk dat er in het begin van het allereerste seizoen een beetje een mediahype rondom het vrouwenvoetbal was. Nu die aandacht weer afneemt, is het nog maar de vraag of het allemaal een succes zal worden.’21 Volgens Frank Dekker is er te weinig animo voor de
uitzendingen op Tv. ‘Damesvoetbal roept bij veel heren toch negatieve associaties op. Ze vinden dat dames niet horen te voetballen. Het voetbalwereldje is wat dat betreft erg conservatief. En aangezien het merendeel van de kijkers toch man is, is het moeilijk om hoge kijkcijfers te krijgen. Het damesvoetbal heeft daarnaast ook een verkeerd imago. Het zou een sport zijn voor lesbische vrouwen. Wat in feite natuurlijk een broodje-aap verhaal is.’22 Jonathan Ramos denkt dat de impopulariteit
van het vrouwenvoetbal niet alleen aan de opstelling van sommige mannen ligt. ‘Als je naar de kijkcijfers kijkt en het vergelijkt met mannenvoetbal, kun je concluderen dat er gewoonweg amper naar wordt gekeken. Ik denk dus dat er op dit moment niet meer aandacht aan moet worden gegeven, want er zijn te weinig mensen die ernaar willen kijken. Je gaat bijvoorbeeld als muziekzender ook geen liedjes draaien die bijna niemand leuk vindt.’23 Tabby Fijma vindt het goed dat er
vrouwenvoetbal te zien is, voor de emancipatie van het spel. Maar zelf
18 Malu Verhagen op 16 maart 2008 19 Esther de Bruijn op 7 april 2008 20 Christel Klaasen op 10 maart 2008 21 Dennis van der Waal op 29 mei 2008 22 Frank Dekker op 26 mei 2008 23 Jonathan Ramos op 19 maart 2008
zou hij er nooit naar kijken. ‘Omdat het nog niet echt aantrekkelijk is, is het gewoon niet leuk om naar te kijken. Er gebeuren ook nog geen spraakmakende dingen, zoals miljoenentransfers of massale
vechtpartijen door hooligans(hoe gek het ook klinkt). Zodra die dingen wel gebeuren is het voor een kijker veel interessanter om voor de buis te gaan zitten.’24 Autocoureur, en voetballer Carlo van Dam denkt dat er
daarom ook niet meer aandacht moet komen. Hij denkt dat als er meer publiek belangstelling toont, er vanzelf weer meer aandacht aan zal worden besteed. Het heeft volgens hem een wisselwerking. Hij denkt echter wel dat voetbal altijd een mannensport zal blijven. ‘Gewoon omdat mannen een groot ego hebben dat zij niet af willen staan aan de vrouwen.’25 Tim Gudde kijkt af en toe naar vrouwenvoetbal, maar hij
vindt er ook niet zo veel aan. ‘Ik ken heel veel dames die voetballen en eerlijk toegeven dat het niveau slecht is. Ook zij kijken bijna nooit naar de uitzendingen omdat ze liever naar een grote wedstrijd uit
bijvoorbeeld de UEFA Cup kijken. Ik heb het in het begin een keer samen met mijn vader en broer zitten kijken omdat we nieuwsgierig waren, maar dat is eigelijk nooit meer voorgekomen. Vind er gewoon niets aan.’26
4.3: De journalisten
Bij de journalisten overheerst nog steeds de scepsis. Zelf kijken ze er vrij weinig naar, er wordt op redacties eigenlijk ook vrij weinig over
gesproken. Niet omdat ze iets tegen vrouwenvoetbal hebben, maar meer omdat het op dit moment voor hen nog niet interessant genoeg is. Er is te weinig in te verdienen en vooralsnog is er ook te weinig vraag naar meer damesvoetbal in de media. Onno Willemse, journalist in opleiding, vindt vrouwenvoetbal kwalitatief gewoon niet goed genoeg. ‘Het is niet leuk om naar te kijken, omdat men beter gewend is. Maar ik denk wel dat vrouwenvoetbal nog in de
kinderschoenen staat. Want waarom zouden vrouwen veel minder dan mannen moeten zijn? Fysiek gezien is het geen enorm zware sport en veel vrouwen zijn elegant genoeg om net als Cristiano Ronaldo over het veld te huppelen. Als er gewoon nog meer vrouwen vroeg beginnen met voetballen, zal het niveau vanzelf omhoog gaan denk ik. Er zijn er nu nog te weinig die écht technisch zijn. Daar zit volgens mij het grote verschil in: de techniek.D at vrouwen er niet voor zouden zijn gemaakt is te makkelijk. Goede trainers moeten ook voor vrouwenvoetbal durven kiezen. En de Nederlandse media moeten er sowieso serieus mee omgaan, maar dat komt naarmate de toekomst vordert. De
vrouwenvoetbalcultuur moet gewoon nog wat groeien in Nederland. Zodra het allemaal wat professioneler is, zullen de omroepen het vanzelf meer oppikken.’27
Ook Wouter Koene vindt dat het niveau heel erg slecht is. Hij kijkt er daarom ook nooit naar. Volgens hem is het niveau zelfs zo laag dat het
24 Tabby Fijma op 15 april 2008 25 Carlo van Dam op 31 mei 2008 26 Tim Gudde op 16 mei 2008 27 Onno Willemse op 29 mei 2008
bijna schaamteloos is. ‘De keepers maken onnodig veel fouten en het is ook een beetje traag. David Kuipers een stagiair van het blad Elf is voor een reportage een keer mee gaan trainen met de dames van Willem II. Hij kon zelf goed meekomen, terwijl hij in het dagelijks leven alleen
zaalvoetbal speelt. De sport moet eerst doorontwikkelen tot een hoger niveau voordat het meer aandacht krijgt. Er is nu te weinig interesse omdat er zo veel goed voetbal op Tv te zien is. Ik vind dat je aandacht moet krijgen vanwege de prestaties die je levert en niet omdat je vrouw of man bent. Het Nederlandse voetbal stelt internationaal ook nog niets voor. Als je kijkt naar Brazilië en Duitsland, daar is het niveau wel goed. Tijdens het WK voor vrouwen werd er bij ons op de redactie wel gekeken naar de wedstrijden, maar verder dan een compliment voor de vrouwelijke Ronaldinho kwam het niet. Wat ook nog is een reden kan zijn voor weinig kijkers bij vrouwenvoetbal, is het feit dat alles wordt vastgelegd met maar drie of vier camera’s. De mannenwedstrijden worden vastgelegd met veel meer camera’s en daarom ziet het vrouwenvoetbal er ook veel minder goed uit op Tv.’28
Volgens Perschef Tonnie Dijkhuizen moeten we het allemaal wel reëel blijven bekijken. ‘Het is een nieuw initiatief en iedereen is nog aan het proberen de juiste draai te vinden. Ook wordt er nog niet zo veel
uitgezonden omdat vrouwenvoetbal onder amateurvoetbal valt. Kijkers komen er heus wel, zodra de professionalisering toeneemt. Ik vind wel dat de media er op dit moment goed mee omgaan. Alles wordt professioneel gebracht en de uitzendingen zijn goed neergezet. Alleen jammer dat de grote kranten nog niet echt geïnteresseerd zijn.’29
Hugo Borst en Toine van Peperstraten delen dezelfde visie. ‘Hier op de redactie van de NOS neemt iedereen de sport wel serieus, maar het niveau is te laag. We doen er absoluut niet badinerend over, maar meer aandacht verdienen de voetballende vrouwen nog niet.’30 ‘Ik heb me er
zelf eigenlijk ook nog niet echt in verdiept. Tuurlijk, het komt voorbij en je praat er even over, maar wij hebben het ook niet in het pakket zitten, dus zenden we het automatisch niet uit. Volgens mij wordt het ook niet zo goed bekeken, maar dat is op zich wel logisch met het overschot aan voetbal dat op Tv is.’31
28 Wouter Koene op 28 mei 2008 29 Tonnie Dijkhuizen op 8 april 2008 30 Hugo Borst op 6 mei 2008
Conclusie
“De voetbalwereld is een mannenbolwerk. De mannen laten niet zomaar vrouwen toe in ‘hun’ wereldje.”
(Karin Bloemen, 2006, blz.28)
Voetbal is de meest gekeken en gespeelde sport ter wereld.Het wordt op elk continent gespeeld, en in meer dan tweehonderd landen. Over de hele wereld voetballen ruim vijfendertig miljoen vrouwen en een veel groter aantal mannen. Over het algemeen wordt vrouwenvoetbal getolereerd, maar in Nederland liggen we op mediagebied achter op landen als Amerika en Duitsland.
In deze scriptie sta ik stil bij de stelling:
‘Vrouwenvoetbal verdient meer aandacht in de media. ’
In elk hoofdstuk heb ik een aparte stelling gebruikt. Aan de hand van die stellingen kom ik tot een overkoepelende conclusie, die op de
hoofdstelling slaat.
“Het voetbal is begonnen voor mannen. Daardoor is de geschiedenis veel langer dan dat van het vrouwenvoetbal. Ook de historie is vele malen
groter.”
Deze stelling kan ik meteen ontkrachten. Voetbal zoals wij dat nu kennen is in het jaar 1850 begonnen, voor mannen én vrouwen. In Nederland ligt het alleen iets ingewikkelder. In ons land is damesvoetbal namelijk lange tijd verboden geweest. Het was een onzedelijke sport voor vrouwen en daarom werden alle wedstrijden verboden. Ook in de verslaggeving over voetbal is daarom bijna niets of helemaal niets terug te vinden van wedstrijden tussen dames. Terwijl vanaf begin jaren ’20 het
mannenvoetbal voortdurend in het nieuws was met wedstrijden en transfers, werd er op de Tv een oproep gedaan aan vrouwen om toch vooral niet te gaan voetballen. Vanaf 1980 verandert het beeld enigszins. De bond heeft namelijk al een paar jaar een commissie damesvoetbal en in een radio-uitzending van GOAL wordt voor het eerst een gesprek
gehouden met damesbondscoach Bert van Lingen. In de jaren daarna gaat het steeds beter, de mannen begrijpen dat de ontwikkeling van het
vrouwenvoetbal niet kan worden tegengehouden. Tegenwoordig komt het vrouwenvoetbal steeds vaker in het nieuws. Op Tv zijn uitzendingen te zien van de damescompetitie, maar het is nog steeds veel minder dan het mannenvoetbal, dat bijna elke dag te zien is. De vrouwen moeten het doen met twintig minuten Tv per week.
“De vrouw is niet gebouwd zodanig, dat zij een doeltreffend schot kan lossen of dat wat in de voetbalwereld een loeierd wordt genoemd.”
Deze stelling van ik bevestigen en ontkennen. Een vrouw heeft doordat ze minder testosteron aanmaakt inderdaad kleinere spieren. Maar, dat
betekent niet dat ze slechter zijn in voetballen. Voetbal is geen sport waarbij je in extremen moet gaan. Naarmate vrouwen meer trainen, worden de resultaten van het voetbal ook beter. De stelling wordt ook vaak gebruikt door mannen/media die vrouwenvoetbal niet willen uitzenden. Het heeft met de mediageniekheid van de sport te maken. Vrouwenvoetbal is volgens hen niet mediageniek omdat het er niet mooi uitziet. Het is niet snel, en niet afwisselend genoeg. De kijker blijft niet geboeid, ondanks dat de sport wel aanpassingen heeft ondervonden om het mediageniek te maken. Vrouwenvoetbal heeft alle ingrediënten om als mediasport te kunnen worden benadrukt, alleen het publiek heeft er te weinig interesse in.
“Vrouwenvoetbal is een genot om naar te kijken omdat het aanvallend, ambitieus en emotievol is.
Dit seizoen is er voor het eerst een Eredivisie vrouwen gestart. Bij de openingswedstrijd was veel pers aanwezig evenals fans. De kranten stonden bol van het nieuws van de Eredivisie, maar de belangstelling zakte in naarmate het seizoen vorderde. De Eredivisie wordt ook
uitgezonden op Tv, namelijk bij RTL. De kijkcijfers waren ook in het begin goed, zo’n 108.000 kijkers per aflevering. Helaas zakte dit aantal terug tot 40.000 kijkers, een teleurstellend aantal. Op de redacties van
verschillende media heerst de scepsis. De wil om vrouwenvoetbal uit te zenden is er wel, maar het is volgens velen niet goed genoeg voor Tv. Toch kan ik deze stelling niet zomaar ontkrachten. Voor veel voetballende
vrouwen is het namelijk wel leuk om naar te kijken. Het is maar net hoe je je in een wedstrijd verdiept.
Het grote publiek heeft nog geen behoefte aan vrouwenvoetbal op Tv
omdat het nog geen professioneel niveau heeft.”
Vooralsnog hebben veel voetballende vrouwen wél de behoefte aan
vrouwenvoetbal op Tv. Niet alle voetballende vrouwen kijken ernaar, maar het gaat meer om het feit dat het serieus wordt genomen. Toch zijn er ook vrouwen die het vanuit een sportief standpunt bekijken. Die vrouwen kun je naast de journalisten en het gros van de mannen zetten. Het voetbal heeft een slechte kwaliteit. Vrouwenvoetbal wordt bij de KNVB gezien als amateurvoetbal en op de velden is terug te zien waarom. Omdat
vrouwenvoetbal in de geschiedenis is tegengewerkt in de ontwikkeling, is het nog niet professioneel genoeg. Daardoor zijn de uitzendingen niet aantrekkelijk genoeg voor het grote publiek. Die kunnen immers kiezen uit een groot aanbod van ‘hoger’ voetbal.
‘Vrouwenvoetbal verdient meer aandacht in de media.’
Aan de hand van bovenstaande conclusies, kan ik nu tot de conclusie komen dat vrouwenvoetbal op dit moment niet méér aandacht in de media verdient. Het is nog niet professioneel genoeg en daardoor blijven kijkers uit. Wel is het goed dat het damesvoetbal nu in de media te zien is en dat moet ook vooral zo blijven. Het bevordert de groei van de sport en juist daardoor kan de sport in Nederland naar een hoger niveau worden getild. Journalisten nemen damesvoetbal wel serieus, maar het staat nog niet op de redactionele agenda doordat het niveau te laag is. In de toekomst
wordt vrouwenvoetbal ook uitgezonden bij RTL, ondanks de lage kijkcijfers. Die lage kijkcijfers hebben, naast de geringe publieke belangstelling, ook te maken met het tijdstip waarop het wordt uitgezonden. Omdat er veel keus is tussen verschillende wedstrijden op Tv, kijken mensen weinig naar damesvoetbal. Het is namelijk minder mediageniek dan mannenvoetbal, wat komt doordat er minder snelheid en slinksheid in het spel zit. Zenders mogen in deze tijd niet meer neerbuigend doen over vrouwenvoetbal want het heeft haar plaatsje in de sportwereld verdiend. Met meer dan 100.000 vrouwelijke voetbalsters in Nederland is het uitgegroeid tot tweede sport van Nederland. Maar, feit is dat het niveau van de Eredivisie op dit
moment beduidend laag is in vergelijking met het mannenvoetbal. Maar, als vrouwenvoetbal in de aandacht van de media blijft, zoals dat op dit moment gebeurt, zullen meer meiden de stap naar het veld maken. En dan zal over tien jaar het vrouwenvoetbal zo gegroeid zijn, dat de media er dan niet meer omheen kunnen.
Slotwoord
“Voetbal kent geen grenzen” (Norbert Duwel, 2006, blz.7)
Voordat ik aan deze scriptie begon, was ik iemand die ontzettend van voetballen hield, en me inzette voor meer en meer vrouwenvoetbal in de media. Ik vond het niet eerlijk hoe mannen over voetballende vrouwen, waaronder ik, praatten. Ik voelde me vaak ik een hokje gestopt zonder dat er serieus over gediscussieerd kon worden.
Het was daarom ook dat ik deze scriptie wilde maken. Ik hoopte dat ik media ervan kon overtuigen meer dames in de schijnwerpers te zetten. Inmiddels weet ik na deze scriptie dat voetbal zeker weten een
mannenwereld is en blijft, en daar kan ik vooralsnog geen vrede mee hebben. Waar ik inmiddels wel vrede mee kan hebben is de hoeveelheid media-aandacht die aan vrouwenvoetbal wordt geschonken. Het klinkt misschien vreemd, maar over eerlijkheid en emancipatie kan nog niet echt worden gesproken. Amateurvoetbal wordt ook niet uitgezonden en ik denk dat vrouwenvoetbal daar nog steeds onder valt.
In de toekomst, na veel meer training en progressie kan vrouwenvoetbal wel aan de topsport worden toegevoegd, maar tot dan toe is het goed dat de media de Eredivisie in de gaten houden, maar het hoeft niet méér te worden.
Bronnenlijst
“Vrouwen moeten gaan voetballen in strakke kleding, die meer vrouwelijk is. Misschien dat de sport dan ook aantrekkelijker wordt voor supporters.”
(Sepp Blatter, voorzitter van de wereldvoetbalbond FIFA)
Voor het maken van deze reflectie heb ik gebruik gemaakt van de volgende boeken:
Voetbal en zijn supporters; Pete May; 2004
Tirion Sportwijzer vrouwenvoetbal; Norbert Duwel; 2006 Nooit meer buitenspel; Karin Bloemen; 2006
Sport, publiek en de media; Ruud Stokvis; 2002 Westerbeek en Smith; 2003
Vorm en beweging; Dr. A.H.M. Lohman; 2000
Journalistieke cultuur in Nederland; Bardoel, Vos, Van Vree, Wijfjes; 2002
En de volgende websites heb ik geraadpleegd:
www.beeldengeluid.nl www.footballculture.net www.worldsoccer.com www.voetbal.nl www.vrouwenvoetbal.nl www.uefa.com www.nos.nl www.fifa.com www.knvb.nl www.wikipedia.nl
Voor deze reflectie heb ik ook een aantal mensen geïnterviewd en gesproken:
Hugo Borst, voetbalkenner en journalist bij het Algemeen Dagblad Guy Ramos, profvoetballer bij FC Dordrecht
H.P.M. Van den Ende, fysiotherapeut
Rob de Leede, communicatie amateurvoetbal bij de KNVB Maurits Schraven, verantwoordelijke voor de uitzendingen
vrouwenvoetbal bij Eyeworks
Malu Verhagen, voetbalster 1e klasse
Tonnie Dijkhuizen, ADO perschef
Frank Turksma, journalist en docent op de hogeschool voor journalistiek
Sonja Aleman, voetbalster
Danny de Bruijn, trainer van een meidenteam Astrid Groen, trainster van een damesteam Jonathan Ramos, voetballer
Malou Wirken, voetbalster Marianne Baas, voetbalster Mylene Maan, voetbalster Milou Wapenaar, voetbalster
Wouter Koene, journalist in opleiding en werkzaam bij Studio Voetbal Tabby Fijma, voetballer
Carlo van Dam, professioneel autocoureur en voetballer Tim Gudde, voetballer
Onno Willemse, journalist in opleiding Esther de Bruijn, voetbalster
Christel Klaasen, voetbalster Evelien de Haas, voetbalster Frank Dekker, voetballer
