Bemesting met stalmest op een herontgonnen veenkoloniale grond gedurende 25 jaren

INSTITUUT VOOR BODEMVRUCHTBAARHEID R A P P O R T 13 - 1971

BEMESTING MET STALMEST OP E E N HERONTGONNEN VEENKOLONIALE GROND GEDURENDE 25 JAREN

door

F . R i e m V i s

Instituut v o o r B o d e m v r u c h t b a a r h e i d , O o s t e r w e g 92, H a r e n (Gr) I n s t . B o d e m v r u c h t b a a r h e i d , R a p p . 13-1971

INHOUD Inleiding 3 Opbrengsten 5 Aardappelen 5 Suikerbieten 8 Rogge 8 Bemestingstoestand van de grond 10

Humus 11 Humus g ehalt en van verschillende proeven 13

Verklaring van de waargenomen verschijnselen 14

Samenvatting 16 Literatuur 17

- 3

INLEIDING

In 1944 w e r d op het bedrijf v a n de Vereniging tot E x p l o i t a t i e v a n P r o e f b o e r d e r i j e n in de Veenkoloniën t e B o r g e r c o m p a g n i e h e t proefveld P r 800 aangelegd om de invloed v a n s t a l m e s t op de b o d e m v r u c h t b a a r h e i d na t e g a a n . In de b e g i n j a r e n w e r d v e e l a a n -dacht g e s c h o n k e n a a n de werking v a n stikstof, fosfaat en kali in s t a l m e s t , l a t e r w e r d m e e r gelet op het effect v a n de o r g a n i s c h e stof. De proef ligt op een p e r c e e l dat in 1934 w e r d h e r o n t g o n n e n . De nog aanwezige v e e n r e s t e n w e r d e n d a a r b i j onder in het p r o f i e l

g e b r a c h t , zodat d i r e c t onder de bouwvoor nu nog s l e c h t s zand aanwezig i s . De proefopzet en de v e r k r e g e n r e s u l t a t e n zijn door K o r t l e v e n

(1970) in een u i t v o e r i g r a p p o r t v a s t g e l e g d . Dit a r t i k e l i s bedoeld om de b e l a n g r i j k s t e g e g e v e n s uit dat r a p p o r t onder de aandacht v a n g e -i n t e r e s s e e r d e n te b r e n g e n . W-ij b e p e r k e n ons d a a r b -i j tot de proef i n zijn huidige v o r m , w a a r b i j de v r a a g s t e l l i n g g e h e e l g e r i c h t i s op de b e t e k e n i s v a n s t a l m e s t a l s m i d d e l tot behoud of t e r v e r b e t e r i n g v a n de b o d e m v r u c h t b a a r h e i d .

De s t a l m e s t wordt gegeven in het v o o r j a a r van de j a r e n w a a r i n a a r d a p p e l e n of s u i k e r b i e t e n w e r d e n v e r b o u w d , in h o e v e e l h e d e n v a n 0, 10, 20, 30 en 40 t / h a . Aanvankelijk w e r d e n a f w i s s e l e n d a a r d a p -p e l e n en rogge verbouwd, sinds 1954 wordt een v i e r j a r i g v.ruchto-p- v.ruchtopv o l g i n g s s c h e m a aangehouden: s u i k e r b i e t e n rogge a a r d a p p e l e n

-r o g g e . E c o n o m i s c h e ove-rwegingen zouden aanleiding kunnen geven dit s c h e m a te wijzigen, b i j v o o r b e e l d door rogge te v e r v a n g e n door e e n a n d e r g r a a n g e w a s , of in p l a a t s van b i e t e n w e e r a a r d a p p e l e n te gaan v e r b o u w e n . Het i s e c h t e r voor het v e r v o l g e n v a n effecten o v e r een lange t e r m i j n p r o e f t e c h n i s c h v a n belang dat h e t huidige s c h e m a w o r d t gehandhaafd. Op de b e m e s t i n g m e t k u n s t m e s t wordt v o o r elke 10 t

s t a l m e s t 20 kg fosfaat ( P - O ^ ) en 50 kg kali ( K?0 ) in m i n d e r i n g g e b r a c h t .

H i e r d o o r ontvangen a l l e objecten gelijke h o e v e e l h e d e n w e r k z a a m f o s -faat en k a l i . Doordat in de proef s t i k s t o f t r a p p e n zijn opgenomen, kan

w o r d e n nagegaan of de behoefte van de g e w a s s e n a a n k u n s t m e s t s t i k s t o f afhankelijk i s van de s t a l m e s t g i f t . E e n mogelijke v e r l a g i n g v a n deze behoefte in de loop d e r j a r e n bij g e b r u i k van s t a l m e s t zou een v e r h o

-ging v a n de b o d e m v r u c h t b a a r h e i d b e t e k e n e n . Behalve a a n de o p b r e n g s t e n en de stikstofbehoefte v a n de g e w a s s e n wordt v e e l aandacht g e s c h o n k e n a a n de invloed v a n s t a l m e s t op het h u m u s g e h a l t e . Het v e r r a s s e n d e

v e r l o o p van de h u m u s g e h a l t e n b r a c h t ons e r t o e een g r o o t a a n t a l g e g e v e n s van h u m u s g ehalten van veenkoloniale gronden te v e r z a m e l e n en t e b e -o -o r d e l e n .

A c h t e r e e n v o l g e n s w o r d e n in dit o v e r z i c h t a a n de hand van de r e s u l t a t e n v a n P r 800 de invloed v a n de s t a l m e s t op de o p b r e n g s t e n v a n de g e w a s s e n en op het g r o n d o n d e r z o e k b e s p r o k e n . D a a r n a v e r m e l d e n wij enkele a s -p e c t e n v a n het v e r l o o -p van het h u m u s g e h a l t e bij veenkoloniale g r o n d e n in het a l g e m e e n .

- 5

OPBRENGSTEN A a r d a p p e l e n

Wij b e s c h i k k e n over de gegevens v a n negen p r o e f j a r e n . Bij het b e o o r -d e l e n van -de r e s u l t a t e n moet m e n e r o p be-dacht zijn -dat in -de p e r i o -d e tot 1954 a l l e e n de d i r e c t e werking kan w o r d e n g e m e t e n , omdat h e t -zelfde veldje niet s t e e d s een-zelfde s t a l m e s t g i f t ontving. Na 1954 i s dit wel het g e v a l , in de tweede p e r i o d e kan dus het effect v a n b e m e s t i n g m e t een b e p a a l d e hoeveelheid s t a l m e s t geleidelijk v e r s t e r k t tot u i t d r u k -king k o m e n .

De o p b r e n g s t c i j f e r s w e r d e n n u m e r i e k b e w e r k t . Wij v e r m e l d e n in t a b e l 1 de z e t m e e l o p b r e n g s t van objecten die uitsluitend fosfaat, kali en e v e n t u e e l m a g n e s i u m ontvingen, m a a r geen s t a l m e s t en stikstof. Wij b e w e r k e n bij v o o r k e u r de z e t m e e l o p b r e n g s t omdat het u i t b e t a l i n g s g e

-wicht v a n f a b r i e k s a a r d a p p e l e n niet s t e e d s op dezelfde wijze wordt b e r e k e n d . T A B E L 1. O p b r e n g s t e n van de objecten z o n d e r s t a l m e s t en stikstof

J a a r R a s Z e t m e e l , k g / a 1944 1946 1948 1950 1952 1956 1960 1964 1968 V o r a n M a t a d o r V o r a n M a t a d o r Si ent je Sientje Si ent je A t h l e e t M e n t o r 4 2 , 8 4 0 , 0 5 0 , 4 40, 7 3 8 , 6 4 0 , 6 4 1 , 5 4 0 , 9 3 8 , 2

De v e r s c h i l l e n t u s s e n de j a r e n zijn in t a b e l 1 opvallend klein. De z e t m e e l o p b r e n g s t w e r d door s t a l m e s t s t e e d s rechtlijnig v e r h o o g d , d. w. z. dat elke 10 t s t a l m e s t een even g r o t e o p b r e n g s t v e r m e e r d e r i n g

gaf. Voor k u n s t m e s t stik stof was dit niet het geval, n a a r m a t e m e e r stikstof w e r d gegeven w e r d de o p b r e n g s t v e r h o g i n g k l e i n e r . Voor de c o m b i n a t i e v a n s t a l m e s t m e t k u n s t m e s t s t i k s t o f geldt dat bij stijgende s t a l m e s t g i f t de invloed van k u n s t m e s t s t i k s t o f op de o p b r e n g s t k l e i n e r w e r d .

De v e r h o g i n g v a n de z e t m e e l o p b r e n g s t door s t a l m e s t en door k u n s t m e s t i s in de l a a t s t e j a r e n g r o t e r dan in de b e g i n p e r i o d e . Het g e m i d delde r e s u l t a a t over 9 p r o e f j a r e n i s afgebeeld in fig. 1. Uit de o p

-b r e n g s t v e r g e l i j k i n g e n -b e r e k e n d e n wij de hoeveelheid stikstof w a a r m e e eenzelfde o p b r e n g s t v e r m e e r d e r i n g w e r d b e h a a l d a l s m e t 10 t s t a l m e s t / h a en k r e g e n de in t a b e l II v e r m e l d e u i t k o m s t e n .

T A B E L II. Hoeveelheid k u n s t m e s t s t i k s t o f , in kg, w a a r m e e bij a a r d a p -p e l e n eenzelfde o -p b r e n g s t v e r h o g i n g , c . q . eenzelfde N - o -p n a m e door de knol, w e r d v e r k r e g e n a l s m e t 10 t s t a l m e s t J a a r Z e t m e e l o p b r e n g s t N - o p n a m e door de knol 3 , 7 7,4 8 , 6 1 1 , 0 1 3 , 2 1 6 , 9 1 5 , 0 De invloed v a n 10 t s t a l m e s t op de z e t m e e l o p b r e n g s t i s g e m i d d e l d even g r o o t a l s die v a n 11 kg stikstof. S t a l m e s t bevat 0, 55% N; 11 kg N i s dus

s l e c h t s 20% van de h o e v e e l h e i d stikstof die m e t 10 t s t a l m e s t w e r d g e -g e v e n . Wij zien in de loop d e r j a r e n een stij-gin-g v a n de h o e v e e l h e i d stikstof die door de knol uit s t a l m e s t w e r d opgenomen.

1944 1946 1948 1950 1952 1956 1960 1964 1968 Gemidd. 4,1 12,2 17,2 10,7 9,3 10,2 11,9 9,9 12,0 10,8

De werking se oöfficiënt van de stikstof in stalmest, berekend lait deze stikstofopname, stijgt en bedraagt in de laatste jaren 30%.

zetmeel, kg/are

100 125 150 stikstof, kg/ha Fig 1 Invloed van stalmest en k u n s t m e s t s t i k s t o f

op de zetmeelopbrengst.

F i g . 1. Invloed van stiketofbemesting op de zetmeelopbrengst van aardappelen bij verschillende stalmestgiften.

Zn 1956 werd de groei van de aardappelen vervolgd door in de maanden juli tot en met oktober elke veertien dagen opbrengstbepalingen te v e r -richten. Wij vermelden enkele belangrijke resultaten van dit uitvoerige onderzoek:

(1) De tijd gedurende welke het gewas stikstof opneemt was bij stalmest langer en bij kunstmest korter dan de periode waarin bodem-stikstof werd opgenomen.

. (2) Bij gelijke stikstof opname werd met stalmest m e e r zetmeel geproduceerd dan met kunstmest.

S u i k e r b i e t e n

Op dezelfde wijze a l s bij a a r d a p p e l e n v e r g e l i j k e n wij de invloed v a n s t a l m e s t op ds opbrengst m e t die van k u n s t m e s t s t i k s t o f . Door de g e -t a l l e n ui-t -t a b e l III ui-t -te drukken in p r o c e n -t e n van 55 kg N vinden wij de werkingscoëfficiënten van de stikstof in 10 t s t a l m e s t . Deze stijgen van 25% in 1954 tot r u i m 50% in 1966. Bij de a a r d a p p e l e n zagen wij de h o e v e e l h e i d stikstof die door de knol uit s t a l m e s t w e r d opgenomen, in de loop d e r j a r e n stijgen zonder dat dit in de z e t m e e l p r o d u k t i e tot uitdrukking kwam.

T A B E L III. Hoeveelheid k u n s t m e s t s t i k s t o f , in kg, w a a r m e e bij s u i k e r b i e t e n eenzelfde o p b r e n g s t v e r h o g i n g w e r d v e r k r e g e n a l s m e t 10 t s t a l -m e s t . J a a r Biet Loof 1954 1958 1962 1966 1 4 , 9 17,2 2 3 , 9 30, 7 13, 6 15, 1 2 1 , 4 2 8 , 8

Het i s een bekend v e r s c h i j n s e l dat het effect van o r g a n i s c h e m e s t s t o f f e n het g r o o t s t i s bij lang d o o r g r o e i e n d e g e w a s s e n . Het w a a r g e n o m e n v e r schil in r e a c t i e t u s s e n a a r d a p p e l e n en s u i k e r b i e t e n i s h i e r m e e in o v e r -e -e n s t -e m m i n g .

R o g g e

In de j a r e n tot 1954 w e r d e n ook bij rogge v e r s c h i l l e n d e h o e v e e l h e d e n stikstof gegeven, zodat v o o r deze j a r e n de nawerking van de s t a l m e s t -b e m e s t i n g die in het voorafgaande j a a r a a n a a r d a p p e l e n was gegeven, kan worden v e r g e l e k e n met het effect van de s t i k s t o f b e m e s t i n g . In elk j a a r werd een p o s i t i e v e nawerking van s t a l m e s t gevonden die p e r 10 t een even g r o t e o p b r e n g s t v e r h o g i n g v e r o o r z a a k t e a l s 2, 5 kg N . Met ingang van 1955 werd bij rogge a a n a l l e objecten evenveel stikstof

gegeven. H i e r b i j kon geen nawerking v a n de stikstofbemesting in het v o o r g a a n d e j a a r worden v a s t g e s t e l d . Het s t a l m e s t e f f e c t kon d a a r d o o r in de j a r e n met rogge na 1954 niet m e t dat van k u n s t m e s t stik stof

w o r d e n v e r g e l e k e n . Door elke 10 t s t a l m e s t w e r d de k o r r e l o p b r e n g s t g e m i d d e l d m e t 70 k g / h a en de s t r o - o p b r e n g s t m e t 74 k g / h a v e r h o o g d . In deze p e r i o d e w e r d s t e e d s Dominant rogge verbouwd. In de j a r e n v o o r 1954 w e r d bij het r a s P e t k u s e r , m e t l a n g e r s t r o , een even g r o t e v e r h o g i n g v a n de k o r r e l o p b r e n g s t gevonden, de o p b r e n g s t v e r m e e r d e r i n g v a n het s t r o b e d r o e g toen e c h t e r 117 kg p e r 10 t s t a l m e s t . Deze o p

-b r e n g s t r e a c t i e s -b l e v e n g e d u r e n d e de gehele p r o e f d u u r v a n dezelfde o r d e v a n g r o o t t e . Wij hadden gehoopt dat j u i s t in de n a w e r k i n g s j a r e n

een t o e n e m e n d e verhoging v a n de b o d e m v r u c h t b a a r h e i d door h e r h a a l d e b e m e s t i n g m e t s t a l m e s t tot uitdrukking zou k o m e n . Dit i s niet h e t g e -v a l g e w e e s t . Het effect -van s t a l m e s t uit zich -v o o r n a m e l i j k in de d i r e c t e w e r k i n g , die - onder invloed v a n v e r a n d e r i n g e n die z i c h i n de g r o n d v o l t r e k k e n - een geleidelijk g r o t e r wordende o p b r e n g s t v e r h o g i n g bij a a r d a p p e l e n en b i e t e n v e r o o r z a a k t . Onder de gegeven o m s t a n d i g h e d e n kon geen c u m u l a t i e f effect van s t a l m e s t worden v a s t g e s t e l d .

B E M E S T I N G S T O E S T A N D VAN D E G R O N D S t a l m e s t h e e f t de p H i n g e r i n g e m a t e v e r h o o g d : t s t a l m e s t / h a 0 10 20 30 40 p H - K C l i n l 9 6 8 4S 55 4 , 6 4 4 , 7 2 4 , 7 4 4 , 8 2 B i j de b e m e s t i n g m e t f o s f a a t e n k a l i w e r d r e k e n i n g g e h o u d e n m e t 20 kg P . O e n 50 kg K - O i n 10 t s t a l m e s t . D e f o s f a a t l e v e r i n g d o o r s t a l m e s t w e r d h i e r m e e g o e d g e t a x e e r d . H e t k a l i g e h a l t e i s l a g e r n a a r m a t e m e e r s t a l m e s t w e r d g e g e v e n . D e v e r h o g i n g v a n de k a l i -o p n a m e e n d e , m -o g e l i j k t e s t e r k e , v e r l a g i n g v a n d e k a l i b e m e s t i n g b i j g e b r u i k v a n s t a l m e s t k u n n e n h i e r b i j e e n r o l h e b b e n g e s p e e l d . S t a l m e s t v e r h o o g d e h e t m a g n e s i u m g e h a l t e , h e t b a s e n g e h a l t e e n h e t b a s e n b i n d e n d v e r m o g e n v a n de g r o n d .

i l

HUMUS

Het v e r l o o p van het gemiddelde h u m u s g e h a l t e van het proefveld i s in fig ?. g e s c h e t s t . Wij hebben de invloed van s t a l m e s t op het h u m u s g e -halte g e a n a l y s e e r d en kwamen tot de volgende c o n c l u s i e s ;

(1) Tot o m s t r e e k s 1960 i s het h u m u s g e h a l t e constant gebleven, s t a l m e s t had in deze p e r i o d e geen invloed op het h u m u s g e h a l t e .

(2) Na I960 daalt het h u m u s g e h a l t e , de daling i s m i n d e r s t e r k n a a r m a t e m e e r s t a l m e s t wordt gegeven.

De v e r k l a r i n g v o o r deze v e r s c h i j n s e l e n moet v e r m o e d e l i j k w o r d e n gezocht in de stikstofhuishouding van de grond In enkele j a r e n w e r d het stikstofgehalte b e p a a l d . Wij b e r e k e n d e n de verhouding h u m u s : N - t o t a a l , een m a a t voor het ~' ik stof gehalte van de h u m u s en kwamen tot de in t a b e l IV v e r m e l d e u i t k o m s t e n T u s s e n de j a r e n b e s t a a t geen duidelijk v e r s c h i l . Door b e m e s t i n g met s t a l m e s t wordt het stikstof-gehalte v a n de grond s t e r k e r verhoogd dan het h u m u s g e h a l t e , a l s gevolg h i e r v a n daalt de verhouding h u m u s . N De bodemstikstof bevindt zich v o o r n a m e l i j k in de o r g a n i s c h e stof Wij m o e t e n dus c o n c l u d e r e n dat de h u m u s door b e m e s t i n g met s t a l m e s t r i j k e r aan stikstof wordt

T A B E L IV. Verhouding humus . N - t o t a a l .

Jaar 1959 1961 1963 1965 1968 t stalmest/ha 0 40. 1 36,8 35. 6 41; 5 37,2 10 39,4 36, 7 35, 6 43, 7 38, 2 20 . 38,6 37,9 34,6 41 . 0 3 7, 8 30 37,8 36, 3 33: 2 41, 5 36, 3 40 38, 1 " 37,0 30, 9 40, 2 36, 0 Gein. 38,8 36, 9 34s 0 41. 6 37,1 G e m . 38,2 3 8 , 7 38,0 :,?., 0 36; 4

H u m u s b e s t a a t voor c i r c a 58% uit koolstof (C). Humus , N - 38 komt dus o v e r e e n m e t G : N - 22. Vaak wordt a a n g e n o m e n dat de a f b r a a k van o r g a n i s c h e stof aanzienlijk wor,dt v e r t r a a g d indien het

humusgehalte 9,0 r •

13U 1948 1952 1956 i960 1964 1968

tijd Fig. 2 Humusgehalten van Pr800.

13

-C / N - q u o t i ë n t de w a a r d e 20 of h o g e r heeft. We zien bij onze proef dat C/N zich dicht bij deze k r i t i s c h e g r e n s bevindt. V e r m o e d e l i j k ligt h i e r i n de v e r k l a r i n g voor het aanvankelijk constant blijven en d a a r n a dalen van h u m u s g e h a l t e . D a a r b i j moet dan w o r d e n a a n g e -n o m e -n dat de m e t s t a l m e s t e-n s t o p p e l r e s t e -n a a -n g e v o e r d e o r g a -n i s c h e stof in de e e r s t e p e r i o d e volledig wordt afgebroken, m a a r dat h i e r u i t in de tweede p e r i o d e wel h u m u s wordt g e v o r m d .

H u m u s g e h a I t e n v a n v e r s c h i l l e n d e p r o e v e n

De c o n c l u s i e die wij uit het v e r l o o p van de h u m u s g e h a l t e n t r o k k e n en de v e r k l a r i n g die d a a r v o o r w e r d gegeven, zijn het r e s u l t a a t v a n een u i t g e b r e i d en nauwkeurig o n d e r z o e k . In een groot m a t e r i a a l v a n h u m u s b e p a l i n g e n bij langlopende p r o e v e n op veenkoloniale g r o n d e n , gingen wij na of de bij P r 800 w a a r g e n o m e n v e r s c h i j n s e l e n een a l g e m e e n k a r a k t e r hebben. Dit m a t e r i a a l kon w o r d e n g e s p l i t s t in d r i e g r o e p e n m e t r e s p e c t i e v e l i j k stijgende,, c o n s t a n t e en dalende h u m u s g e h a l t e n . Wij troffen p r o e v e n a a n w a a r b i j een stijging o v e r ging i n e e n h o r i z o n t a a l v e r l o o p (fig. 3) of w a a r b i j een c o n s t a n t h u m u s -g e h a l t e w e r d -gehandhaafd of over-gin-g tot dalin-g. Deze bewe-gin-gen houden geen v e r b a n d m e t het a b s o l u t e niveau v a n het h u m u s g e h a l t e . Stijgen, constant blijven en d a l e n k w a m e n zowel bij lage a l s bij hoge g e h a l t e n v o o r . In t a b e l V i s v o o r de i n het o n d e r z o e k b e t r o k k e n p r o e v e n a a n g e g e v e n i n welk t e m p o het h u m u s g e h a l t e steeg of d a a l d e . De c i j f e r s in t a b e l V geven een rechtlijnig v e r l o o p i n de tijd a a n . In geen van de b e s c h r e v e n g e v a l l e n vonden wij aanleiding een k r o m -lijnig v e r b a n d a a n t e n e m e n , hoewel het w a a r s c h i j n l i j k i s dat een stijging of daling op de duur m i n d e r s t e r k z a l w o r d e n . Men zou kunnen a a n v o e r e n dat v e r a n d e r i n g e n in de diepte v a n ploegen, in het b i j z o n d e r door de o v e r s c h a k e l i n g v a n n a t u u r l i j k e n a a r m o t o r i s c h e p a a r d e k r a c h t e n , een b e l a n g r i j k e r o l hebben g e s p e e l d . Dit kan z e k e r invloed h e b b e n g e -had, m a a r e r m o e t e n ook a n d e r e f a c t o r e n in het spel zijn g e w e e s t .

T A B E L V. V e r l o o p van het h u m u s g e h a l t e v a n veenkoloniale g r o n d e n , Stijgend proef P r 3 P r 92 7 P r 1502 IB 7 P r 935 P r 935 stijgi p e r j ; 0, 18 0 , 2 1 0 , 1 7 0 , 1 5 0 , 3 8 0 , 4 7 ng i a r Constant proef P r 3 P r 10 P r 13 P r 30 P r 800 P r 935 h u m u s -gehalte 6 , 9 6 , 8 1 1 , 0 25., 2 8, 7 16, 6 Dalend proef P r 8/9 P r 19 P r 120 S a p p e m e e r P r 800 daling p e r j a a r 0 , 1 9 0 , 0 5 050 9 0 , 4 7 0, 16 P r 1047c 0 , 4 3 P r 1048a 0, 67 P r 1051 0 , 4 7 P r 934 P r 1041 P r 1051 ( 2 1 , 4 (tot 1955) ( 2 3 , 8 (na 1955) 1 4 , 8 9,6

V e r a n d e r i n g v a n ploegdiepte kan niet een geleidelijk v e r l o p e n d e stijging (fig. 4) of daling (fig. 5) tot gevolg h e b b e n . Bij F r 935 steeg het h u m u s -g e h a l t e van een -g e d e e l t e t u s s e n de j a r e n 1947 en 1968 -g e l e i d e l i j k ; bij h e t a n d e r e d e e l , dat op s l e c h t s enkele m e t e r s afstand op hetzelfde p e r -c e e l ligt, ging de stijging na I960 o v e r in een h o r i z o n t a a l v e r l o o p (fig. 3 en 4),

V e r k l a r i n g v a n d e w a a r g e n o m e n v e r s c h i j n s e l e n Voor de v e r k l a r i n g n e m e n wij a a n dat het t o t a l e v e r l o o p v a n het h u m u s g e h a l t e bij v e e n k o l o n i a l e grond b e s t a a t uit een s t i j g e n d e , een h o r i z o n -t a l e en een dalende -t a k , H i e r m e e i s een z e e r lange -tijd g e m o e i d . De

stijgende tak begint bij het in c u l t u u r b r e n g e n v a n de g r o n d m e t e e n h u m u s g e h a l t e van o m s t r e e k s 5%. De v e r k l a r i n g v o o r de stijging ligt in het feit dat kluiten v e e n in de b e g i n p e r i o d e niet in het h u m u s g e h a l t e tot uitdrukking k o m e n , m a a r dit door u i t e e n v a l l e n en v e r p u l v e r e n l a t e r g e l e i d e l i j k wel g a a n doen, Ook v e r p l a a t s t zand uit de bouwvoor z i c h n a a r de o n d e r g r o n d . Het hangt v a n de m e n g v e r h o u d i n g v a n zand en

15

1966 t i j d hümusgehalte 22 r 20 18 16 14 12 10 1946 •^•* 1950 1954 1958 1962 Fig.4 H u m u s g e h a l t e n van Pr 9 3 5 , g e d e e l t e B. 1966 tijd hümusgehalte 16.2 1932 1936 1940 Fig.5 H u m u s g e h a l t e n van Pr 120-1944 1948 1952 tijd

v e e n bij de a a n m a a k en het opploegen van veen d a a r n a af, tot hoe v e r de stijging zal d o o r g a a n A l s de stijging beëindigd i s , treedt. de h o r i z o n t a l e fase in. Deze duurt z e e r lang. Uiteindelijk gaan bij z e e r oude dalgronden de h u m u s g e h a l t e n w e e r dalen. Deze daling.» die het gevolg i s van h u m u s a f b r a a k lijkt bijvoorbeeld bij P r 800 p l o t s e l i n g in te zetten. De verhouding van h u m u s - en stikstofgehalten

speelt h i e r b i j w a a r s c h i j n l i j k een rol. Bij stijgende en h o r i z o n t o ü v e r l o p e n d e h u m u s g e h a l t e n vonden wij humus : N over het a l g e m e e n h o g e r dan 40. s o m s b e l a n g r i j k h o g e r Bij oude dalgronden m e t h u m u s

: N < 40, zagen wij a l s r e g e l een daling van het h u m ü s g e h a l t e . In de beide e e r s t e fasen wordt geen h u m u s afgebroken en e r t r ç e d t geen h u m i f i c a t i e van a a n g e v o e r d o r g a n i s c h m a t e r i a a l op Walmeer de h u -m u s g e h a l t e n z o v e r zijn gedaald dat zij die van n o r -m a l e zandgronden g a a n n a d e r e n , kan o r g a n i s c h e b e m e s t i n g een p o s i t i e v e invloed op h e t h u m ü s g e h a l t e gaan uitoefenen

Men bedenke dat de v o o r g a a n d e uiteenzetting het r e s u l t a a t i s van een u i t v o e r i g onderzoek, dat door Kortleven in zijn r a p p o r t (1970) g e -d e t a i l l e e r -d i s b e s c h r e v e n .

Samenvatting

De b e l a n g r i j k s t e gegevens uit het r a p p o r t van K o r t l e v e n (1970) werden v e r k o r t w e e r g e g e v e n . Op de proef P r 800 neemt de invloed van h e r -h a a l d e b e m e s t i n g m e t s t a l m e s t op de o p b r e n g s t e n van a a r d a p p e l e n en

s u i k e r b i e t e n geleidelijk t o e . In de na werking s j a r e n •werd bij rogge een

g e r i n g e , constant blijvende., o p b r e n g s t v e r h o g i n g door s t a l m e s t gevonden. Het h u m ü s g e h a l t e van de grotid bleef g e d u r e n d e 15 j a a r c o n s t a n t , in

deze p e r i o d e w e r d geen invloed van s t a l m e s t op het h u m ü s g e h a l t e w a a r g e n o m e n . Sinds 1959 daalt het h u m ü s g e h a l t e m e t g e m i d d e l d 0, 16 e e n heden p e r j a a r . Deze daling wordt door b e m e s t i n g m e t s t a l m e s t a f g e r e m d . In een groot m a t e r i a a l van m e e r j a r i g e p r o e v e n op v e e n k o l o n i ale g r o n d w e r d e n stijgende, constant blijvende en dalende h u m u s g e -h a l t e n aangetroffen. Deze bewegingen m o e t e n v e r m o e d e l i j k w o r d e n g e z i e n a l s d r i e f a s e n in h e t ouder worden van veenkoloniale g r o n d e n . Het stikstofgehalte van de h u m u s schijnt een rol te spelen bij het tot

- 17

LITERATUUR

H o r s t , K . t e r en H . A . t e V e l d e . De mogelijkheden t e r v o o r z i e n i n g v a n veenkoloniale gronden m e t o r g a n i s c h e stof bij bouwplannen m e t 50% a a r d a p p e l e n . I n s t . B o d e m v r u c h t b a a r h e i d , R a p p . 3-1969. K o l e n b r a n d e r , G. J . en L . C . N , de la Lande C r e m e r . S t a l m e s t en g i e r . V e e n m a n , Wageningen, 1967. K o r t l e v e n , J. De stikstofvoeding v a n de a a r d a p p e l door m i d d e l v a n s t a l m e s t en van k u n s t m e s t . I. V e r s l . landbouwk. O n d e r z . 6 3 . 19 (1957). K o r t l e v e n , J. De stikstofvoeding v a n de a a r d a p p e l door m i d d e l v a n s t a l m e s t en v a n k u n s t m e s t III. V e r s l . landbouwk. O n d e r z . 65. 17 (1959a). K o r t l e v e n , J. De stikstofvoeding v a n de a a r d a p p e l door m i d d e l v a n s t a l m e s t en van k u n s t m e s t . IV. V e r s l . landbouwk. O n d e r z . 65. 19 (1959b).

K o r t l e v e n , J. R e s u l t a t e n v e r k r e g e n in een vijfentwintigjarige s t a l -m e s t p r o e f op de p r o e f b o e r d e r i j te B o r g e r c o -m p a g n i e , -m e t een o v e r z i c h t v a n de h u m u s g e h a l t e n in d a l g r o n d e n . I n s t . B o d e m -v r u c h t b a a r h e i d , R a p p . 1 9 7 0 - 1 .

K o r t l e v e n , J. en H . P i j l . De stikstofvoeding van de a a r d a p p e l door m i d d e l v a n s t a l m e s t en v a n k u n s t m e s t . II. V e r s l . landbouwk. O n d e r z . 6 1 . 1 (1959).