REACTIE 196 door mevr. M. C. de Wit-Mulder
mevrouw M. C. de Wit-Mulder is lid van het CDA en o.a. voorzitter van De Nederlandse Vereniging voor V rouwenbelangen.
Zij reageert op het artikel 'Emancipatie en individuali-sering' van de hand van mevr. mr. f. f. M. S. Leyten-de Wijkerslooth, dat werd opgenomen in Christen Democratise he Verkenningen 0/81 (december 1980 ).
Reactie op 'Emancipatie en
individualisering'
De opzet van het artikel van mevrouw Leyten is, om 5 jaar na het jaar van de vrouw het emancipatiebeleid te evalueren en te toetsen op het effect op andere aandachts-velden van het CDA.
Daaronder worden dan verstaan: de positie van kinderen en gezin, de thuiswerkende vrouw, vrijwilligerswerk, een evenwichtige inkomensverdeling, de zorg voor alleen-staanden en andere samenlevingsvormen.
De schrijfster zoekt naar een samen-hangende visie die voor het CDA uit-gangspunt kan zijn voor emancipatie van de vrouw, en die bovendien het gezin als het ideale opvoedingsklimaat voor kin-deren beschermt, en hulp biedt aan een toenemend aantal een-oudergezinnen. De structuur van het gezin wordt niet ter discussie gesteld. Voor mij is het zeer de vraag of 'het CDA' kan uitmaken hoe het ideale opvoedingsklimaat voor de jeugd van de toekomst eruit moet zien.
De gezinnen zijn klein geworden, over de positie van de arbeid in de maatschappij is het laatste woord ook nog niet gezegd. De anticonceptie is tot ontwikkeling ge-komen, het tahoe is eraf; jonge mensen staan voor andere keuzen dan vorige ge-neraties. Ook binnen het CDA reageren mensen verschillend op de veranderende samenleving, en zoeken zichzelf een weg.
CHRISTEN DEMOCRATISCHE VERKENNINGEN 3/81
Een stellingname in dit artikel waarin christelijke vrouwenorganisaties de taak krijgen toebedeeld 'de mensen de weg te wijzen' sluit niet aan bij de huidige wer-kelijkheid. Alsof mensen, vrouwen, niet bewust kiezen voor samenwerking in een organisatie, en zelf die gemeenschap vor-men.
Ook in CDA-kringen zijn mensen mondig geworden, juist vrouwen zijn zeer bewust bezig hun rol in bet Ieven en hun verant-woordelijkheden in de veranderende maatschappij op wezenlijke punten op-nieuw te doordenken.
De brochure over bet gezin gaf duidelijk aan dat de positie en de opvattingen van en over vrouwen veranderd zijn en niet meer kloppen met de door kerken en tra-ditie gevormde ideeen, afkomstig uit een andere cultuur die langzaam maar zeker
R Vi
"'
n S< Zl tcz
Cl t<: E 'I rr k Zl rr e v h l i h 0 p d 0 e d rr li v li p e a I-v e z h a a v cREACTIE
achter ons komt te liggen.
Voor het spanningsveld tussen de verzelf-standiging van de vrouw en de positie van het type gezin met kinderen dat ons vertrouwd was en veelal nog is, hebben we geen verlossend eindmodel. Er bestaat nog helemaal geen consensus. De maat-schappelijke en politieke consequenties zijn daarvoor te groat. Misschien zal de toekomst leren dat niet een model kan voldoen voor 14 miljoen Nederlanders. Zelfstandige mensen zijn verschillend en creatief, en hebben verschillende behoef-ten.
En dan lees ik in het onderhavige artikel: 'De overheid dient zich te onthouden van maatregelen die het ouders moeilijker rna-ken, zelf de verantwoordelijkheid en de zorg voor hun kinderen op zich te nemen. maatregelen die zozeer gericht zijn op eigenbelang dat mensen van elkaar ver-vreemden en teruggeworpen worden op hun individualisme ... en mensen moeten in de gelegenheid blijven vrijwilligerswerk te verrichten'. Wat is de tendens van deze opmerkingen? Ik lees het als een vast-pinnen op de oude gegeven situatie, terwijl de emancipatie juist zo'n vlucht neemt omdat mensen beter inzicht krijgen in hun eigen positie en in de mogelijkheden van een open en veelzijdige samenleving. En die ontwikkelt zich des te beter als veel meer mensen, vrouwen ook, hun persoon-lijke capaciteiten inbrengen op aile ni-veaus. Inderdaad een vorm van individua-lisering, individuele ontwikkeling, in de plaats van de vroegere vanzelfsprekende en daardoor van jongs af ingebakken afhankelijkheid.
Het gei'soleerde thuisleven is voor veel vrouwen een handicap geworden, een ver-enging van hun gezichtsveld en realiteits-zin ten opzichte van de buitenwereld waar hun man en kinderen verblijven. Dat heeft a! heel wat spanningen opgeroepen. In dit artikel zijn de huidige problemen van vrouwen in gezin en maatschappij niet
197 zichtbaar gemaakt, maar er wordt wei ge-suggereerd dat individuali sering uit den boze is. Er zou nog heel wat meer te zeg-gen zijn over samenlevingsverbanden en ieders persoonlijke rechten en plichten. Jk ben het helemaal niet eens met de stel-ling dat individualisering van het inkomen de mensen terugwerpt op zichzelf en dat daarmee de betekenis van mensen voor elkaar en hun gevoel voor verantwoorde-lijkheid ontkend wordt. Van zelfstandige mensen kan en moet juist meer verant-woordelijkheidsgevoel en volwassen soli-dariteit verwacht worden.
Het draagkrachtbeginsel en het solidari-teitsbeginsel in de sociale zekerheidswet-geving zijn wezenlijke elementen. Maar de vraag is hoe het systeem waarin deze zaken nu vastliggen omgebogen moet worden, aangepast aan een nieuwe tijd en andere ontwikkelingen. Het systeem is er voor de mensen en niet omgekeerd. Om uit econo-mische overwegingen gehuwde vrouwen met kinderen af te houden van deelname aan het maatschappelijk Ieven is anti-emancipatoir en zal op langere termijn niet lukken ook. Vrouwen gaan zich reali-seren wat hun levensvulling en hun moge-lijkheden zijn, op welke wijze zij een per-soonlijke inbreng hebben in hun eigen kring en in de maatschappij en wat zij hun kinderen al of niet meegeven in diverse situaties. Het zijn ook de vrouwen die de rol van vaders in gezinnen ter spra-ke gebracht hebben.
De persoonlijkheidsontwikkeling van vrouwen en mannen, de emancipatie dus, is een onontkoombaar gevolg van onze hoogontwikkelde samenleving. We zullen de consequenties wei moeten inbouwen, al is het niet gemakkelijk en kan het niet allemaal ineens.
Maar om dan te blijven uitgaan van de gedachte: het kind hoort door de moeder in het gezin te worden opgevangen, zij zal dus haar baan opgeven, alsof de vrouwen dat in de toekomst niet zelf zullen bepalen
REACTIE
en alsof er geen andere systemen denk-baar zijn om de zorg voor elkaar, gebor-genheid, verantwoordelijkheid, liefde en de financien te waarborgen, lijkt mij wei-nig aan te sluiten bij de realiteit en visie op de toekomst.
Nogmaals, ik heb geweldige bezwaren tegen uitspraken die suggereren dat eman-cipatie mensen terugwerpt op hun eigen belang. Als iemand zo over mensen denkt is dat haar zaak. Maar het is wel gevaar-lijk wanneer in een blad van het weten-schappelijk instituut van het CDA een dergelijke opvatting in een betoog vijf maal herhaald wordt. Dan lopen we het risico dat zo'n idee een eigen Ieven gaat leiden.
Met emancipatie zijn heel andere dingen aan de hand. Het gaat er wei degelijk om, onafhankelijkheid en betere persoonlijk-heidsvorming te bevorderen. En wei zon-der de druk van betutteling door ver-gaande fatsoensnormen en nog minder door de onmacht van financiele en maat-schappelijke afhankelijkheid.
Het gaat ook om de erkenning van het werk van thuiswerkende vrouwen als een belangrijke en onmisbare waarde in de samenleving, en dit dan ook in arbeids-tijd en energie uit te drukken. We zullen zien dat dan ook mannen belangsteiling krijgen voor het 'vak'.
En om het bevorderen van zelfredzaam-heid van iedereen. Tot op heden wordt in elke gemeenschap een overinvestering in het verzorgen van de groep of het gezin als iets vanzelfsprekends van vrouwen ver-wacht. Het zoeken naar mogelijkheden voor gczamenlijke zorg en tijdsinvestering in opvoeding, huishouding en vrijwilli-gerswerk is misschien wei veel terechter solidariteit te noemen. Tenslotte zijn de taken nu zo verdeeld dat de een kan vluchten in werk buiten de deur en de ander emotioneel teveel gebonden is aan haar werk, omdat haar gezin ook haar
CHRISTEN DEMOCRATISCHE VERKENNINGEN 3/81
198 geborgenheid in het Ieven vertegenwoor-digt. Nog afgezien van de kwestie of dat voor de opvoeding wei zo'n ideale situatie is in de kleine gezinnen, betekent het dat al die vrouwen na een periode met kinde-ren nog een heelleven voor zich hebben. Aandacht voor de geestelijke gezondheid van vrouwen brengt in dit verband nog heel wat andere belangen aan het Iicht. Ik hoop dat het CDA werkelijk zal na-denken over systemen die passen bij mon-dige mensen, van wie zorg en onderlinge solidariteit verwacht mag worden. En dat men er van uit gaat dat de verzelfstandi-ging van de vrouw niet aileen onontkoom-baar is, maar vooral ook een belangrijke positieve ontwikkeling voor de toekom-stige samenleving.
Naschrift van mevrouw Leyten: Het is ondoenlijk om in enkele zinnen deze reactie van mevrouw De Witte be-strijden, omdat zij mij stellingen toedicht, die ik nimmer heb betrokken, bedoelingen bespeurt, die er niet staan en ik ook niet heb, tendensen waarneemt, die bij zorg-vuldige lezing van mijn artikel daaruit niet kunnen worden afgeleid en tenslotte zelfs tussen aanhalingstekens citeert, wat geen letterlijke citaten zijn. Kortom, het is te betreuren, dat een discussie over het emancipatiebeleid in relatie tot andere beleidsterreinen kennelijk leidt tot emotio-nele reacties, terwijl het CDA - en het CDA niet aileen- nu juist zo'n behoefte heeft aan een zorgvuldige analyse en dis-cussie over de vraag, welke beleidsmaat-regelen werkelijk de emancipatie van de vrouw dienen en welke slechts onder de vlag van de emancipatie meelopen, maar in feite strijdig kunnen worden met beginse-len van draagkracht en solidariteit die ook mevrouw De Wit zegt wezenlijk te vinden. De term individualisering, die mevrouw De Wit gebruikt in de zin van 'individuele
R 0 b a v g v t s l' r c r r a
REACTIE
ontwikkeling', heb ik in een heel andere betekenis gebruikt nl. de betekenis, die in het Haagse politieke jargon daaraan wordt gegeven: het overstappen van een systeem, waarin belastingen, sociale uit-keringen en lonen en inkomens geent zijn op gezinnen of samenlevingsverbanden, naar een systeem waarin met belastingen, uitkeringen en lonen en inkomens voor-namelijk nog rekening wordt gehouden met individuen. Een vee! bredere beteke-nis van het begrip individualisering is te vinden in het uiterst boeiende afscheids-college van prof. Hofstee te Wageningen (oktober 1980).
Mevrouw De Wit heeft kortom ongelijk, als zij denkt, dat ik tegen individuele ont-wikkeling van vrouwen zou zijn, dat ik geloof, dat emancipatie mensen terug-werpt op hun eigen belang, dat ik het beleid wil vastpinnen op de oude gegeven situatie.
Mijn hoofdmotief voor het schrijven van mijn artikel was het uiten van mijn zorg over de gevolgen van het individualise-ringsbeleid, o.a. voor die vrouwen die nog niet in staat zijn te participeren in betaalde arbeid wegens gebrek aan opleiding of
CHRISTEN DEMOCRATISCHE VERKENNINGEN 3/81
199 maatschappelijke ervaring, die niet in staat zijn twee voile banen te combineren (jonge kinderen
