UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)
UvA-DARE (Digital Academic Repository)
Variatie in verbale interactie (v/m). Een sociolinguistisch onderzoek naar de
vorm en de functie van het taalgebruik van adolescente meisjes en jongens
van Alphen, I.C.
Publication date
1999
Link to publication
Citation for published version (APA):
van Alphen, I. C. (1999). Variatie in verbale interactie (v/m). Een sociolinguistisch onderzoek
naar de vorm en de functie van het taalgebruik van adolescente meisjes en jongens. in eigen
beheer.
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)
and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open
content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please
let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material
inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter
to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You
will be contacted as soon as possible.
INHOUD
VOORWOORD
Kader van het onderzoek 1
1.1. Het probleem taal en sekse 1
1.2. Historisch kader 4 1.3. Conclusie historisch overzicht 11
1.4. Algemene opzet van het onderzoek 13
2. Seksespecifieke verbale interactie: een literatuuronderzoek 15
2.1. Inleiding 15 2.2. Vrouwen en mannen in interactie 15
2.2.1. Spreekruimte 16 2.2.2. Simultaan taalgedrag 16 2.2.3. Stiltes 17 2.2.4. Gespreksarbeid 18 2.2.5. Gespreksverloop 18 2.2.6. Lexicaal-grammaticale elementen 19
2.2.6.1. Tag questions en vragen 19 2.2.6.2. Verzachtende elementen 19 2.2.6.3. Versterkende elementen 20 2.2.7. Conclusie verbale interactie vrouwen en mannen 21
2.3. Meisjes en jongens in interactie 22
2.3.1. Spreekruimte 23 2.3.2. Simultaan taalgedrag en stiltes 24
2.3.3. Gespreksarbeid 24 2.3.4. Gespreksverloop 25 2.3.5. Directieven 26 2.3.6. Sekserollen en humor 29
2.3.7. Conclusie verbale interactie meisjes en jongens 31
3. Het ontstaan van seksespecifieke spreekstijlen 35
3.1. Inleiding 35
3.2. Taal en socialisatie 36
3.2.1. Ouders en leerkrachten 36
3.2.2. Seksegenootjes 37
3.2.2.1. Same-sex peerkeuze 37
3.2.2.2. Seksespecifieke subculturen 38
3.2.2.3. De puberteit en sekse 40
3.3. Seksespecifieke peergroups en taal 40
3.4. Sekse als identiteitsvorming: verbondenheid of separatie 41
3.5. Van verbondenheid tot coöperativiteit 43
3.6. Van coöperatie tot konnektiviteit: operationalisatie spreekstijlen 44
3.6.1. Konnektiviteit en linguïstische vorm 44
3.6.2. Konnektiviteit en linguïstische functie: taalhandelingen 47
3.6.3. Relatie tussen vorm en functie 51
3.6.4. Konnektiviteit en globale gespreksvoering 52
3.7. Vraagstelling van het empirisch onderzoek 53
4. De opzet van het empirisch onderzoek 55
4.1. Inleiding 55
4.2. De proefpersonen 55
4.2.1. Vijftienjarigen 55
4.2.2. Same-sex gesprekken 57
4.2.3. Drietallen 57
4.2.4. Mavo en sociaal-economisch milieu 58
4.2.5. Persoonlijke gegevens: geboortevolgorde en opvoeding 59
4.2.6. Regio: Gouda en Texel 59
4.2.7. Aantal proefpersonen 60
4.2.8. Audio-opnamen 60
4.3. Het type gesprek: onderhandelen over een wens 60
4.3.1. Methodologische overwegingen 60
4.3.2. Setting van het gesprek: het klaslokaal 62
4.3.3. Lengte van het gesprek 62
4.4. Sekse van de onderzoekster 63
4.5. Instructie van de opdracht 63
4.6. Een prettig gesprek? Attituden van de proefpersonen 65
4.6.1. Verantwoording en resultaten 65
4.6.2. The observers paradox: invloed van de cassetterecorder 67
Methode: onderzoeksvragen en de analyse van konnektiviteit 71
5.1. Inleiding en centrale vraagstelling 71 5.2. Context van de beurten: globale gespreksvoering
5.2.1. Inleiding: beurtwisselen en gespreksbijdragen 72 5.2.2. Definities van de variabelen op gespreksniveau 74
5.3. Functie van de beurten: taalhandelingen 81 5.3.1. Inleiding: een taalhandelingstypologie 81
5.3.1.1. Definities van de taalhandelingen 85 5.3.1.2. Konnektiviteit en taalhandelingen 95 5.4. Vorm van de beurten: lexicaal-grammaticale entiteiten 98
5.4.1. Inleiding: konnektieven in de vorm 98 5.4.1.1. Definities van de anaforische entiteiten 102 5.4.1.2. Definities van de kataforische entiteiten 109 5.5. De relatie tussen vorm en functie van de beurten 114 5.6. Samenvatting onderzoeksvragen en verwachtingen 116
5.7. Analyseprocedure 120 5.7.1. Betrouwbaarheid van de analyse 120
5.7.2. Data-analyse en statistische bewerkingen 121
Resultaten van het empirisch onderzoek 125
6.1. Inleiding 125 6.2. Context van de beurten: gespreksvoering algemeen 126
6.2.1. Inhoud van de gesprekken 126 6.2.2. Context van de beurten: globale gespreksvoering 128
6.2.2.1. Mate van deelname aan de gesprekken 129 6.2.2.2. Wijze van deelname aan de gesprekken 132 6.2.2.3. Wijze van beurtwisselen: initiëren of reageren 133
6.2.3. Conclusie globale gespreksvoering 136 6.3. Functie van de beurten: taalhandelingen 138
6.3.1. Inleiding 138 6.3.2. Taalhandelingen op beurtwisselingsniveau 139
6.3.3. Wijze van onderhandelen: taalhandelingen 139
6.3.4. Konnektiviteit en taalhandelingen 147 6.3.4.1. Topic-(dis)continuïteit 147 6.3.4.2. (Dis)agreement 148 6.3.4.3. Bijbehorende taalhandelingen 149 6.3.4.4. Gespreksverzorgende taalhandelingen 150 6.3.5. Conclusie taalhandelingen 151 6.4. Vorm van de beurten: lexicaal-grammaticale konnektiviteit 152
6.4.1. Inleiding 152 6.4.2. De mate en wijze van lexicaal-grammaticale verbindingen 154
6.4.2.1. Globaal gebruik lexicaal-grammaticale konnektieven 154 6.4.2.2. Specifiek gebruik lexicaal-grammaticale konnektieven 156
I V
7. De relatie tussen vorm en functie van de beurten 161
7.1. Inleiding 161 7.2. Lexicaal grammaticale konnektieven in taalhandelingen 164
7.2.1. Anaforische entiteiten in taalhandelingen 164 7.2.1.1. Conjuncties in taalhandelingen 164
7.2.1.2. Ellips 166 7.2.1.3. Reïteratie in taalhandelingen 167
7.2.2. Kataforische entiteiten in taalhandelingen 170 7.2.2.1. Grammaticale zinsvorm en taalhandelingen 170
7.2.2.2. Post-clausale entiteiten in taalhandelingen 174
7.3. Taalhandelingen en hun vorm 176 7.3.1. Seksepreferent gebruikte taalhandelingen en hun vorm 180
7.3.1.1. Advance aas 180 7.3.1.2. Positieve oordelen 181 7.3.1.3. Negatieve oordelen 182
7.3.1.4. Grapjes 184 7.3.1.5. Vragen 186 7.3.2. Sekseneutraal gebruikte taalhandelingen en hun vorm 186
7.3.2.1. Organisational acts 186
7.3.2.2. Meta acts 187 7.3.2.3. Wensenvoorstellen 187 7.3.2.4. Problemizing acts 188 7.3.2.5. Countering acts 189 7.3.2.6. Vragen om verduidelijking en antwoorden 189
7.4. Conclusies vorm en functie 190
8. Algemene conclusies en discussie 193
8.1. Recapitulatie theoretische inzichten 193 8.2. Een wens voor Peter Jan Rens: een sociaal-psychologisch uitstapje 196
8.3. Linguïstische analyse: konnektiviteit in gesprekken 197
8.3.1. Globale gespreksvoering 198 8.3.2. Taalhandelingen 199 8.3.3. Lexicaal-grammaticale entiteiten 201
8.3.4. Vorm en functie van de beurten 203
8.4. Discussie 205 8.4.1. Omdat een meisje "nee" zegt: coöperativiteit gemodificeerd 205
8.4.1.1. Verklaringen voor de resultaten 207 8.4.1.2. Interpretatie van de resultaten 210 8.4.1.3. De adolscent als mens (v/m) 213 8.4.2. Wetenschappelijke en maatschappelijke consequenties 216
