S Ü C I A A L - E C O K O M I S C H E S C H E T S V A N H E T R U I L V E R K A V E L I N G S. G E B I E D V L E P. D E E
L
n
fi ^ONTVANGEN <£ 's BIBLIOTHEEK , Nota No. 138Lan (Tb ou w-Economisch Instituut Afdeling Streekonderzoek
2
-INHOUD
§ 1 Inleiding 3 § 2 De sociaal-economische ontxvikkeling van het
ruil-verkavelingsgebied en zijn naaste omgeving 3 § 3 Enkele economische aspecten van de agrarische
structuur 14 a. De bodemgesteldheid en de waterbeheersing
b- De bedrijfsgroottestructuur c. Grondgebruik in en buiten het blok il, Verkavelingstoestand e. Ontsluiting f. Eigendom en pacht g. Bedrijfsgebouwen en woningen h. Openbare nutsvoorzieningen § 4 Produktieplan en bedrijfsvoering 28 a. Aard van het grondgebruik
b„ Het bouwland c. De veestapel
d. De mechanisatie en enkele andere aspecten van de bedrijfsvoering
e. De arbeidsbehoefte
§ 5 Enkele sociale aspecten van de agrarische structuur 36 a» De leeftijdsopbouw van de bedrijfshoofden
b. Het onderwijs van de bedrijfshoofden
Cc Het onderwijs van de echtgenoten van de bedrijfs-hoofden d. De boerenzoons e o De landarbeiders f. Het verenigingsleven § 6 S a m e n v a t t i n g 4 8 L i j s t van b i j l a g e n 53
V y v ^ V . ^ ' W ^ ^ " ^x -JM»1*** '"'1L J! ' fV^jA-vlV' , \ \ W £ â taft^>>\ /x \ o vO^V-^V* «©SmvAvwj i^Y\™r\$v Ï*Ï2Ë#\3 \r7gW
^ F5^S^^tftf2? ^T^Aj-gssttErHCii—£iT== rJ^I7^SSÄÄiSiL.. ^« ßaäEJäffe ti^^*fï^f^-:^y i ^ ^ y
^SKXNVSÄV
^^è^^p
cüs
ïâ!?AkfcNa ft5aSw^9jKSSffi t ^ ¥ / * i3^vw4Î ^ ^ ^ Ï ^ S . * J H H i j ^ â ^ ^ f l r / / > ^ ' T ? fts^s * ; •* ^ \ \ \ \V^\w^
S- oY\#S31
1
»
»vVÄJSSWWSE
:
«
^k'^ws B^yffiijo\ V^X !^ WKJ^VIJYÏW!S ^
EÄKAV AtvBl^\life
' i n r ^ ^ ^ ^ TOB-y B*j<te4i3
-§ 1. I n l e i d i n g
In deze sociaal-economische schets wordt getracht een
in-druk te geven van de sociale en economische omstandigheden,
waar-onder de landbouw in het ruilverkavelingsblok "Vledder" wordt
uitgeoefend.
De in het volgende verwerkte gegevens zijn afkomstig van
de C.B.S.-landbouwtelling mei 1959 en van de Cultuurtechnische
Dienst, tenzij anders is vermeld. Laatstgenoemde dienst heeft
•in 1959 een enquête uitgevoerd onder de grondgebruikers, die
cultuurgrond binnen het blok in gebruik hadden. Enkele ter
plaatse goed bekende personen waren behulpzaam bij de indeling
van de grondgebruikers in beroepsgroepen. Ook zijn enige
oriën-terende gesprekken gevoerd met een klein aantal inwoners over
de sociale en economische verhoudingen in het gebied.
Binnen het blok is nog niet eerder een ruilverkaveling
uitgevoerd. De eerste gedachten over de wenselijkheid van een
ruilverkaveling zijn opgekomen bij de afdeling Vledder van het
Drents Landbouw Genootschap, die in 1946 reeds een aanvraag
indiende voor de Vledderesch« In 195^ vroeg het gemeentebestuur
ruilverkaveling aan voor vrijwel alle cultuurgrond in de gemeente
Vledder (+_ 25OO ha). In een later stadium heeft de
Cultuurtech-nische Dienst dit blok uitgebreid met de Beverriéten (l70 h a ) ,
gelegen in de gemeente Havelte. Vooruitlopende op de uitvoering
van de ruilverkaveling heeft men de gemeente Vledder tot
streek-verbeteringsgebied. verklaard,.
Nevenstaande kaart geeft de huidige blokgrenzen aan. In
het zuidwesten sluit het blok "Vledder" aan bij de in
voorbe-reiding zijnde ruilverkaveling "Steenwijk-Oost", in het
noord-westen bij de ruilverkaveling, die in de gemeente
Weststelling-werf (Noordwolde e,o.) wordt voorbereid. Het blok "Vledder"
beslaat thans +_ 3300 ha, waarvan +_ ?550 ha cultuurgrond. Het
valt uiteen in vier gedeelten, die in verscheidene opzichten
structurele verschillen vertonen, t.w,:
1. het onderdeel Vledder, bestaande uit Vledder, Doldersum
en Vledderveld.;
2.
het onderdeel Vledderveen;
3. het onderdeel Prederiksoord, bestaande uit Froderiksoord
en Wilhelminaoord;
4. het onderdeel Nijensleek, bestaande uit Nijensleek,
Nijensleekerveld en Beverrieten.
Waar dit zinvol bleek, zijn de gegevens van deze gebieden
afzonderlijk weergegeven.
§ 2 . D e s o c i a a l e c o n o m i s c h e o n t w i k k e
r k a v e l i n g s g e
-o m g e v i n g
Het ruilverkavelingshlok "Vledder" omvat omstreeks 95^ van
alle cultuurgrond in de gemeente Vledder (+_ 238O ha) en een zeer
klein gedeelte (3?7%) van de cultuurgrond in de gemeente Havelte
(+_ I70 ha). In het zuidwesten grenst het blok aan de provincie
D 1 b e s o i n g i e d c V e i a n a a 1 - e c n h e t r z i j n n 0 u a n i a 0 1 s m V t i e e
2157
4
-Overijsel (gemeente Steenwijkerwold), in het noordwesten groten-deels aan de provincie biesland (gemeente Weststellingwerf), in het noorden met een grillig verlopende lijn aan de bossen en heide van Boschoord, dat dus buiten het blok is gehouden en in het oosten aan de gemeenten Diever en Havel te langs de Vledder Aa met dien verstande, dat in het zuidoosten dit riviertje wordt overschreden langs de weg Prederiksoord -Wapserveen en de Vapserveenschestraatweg (Beverrieten).
Binnen het ruilverkavelingsgebied ligt slechts één vrij groot esdorpj nl. Vledder. Hier staat ook de oude Nederlandse hervormde kerk van het kerspel Vledder. Hieronder vallen vanouds ook het esdorpje Doldersum en de nieuwere wegnederzetting
Nijensleek, ontstaan omstreeks de 13de eeuw op de grens van de laagveengronden langs de Aa en de hoger gelegen heide- en hoogveengronden van het Nijensleekerveld. In l8l8 werd door de in dat jaar opgerichte Maatschappij van Weldadigheid de eerste stee-n gelegd van een groot aantal kolonistenwoningen, waaruit de nederzettingen met open bebouwing Frud^riksoord en Wilhel-minaoord zijn ontstaan. Deze koloniën;, waarvan m^n de oorspronke-lijke wijze van aanleg nog fragmentarisch in het terrein kan
terugvinden, zijn te beschouwen als wegontginningsnederzettingen. In het huidige Boschoord is destijds de stichting van een
der-gelijke kolonie niet voltooid. Wel v/as dit het geval in Steen-wijkerwold (kolonie Willemsoord). Gedeeltelijk reiken de koloniën Willemsoord en Wilhelminaoord over de Friese grens heen (Wester- en Oostervi.drdeparten) , Op de gevolgen van de
activiteiten der Maatschappij, die nog steeds bestaat, voor de gemeente Vledder wordt hieronder teruggekomen.
Ten aanzien van het nederzettingspatroon in het blok was één der consequenties, dat al dan niet op eigen verzoek ont-slagen of ontvluchte kolonisten zich verspreid vestigden in hutten op de heide van het Nijensleekerveld en het Vledderveen, waar zij keuterbedrijf jes ontgonnen. Hetzelfde, verschijnsel deed zich voor over de Friese grens in het Westersche en Oostersche Veld onder Noordwolde l) .:
-Sinds 1952 zijn uitbreidingsplannen van kracht, die o.a. een grotere mate van bebouwing in kernen bewerkstelligen, voor-al in de geheel nieuwe kern tussen Wilhelminaoord en Frederiks-oord (ook WilhelminaFrederiks-oord genaamd) en in Vledder,in mindere mate ook in Vledderveen en Nijensleek.
Het aantal inwoners van de genoemde kernen bedroeg in
globale cijfers s >, ?N
i n 1947 ' i n 1956
;Vledder ' t 684
5°
7Doldersum | • 84
. Frederiksoord | ,- 217
Wilhelminaoord . • f. ^ 251
M j e n s l e e k 672 420
Vledderveen 534 206
.Verspreide huizen . . 787
Gehele "blok "2544 2472"
1) C.B, S . - v o l k s - en beroepstelling?, c i j f e r s i n c l . v e r s p r e i d e
h u i z e n .
2) Brons C . B . S . - w o n i n g t e l l i n g
5
-Opmerkelijk is het grote aantal inwoners in verspreide woningen in 195^, nl. 32$ van het totaal voor het "blok excl. de Beverrieten. Deze komen vooral veel voor in de omgeving van de kern Vledderveen, zoals uit de volgende cijfers van 195& "blijkt;
aantal inwoners in verspreide huizen hij?
Vledder en Doldersum 163 Prederiksoord on Wilhelminaoord 172
Nijensloek 207 Vledderveen 245
~w .
Vergelijking van de inwonertallen in 1947 en 195^ leert, dat het aantal inwoners van de in § 1 genoemde gedeelten van het "blok zich in deze 9-jarige periode als volgt heeft ontwikkeld?gehied toe- of afneming in
inwoners
Vledder + 7 0 + 1 0 Vledderveen - 83 - l6
Frederiksoord - 14 2 Nijensleek - 45 ~ 7
De he staande uitbreidingsplannen "beogen, volgens een toe-lichting van de Provinciale Planologische Dienst van Drente 2 ) , de vergroting van de nieuw gestichte kern Wilhelminaoord tot +_ 125 woningen (arbeiders-, middenstandswoningen en enkele villa's) met eventuele openbare gebouwen en enkele winkels. Het bouwterrein hiervoor is afgestaan door de Maatschappij van Wel-dadigheid. Volgens de P.P.D. bestaat aan deze woonkern ook soci-aal en cultureel behoefte. Vledderveen beoogt- men tot een beschei-den, doch zowel in stedebouwkundig als in geestelijk, sociaal en cultureel opzicht volwaardig dorp te maken. De capaciteit van het plan is +.30 woningen', enkele winkels, alsmede een centrale ruimte voor b.v. een dorpshuis, Groene Kruis-gebouw en bibliotheek. Het inwonertal zou derhalve kunnen uitgroeien tot +_ 200 personen door sanering van het Vledderveld en Vledderveen,
He-t plan voor de hoofdplaats Vledder voorziet in +_ 65 nieuwe woningen, voor Nijensleek in +_ 20 woningen. Bovendien zijn na de oorlog in het Nijensleekerveld enkele blokjes
nieuwbouw verrezen« In Prederiksoord zal een terrein voor perma-nente bungalowbouw worden bestemd.
Op pag. 4O van genoemde publikatie stelt de P.P.D,, dat de gemeente een duidelijk centrumdorp mist, Vledder wordt als zo-danig te klein geacht. Versterking van deze kern wordt aanbe-volen.
2) P.P.D. van Drente; "Beknopte beschrijving van de gemeente Vledder", Assen 1955, blz. 37 e.v.
-
6..-Mede gezien tegen de achtergrond van de schaalvergroting ten plattelande, de agrarische sanering, de geringe mogelijkheden in sociaal en cultureel opzicht voor (nieuwe) karnen van 200 , tot 1000 inwoners un de geringe gebondenheid van de bewoners van de nieuwbouw aan de werkgelegenheid binnen de gemeente kan men zich afvragen of wellicht een sterkere concentratie van nieuwe woningen in het hoofddorp Vledder niet wenselijk zou kunnen zijn.
Dat do bewoning te Vledder zeer oud moet zijn,, blijkt uit de tussen Vledder en Doldersum aangetroffen kring grupurhen-velden, die dateren van +_ 600 v. Chr» De beide esdorpen, Vledder waarschijnlijk ouder dan Doldersum, zijn ontstaan aan de oost-zijde van do zuidwest-noordoost verlopende zandrug, die zich uitstrekt tussen de beekdalen van Vledder Aa en Linde (in Friesland). In beide dorpen v/aren in de Middeleeuwen de woeste gronden, het bos en de natuurlijke graslanden langs de Aa ge-meenschappelijk bezit van de gewaarde boeren, die resp. de Marke van Vledder en de Marke van Doldersum vormden. In de
15de eeuw was het grasland echter waarschijnlijk reeds parti-culier eigendom.
In Nijensleek heeft nooit een marke bestaan. Bij de ont-ginning, vooral door Friezen, die zich daar vestigden, zijn eigenaarsrechten vastgesteld in roetallen, gemeten langs de weg Steenwijk-Vledder die de opstrekkende kavels dwars door-snijdt. Oorspronkelijk lagen hier slechts 15 erven 3)«
In een oorkonde van 1402 besloten de "buren" van het Vledderkerspel (Vledder, Doldersum en Nijensleek) een groot aantal goederen en pachten te bestemmen voor de stichting en het onderhoud van een vicarie van O.L.V. en twee andere
vicarieën. Uit deze tijd dateren de thans nog bestaande kerke-lijke goederen van de Ned.Horv. Gemeente van Vledder en de z.g. roggepachten, die nu, echter in geld worden geïnd van bepaalde kavels in de gemeenten Vledder, Diever en Dwingeloo (Eemster). Vóór de stichting van het 'kurspel Vledder viel dit gebied
onder het kerspel Diever 4 ) .
De huidige grenzen van de gemeente Vledder komen overeen met de vroegere marke- en kerspelgrenzen*
Naast de landbouw met gemengd bedrijf (in Nijensleek het zwaartepunt op de veehouderij), was sinds eeuwen her de
turfgraverij een (aanvullende) bron van bestaan. Deze häd' plaats in Nijensleek (en Wapserveen met afvoer van de turf over de Aa naar Steenwijk. In de l6e en 17e eeuw werden de Moersbergervenen
ontgonnen door de bewoners van het (verdwenen) huis Moersbergen in het noordoostelijke deel van Nijensleek. In 1614 breidde de vreemde invloed in de huidige gemeente Vledder zich uit door een serie overeenkomsten van de Vleddermarke met de commandant van de vesting Steenwijk, jhr. François van Westerbeeck, waar-3) Linthorst Homan, t.a.p., blz. 65
7
-door deze particuliere bezittingen verwierf in het zuidwestelijke deel van de Vleddermarke (Vledderveen e.v. tot aan de grenzen
van Friesland en Nijensleek). Hij stichtte ter plaatse van het tegenwoordige Frederiksoord het landhuis Westerbeeksloot, ge-legen aan het door hem gegraven kanaal van die naam, dat dienst deed voor turfafvoer naar de Aa. De turfwinning was nog van lang in de tweede helft van de 19de eeuws in i860 bood dit be-drijf nog werkgelegenheid aan 100 man 5)«
In l8l8 begon in de gemeente Vledder de voor die tijd re-volutionair te noemen activiteit van de reeds genoemde
Maat-schappij van Weldadigheid (M.v.W.). Deze is opgericht door generaal Joh. van den Bosch c.s. met als doel de bestrijding van de
des-tijds op zeer grote schaal voorkomende armoede door tewerk-stelling van behoeftige gezinnen (grotendeels uit de steden) in de ontginning van heide- en veengronden tot cultuurgrond en vervolgens in de landbouw. De M.v.W. kocht hiertoe allereerst het landgoed Westerbeeksloot aan van de toenmalige eigenaar, de heer R.A.L. Nobel. In de volgende jaren namen de bezittingen der Maatschappij snel toe door aankoop van los land, gehele boerderijen en aandelen in verschillende marken. Deze goederen
strekten zich in 1823 uit van Steenwijkerwold via de Friese grens, de marken van Vledder, Doldersum, Diever en Wateren, Appelscha tot en met Veenhuizen (gemeente Norg). Tevens kocht men gronden aan bij de Ommerschans, gelegen tussen Ommen en Balkbrug, Het zou te ver voeren in het bestek van deze sociaal-economische schets dieper in te gaan op de ontwikkelingsgeschie-denis van deze eigenaardige instelling 6 ) ,
Ten aanzien van do gevolgen van de stichting der M.v.W, voor de gemeente Vledder dienen echter nog enkele opmerkingen te worden gemaakt.. Binnen deze gemeente zijn ontstaan de koloniën 1 en 2 (samen genoemd Frederiksoord), 4 (Wilhelmina-oord, gedeeltelijk in Weststellingwerf) en 7 (niet voltooid, thans Boschoord). Terwijl omstreeks 18OO nog +_ 85^ van de
gemeente Vledder uit woeste grond bestond, bedroeg dit percen-tage in I845, I9OO, 1935 en 1954 resp. 62, 46, 34 en 8 (bijlage l ) . De M.v.W. speelde bij deze ontginningen de belangrijkste rol. Na I94O is echter b.v. door de Dienst der Domeinen in het Vledderyeld en in Vledderveen 350 ha woeste grond ontgonnen
tot 233 ha cultuurgrond en 117 ha bos. In de periode 1845 -I954 blijkt de oppervlakte cultuurgrond te zijn toegenomen met 65$,hetgeen naar Drentse maatstaven betrekkelijk gering is*
5) Linthorst Homan, t.a.p., blz. 9? 76 e.v.
6) Uitvoerig ins A.F. Eilerts de Haans "De Noordnederlandsche Landbouwkoloniën", I872 en
dr. J.J. Westendorp Boermas "Joh. van den Bosch als sociaal hervormer", P. Nöordhoff, Groningen I927.
8
-Uitzonderlijk sterk is evenwel de uitbreiding van het bosareaal met bijna 1000?o. De grote verschuiving in de verhouding
bouwland-grasland in de tweede helft van de vorige eeuw is veroorzaakt door de reorganisatie van de M„v.W, in 1859» De door deze opge-richte bedelaars-, vondelingen- en wezengestichten te Qmmer-schans en Veenhuizen (do z,g. "dwangkolonien), die een zware financiële last betekenden, zijn in dit jaar overgenomen door het Rijk. De Maatschappij houdt zich sindsdien uitsluitend bezig met de z,g. "vrije koloniën". Deze wurden in die zin gereorga-niseerd, dat vele kolonistenbedrijfjes van oorspronkelijk 3 ha werden samengevoegd tot enkele boerderijen van 3 0 - 5 0 ha,. ^Q
de Maatschappij in eigen beheer exploiteerde. Terwijl aanvanke-lijk de kolonistenbedrijfjes uitsluitend uit bouwland en kunst-weide bestonden, ging men zich na 1859 meer toeleggen op de vee-houderij en.daartoe blijvend grasland inzaaien. De slechte gronden van kolonie 7 zijn later vrijwel geheel bebost.
Door verkoop in i860 van het terrein te Wateren en omge-ving, waarop het Instituut voor de Landbouw was gesticht als opleidingsschool voor lager personeel, en omstreeks 1930 van de koloniën 3 en 6 (Willemsoord) en het Friese deel van kolonie 4 (Wilhelminaoord) ligt het huidige bezit van de M.v.W. vrijwel
geheel in de gemeente Vledder, waar vanouds de directie is
ge-vestigd. De grondeigendommen bestaan thans uit (globale cijfers)s cultuurgrond 65O'ha (exclo l6 ha in
Friesland) bos 75O ha
woeste grond 300 ha
""17OO ha'
Met +_ 4.O/0 van a l l e grond i s de M.v.W. ook nu nog de
g r o o t s t e grondeigenaar i n de gemeente Vledder. Het bos i s in
eigen e x p l o i t a t i e . De landbouwbedrijven en l o s s e cultuurgrond
z i j n v e r p a c h t . Van a l l e cultuurgrond i n de gemeente i s +_ 2^fo
eigendom van de Maatschappij.
Ook de v e r b e t e r i n g van-de verkeerswegen naar de gemeente
Vledder ondervond een gunstige invloed van de v e s t i g i n g der
M.v.W. Tot h e t midden van de 19de eeuw^was de gemeente nog
u i t s l u i t e n d t e b e r e i k e n langs zandwegen. In l857 i s e c h t e r de
weg Steenwijk-Frederiksoord-Vledder a l s e e r s t e t o t "kunstweg"
gemaakt. H i e r t o e
1i s een i n t e r g e m e e n t e l i j k e commissie i n g e s t e l d
door de gemeenten Steenwijk, Steenwijkerwold en Vledder. B i j
dragen voor de v e r h a r d i n g z i j n ontvangen van het Rijk, de p r o
v i n c i a l e b e s t u r e n en de M.v.W. In I867 was de weg F r e d e r i k s
-oord-Noordwolde verhard, : i n I87I Vledder-Dieverbrug, Hierdoor
ontstonden doorgaande r o u t e s Steenwijk-Vledder-Assen en
Steenwi jkVledderDSteenwingelocBeilen. In 1912 volgde F r e d e r i k s o o r d
-H a v e l t e , in 1914 Vledder-Wateren-Appelscha en
Doldersum-Boschoord-Boyl ( F r i e s l a n d ) .
9
-In de crisistijd zijn in het Vledder- on Nijensleekervold zandwegen aangelegd als werkverschaffingsobjecten. Deze hebben de verspreide bebouwing in de hand gevrerkt. Sinds +_ 195° zijn
ook hier wegen verhard, alsmede de verbindingsweg Vledder-Vledderveen,
Voor de laatste oorlog deed de tramverbinding Steenwijk-Frederiksoord-Nocrdwolde en verder ook dienst voor personenver-voer^ thans neg alleen voor goederenvervoer. Er is thans tien-maal per dag een busverbinding Steenwijk-Vledder-Dievcrbrug
(Assen) v.v. en viermaal daags een dienst Steenwijk-Viedder-Dwingeloo-Hoogeveen v.v. Bovendien verzorgt een tweede busonder-neming een dienst Steenwijk-Heerenveen, die via Frederiksoord-Noordwolde loopt.
In de gemeente Vledder is feitelijk nooit een industrie van enige betekenis geweest. Wel heeft de M.v.W. voor de
kolo-nisten destijds o.a. spinnerijen, weverijen en een rietvlechterij geëxploiteerd. Hieruit is de rietmeubel- en rotanindustrie te Noordwolde voortgekomen, welke onlangs in Wilhelminaoord een nevenbedrijf heeft gevestigd. In I89I is de eerste (particuliere) zuivelfabriek in de gemeente gesticht te Mjensleek, in 1893
een soortgelijke te Vledder en in I898 door de M.v.W. een
fabriek te Wilhelminaoord, genaamd "Deli", die later is omgezet in een coöperatieve zuivelfabriek. Genoemde drie fabrieken zijn echter alle opgeheven, de laatste in de crisisjaren. De melk wordt nu buiten de gemeente verwurkt, ni. in de coöperatieve fabrieken te Wapse, Elsloc en Steenwijkerwold, zodat Vledder de enige agrarische gemeente in Drente is zonder coöperatieve zuivelfabriek.
De relatief vrij talrijke arbeidersbevolking (met name in Vledderveen en Prederiksocrd (Wilhelminaoord) is dan ook voor niet-agrarische werkgelegenheid aangewezen op Noordwolde (con-fectie- en rietmeubelindustrie 7 km)en Steenwijk (lOOOO inwo-ners, afstand 10 ka van Vledder)» In dezo centrumplaats treft men velerlei fabrieken aan, zoals van kunstharsprodukten,
meubelen, cocosvezelprodukten, confectie, meetinstrumenten etc. In Dieverbrug tenslotte, is eveneens een meubelfabriek gevestigd. Hoewel het percentage woonforensen onder de in de gemeente Vledder wonende werkende mannen na de oorlog is verminderd van 18 in
1947 tot 13 in 1956 depr vertrek uit de gemeente is dit aantal forensen nog steeds relatief groot.
De beroepsstructuur van de werkende mannen in 1947 en glo-baal in 1956 is weergegeven in tabel 1. Hieruit blijkt, dat het aantal werkende mannen in deze periode is gedaald met &fo9 .
voor wat de landbouw betreft met 23%. Hoewel het aantal in de niet-agrarische sector werkende mannen met 19% is toegenomen, is deze stijging onvoldoende geweest om de verminderde werkge-legenheid in de landbouw op te vangen. Hierbij is dan nog geen rekening gehouden met de natuurlijke bevolkingsaanwas. Het is duidelijk, dat de ontwikkeling van.de werkgelegenheid in Vledder en naaste omgeving weinig perspectief inhoudt.
- 10
Tabel 1 MANNELIJKE BEROEPSBEVOLKING GEMEENTE VLEDDER 1947 - 1956
Werkende mannen in
Beroepsgroep
Landbouw
N i j v e r h e i d
Handel/verkeer
Overheid/ onderwijs/
v r i j e "beroepen
Overige beroepen
Alle beroepsgroepen
1947
a a n t a l !
531
I65
56
51
7
810
in
fT
66
20
7
6
1
100
!
!
...
7
1j
1956
a a n t a l
4 I I
331
742
in io
55
45
100
Bronnens C.B.S.- volks- en beroepstelling 1947 C.B.S.- woningtelling 195^
Bijlage 2 bevat gedetailleerde gegevens van 1947 per wijk die aantonen, dat Nijensleek en Vledder toen een zuiverder agrarisch karakter hadden dan Prederiksoord en Vledderveen, De relatief hoge percentages voor overheid/onderwijs etc. en handel en verkeer in Prederiksoord hangen samen met do hogere
tuinbouwschool, het hoofdkantoor van de M.v.W. De bouw-nijverheid en houtbewerking e.d„ blijken vocral van belang
te zijn voor de bewoners van Vledderveen (tezamen lOfo in deze-bedrijfstakken). De handeldrijvende middenstand, is slechts van zeer beperkte betekenis. In de gemeente treft men alleen enkele winkels aan voor dagelijkse behoeften. Overigens is de bevolking vooral aangewezen op Steenwijk als streekverzorgend centrum.
Ten aanzien van de recreatieve functie van.de aan natuur-schoon rijke gemeente Vledder kan worden opgemerkt, dat deze thans nog weinig is ontwikkeld. De gemeente maakt deel uit van
het vakantierecreatiegebied Zuidwest-Drente, dat met zuidooste-lijk Friesland (Appelscha) en noordwest-Overijsel (Steenwijker-wold, Giethoorn) één geheel vormt. In de toekomst zal de recre-atieve betekenis van de gemeente zeker toenemen, mede gelet op de te verwachten verkorting van de verbindingen met de
Randstad Holland via de nieuwe IJselmeerpolders. Men heeft een aanvang gemaakt met de verbetering van de toeristische outillage, die thans nog onvoldoende is. De ontwikkeling van het vreemde-lingenverkeer zal als bestaansbron echter slechts een aanvullend karakter hebben, vooral ten bate van de reeds aanwezige midden-stand.
Vledder zal derhalve in de eerste plaats een agrarisch gebied blijven, zodat het sedert l88l bestaande vertrekover-schot, dat van 1920 - I94O zelfs groter was dan het geboorte-overschot en het grootste van alle Zuidwestdrentse gemeenten, zijn belangrijke invloed op het verloop van het inwonertal zal blijven uitoefenen.
11
-Ook in do periode 1952 - 1 9 5 6 is het aantal inwoners gedaalde Grafiek 1 brengt de gegevens van bijlage 3 in beeld.
• Grafiek 1
VERLOOP VAK' DE BEVOLKING index cijfers 260-24O 220 200 180 I6O I4O 120 100 Drente
1880 189O I9OO I9IO I92O I93O I94O '47,50'55,58
Hierbij is vermeldenswaard, dat Vledder de enige Drentse gemeente is met een top in 192 0 en thans een geringer aantal
inwoners dan 4O jaar geleden. Dit verschijnsel moet worden toegeschreven aan de belangrijke invloed van de M.v.W. op het gemeentelijke inwonertal. Door de kolonisatie is aanvankelijk de bevolking der gemeente zeer sterk gegroeid, b.v, van 642 inwor ners in l808 tct + l600 in 1825, waarvan 900 in de koloniën 7 ) . Deze toeneming duurde voort tot i860: 2461 inwoners. De reorga-nisatie van de Maatschappij in 1859 had een voortdurende daling van het aantal kolonisten ten gevolge, nl. van 2800 in 1859 "tot 16OO in 1915 (incl. Willemsoord), bijna 1100 in 1930 (excl. Willemsoord) en 875 in 1940 (vrijwel uitsluitend binnen de ge-meente Vledder).
12
Het gebrek aan werkgelegenheid komt niet alleen tot uit-drukking in het vertrekoverschot, maar eveneens in de werkloos-heidscijfers-, die in Vledder hoger zijn dan in de omringende gemeenten in Zuidwest-Drente. Een indruk hiervan verschaft tabel 2. Hieruit blijkt, dat de structuurwerkloosheid in 1958 in Vledder zelfs groter was dan gemiddeld in de provincie Drente.
Tabel 2 WERKLOOSHEID IN 1958 Gemeente Gemiddelde m a n n e l i j k e b e r o e p s b e -v o l k i n g l ) i n p e r s o n e n Gemiddeld a a n t a l werkzoekende mannen 2) 1 s t e k w a r t a a l aantal in % ! Gemiddelde seizoenwerk-loosheid 3de kwartaal aantal in aantal in 7° D i e v e r Dwingeloö H a v e l t e Ruinen V l e d d e r D r e n t e IO78 1077 1737 2013 9O3 9658O 80 83 164 165 102 I I 4 5 6 7 , 4 7,7 9 , 5 8,2 1 1 , 1 1 1 , 9 36 38 74 93 61 5882 3 , 3 3 , 5 4 , 3 4 , 6 6,7 6 , 1 44 4 5 90 72 4 1 5574 4 , 1 4 , 2 5,2 3 , 6 4 , 4 5 , 8 1) Incl. tijdelijk niet-werkendon.
2) Incl. A.W.-arbeiders.
Bron; Districtsbureau van de arbeidsvoorziening, Provincie Drente De inkomenspositie van de werkende bevolking en van de
landbouwers afzonderlijk in de gemeente Vledder is globaal te ontlenen aan de woningtelling 1956 van het C.B.S. Zoals uit tabel 3 blijkt, was het aantal werkenden in de laagste inkomens-klasse in Vledder hoger dan het provinciaal gemiddelde. De land-bouwers waren voor ruim 2/3 ge-cencentreerd in de naasthogere klasse (f. 3000,- tot f. 6000,-). Zij staken derhalve ten aan-zien van de inkomens in gunstige zin af bij de niet-landbouwers.
Tabel 3 INKOMENSKLASSEN 1956 Gemeente Vledder Provincie Drente N e d e r l a n d P e r c e n t a g e l a n d b o u w e r s l ) i n i n k o m e n s k l a s s e < f„3000 f . 6 0 0 0 -f . 3 0 0 0 f . 6 0 0 0 f . 1 0 0 0 0 f . 1 0 0 0 0 17 69 14 Percentage werkenden ï) in inkomensklasse < f.3000 f.6000 -25 58 15 2 42 47 • 9 2 2 1 54 20 5 32 53 12 3 f.3000 f.6000 f.10000 f.10000 50 4 1
7
2
- 13
Tot slot van deze paragraaf volgt nog een overzicht van de structuur van de groep grondgebruikers, wier bedrijfsgebouwen binnen het ruilverkavelingsblok liggen. Het betreft hier
uit-sluitend bedrijven, waarbij cultuurgrond in gebruik is. Slechts twaalf grondgebruikers hadden minder dan 1 ha in gebruik, 2 51 bedrijfshoofden 1 ha of meer (het bedrijf van de hogere tuinbouwschool te Frederiksoord, zoals ook in de verdere
schets, niet medegerekend). Echter zijn niet meer dan 205 van deze grondgebruikers als landbouwer aan te merken. De overige • hebben een hoofdberoep buiten de landbouw of zijn in feite land-arbeider, dan wel rustend landbouwer. Om van het een en ander een goede indruk te verkrijgen zijn alle grondgebruikers verdeeld in vier.beroepsgroepen, te wetens
; À uitsluitend landbouwers? B landbouwers met ne venberoep 5
C niet-landbouwers met grondgebruik?
D ' oudere personen, meest rustende landbouwers, met enig grondgebruik.
Uit verscheidene onderzoekingen is gebleken, dat ook de B-grondgebruikers als landbouwers zijn te beschouwen? zij voelen zich in de eerste plaats boer.
In de groep grondgebruikers met minder dan 1 ha bevonden .zich alleen 7 C- en 5 B-bedrijfshoofden (tabel 4 ) . Ongeveer. 1/3
van alle bedrijven in het blok ligt in het gebied van Vledder, eveneens 1/3 in Nijensleek (incl. Beverrieten). Frederiksoord en Vledderveen tellen elk +_ l/6 deel vaß alle bedrijven. In deze beide laatste onderdelen blijken tevens C- en D-bedrijven
rela-tief het meest voor te komen.
DE BEDRIJVEN WAAR BEROEPSGROEPEN Tabel 4 Grootteklasse, gebied < 1 ha 1 - 5 ba 5 -10 ha 10 -15 ha 15 -20 ha 20 -30 ha ^30 ha Gehele blok Vledder Vledderveen Frederiksoord Nijensleek totaal 12 57 76 62 33 17
6
263 93 40 43 87 AantalA
—9
62 60 33 166
186 71 23 27 65 inb
<LB
—5
112
-l
-196
5
4
4
jdri jven j beroepsgroep A en B -14 73 62 33 176
205 77 28 31 69C
7
193
-297
6
106
D
5
24 -299
6
2
12 Bronnens L . E . I j C . B . S . mei 1959 215714
-Dit z i j n overwegend ' b e d r i j f j e s van 1 - 5 ha» Van &
e251
"bedrijf snoof den met 1 ha of meer "behoort l&fo t o t de C- en
Dgroepen, zodat de b e r o e p s s t r u c t u u r van de grondgebruikers v r i j
-wel overeenstemt met h e t gemiddelde beeld van de zandgronden i n
Nederland 8 ) , Op de b e d r i j f s g r o o t t e s t r u c t u u r wordt nader t e r u g
-gekomen (§ 3» ^)»
Een indruk van de aard van de nevenberoepen van de
B-grond-g e b r u i k e r s B-grond-geeft b i j l a B-grond-g e 4» Het z i j n overweB-grond-gend beroepen of
bezigheden, die d i r e c t of i n d i r e c t met de l a n d en bosbouw v e r
-band houden. F a b r i e k s a r b e i d e r s komen onder de B-grcndgebruikers
n i e t voor. Van de C-gronclgebruikers oefent 3/4 deel h e t beroep
van l a n d - , b c s a r b e i d e r of grondwerker u i t . De hoofdberoepen
van a l l e grondgebruikers met minder dan 2 ha z i j n t e n s l o t t e
weergegeven i n b i j l a g e 5« De rustende landbouwers en de l a n d
-a r b e i d e r s b l i j k e n de h e l f t v-an deze 31 b e d r i j f s h o o f d e n u i t te
maken.
§ 3 . E n k e l e e c o n o m i s c h e a s p e c t e n v a n
d e a g r a r i s c h e s t r u c t u u r
a« De bodemgesteldheid en de waterbeheersing
Du brede, van zuidwest naar noordoost verlopende rug,
waar-u i t het r waar-u i l v e r k a v e l i n g s g e b i w d grotendwaar-uels b e s t a a t , wordt gevormd
door dekzand met een keileemlaag in de ondergrond, die op sommige
p l a a t s e n d i c h t aan de oppervlakte komt. Waar in deze r u g l a g e r e
plekken voorkwamen met een stagnerende waterafvoer, o n t s t o n d
vorming van hoogveen,. z o a l s i n Vledderveen, D i t veen i s thans v r i j
wel geheel verdwenen. B i j Doldersum l i g t een oppervlakte g r o t e n
-d e e l s onontgonnen hoge hei-degron-d (nu b u i t e n -de b l o k g r e n s ) . I n
h e t zuiden van het blok t r e f t men overwegend hoge vochtige
zand-gronden aan. De essen b i j Vledder' en Doldersum z i j n de oude
zandbbuwlandgronden, t e r w i j l in de beekdalen op zandig
moeras-veen h e t oude g r a s l a n d l i g t .
De afwatering van h e t stroomgebied van de Vledder Aa h e e f t
p l a a t s v i a de Stëehwijker Aa naar de boezem van h e t waterschap
Vollenhove i n de kop van O v e r i j s e l , w a a r u i t h e t water s i n d s
1919 wordt opgepompt i n h e t I J s e l m e e r . Een k l e i n gedeelte van
h e t blok te Vledderveen w a t e r t af naar de Linde i n F r i e s l a n d ,
s i n d s omstreeks 1790 i n d i t gebied z . g . b o k s l o t e n z i j n aangelegd
voor de vervening. Volgens de w a t e r s t a a t s k a a r t van 1875 waterde
toen +_ 1375 ba hoge gronden i n het blok af op de Westerbeeksloot,
Noordwoldervaart,. S p l i t t i n g e of Kolonie v a a r t , die met een s l u i s j e
loosde op de Aa b i j de toenmalige korenmolen van F r e d e r i k s o o r d .
Over de r e g e l i n g van de waterafvoer z i j n meermalen t w i s t e n
o n t s t a a n tussen de betrokken eigenaren en p r o v i n c i e s , w a a r b i j
h e t vooral ging om de b e v l o e i i n g van de g r a s l a n d e n en de
afw a t e r i n g van ontgonnen h e i d e v e l d . De o p r i c h t i n g van h e t afw a t e r
-schap "Nijensleek" (134 ha) in I87I hangt hiermede samen. Van
I872 - 1917 bestond h e t waterschap "Vledder-Wapse" (42 h a ) , dat
overstromingen t r a c h t t e t e weren en oen goede b e v l o e i i n g te
bevorderen.
15
-Tot voor enkele jaren was overstroming van de lager gelegen gronden schering en inslag. Hierin is verbetering gekomen door de in 1953 aangevangen uitvoering van werken door het in 1950 opgerichte grote waterschap "De Vledder en Wapserveensche Aa". Dit waterschap omvat de gehele gemeente Vledder, behalve een klein deel van het Nijensleekerveld, dat afwatert op de Friese Boezem, en verder grote gedeelten van de gemeenten Eavolte, Diever •en Smilde (totale oppervlakte 15350 ha). Thans zijn o.a,
genor-maliseerd de Steenwijker, Vledder en Wapserveensche Aa en de Nij^nsleeker Schipsloot in het Nijensleekerveld. De meeste
zij-leidingen in de gemeente Vledder sullen eerst worden verbeterd en aangelegd bij de uitvoering van de ruilverkaveling. Dit geldt ook voor de hoofdstroom vanaf Zorgvlied (gem. Diever) langs de Friese grens (Kolonievaart) tot aan de Schipsloot. De toestand in het laag gelegen gebied van de Beverrieten is reeds verbeterd door afwatering onder de Aa door op de Eesveensche Wetering.
Vooral in de laatste decennia is de behoefte aan stuwen of toevoeren van water in droge tijden groter geworden. Dit kan ' samenhangen met de drooglegging van de Noordoostpolder. Het verbeteringsplan voorziet in waterinlaat van de Smildervaart uit op twee punten.
b. De bedrijfsgroottestructuur
Hoewel de blokgrenzen niet geheel samenvallen met de ge-meentegrenzen van Vledder, geeft bijlage 6 toch een voldoende betrouwbaar beeld van de ontwikkeling van de
bedrijfsgrootte-structuur in het blok in de periode 1910 - 1955» ' D"e ontginningen vormden tot 1947 de belangrijkste factor, die deze structuur beïnvloedde. Hierdoor kon de oppervlakte cultuurgrond in de
gemeente met bijna 1100 ha of 67^ toenemen, al was dit dan ook een relatief minder sterke uitbreiding dan gemiddeld in het Drentse zandgebied. Een tweede factor van betekenis was onge-twijfeld het beheer van de M.v.W., die in deze periode haar
aantal pachtbedrijven aanzienlijk verminderde door samenvoeging van kleine bedrijfjes van 3 ha tot bedrijven van +_ 12 ha.
Hier-door is ook veroorzaakt, dat de toeneming van het aantal be-drijven van 1910 tot I93O beperkt is gebleven tot elf stuks of 4% an in laatstgenoemd jaar de daling feitelijk reeds is be-gonnen. De gemiddelde bedrijfsgrootte is dan ock in Vledder relatief zeer sterk gestegen, nl, van 5?4 ha in 1910 tot 10,0 ha in 1955> dus bijna e^n verdubbeling.
Uit bijlage 1 blijkt verder, als zijnde typisch voor de gemeente Vledder, dat het aantal bedrijven van 1-5 ha reeds sedert 1910 is verminderd tot iets minder dan l/3 van het oor-spronkelijke aantal. Het afnemingstempo was het hoogst na 1947« Een verdubbeling van het getal bedrijven van 5 10 ha van 1910 -1947 af ging na 1950 over in een daling. In de klasse 10 - 20 ha is het aantal bedrijven met een onderbreking rondom 1950 voort-durend toegenomen, de grootste bedrijven (-2 0 ha) nemen echter
16
sinds 1947 in aantal af. De conclusie kan zijn, dat de bedrijf
s-groottestructuur in de gemeente Vledder zich duidelijk in gunstige zin ontwikkelt. Dit "blijkt ook uit de procentuele verdeling van de bedrijven over de grootteklassen, weergegeven in grafiek 2.
70 60 54 ö
£40
-'u25
10
0
£
DE BEDRIJFSGROOTTESTRUC TUURI9IO - 1955
Grafiek 2 Gemeente Vledder \. / I9IO «21 '30 1 - 5 ha '47 '55 • 50 5 - 10 ha Drents zandgebiedi°
60-50- ^ - — ^
40
PP30-
20-10i
\ -V 1910 '21 '30 '47 '55 '50 10-20 ha , ^20 haDeze ontwikkeling is, wat de onderlinge verschuivingen betreft, van ingrijpende aard geweest, zodat het voor Vledder ongunstige verschil in uitgangssituatie 1910 bijna is verdwenen
t.o.v. het Drents^ zandgebied (situatie 1955)»'De eerderge-noemde relatief minder sterke uitbreiding van de oppervlakte cultuurgrond (mede in verband met de bebossing in de gemeente Vledder), de afneming van het aantal bedrijven en de relatief sterke stijging van de gemiddelde bedrijfsgrootte blijken dui-delijk uit grafiek 3.
Index-cijfers 180. 160 140 120- 10017 -CULTUURGROND EN BEDRIJVEN 1910-1955 Grafiek 3 Vledder 1910 1921 1930 200. 18a 160. 140-120 100 80 1947 1955
1950
Drents zandgebied 1910 1921 1930 aantal oppervlakte "bedrijven "cultuurgrond' 1947„ 1955 1950 gemiddelde bedrijfsgrootte De grotere bedrijven ( A en B ) treft men relatief veel aanin het gedeelte Vledder (bijlage 7 ) . Bij nadere lokalisering blijkt dit vooral in Vledderveld het geval te zijn (2 0$ van de bedrijven - 2 0 h a ) , al gaat het hier slechts om kleine aantal-len. In Vledderveen liggen naar verhouding de meeste kleine bedrijven (64^ kleiner dan 10 h a ) . De groottestructuur in Nijensleek (incl.. Beverrieten) komt ongeveer overeen met het
gemiddelde beeld van het blok, evenals In Frederiksoord, hoewel in laatstgenoemd gedeelte weinig bedrijven < 5 ha voorkomen. De gemiddelde bedrijfsgrootte in de- vier delen van het blok ligt dan ook in Prederiksoord en Vledder boven, in Vledderveen vrij veel beneden het blokgemiddelde, terwijl Nijensleek, waar l/3
18 d o e l van a l l e A on B b e d r i j v e n l i g t , n e t d i t gemiddelde v r i j -wel o v e r e e n s t e m t ( t a b e l 5 ) - 0°k u i t h e t k e n g e t a l " a a n t a l A- en B - b e d r i j v e n van 1 - 10 ha p e r 1000 h a c u l t u u r g r o n d " b l i j k t de s t e r k i n o n g u n s t i g e z i n a f w i j k e n d e p o s i t i e van V l e d d e r v e e n t . a . v . de b e d r i j f s g r o o t t e . BEDRIJFSGROOTTE' 1) Tabel 5 B e r o e p s -g r o e p A en B C D Gebied V l e d d e r V l e d d e r v e e n F r e d e r i k s o o r d N i j e n s l e e k t o t a a l A a n t a l ] O p p e r v l . b e d r i j | c u l ' t . -ven j grond i n ' h a i i 1
77 1018
28 290
31 414
69 844
205 2566
22' 66
24 51
Gemiddelde b e d r i j f s -g r o o t t e i n ha13,2
1 0
? 413,4
12,2
12,5
""3,-0
2 , 1
A a n t a l Aen B b e d r i j -ven van 1-10 ha p e r 1000 ha c u l t . g r . 2 )?6
62
34
34
34
1) Bedrijven - 1 hao2) In gebruik bij A- en B-bedrijven. Brons C.B.S. 1959°
In bijlage 8 zijn enkele gegevens vermeld omtrent het grond-gebruik van de bedrijfjes kleiner dan 2 ha, terwijl bijlage 9
een overzicht geeft van de tot de bedrijven behorende overige gronden en van het verschil tussen de gemeten maat, waarvan in deze schets steeds sprake is, en de kadastrale maat. In totaal blijkt in het blok ruim 50 ha van deze overige gronden te
liggen, waarvan bijna de helft heeft behoord tot bedrijven van 15 - 20 ha en eveneens de helft tot bedrijven in Nijensleek.
In dit gedeelte is tevens het verschil tussen gemeten en kadastrale maat het. grootst {}$>).
c. Grondgebruik in en buiten het blok
De onder b vermelde gegevens hebben uitsluitend betrekking op de bedrijven waarvan de gebouwen in het blok liggen. De
bijzonderheden betreffende de bedrijfsgrootte omvatten alle cultuurgrond in gebruik bij deze bedrijven. De grond ligt echter ten dele buiten het blok en valt als zodanig niet vol-ledig -onder de bepalingen van een eventuele ruilverkaveling. De door de C.D. gehouden enquête verschaft omtrent dit verschijn-sel een inzicht (bijlage 10),
19
-Mot name in Nijensleek blijken veel bedrijven (40$) cul-tuurgrond buiten het blok in gebruik te hebben. Waarschijnlijk ligt deze grond overwegend ton zuidwesten van de blokgrens in de gemeente Steenwijkerwold (Eesveen en omgeving). Waar ver-houding komen deze bedrijven vooral voor in de grootteklassen 10 - 15 on 20 - 30 ha. Het betreft in totaal ?44 ha, waarvan
239 ha bij A- en B-bodrijven behoort. Bijna 75% van deze grond is gepacht, terwijl ruim 80% uit grasland bestaat.
Tegenover de 57 bedrijven in het blok, die grond daarbuiten in gebruik hebben, staan slechts 21 bedrijven, die buiten het blok zijn gevestigd en een deel van hun cultuurgrond binnen de blokgrenzen hebben (bijlage 11). De totale oppervlakte hiervan bedraagt 100 ha. Van deze 21 bedrijven ligt 28% van de totale
bedrijfsoppervlakte in het blok. Globaal kan men stellen, dat van de +_ 2550 ha cultuurgrond, die het gehele blok telt, slechts 4% in gebruik is bij uitwonenden. Van deze 21 uitwonende
grond-gebruikers zijn 15 woonachtig in de gemeente Havelte (Wapserveen), drie in Weststellingwerf (ïïoordwolde), twee in Steenwijkerwold
(Eesveen) en een in Diever (Wateren). Van de betrokken 100 ha is 83% gepacht.
d. Verkavelingstoestand
In bijlage 12 is een overzicht gegeven van het aantal kavels per bedrijf en de gemiddelde kavel grootte (voor de A- en B-be-drijven respectievelijk vijf kavels en 2,6 ha). De verkaveling blijkt binnen het blok het ongunstigst te zijn in Vledder (gemid-deld acht kavels en 1,7 h a ) . De gemid(gemid-delde kavelgrootte blijkt een voortdurende toeneming te vertonen met de bedrijfsgrootte, te weten van 1.7 ha (grootteklasse 1 - 5 ha) tot 9,0 ha (grootte-klasse - 30 ha). Bedrijven met 9 en meer kavels komen relatief veel voor in de grootteklassen 20 - 30 en 10 - 15 ha.
Vergelijkt men deze gegevens met de situatie in de Drentse zandgemeenten in de omgeving van het blok, dan kan men de
ver-kavelingstoestand in dit ruilverkavelingsgebied met uitzondering van het onderdeel Vledder niet anders dan relatief gunstig noemen, In de gemeenten Diever, Dwingeloo, Havelte, Ruinen en Vledder varieert de gemiddelde kavelgrootte van alia bedrijven - 1 ha van 1,4 in Dwingeloo tot 2,2 in Vledder, het percentage bedrijven met meer dan vier kavels van 59 in Diover en Dwingeloo tot 36
in Vledder (landbouwtelling mei 1955)» Het verhoudingsgewijs gunstige beeld van de gemeente Vledder wordt blijkens bijlage 12 met.name veroorzaakt door de goede verkaveling in Prederiksocrd als gevolg van de systematische aanleg van de koloniën der M.v.W, en de in de latere jaren daar doorgevoerde samenvoeging van kavels en bedrijven tot grotere eenheden.
De slechte verkavelingstoestand van de oudste cultuurgrond in het blok dateert reeds van eeuwen her. Zo vermeldt Linthorst Homan 9)> dat het bouwland op de Vledderesch in 1640 uit 742 akkers bestond, die in 9 hoofdgroepen lagen, terwijl de meeste boeren in elke hoofdgroep een of meer akkers in gebruik hadden. In
20
-Dolder sum waren in. +_ I65O omstreeks 12 bedrijven met 303 akkerss
verdeeld over 5 hoofdgroepen. Het groenland langs de Aa bij Vledder de "Landen" in de richting Nijensleek en de "Ma" in de richting Doldersum) is in verscheidene groepen percelen
ge-splitst, waarna de gewaarden in elke groep een aantal percelen verkregen. In Doldersum zijn langs de Aa'77 percelen grasland gevormd, waarvan één
16, 19, 22, 34? 43, 4
celen cf 11 kavelso Volgens de beschrijving van het dorp Vledder door de afdeling van de B.O.D. IO) zijn de percelen op de es
daar gemiddeld +_ 0,3 ha groot, de graslandpercelen 2 - 2 , 5 ha. Grafiek 4 brengt de verkavelingsgegevens van de landbouw-telling mei 1959 in beeld.
Grafiek 4
ïigenaar de p e r c e l e n No's 3j.4> 7? 8, 13,
5, 65 en 70 k r e e g toegedeeld, dus 13 p e r
-. A 1 - 5 ha 5 - 10 ha 10 - 15 ha 15 - 20 ha 20 - 30 ha ^ 30 ha en, B Vledder Vledderveen Frederiksoord Mijensleek totaal C D VERKAVELING Gem. aantal kavelsper bedrijf
3 2 4 6 8 ( ' ]
'
i
Gem. kavelgrootte per bedrijf in ha t • 2 4 6 8 1,0 I i i ! Î j y . . _ .„ _ . I L—I"! r I i 1 I f L ' - I | i - . .. ! . ._ _1 ! _. - I
4
4
8 10
e . O n t s l u i t i n g
I n de gemeente Vledder i s van 1945 t o t begin 1959 ruim
19 km verharde weg aangelegd op een t o t a l e weglengte van $0
km ( e x c l u s i e f wegen met u i t s l u i t e n d t o e r i s t i s c h e en
bosbouw-kundige b e t e k e n i s ) . Dit i s r e l a t i e f meer dan i n de andere
Zuid-w e s t d r e n t s e gemeenten. Niettemin kZuid-wam Vledder begin 1959 met
+_ 1/3 deel van de landbouwwogen i n verharde t o e s t a n d met Diever
en Dwingeloo onderaan t . o . v . de omringende zandgemeenten ( t a b e l 6)
10) Bond van Oudleerlingen van h e t landbouwonderwijs i n Drente?
21 -Tabel 6 DE ONTSLUITING Gemeente D i e v e r Dwingeloo H a v e l t e Ruinen V l e d d e r W e g l e n g t e i n km I 6 2 197 I4O 242 90 Pe ve we r c e n t a g e r l i a r d e gen 33 35 57 43 34 jWeglengte i n ka p e r 100 ha c u l t u u r g r o n d | t o t a a l 1 v e r h a r d ( o n v e r h a r d 4 , 5 1,5 3 , 0 5 , 0 1,3 3 , 7 3 , 1 1,8 1,3 3 , 5 1,5 2 , 0 3 , 6 1,2 2 , 4 Bronnens wegen-gerneentêtesturen, cultuurgrond-C.B.S.--landbouwtelling mei 1955« In het kader van het streekonderzoek Zuidwest-Drente heeft de plaatselijke gespreksgroep landbouw Vledder in het voorjaar van 1959 tle volgende zandwegen opgegeven als in aanmerking
komend voor verharding (urgentie = volgorde)s
1. Broekregel met weg door de Vledderlanden en twee zij-wegen naar liet dorp Vledder^
2. Heidemaatsweg, door te trekken door het natuurgebied naar Doldersum;
3. de weg langs de Boersloot, evenwijdig aan de weg door Vledderveen tot in Boschoordi;
4. Schoollaan in Boschoord, enerzijds aansluitend op de weg langs de Friese grens, anderzijds op de weg
Vledder-Doldersum«
5. P.W0 Jansenlaan (gedeelte ten westen van de weg
Vledder-Noordwolde)| de nummers 1 t/m 5 zouden ock buiten ruilverkave-lingsverband kunnen worden verhard, aldus de gespreksgroep; de ruilverkaveling zal gelegenheid bieden tot
6„ verharding van de eswegen, f. Eigendom en pacht
In de verhouding eigendom-pacht in de gemeente Vledder hebben zich in de periode 1920 - 1959 enkele vrij grote verschui-vingen voorgedaan (tabel 7 ) . Het percentage pachtbedrijven is
tot I948 gestegen van 51 tot 67, vooral blijkbaar in de crisis-jaren. Deze toeneming had niet plaats in de grootteklasse 1 - 5 ha, waar van 1930 af steeds sprake is van een relatieve daling
van het aantal pachtbedrijfjes, waarschijnlijk mede veroorzaakt door de doelbewuste vergroting van cl e pachtbedrijven der M.v.W. Na 1948 is over de gehele linie een vermindering van het
percen-tage pachtbedrijven te constateren, met uitzondering van de categorie boven 20 ha.
- 22 Tabel 7 PACHTBEDRIJVEN Gemeente Vledder, 1920 - 1959 Groo klas 1 5 10 20 -^ ^. tte-3e
5
10 20 50 50 -1 -L ha ha ha ha ha ha Per 1920 65 56 56 52 -51 centage I93O 65 71 45 47 -53 pachtbedr 194 8 51 72 78 68 29 67 " ijven 'in 0^ 1955 49 65 68 70 100 62"" 1959"' 40.
63
58
f74
57
1) > ^Cffo van de cultuurgrond per bedrijf gepacht. 2) Incl. Beverrieten (gem. Havelte).
Bronnens 1920 en 1930 Directie van de Landbouw, 1948 en later C.B.S.-landbouwtellingen.
De aanwezigheid in het blok van de M.v.W, als grote verpachter doet vermoeden, dat Vledder t.a.v. de juridische vorm van het grondgebruik zal afwijken vergeleken bij andere Drentse gemeenten.
Naast de Mij. kunnen als verpachters van vrij grote opper-vlakten grond bovendien nog worden genoemd o,a. de erven
Baron Sloet van Marxveld te Vollonhove met 105 ha en de N.H. Kerk te Vledder met 48,5 ha 11), Inderdaad was in 1955
in Vledder 68^ van de cultuurgrond verpacht (in het blok in 1959' ^lf0)i terwijl dit percentage voor de naburige Drentse
zandgemeenten varieerde van 52 (Diover) tot 67 (Havelte),:
Tabel 8 EIGENDOM. EN PACHT Blok V l e d d e r , A- en B - b e d r i j v e n Gebied O p p e r v l a k t e c u l t . g r o n d i n ha P e r c e n t a g e p a c h t g r o n d A a n t a l b e d r i j -ven P e r c e n t a g e p a c h t b e -d r i j v e n l ) Vledder Vledderveen Prederiksoord Nijensleek Gehele blok 1018 290 414 844 2566 66 49 100 58.. 67 77 28 31
62
205 61 36 100 49 • 60 l ) > ^,0/o van de c u l t u u r g r o n d p e r b e d r i j f g e p a c h t . Brons C . B . S . 1 9 5 9 . I l ) B . O . D . , t . a . p . b l z . 4 5 .23
-Binnen het "blok "Vledder" blijkt het percentage pacht grond dan ook uiteen te lopen van 49 in Vledderveen tot 100 in Frede-riksoord (tabel 8 ) , het percentage pachtbedrijven van 3,6 tot 100 in dezelfde gebiedencDe bedrijfsgebouwen zijn, behalve in Fre-deriksoord, naar verhouding meer in gebruik bij de eigenaars . dan de grond. Uit de meer gedetailleerde gegevens van bijlage 13 is af te leiden,, dat het bijpachten van los land voorkomt bij 39$ van de Â- en B-bedrijven in het blok, en wel het meest
in Vledderveen (68$), minder in Vledder (44$) en Nijensleek (36$ en in Frederiksoord slechts bij één bedrijf. Bij de C- en D-.
bedrijven wordt minder bijgepacht, nl« respectievelijk door. een derde en een zesde deel van de bedrijfshoofden.
De zeer grote verschillen in de eigendom-pacht verhouding per grootteklasse, per gedeelte van het blok en per beroeps-groep blijken duidelijk uit grafiek 5. •
EIGENDOM EN PACHT VAK CULTUURGROND' Grafiek 5 0 20 40 '• 60 80 1 A en Bj Si^kSSSL... ^g$»S^>3 1 - 5 ha 5 - 10 ha 10 - 15 ha 15 - 20 ha 20 - 30 ha ^30 ha Vledder Vledderveen Frederiksoord Ni jensleek
t o t a a l
C D i _ 0 20 40 ffgül eigendom ! i p a c h t $§SggJTs ^ ^ :
^ ^ ^ x i ^-•$§$$£^$3 I I ^ ^ ^ ^ J Ä I 60 80 1Ten aanzien van de aard van de pachtcontracten verschaft bijlage 14 nadere gegevens. Van alle gepachte grond blijkt in Frederiksoord 90$ te zijn gepacht met;bedrijfsgebouwen tegen
52$ in Vledderveen, De beide overige delen van het blok liggen juist midden tussen deze uitersten in. Met toenemende bedrijfs-grootte neemt in het algemeen het percentage pachtgrond in de vorm van los land af, met uitzondering van do weinige pacht-grond bij bedrijven van 1 - 5 ha. In het gehele blok is alle
pachtgrond eigendom van in Nederland wonende eigenaren. Overigens is 31$ van de verpachte grond in eigendom bij landbouwers, een
zelfde percentage bij andere particulieren, 26$ behoort aan
24
-."overige rechtspersonen" (hoofdzakelijk de M.v.W. ) en 12$ aan overheidslichamen. Verpachting door niet-particulieren komt . vrijwel niet voor in Nijensleek (2$), weinig in Vledder ('19$) en naar verhouding zeer veel in Vledderveen (78$) en Freduriksoord (99$).In Vledderveen treedt met name de Dienst der Domeinen
als verpachter op, in Frederiksoord de M.v.W.
Als "bijzondere pachtverhoudingen dienen nog te worden genoemd de op "bepaalde "bedrijven en op enkele kavels rustende verplichting van de eigenaren tot betaling van z,g. rogge-pachten aan de N.H. Kerken te Vledder, Diever, Dwingeloo en Wapserveen. Het "betreft hier een zakelijk recht, daterend uit de Middeleeuwen, dat rust op gronden in Vledder, Doldersum en Nijensleek. Er is geen uniform tarief5 de pachtsom wordt
uit-gedrukt in liters rogge, b.v. 1 1 rogge per 10 are, 7"2 1 per. 20,9 are. ;De oudste "boerderij in Doldersum "betaalt f. 50,-:
voor het gehele bedrijf. De roggepachten worden nl. in mei en november in geld voldaan, berekend volgens de geldende rogge-prijs.
go Bedrijfsgebouwen en woningen
De doelmatigheid van bedrijfsgebouwen en woongedeelten van boerderijen hangt nauw samen met het bouwjaar. In dit op-zicht kan men constateren aan de hand van de resultaten van de woningtelling 195^s cL&'t "toen de boerderijen in de gemeente Vled-der iets ouVled-der waren dan gemiddeld in zeven Zuidwestdrentse gemeenten. Dit verschil was echter niet groot^ derhalve dient de ongunstige naam, die Vledder met betrekking tot de kwalitatieve woningtoestand nog heeft, grotendeels op rekening te moeten worden geschreven van de gewone woningen, die trouwens in deze
gemeente veel talrijker zijn dan de boerderijen. Het een en ander blijkt uit tabel 9.
Tabel 9
BOUWJAAR VAN BOERDERIJEN EN GEWONE WONINGEN
Gebied Gemeente Vledder Zuidwest-Drente 2) Woning-categorie boerderijen gewone won.l) boerderijen gewone won.l) Aantal woningen 221 344 • 2751 2425
Percentage woningen, gebouwd vóór 1906 1906- | 1931-I93O j 1945 51 31 13 45 13 13 47 29 13 27 21 16 1946-1956 5 29 11 36
1) Zonder b e d r i j f .
2) Zeven p l a t t e l a n d s g e m e e n t e n i n Zuidwest-Drente i n c l . Vledder.
Brons C . B . S . - w o n i n g t e l l i n g 1956.
25
-D G Cultuurtechnische -Dienst heeft bij de enquête in 1959 omstreeks 94$ van de bedrijfsgebouwen beoordeeld aan de hand van een aantal criteria? te wetens
1. doelmatigheid; 2, onderhoudstoestands
3« grootte van stalruimte, tasruimte en -erfruimte•
De gegevens sub 3 zijn echter in een te gering aantal gevallen op de enquêtekaarten ingevuld om met een voldoende mate van betrouwbaarheid te kunnen worden verwerkt«
Op grond van de beoordelingen sub 1 en 2 zijn de bedrijfs-gebouwen ingedeeld in een aantal beoordelingscategorieën naar beroepsgroep, bedrijfsgrootte en onderdeel van het blok (bij-lage 15)* Hieruit blijkt dat de doelmatigheid in het gehele blok bij 50$ van de A- en B-bedrijven matig of slecht wordt
genoemd, de onderhoudstoestand bij 43$ van deze bedrijven. Bij vergelijking van de onderdelen van het blok komt naar voren, dat de bedrijfsgebouwen in Vledderveen ten aanzien van doel-matigheid en onderhoud relatief de beste indruk maakten, ter-wijl Frederiksoord op de tweede plaats kwam, Nijensleek op de derde en Vledder op de vierde. Naar bedrijfsgrootte.gezien komen onder de grotere bedrijven meer bedrijven voor (- 10 ha 59$) met goede doelmatigheid dan bij de kleinere (< 10 ha 36$). Met betrekking tot de onderhoudstoestand doet zich een
derge-lijke situatie voor (resp. 70 en 40$ goed bij ^ 10 ha en < 10 ha). Bekening houdend met de eigendomsverhouding kan men de samenvatting van tabel 10 opstellen. Hieruit blijkt, dat onder de eigendomsgebouwen relatief een iets groter percentage goede voorkomt dan onder de pachtgebouwen. Niettemin is het
percen-tage goede pachtgebouwen in het blok "Vledder" even hoog als . b.v. in het blok "Hijken". Tevens blijkt, dat t.a«v. de eigen-domsgebouwen tussen de onderdelen van het blok buiten Frede-riksoord geen verschillen zijn te constateren met betrekking tot het voorkomen van goede bedrijfsgedeelten, terwijl in het algemeen de pachtgebouwen in 'Frederiksoord een iets gunstiger beeld vertonen dan die in de andere drie gedeelten.
GOEDE BEDRIJFSGEBOUWEN 1) Tabel 10 Gebied V l e d d e r V l e d d e r v e e n F r e d e r i k s o o r d N i j e n s l e e k Gehele b l o k A, B, C en D 79 32 . 29 66 2Ó6 A a n t a l b e d r i j f s g e l i n eigendom t o t a a l 43 27 1 40 111 goede 2) gebouwen 20 13 1 21 55 1) ouwen ge t o t a a l 36 5 2 8 . 26 95 p a c h t goede 2) gebouwen 14 2 14. 1 0 4 0 1) Waarvan de gegevens bekend zijn.
2) DcW.z. doelmatigheid en onderhoud beide goed.
26
-Door combinatie van C.B.S.- en C.D.-gegevens was het moge-lijk "bijlage l6 op te stellen. Deze geeft de grootte van de
s talruimte aan, alsmede liet benuttingspercentage. De melkvee-stapel kan in het gehele blok nog met 11$ worden vergroot, zon-der dat de stalruimte uitbreiding behoeft. De- ni et-benut te stal-ruimte voor melkvee blijkt in Nijensleek het grootst te zijn
(12$), in Frederiksoord hot kleinst (3$). De ruimte voor stal-ling van vaarzen en pinken wordt overal geheel benut, behalve in Vledderveen, waar bij gelijkblijvende stalruimte nog een ver-groting van deze jongveestapel met 5^$ mogelijk is.
Over de algemene woningkwaliteit kan allereerst worden op-gemerkt, dat de situatie in de gemeente Vledder in 195^ in be-paalde opzichten wel, in andere niet relatief ongunstig was. Zo blijkt uit de woningtelling van dat jaar, dat het percentage éénkamerwoningen (3j4) n üS iets lager was dan dat voor de
pro-vincie Drente (356), maar tweekamerwoningen waren in Vledder
zeer talrijk, nl„ 22,0$. Dit is het dubbele van het provincial cijfer, al was het percentage voor Diever nog iets hoger (23,IJ. Door een gemiddeld betrekkelijk kleine gezinsgrootte en het weinig voorkomen van inwoning in boerderijen, anders dan door de woningnood, was het aantal van 101 vertrekken per 100 in-woners in de gemeente Vledder relatief gunstig. Dit getal werd in Zuidwest-Drente slechts overtroffen door Nijeveen (l06).
In Vledder staat de algemene bewoonbaarheid van de woningen echter nog steeds op een lager'peil dan in de aangrenzende
Drentse gemeenten. Volgens de inventarisatie, uitgevoerd in 1953, waarvan de uitkomsten zijn verstrekt door de Provinciale Directie Drente van het Ministerie van Volkshuisvesting en Bouwnijverheid te Assen, behoorde in dat jaar l6$ van alle woningen in de gemeente tot de categorie "krotten en andere
slechte woningen", hetgeen het dubbele is van het cijfer van de zeven gemeenten in Zuidwest-Drente gezamenlijk. Door een ho-gere krotopruimingsactiviteit is de achterstand van Vledder vrij snel verminderd. Van 1953 tot eind I958 zijn niet minder dan 4O woningen afgebroken of ontruimd van de +_ 100 krotten e.d. De verdere sanering van de woningvoorraad, met name ten aanzien van boerderijtjes, kan volgens het gemeentebestuur / het best geschieden in het kader van de ruilverkaveling. Door
de Maatschappij van Weldadigheid zijn in de laatste jaren ver-scheidene woningen en bedrijfsgedeelten gemoderniseerd in Frede-riksoord en Wilhelminaoord.
Door de naoorlogse nieuwbouw en verbouwingen is het per-centage een- en tweekamerwoningen in de gehele gemeente terug-gelopen van 34 in 1947 tot 25 in 1956. Op dit punt was de
toe-stand in 1947 in Frederiksoord het minst ongunstig (19$)5 in
de drie a,ndere gedeelten varieerde het percentage van 35 "Ln
Nijensleek tot 44 in Vledderveen. Bij de woningtelling 195^ bleek, dat onder de boerderijen de een- en tweekamerwoningen meer voorkwamen (33$) dan onder de overige woningen.
27
-Wat de tegenwoordige situatie in het blok "betreft verschaft "bijlage 17 een soortgelijk overzicht als "bijlage I5 voor de b e -drijf sgeb ouwen. Het "blijkt, dat de doelmatigheid en de onderhouds-toestand van de woongedeelten der "boerderijen in de uiterste rubrieken "goed" en "slecht" een iets zwaardere bezetting te zien geven dan b i j de bedrijfsgebouwen. Respectievelijk kregen 45 en 40/£ van de woningen de kwalificatie "matig" of "slecht". Zowel de bedrijfs- als.de woongedeelten van de boerderijen ver-, tonen in het blok "Vledder" gemiddeld een minder gunstig beeld dan in het blok -"Hijken", indien deze gegevens vergelijkbaar mogen worden geacht, In Ni jensleck is de doelmatigheid van de woningen over het algemeen minder goed dan elders in het blok» De verschillen in onderhoudstoestand zijn tussen de vier delen van het blok slechts gering» De boerderijen in de grootteklasse 5 - 10 ha blijken gemiddeld minder doelmatige en minder goed
onderhouden woongedeelten te bezitten dan de grotere boerderijen. De eigendomsgebouwen bezitten voor bijna 6 0 ^ goede woningen,, terwijl de pachtgebouwen slechts tot 4 5 % goede woningen komen (tabel 1 1 ) , dat is een zelfde percentage voor,de pachtgebouwen als is gevonden voor het blok "Hijken". De eigendomsgebouwen hebben in "Vledder" echter gemiddeld meer goede woningen dan in "Hijken". Het percentage goede woongedeelten van de
pacht-hoeven varieert van 3 5 ^ in Uijensleek tot 55/° in Frederiksoord.
Gebied Vledder Vledderveen Frederiksoord Nijensleek Gehele' blok GOEDE WONINGEN Aanta" "A, B, C •en D 79 32 29 66 206 1 . woningen in eigendom totaal 43. 27 40 110 goede 2) woningen 26 17 21 64 ) gepa totaal 36 .5 29 26 96 Tabel 11 icht | goede 2) j woningen 16 2 16 ••' 9 •• 43
1) Waarvan de gegevens bekend zijn,
2) D.w.z. doelmatigheid en onderhoud beide goed. Brons C D . - e n q u ê t e 1959..
h. Openbare nutsvoorzieningen
Het leidingwater wordt in het blok geleverd door de NoV. V/aterleiding M i j . Overijssel te Zwolle, terwijl de elektrici-teitsvoorziening wordt verzorgd door de N.V. Laagspanningsnetten te Groningen mot uitzondering van de Beverrieten, v/elk gebied.
28
-evenals de gehele gemeente Havelte, van stroom wordt voorzien door de N.V, IJsselcentrale te Zwolle via het Gemeentelijk Electriciteits Bedrijf van Havel te (dit G.E„B, is onlangs over-gedragen aan de Efeselcentrale).
Na de laatste oorlog is het elektriciteitsnet in de gemeente Vledder vrijwel over het gehele gebied uitgebreid. Volgens opgave van het gemeentebestuur waren +_ 25 percelen
(boerderijen en gewone woningen) eind 1958 nog niet aangeslo-ten. In I956 was dan ook 92% van alle woningen voorzien van een aansluiting. Beziet men alleen de boerderijen, dan was hiervan in 1947 reeds 85%, in 195^ 91% aangesloten. In Frederiks-oord bedroeg het percentage aangesloten boerderijen in 1947 al 96.
Volgens de CD.-enquête 1959 was 94% van de A- en B-be-* drijven in het blok aangesloten op het elektriciteitsnet (bij-lage 18), van de C- en D-bedrijven 957°« Set onderdeel Vledder komt tot 91%j Vledderveen zelfs tot 100%. Daar niet van alle bedrijven gegevens bekend zijn, kan het aantal niet aangesloten boerderijen niet nauwkeurig worden opgegeven.
Na de oorlog zijn in het waterleidingnet opgenomen de kernen Doldersum, Vledderveen, Nijensleekerveld en Boschoord
(buiten het blok gelegen) en het Vledderveld ten dele. In de meeste plattelandsgebieden is het waterleidingnet minder ver-breid dan het elektriciteitsnet. Dit was in de gemeente Vledder ook het geval. In 195& was 69% van alle woningen aangesloten op het waterleidingnet. Per 1 januari 1959 was dit percentage reeds gestegen tot 93 (opgave W.M.0.) en bedroeg het aantal hyperonrendabele percelen in de gemeente Vledder slechts 32
(totaal aantal percelen 71l). Thans zijn elektriciteits- en waterleidingnet dan ook vrijwel van gelijke uitgestrektheid.
Ten aanzien van de boerderijen kan worden opgemerkt, dat in de gemeente Vledder in 1947 niet meer dan 53% leidingwater ontving tegen 65% in 195^. Ook op dit punt kwam Frederiksocrd gunstig naar voren met in 1947 reeds 79% aangesloten. Volgens de G.D.-enquête was in 1959 het aansluitingspercentage in het blok even hoog als voor het elektriciteitsnet (94% der A- en
B-bedrijven). Met betrekking tot de watervoorziening komt Vledder-veen onderaan met 91% der boerderijen aangesloten en' Frederiksoerd bovenaan met 97%.
Over de telefoonaansluitingen kan tenslotte^orden ver-meld, dat 19% van de A- en B-bedrijven over telefoon beschikt
(in "ïïijken" slechts 7%)» Op de grotere bedrijven (- 15 ha)
ligt dit percentage aanzienlijk hoger,'evenals in Frederiksoord (33%).
§ 4 ' - P
r° d
uk t i e p l a n e n b e d r i j f s v o e r i n g
a. Aard van het grondgebruik
De landbouwbedrijven i n h e t blok kunnen g r o t e n d e e l s
worden beschouwd a l s weidebedrijven. Het bouwland h e e f t n l .
s l e c h t s een ondergeschikte b e t e k e n i s , zodat de v e e h o u d e r i j
de s p i l i s , waarom de landbouw d r a a i t . 8l% van de c u l t u u r
29
-grond van de A- en B-"bedri j v e n , d i e i n deze p a r a g r a a f u i t s l u i t e n d t e r s p r a k e z u l l e n komen, i s a l s g r a s l a n d i n g e b r u i k . B i t i s a a n z i e n l i j k meer dan i n l i e t g e h e l e D r e n t s e z a n d g e b i e d (55?°) ^n t e v e n s meer dan i n h e t D i e v e r d e r d i n g s p e l ( 7 3 $ ) , w a a r t o e V l e d d e r en Havel t e v o l g e n s de nieuwe i n d e l i n g i n l a n d b o u w g e b i e d e n "behoren. B i n n e n h e t b l o k z i j n de v e r s c h i l l e n n i e t b i j z o n d e r g r o o t . Het g r a s l a n d p e r c e n t a g e v a r i e e r t n a m e l i j k van 75 in F r e d e r i k s o o r d t o t 85 i n ï J i j e n s l e e k , Tuinbouw komt i n h e t b l o k v r i j w e l n i e t v o o r , met u i t z o n d e r i n g van de t u i n v a n de Hogere Tuinbouwschool t e F r e d e r i k s o o r d , d i e n i e t i n de t a b e l l e n a l s b e d r i j f i s opgenomen. Men kan c o n s t a t e r e n , d a t h e t b e d r i j f s
-t y p e a l l e e n i n h e -t o n d e r d e e l F r e d e r i k s o o r d o v e r e e n s -t e m -t me-t h e -t n o r m a l e b e e l d van h e t D i e v e r d e r d i n g s p e l . Tabel 12 GEONDGEBRUIK Gebied V l e d d e r V l e d d e r v e e n F r e d e r i k s o o r d N i j e n s l e e k Gehele b l o k Z a n d g e b i e d l ) ?\ D i e v e r d e r d i n g s p e l O p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d i n ha 1018 29O 414 844 2566 79O46 29726 P e r c e n t i n bouwland 20 18 25 15 19
45
27
a,ge c u l t u u r g r o n d g e b r u i k a l s g r a s l a n d 80 82 75 85 8155
73
t u i n g r o n d r ' -0 0Bronnens C.B. S. mei 1959?. 1) m 0 1 1955 2) mei 1957.
Uit bijlage 19 blijkt tenslotte, dat de kleinste bedrijven (l - 5. lia) relatief veel grond, als grasland in gebruik hebben (86$), terwijl dit percentage voor de grootste bedrijven (^ 30 ha) niet meer dan 68 bedraagt.
b. Het bouwland
De belangrijkste akkerbouwgewassen zijn de voor de gemengde bedrijven op de zandgronden gebruikelijke haver, rogge en aard-appelen. Met deze drie gewassen wordt 79$ van het bouwland
be-teeld. De, voederbieten bezetten 10$ van de oppervlakte. Wat betreft de verhouding tussen het areaal granen en hakvruchten, deze blijkt tamelijk uiteen te lopen in de vier onderdelen van het blok. In Frederiksoord verbouwt men relatief veel hak-vruchten, in Vledder weinig. Dit blijkt ook uit een vergelij-king met de gemiddelden voor het zandgebied.
- 30 T a b e l 13 BELANGRIJKSTE AKKERBOUWGEWASSEN Gebied Bouw-l a n d f g r a n e n i n h a I P e r c e n t a g e bouwland b e t e e l d met h a k -r o g g e | h a v e -r v r u c h t e n aafcLap1 v o e d e r -p e l e n ( b i e t e n V l e d d e r V l e d d e r v e e n F r e d e r i k s o o r d N i j e n s l e e k 202 51 105 125 68 54 56 60 33 . 23 2 0 25 32 27 25 31 31 43 44 38 22 30 22 24 7 13 12 13 Gehele b l o k 483 Z a n d g e b i e d l ) 35571 62 '62 27 29 37 37 23 10
Bronnens C.B..S. mei 1 9 5 9 , mei 1 9 5 5 .
Op de k l e i n s t e en de g r o o t s t e :b e d r i j v e n ( l - 5 b-a, r e s p .
- 20 h a ) v e r b o u w t men meer g r a a n en m i n d e r h a k v r u c h t e n dan op de t u s s e n deze u i t e r s t e n g e l e g e n b e d r i j v e n . De v e r s c h i l l e n b e l o p e n 5 - 1 0 $ ( b i j l a g e 2 0 ) .
c . De v e e s t a p e l
Van de v e e s t a p e l i s h e t r u n d v e e v e r r e w e g h e t b e l a n g r i j k s t e . Tabel 14 g e e f t een o v e r z i c h t van de m e l k v e e d i c h t h e i d i n de
v i e r d ü l e n van h e t b l o k . Tabel 14 RUNDVEEHOUDERIJ Bero A en B C D e p s g r o e p 1-5 ha 5-10 h a I O - I 5 ha I5-2.O ha 2 0-30 h a ^30 ha t o t a a l Vl'édder Vledderveen F r e d e r i k s -o -o r d N i j e n s l e e k ^ 1 ha ^ 1 ha A a n t a l b e d r i j -ven 14 73 62 33 17 6 205 77 28 31 69 22 24 B e d r i j v e n mot m e l k k o e i e n c l ELÏ1 T Cl ~L b e d r i j -ven a a n t a l m e l k k . p e r b e d r . 13 3 69 8 6 l 12 33 16 17 18 6 35 199 12 '76 12 28 10 27 14 68 12 18 3 12 2 A a n t a l k o e i e n 100ha c u l t . -grond 92 93 95 92 82 89 91 '-88 95 91 94 83 53 : m e l k -p e r 100ha g r a s l . + kunstw. IO7 114 116 110 99 130 112 110 115 122 91 93 66 P e r 100 m e l k k o e i e n a a n -t a l . k a l -v e r e n a a n -t a l p i n -ken 65 42 53 37 54 47 58 47 59 4 8 54 43 5ë . 44. 58 4 9 51 30 49 4 1 57 4 5 60 38 63 67 B e d r i j v e n met mes a a n -t a l b e d r i j -ven _ 2 4 4 2 — 12 4 2 6 2 2 t v e e s t u k s m e s t -v e e p e r b e d r . _ 3 1 2 2 — 2 2 — 1 2 3 5 Brons C . B . S . I959.
