Nitraatvergiftiging bij rundvee als gevolg van hoge nitraatgehalten in graslandprodukten

w

PROEFSTATION

VOOR

DE

RUNDVEEHOUDERIJ

NITRAATVERGIFTIGING BIJ

RUNDVEE

ALS

_GEVOLG

V A N

HOGE NITRAATGEHALTEN IN

GRASLANDPRODUCTEN

J

W

Willemeen

Ing.

PROEFSTATION VOOR DE VEEHOUDERIJ

NITRARTVERGIFSIGIMG BIJ

RUNDVEE .RLS GEVOLG VAN

HOGE NI'I'RAATG~EHR.LSE1V

ITT

GNASLANDPRODUKTEN

W.

Willemsen, Ing.

INHOUDSOPGAVE

.."---...---*

2.

ALGEMEEN

m"...-m-"mw

2.

l, Verschijnselen van nitraatvergiftiging bi3 rundvee

2. 2,

Bitraat in de plant

3.

BEDRIJVEN MET MOEILIJKHEDEN

---*---

4,

ONDERZOEK VAN

DE

GRASMONSTERS

-w---

4,

1.

Gevraagde gegevens bij de monstername

4.

2 .

Analyse van de monsters

4, 3.

Verkregen gegevens: gemiddelde graslengte, stikstofbe-

mesting, droge

-

stofgehalte,

ruw

-

eiwitgehalte, ruwe

-

celstofgehalte, asgehalte, voeder-

waarde, kaligehalte, magnesiumgehalte,

?O

K

x

70

rem

5.

NITRAATGEHALTE IN WEIDEGRAS

OP

"

:DE

OIiDE:

WEISE

"

U I I - ~ - - I ~ - 1 ~ - - - I 1 - I m . - - ~ - - - ~ ~ - - - ~ - ~

5.

1.

Algemeen

5 ,

2.

Proef

objecten

5.

3.

Nieuw grasland

6.

TOELAATBARE NITRAASGEITALTEN

---m.---

6.

1,

Gras voor bewei-ding

6.

2 .

Gras voor ruwvoederwinning en (zomer

) s

talvoedering

6.

3 ,

Verschil weide

-

stal

7

e

PREVEMT

IEVE MAATREGELEN

- I - ~ - P m * - - - I - - -

8.

SANENVATTIMG

EN

COMCLUSIES

I U ~ * - - - - ~ I - - ~ I I - I - U - - -

LITEEIATUUR

- - . . " ~ ~ L . m - - -

l,

INLEIDING.

In de stalperiode 1968/1969 deden zich op een paar bedrijven ziek-

teverschijnselen bij het vee voor ten gevolge van het vqeren van hoai

met een te h'oog nitraatgehalte. Het hooi bleek in beide gevallen afkoms-

tig te zijn van nieuw ingezaaid grasland. Voor de inzaai waren grote

hoeveelheden organische mest gegeven.

Aangezien de graslandverbetering de laatste jaren grtte belang-

stelling heeft en de praktijk de mening is toegedaan dat men juist bij

hesinaaai en bij inzaai van nieuw grasland grote hoeveelheden organische

mest kwijt kan, is aan het gesignaleerde probleem direct de nodige aan-

dacht besteed.

Om maatregelen te kunnen treffen was meer inzicht nodig omtrent

nitraatvergiftiging bij rundvee ten gevolge van het voeren van grasland-

produkten en de hoogte van de nitraatgehalten in weidegras. Bet probleem

werd als volgt aangepakt.

L ,

Met behulp van de desbetreffende regionale consulentschappen zijn

gegevens verzameld van bedrijven, waarop zich in de stalperioden

i968/1969 t/m 1970/1971 ziekteverschijnselen bij het vee hebben voorge-

daan tengevolge van het voeren van geconserveerde graslandprodukten

met

te hoge nitraatgehalten, Daarvoor werd een enquêteformulier gebruikt,

zoals op bijlage 1 is weergegeven.

2

Met behulp van enige regionale consulentschappen zijn in het voor-

jaar van l.96Y9 het najaar van 1969 en het voorjaar van l970 grasmonsters

genomen van >ercelen nieuw ingezaaid grasland, waarvan bekend was dat

daarop vooraf veel organische mest was toegediend. Van deze monsters

werd naast het normale onderzoek ook het gehalte aan nitraat, kali en

magnesium onderzocht,

3

e

Van een in 1960 t/m 1968 door de Nederlandse stikstofmeststoffen-

industrie (~rnf,

dr. Th, de

root)

uitgevoerde beweidingsproef op

fslUe

Olde Weije"

"c

Vaassen, waar'bij een normaal en een zeer hoog stik-

stofniveau werden vergeleken, werd het verloop van het nitraatgehalte

van het weidegras in het weideseizoen nader bestudeerd,

Gaarne betuigen wij dank aan allen, die door het beschikbaar stel-

len van gegevens of

op

andere wijze een bijdrage leverden aan het tot

Door het rundvee opgenomen nitraat wordt in de voormagen omgezet

in 'nit-riet. Juist dit nitriet is erg giftig, Als in het spi jsverterings-

kanaal een op66nhoping van nitrlet ontstaat wordt het namelijk opgenomen

$n

de

'blo~dbnari. Wet verandert daar de rode bloedkleurstof hemoglobine

in het roestbruine methemoglobine e n belemmert daardoor het zuurstof-

transport door het bloed.. Als ca.

'759-$

van d(? zuurot,of in het bloed

vervangen is door nitriet treedt bij het rund verstikking op. De ver- schijnselen daarvan zijn, ademnood, versnelde ademhaling, verhoogde polsslag en blauwkleuring van de slijmvliezen, tong en uler. Tevens zien we bij het dier diarree, herhaald urineren, verminderde eetlust, nlgeme-

I ne zwakte, trillen, een wankelende gang en schuim op de mond

(l),

De

dieren kunnen ineens doodvallen. SJorden letale (dodelijke) hoeveel-

heden nitraat vers%rekt dan kan na een paar uur d.e dood intreden (2). 2. 2. Nitraat in de plant,

- - * - - " " " - - - m , - - - - , m - - - -

Stikstof wordt door de plant voor een groot gedeelte in de vorm

van nitraat

(NO:)

ionen opgenomen. Ilct is normaal dat in

een

plant een

hoeveelheid nitraat aanwezig is; in een jong gewas meer dan in een oud,

uitgegroeid gewas. Uit onderzoek van Van Burg

(3)

blijkt zelfs dat het

nitraatgehalte in gras, bij een bemesting

met

kalkammonsalpeter en ook

met

kalksalpeter,

een goede maatstaf is voor d e stikstofvoorziening van

het gras. Hij vond dat voor het verkrijgen van een maximale opbrengst

een nitraa$gehal-te van

0,6$

i.n de drogn stof nodig is. Hogere gehalten

wijzen er op dat meer s.tikstof is toegediend dan de.plant onder de gege-

De gegevens v a n d e a f z o n d e r l i jka b e d r i j v e n

(

l t / m 1 9

)

worden i n b i j l a g e 2 v e r m e l d , Omdat sommige gegevens n i e t meer t e a c h t e r h a l e n w a - r e n , z i j n zo n i e t .van a l l e b e d r i j v e n even v o l l e d i g .

Ih

t a b e l l z i j n de gegevens u i t b i j l a g e 2

s a n c ; . n ~ . - a % j .

Opgemerkt moet worden d a t h e t n i e t z e k e r i.:, d a t i a d i t o a . 6 r ~ i c h - t a l l e N e d e r l a n d s e b e d r i j v e n met d e s b e t r e f f e n d e m o e i l i j k h e d e n z i j n opgenomen.

U i t t a b e l l komt h e t v o l g e n d e n a a r v o r e n :

I n de s t a l p e r i o d e n 1960/1969 en lq69/1970 kwamen de m o e i l i j k h e d e n a l l e e n op zandgrond v o o r ; h o o f d z a k e l i j k i n h e t z u i d e n e n h e t o o s t e n v a n h e t l a n d . I n d e s t a l p e r i o d e l 9 7 0 / l 9 7 l kwamen ook twee g e v a l l e n v o o r op k l e i g r o n d e n e e n geval. i n h e t noorden van h e t l a n d , waar eer1 prod.uk.% v a n e e n p e r c e e l . g r a s l a n d op ee:n v l o e i v e l d v a n e e n a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k wa,s g e v o e r d ,

I n l 6 van d e

1 9

g e v a l l e n z i j n de m o e i l i j k h e d e n o n t s t a a n d o o r h e t v o e r e n van h o o i met e e n t e hoog NO g e h a , l t e . I n é é n g e v a l was h e t voor- d c o o g k u i l , i n Qón g e v a l v e r s g r a s

7

Westerwolds r a a i g r a s

)

e n i n é é n geval. o n t s t o n d e n . de moeil.ijklieden b i j b e w e i d i n g v a n g e r s . t o p s l , z g .

Op

14

b e d r i j v e n was h c t d e s ' b e - t r e f f ende produkl; afkorns t i g v a n rzieuw i n g e z a a i d g r a s l a n d .

Be n i t r a , a t g e b a l t e n van de d e s b e t r e f f e n d e p r o d u l t t e n waren i n h e t algemeen b i j z o n d . e r hoog. I n l 2 van d e

1 9

g e v a l l e n l a g h e t boven d e

3%)

i n d e ds.

I n h e t algemeen i s z e e r zwaar met s t i k s t o f ( k u n s t m e s t i n c l . o r g a - n i s c h e m e s t ) bemest,

Sn d e s t a l p e r l . o d e 1969/1.970 z i j n v o o r r i a m e l i j k melkkoel.en g e s t o r v e n , i n d.e b e i d e and.ere s . t a l p e r i o d e n s t i e r f v o o r n a m e l i j k jongvee,

Op enke1l.e b e d . r i jvexl hebben a l s g e v o l g v a n n i . t r a a . k v e r g i f t i g i n g eiQn o f meer d . i e r e n verworpen,

W b e l 'i ( Nr. b e d r l j f --p 1968/1969 1 2 1969/1970 5 4 5 6 7 R 9 10 11

eevens van b e d r i l v e n me't m o e i l i ~ k h e d e n I n de s t a l p e x l o d e n 19t

Gelderland

/

o m a O v e r i j s s e l zand N. Brabarli O v e r i j s s e l Overijssel N. Brabant aand sand zand Band N. Drabant h o o i h o o i Westerwolds r a a l g r a s , v e r s zand ho01 ho01 van t c t r a - p l o l d I t a l i a a n s r a a l g r a s h o o i voordroogkuil met 7% d s . Geldorland zand

l

l

h o o i mn t e t r a - p l o i d I t a l i a a n s r a a i g r a s nieuw i n g e z a a i d g r a s l a n d , I e snede nleuw sngezaaid g r a s l a n d , I e snede stoppelgewas na wintertarwe I e snede oud blijvend g r a s l a n d , 3e snede 28-7 gemaald nzeuw ~ n g e z a a i c l g r a s l a n d , I e snede 20-7 gemaard nieuw i n g e z a a i d g r a s l a n d , h a l f aug. ingeschuurd nieuw i n g e e a a i d g r a s l a n d , 2e snede nieuw i n g e z a a i d g r a s l a n d , j e snode Limburg

1

zand

1

h o o i + maai- oud b l i j v e n d

kneus kuil.

1

g r a s l a n d 14

1

O v e r i j s s e l

I

zand / h o o i Iimburg Utrecht 15 hooi van t e t r a - p l o l d I t a l i a a n s nieuw i n g e z a a i d g r a s l a n d , I e en 2e snede nieuw ingenaaid g r a s l a n d , I e snede zand zand n-reuw I ngesaaid g r a s l a n d ho01 h o o i nieuw ingenaaid g r a s l a n d , I e snede nleuw Ingeaaazd g r a s l a n d , 5e snede h e r f s t 1967 i n g e z a a i d hooi: 1 , 4 7 maaikn.k.: 0,24 3,35 /l969 t / m 1970/1971.

16

1

Limburg

1

zand

rs

1

nieuw i n g e z a a i d

1

gra.sland, I e snede 17 Gelderland komklei b l o o t h o o i 5, h e e l oud g r a s l a n d 1 R Groningen zand h o o i nieuw i n g e z a a i d

g r a s l a n d , j e snede l 9 Utrecht r i v i e r k l e i h o o i h e e l oud g r a s l a n d

-. .P-- -

1 ) organische mest .i. kunstmest voor desbetreffende snede 2) werd beweid i n november

7) + BBn verwerper 4) + d r i e verwerpers 5) met 30 A 4% muur NO - g e h a l t e Kg N p e r ha l ) pradvkt =n de d s i n $ zwaar bemest zwaar bemest 210 127 175 160 58 zwaar bemest 140 Aantal g e s t o r v e n d i e r e n melkvee jongvee - 4

4

8 OiIDERZOER VAN

DE

GKASMONSTl3RS,

4,

l,

G e v r a a g ~ ~ - g g ~ p 'bi,i de monstername.

L- Naam en adres van de boer.

--

Datum van in- of herinzaai,

--

Datum van monstername,

--

Gemiddelde graslengte bij monstername.

--

'Voorvrucht.

--

Botanische samenstelling van de jonge grasmat.

Hierbij ging het vooral om de onkruidbezetting en de vraag welke on- kruiden het meest voorkwamen.

--

Stikstofbemesting inclusief o.rganische mest,

4.

2. Arialyse van de monsters.

Maast het ds-gehal%e werden bepaald:

het zandgehalte in het verse materiaal, het N03-gehalte, het ruw-eiwit- gehalte, het ruwe-celstoîgehalte, het asgehalte, de voederwaarde (vre en

ZW)

en het percentage kali

en

magnesium, alles in de zandvrije droge

stof,

4,

3,

Ferkregcecee-D

De

volledige gegevens van het onderzoek in de drie genoemde peri-

oden nel, voorjaar 1969, najaa-r l969 en voorjaar l970 worden resp. in

de bijlagen

3,

4

en

5

gegeven, Hierbij moet worden opgemerkt dat niet

steeds alle gevraagde gegevens helemaal volledig zi.jn. Vooral van het

voorjaar 1969 ontbreken nogal een aantal gegevens.

Op

een enkele uitzon-

dering na zijn doe monsters genomen van de eerste snede.

Soms is vooraf wel eens getopt. Znkele monsters zijn van

de

tweede snede

genomeli, Ejen korte samenvat ti-ng van d e onderzoekresul taten wordt in

tabel 2 gegeven.

Gemiddelde grnslen&g,

---*-.I--,.- "--.-I M

De grasmonsters zijn grotendeels genomen toen het gras in het wei-

destadium was. In uitzov.ideringsgevallen was

het

gras te kort

(6

cm.

)

of

te

lang

(17 cm.).

Dr.:

iiccveell~oi~l

o~gaaincha

L ~ C L J ~ d i . ~ op d fs verechillerrd

e

;psrntil@n

is adangnwand, was p i o t t >*,c

L

bcksnd

De cijfern i i j r r verkrcgc.r: 3,nn d e .

hand

van schn-btingor, peven &an sok niet mbfj3. d n n

een

pluhaal inzichti,,

Voor

d e

berekening van de hoeveelheid

N

is rekening gehouden met

de

soort mest en met de werkingscoëfficiGnl.

De eventuele stikstofleverantie van de bodem tengevolge van de voor- vrucht is buiten beschouwing gelaten. De cijfers laten duidelijk zien dat he% nieuwe grasland zwaar tot zeer zwaar met stikstof bemest is. Dat is het gevolg van het feit dat de boer, bij het bepalen van de hoe- veelheid kunstmeststikstooP, geen of onvoldoende rekening heeft gehouden met de stikstof die reeds met de organische mest werd gegeven. Bij voor- jaarsinzaai is zwaarder bemest dan bij najaarsinzaai.

J2 C? G o o O E .d tri 2 2 -U r; - :-i o* m $4 i=

g

0

"

p 5 Q -13 -i z2 r; @ U2 'n a 24 R r ; 2 d @ 4 o N C FI a O m .d on s2 =: O Ei . . . A 'A . . . L n " c2 v h .za 0i , - " . C A A A A

c

9 5

'

n 3 W L L ~ ~ TAi Lr\

.

G .d O G C S @r i d _ ; Q c @ > b \ m m m * a . r - h - L Q m .

;

Tl < T t p r d i ; k 4 9 . d O A A c.. n C h h l a h ? C ? r; d m 6 -n 2 E3 Z A ' ; ~ ~ L C A J S i q m u 3 ~ ~ - m

c

c R d 6 -ri O F! -r; W L- V T - ~ > T - f 3 f r I f f - c3 d c; 59 .d 6 .T

s:

.n d -2 a 0 C;\ r- T T - O l k O W T Î I ù 7 B C h Q P - 3

s C i

2 d . r i O G F m2.G i- f \ i o c N * - N - !

-

_{+ g m} n - E O S a r g

a + n ? h ? '

- c j C $ 2 Fi K ì P - 62 O m r c h ~ - 1 n f i :C b C Q -.., G2

-

2 :

a - 3 2 T 3 3 'Q O a C U v v w w w w v ' - - ' C n O -d 3 0 2 - d

G 4

2 .-lW W V 0 Cu T c 3 K ? V o < ~ W . 42 -z2

g

g

G;o

S - 3 G O G @ 'r3 n h h m > C u ? a

2

k . f ) @ @ e ; G 0 - C @ 9 C) 3 T- x - - w L n a 8 m i ~ r - ' & O c1. S2 h o n > & = @ R Y @ rl N L : T- i Y \ i i l C C T - : i N ' \ a v - C \ i ' Q ~ - C T - 0 2 2 2 @ 2 3 + s

.

c r; T3 E

a

C & m , = ; m ' n -p a 2 - 2 - 3 Li

-c

@ 3 o -d \- .r- 22 6 F.9 3 C 9 O n n n n A - 5 -P

" - 5 :

g

s s ,

& T i d 2 n ' n C h O U n 0 7- m Ci O Ci i5 G G

E @ - 3 * g

6 m y *;t 3 .G 0 h?

-

-3- OJ 20 s! T ; ^ m P o c j C m - 3 @ 'Q h 0 . p G , O J y A D> X =. G W, a -i3 r< -+ 3 d G 8.3 m h n n n K ì p . i - M C \ ! h ? @ J ~ L n O n 0 uf

d g

@ $ r ! m c N d O N 0 G T- T ~ 7 ~ xT-j I 3 a r T ? - - 8 I N d _Q ~2 :c 6- 4 2 T j 0 S

g

a

3 N > r n m $ * 13 O \3 " O q, a O i ,- C \ ! * i 5 r 01 R ~ ? T T (i d t I D - N W - o - - a i3 C 0 ~ 3 r n g v, v . d g j @ O ** O L3 W C h ( ~ . ; - T - C \ T - - L C ~ M C O ' - 3 P- ;a 2 op^^; h 0 G .h -i- i i 7 0 - V O W V W W V G W W L ~ G\ , E c z \ ~ p ~ o 2 . 4

r--:

$ 3 m ~ r: V V V V - 2: d r r ï - C h C U I V C Y 3 - 3 =r- I ; Q - = ; 1 ' i O C 2 N Q 2 : ; u 2 0 i , r J ~ o w w

..

O O \ Q y . CLI c3 -'a i

-.

*. 'r: G \? G C i ? C \ J - W C , ? r . i - í h O. * - i - i-i G = d @ o e:z

g - > z

*

L2.d C e

-

T - L ~ ~ T H ~ - - C \ I ~ ~ - @ . J C % ~ O* f T r2 - d 0

8 - S

, - d @ .dr.? g ! < $ 2 W * N @ r

>

, - $ J --'j C ) < C p 5 C i r : o 0 @ - ~ 3 5 r i z r i 02," ly F 2 R 5-3 -:F -?in_

e

,i; % ; A - j : ; < $ . L 3 " 2 . 2 " c ? q O r ; $ L' 6 O . , c : ~ . 7 0 C ~ , Z q @ - J a 5 0 2 C @ 22 o c~ + i a - m . & v F i g - . j T j a . r i 0 - 2 C 03 - p ' o d3 C 3 C O G ; - F: f a v-4 -0 J 5 3 L2 iI r : l í - p 3 Q C F d k @ ) f ; - P c u 2 ç 3 m C r i H : O g ] c r i * v C . ~ & I (3 %.d @ @ r : C CO t? 04 C 0 0 2 d O r - 1 -" R O O S O O F i E ->2 O e

g

3

-3 3 82

>

c.-- L e> z -:p 4 -J c F2 d o m 8 N E> 3 r; mg o 2 2 2 -s 'i O 5 +, 4 'd @ 8 & $4-2 g . ,-'E,r; d

g%+

E 8 S-! O O G '3 W 0 1 d @ C S I C E O O . C @ C9 =2 t r i T2 O -4 1-1 o .d R F.3 4 Q 1

o 9 t 2

- 2 2 u a r4 3 rn a o - P

z

OB -?J e -:J

c:

p , , -;2 0 'O 0.2 o C a G c 'r3 C; b\ 3 k $ d . d ] o @ t i c ;

&.?,$,-Q

c3 & - - n 3 d

n_

d F.! 2 - 0 $ 2 F q x

>

H

d R 1 Cii W rs' ,k, & i & -;J

d F- :, G @ O ~ R > k.7 9 o O 0 w . ; i s : i g g @ - % @

C3 N Z F i Q G * . X ~ i ' r ? b.? -e: & U > @ $c 9 i = R d 9

EEier zal tevens sprake zijn van stikstofleverantie door de bodem in ver- band met de voorvrucht.

In alle omstandigheden zal echter een geringese lichtintensiteit

in het najaar mede een rol hebben gespeeld,

(T),

In tabel j worden de NO3--gehalten in klassen verdeel&*

Tabel

3,

Freguentieverdeli.ng van de NO3-gehal-ten in de ds van de

grasmons ters

,

per periode eri totaa,l.

N03-gehalte in de zundvrije droge stof. ,Jaar One c h r & j

-

O,

60

0960- l,OO- l , S O - 2,OO- 2,50- - ving O999 1943 1999 2949

2999

3900 Voorj,

1969

aantal

4

2

I

4

Najaar 1969 aantal 2 l

6

4

6

l 2 Voorj. l970 aantal

I

3

4

3

I

l Totaal

1

8 l2 2

6

2 2 l4 2

6

Ult deze tabel bli-jkt duidelijk dat het NO3-gehalte van de gras- monsters in het najaar van 1969 in het algemeen hoger heeft gelegen dan

in de beide andere perioden. Van R%$ van alle grasmonsters was het

NOj-

gehalte in de zandvri je ds hoger dan O p GO'j"o, bi j

'(070

was het hoger dan 1,000/o en 2276 had een NOT-gehalte van 2,0070 of meer,

In

figuur l is het NO?-gehalte van het gras uitgezet tegen

de

hoe-

veelhei-d

N

per snede per ha. Ket blijkt dat er nauweljjks van een ver-

band gesproken kan worden. Rij eenzelfde stikstofbemesting is er een

zeer grote spreicli-ng in NO3-gehalten. De stikstofbemesting is in

u

echter geen goede maatstaf voor het totale s%lkstofsanbod van

de

plant. Sn de eerste plaats is er een schatting gemaakt van

de

aangewende

hoeveelheid organischn mest

en

in de tweede plaats is er geen rekening

gehouden

met

de s tiks tof leverantie door de bodem,

Van de percelen waarvan het gras een NOg-gehalte in de zandvrije

ds had van meer dan 2,00$ zijn in tabel.

4

cen aantal gegevens vermeld

ter analysering van de omstandigheden waaronder de desbetreffende

Nog-

gehalten zijn verkregen.

Ook aan de hand van deze tabel worden geen aanwijzingen verkregen

over de omstandigheden uaarondér hoge mtraatgehalten

in

het grss aptre+

den, Bet blijkt dat hose nit~aatgehalten voorkomen:

-

zowel bij abnorrnaa,l hoge, al*,, j i j lage stikstofglftcn,

-

zowel biJ herinzaai, als bij inzaai van bouwland,

-

zowel bij geen, als bij vee2 onkruid,

Uit het voorgaande is duideli jk gebleken dat in gras van nieuw in-

gezaaide percelen hoge tot zeer hoge NOT-gehalten kunnen voorkomen.

Een (te) zware stikstofbemesti-ng is hiervan niet de enige oorzaak.

De stikstofleverantie door de bodem ten gevolge van eerdere bemestingen en/of vertering van de oude zode en de lichtintensiteit zijn factoren die mede een rol. spelcn en moeilijk zijn te bepalen. Dat de praktijk met deze factoren rekening moet houden is zonder meer duidelijk, Door verder onderzoek zal getracht inoeten worden te komen tot een nadere analyse van die factoren.

'ha l - k e :3.17. Geri, g r a s - lenr&e _b I n cm, T i j d i n z a a i - Onkruiden, bemonst e r i n g i n ù.o@en,

4

'1 veel. muur, k o r e n b l , , riie l d c CO v r i j u c l

,,

wc e n 207

1 1

@m

s l a n d

5

3

2

574

rizu~lr

1

O0 g r a s 1 , blndk,

119

geen

(57;

1 ~ 1 a v e r )

:

92

i

15

-Larwe i 126 i geen

115

12

[<ra

s l a nii 6

5

geen

102 12

,-m

s l a n d 50 muur, b:inand.netels ( i e t s k l a v e r ) 85

l5

~i,arciappelen

7 6

1

59,

l

O$ muur 92 12 'ccaiiwe 12

6

geen 2 5

I 1

l:,-unst?i~e i d e 62

l5

-

20% m . ~ ~ u r 298

15

g r s s l , , s t ,kn,

5

6

10

-

15% muux e n brandne t e l s

IIe t ruw-eilnri -tgelial'le v a n de mons%ers was i n lile t algeïneen b i j z o n - d e r hoog, S l e c h t s i.n 66n mons-ter 172s d i t g e h a l t e l a a g . I n a l l e d r i e p e r i o d e n lag he-k ~;enii.ddelde re-gelial-kc. b e l a n g r i j k boven de 20% i n een aan-tal. rnonnters wnri, he% z e l f s 11oger dan

30$,

I n goed weldegrr?,~ moet een re-ge.iialte van ca 20% i n de d s n:Ls n o r m a l trorden 'oescliout?rcl.,

R u v ~ c - c e l s t o f ~ ~ ; c h a ~ l ~ ~ e o

- ~ w - M - Y U W - - U - ~ Y - W ~ I . . w

l ï e h r c - q e l ~ r ~ l t e .van de mons-kers was gomiddelcl goed; van e e n aan.i;al

monsters was he-t ecl~tcln wa-'r; l a a g , Goed weldegras heef-krnor~nanl e e n rc-gelial-i;e v~xn c:~ lil - i o % ca 229

i.n

de d s ,

:\,s, ,ehal-ke ,

-.%.---.-"---.m

Hei; ~ ~ s g e 1 i a l i ; c van CIC mons'l;ers l i g t over h e t algemeen op e e n nor- m a l peil., il:~~lrel-e rnons-tera hadden e e n l a n g , e n k e l e a n d e r e e e n ksoog 8,s:~- h & ~ t e ,

Deze

vej:scllilïen worden v e r o o r z a a k t door h e t g r o t e v e r s c h i l i n bemes-kin[; e n / o î i n bemes LingsL oes h n d - ,van de grond,

?li-t dc gegevens a ~ > , ! , n ~ ~ a n c i e vrc ei1 ZIJ/ b l i j k - l cla-t hek (gras e e n nor- male xi?"cmc:L:iwaarde IiatL e n oen

in

h.ct algerneem abnorma;il. lioog e i . t ~ i i ; g e - Irlalte

,

%)c e i w i i-ze'ci,iecltraarde vc?nhoudiyig was b i jncn s bceds nauw,

Be zemiddelde a n r t l y n e r e s u l t n ten vc~n de

monx

kers van liet na j a a r 1969 Ge- ven een v ~ l e

-

%w -\rcrhoudiiig van

l

: 2,3,

F i g u u r

1

Verband sti

kstofbemecting

en RIO3-gehalte

:iehl, lci31igelial-blie van de alons kers l a s over ;.ie% algclneen bi.,jzonGc~ hoog (r;el~iiddclcl

4.,

5';0

li i n dc d-a) , Om r i s i c o ' s i11 vcrb2<iiii iic l c2c gczotzd.-

h c i d van he-i; rundvee ( o ~ E ~ . v e r l a $ . n g vali de 1 ~ ~ ~ - i 3 e l a ~ x 1 - ~ ; i n ~ ) -ie Depedcen, moel; vermecle~i ~rorclcn dLit hc-L M-gebal-te i n g r a s Iiogcr ~rorci-i; dan i z o i l i ~ i s

voor een o p - t l ~ l ~ ~ l e p ~ o o d u k t i e , H o e ~ ~ i e l lzet K-;;eZzi+l.i;e i n ~ ~ c i d - e g r c ~ s i,í'haizl,c- li j11

is

vain lic

t

g r o e i s tadizziii e n de groeisnellici.d, l<[ic~~? Gcs tel12 ~rordoiz dn-l;

1ieL optiinale lcnli{;ehdl-te i n weidegras op ?,O% K i n dc ds I.i";.i ( 2 ) . 'ihn de i n he-i; voor-. en na, jaar van

1969

e n i n lie

t

voor jaar V ~ J I -I

970

::eno:nexi

gr~~sriio~in-ì,em lieddden r e s p ,

6619,

goen e n %wee mos?s"i;crs e e n I,r4ll.:;ehcdlle i n i e d s I n p r c2asi

y/,,

1Ic-i; ;:er:idC?eJ_cle ?'tg-,nellal-l van d e monsJ~ess

.tr?,s

:;oecl, i J s tr2,rc.n en- lcclc ~ ~ i t s c l z i . e " i ; e r s n a a r boven e n e n k e l e n a a r bcneclcn, I n h o e v u r r c h e i Il{;-gehl,l. t e i n lze l w e i d e p a s volc\oeizde i s , i n verbl',nd mcpl Ce cczond;ieiC!

v~an do d i e r e n , hcngl ai' van de hoogke v011 hel; T~~y-~:ehal.le e n vnsi hc-i; ze-

e n hc

t

X-::ohalSe v ~ ~ n ]?c-l {;:'ras, bharma-te he-t prodal: i; ',? I< x ;J zhe p o -

t o r wo?$-i;, moe-t he-t 11g-zehal.Le hoger z i j n , Globaal l;Jsn woxden ~enLe3-d

dn-h ces, Tig-gehalte vs<n ca O,20

-

0,232 ~ ; o e d i s ,

i:r

lcunnen z i c h ccll"i,cr

dan nog onstandig1.ieden voordoen waardoor

hct

noodzz,lceli j b i.s d e d i c r e a rflagnesiuin t e vers-Lrelc&en. L; ;EC x ' J r e . L, , -, , ! " , , , , ,

ilangezien hei; 2roiluk-b van 'jj 1';

x

, J re oen be1an;;;o:i-jlr ,c:ecevei? i s

in verband ine% de mogel5.jlc.rheid. var; h e b o p r e d e n vaJn k o p z i e k t e , werd. d i l

van

a l l e moìiw-tors berekend, U i ' c de gegevens b l i j k t il.ai, doze l raar cl en i n h e t algemcen b i j z o n d e r boog w a r e n ,

I n f i ~ u u r 2 zijr1 de produkteen van $7 W ::r ;', r e van clc gjnasi~uns-be~:s

uit;cczc"i;i;egciz [Ie liij,-phal-lei? i n de d s van he-l

:;rus

(ligtrui: van !:eiiip,j

.

Ui-t deze í ' i [ p ~ r b l - i j k t d:? l he t groots-Lo g e d e e l t e van. de p e r c e l e n w;ldarog de grssiaons-lers genoucii zi. j a a l s k o p a i c k t e g c v l z a r l i jlc b e s c h o ~ l ~ r d ~loc-b JOL'-

d e n , Veelal,

i s

di-t ecn g e v o l c s e ~ ~ e e s - t va,n Le ztr2,re bemestingen lizei; or- i:anische rnes-t

,

!)

n JTITRARTG~~~IBLSEN ---m-- IN WEIDEGRAS -. -OP pIf DE OLDE ---m biEIJ& v ' l ,

Voor zover bekend, is in ons land bij weidend vee nooit nitraat- vergiftiging geconstabeerd, Aangezien in de praktijk steeds zwaarder met stikstof wordt boinest9 mag verwach"corden dat ook in weidegras hoge ni-

t~aatgehalten luunnei.1 voorkomen. Om meer' inzicht te Isrijgen i r i de

MD3-

gehalten van weidegras op percelen waarop veel s tikstof gestrooid word-t,

is het verloop van de nitraatgehalten in het weidegras op "De Olde WUijePf nagegaan.

Op deze proefhoerderij van de Nederlandse St5kstofmeststof£en In- dustrie te Vaasoen is vaui 1960 t/m l960 een proef initgevoerd waarbij een

hoog en een laag stikn-tofniveau op grasland zijn aangehouden, Twee groe-

pen van elk ongcvecr 20 rnelkkoei-en, grotendeels bestaande uit eeneiige

tweelingen, werden met elkaar vergeleken. Eén groep weidde op grasland

d a t jaarlijks bcnicst werd met

600

h

650

kg

N

per ha, de andere groep

weidde op grasland dat jaarlijks met 150

a

200 kg

N

per ha werd bemest,

Telkens bij he-t inscharen vari de koeien op een riieuw perceel werd een

$rasmonster genomen,

Van

deze grasmonsters werd naast de voederwaarde en

de minerale sarnenx telling ook het nitraatgehaltc bepaald

(Q),

In

tabel

5

is per jaar, van beide objecten het gemiddelde, he%

langste en het hoogste N03-gehal- t c vermeld.

Tabel

5.

M03-wgehalten

van

het weidegras op "De Oldo Weitjetq.

(in

p

van

de zandhoudende droge stof),

Jaar J ~ s a g

N

Hoog

N

gemiddelde langs te hoogs te gemiddelde laags te hoogste

1960 0,OR O, 01 0 9 38 O,

66

O, 01 1959 1961 0,13

O,

01

o979

O? 67) 0903

1.997

1962 0 9 2 1 0,02 0,06 0,

69

O, 02 i, 86 1963 0 9 2 4 O, O% 0994 098% O Y 1 1 2,O6 1964 o 9

30

o903 1,

37

1936

0 9

70

1996 1965 O9 20 0904 1704 O977 0,IO 2933 1966

o Y

37

O OL 2993 0969 0903 1964 1967 0950 0903 2,38 1732

0947

3 9 1'7 1.968 0,22 0903 Oy%O 1960 0703 2,8O

Uit tabel

5

blijkt dat zowel bij laag N als bij hoog .N9 hoge tot

zeer hoge nitraatgehaIten in het weid.egras zj. jn voorgekomen. Op één uit-

zondering na

-

nl, 1966

-

zijn de hoogste NO3-gehalten steeds voorgeko-

men bij hoog N, Zowel bij laag als bij hoog

N

zijn de Nog-gehalten van

het weid.egras in cZe I.oop van de proefperiode hoger geword.en. Bij hoog

N

is echter deze stijgring groter geweest dan bij laag

M,

Dit wijst op een

stikstofverri jlcing van

d e

bod.em in de loop der jaren.

Hoewel het hTO3-g;halte soms zeer hoog was, heeft zich, bij de beweiding

Figuur 2 Samenstelling weidegras

eon het

optreden van kopziekte

x

-

v o o r j a a r

1 9 6 9

s Z

h e r f s t

1 9 6 9

A

=

v o o r j a a r 1 9 7 0

dD 69 @ O @

O10Mg

in

d s

g r a s

De hoge tot zeer hoge N03-gehalten in het gras bij

de

proef

op

"De 0l.de Weije" kwamen ook hier voornamelijk voor op nieuw ingezaaid

grasland. Op de percelen 20 en l7 van het object "laag

&Tvt

die op 26

augustus 1966 waren ingezaaid met een BG5-mengsel, was op l9 en 21 oktn-

ber 1966 het NO3-gehalte van gras resp. 2,93 en 1,66~1,

Bet betrof in

beide gevallen,

ecliter zeer kort gras. Ook

in

l967 kwamen op drie perce-

len die in april opnieuw werden ingezaaid met een BGl1-mengsel, hoge tot

zeer hoge MO3-gehalten voor, In tabel

6

zijn de NO3-g

de weidesneden van deze percelen in 1967.

Tabel.

6,

NOT-gehalten in de ds van het weidegras van drie,

in 1967, opnieuw ingezaaide percelen,

Perc. 14 (laag

N)

Perc. 16 (hoog

N)

Perc, 18 (hoog

N)

datum

7)

Nog

datum

o/o

NO3

da-turn

:/U

NO3

6 - 6

2 , 3 8 2

--

6

3 9 3 - 7

9 - 6

2 9 5 9

2 3 - 4 5

t

3-755

2 3

-

6

1740

9 - 8

l,88

14

-

7

1 ~ 5 4

28

-

'7

1917

6

-

9

1967

ja

-

o

~ , 1 8

25

-

8

l 9

63

2

-

IQ

" w - . 2 9 2 5

6

-

10'

q 3 7 0 3

,

22

-

9

l 9

64

26

-

10

1,29

28

-

J 0 O , 9 % 3 0

-

10

l,l8

Gem.

1943

1,

70

1,534

Bij hoog N waren de nitraatgehalten in het algemeen nog al wat

hoger dan bi

j

fa,ag N.

Als het NOj-gehalte gezien wordt in verhouding tot

de N-bemesting, da,n komen op het object "laag

R"

zeer hoge nitraatgehal-

ten voor, Bij vergelijking van de gemiddelden uit tabel

6

met die van

1967 in tabel

"j

bl.ijkt duidelijk dat het gras van de nieuw ingezaaid.e

percelea eea bélangrijk hoger nitraatgehalte had, Tevens valt op, dat

iUit het voorgaa,nde is gebleken dat Eras soms een veel hoger ni-

traatgehalte heeft drzn voor een maximale opbrengst

( 3 )

nodi.~ is. Men kan

zich afvragen hoever het nitraatgehalte i-n gras mag stijgen voordat zich

-moeili jkheden voordoen be tref£ ende de pzondheid van het vee. Op grond

van de beschilibarc gegevens moe-t, verschil gemaakt worden tussen weide-

gras en gras dat bestemd is voor ruwvoederwinning of voor zomerstalvoo- dering,

6,

l.

Gras voor beweidin&,

-p-.-"--...w-

Op de proefboerderij

"De

Olde Weije" hebben zich bij beweiding van

grasland waarhi j in he

t

gras nitsaatgehalten i.n d e ds tot ca

373

voorkwa-

men, geen 7,iekteverschijnselen bij het vee voosgedaan. Ook uit de prak-

tijk zijn geen gevallen bekend, hoewel ook daar hoge nitraatgehalten voorkoben. He't laat zich dan ook aanzien dat bij beweiding van gras met hoge nitraatgehalten niet gauw moeilijkheden bij het rundvee zijn te verwachten.

De kritieke grens van kct gehalte aan EO3 Rn de droge stof van weidegras

is op basis van de beschikbare gegevens niet te geven.

Er

moet echter wel

op gewezen worden dat het geen zin heeft het grasland zwaarder met stik- stof te bemesten dan voor een maximale opbrengst nodig is,

6

,

2

.

Gr

a

s v o o r

rïiwvoe>erw~nn~nfLe_2-~zo,meT~,Y$2~Loe

d e r i n&.

Gezien de beschikbare gegevens lijkt voor gecqnserveerde grasland- produkten wel een kritieke grens gesteld te kunnen worûc?n, Op de in

hoofdstuk

3

genoemde bedrijven hnbben zich in de stalperiode bij nitraat-

gehalten in hooi, kuilvocr en vers eras van ca l?:> tot ca

3%

wel ziekte-

verschijnselen voorgedaan, Het is bekend dat in de stalperiode een

op-

name van ca,, 90 gram nitraat per koe per dag geen moeilijkheden geeft,

Hierop is ook het advlcs voor het voeren van stoppelknollen met hoge ni-

traatgehalten gebaseerd. Sn d e stalperiode wordt per koe per dag in het

algemeen niet meer dan netto 10 kg ds uit geconserveerde graslandprodiilk-

ten Opgenomen.

Op

basis hiervan kan men stellen dat het nitraatgehalte

in

geconserveerde graslandprodukten de l y d grens niet mag overschrj-jden,

Indien er geconserveerde graslandproduktcn zijn met in de ds meer

dan l$

NO3

dient van C?C?Z;F: produkten beperkt .te worden gevoerd.

In tabel

7

worden de maximaal te

verstrekken

hoeveelheden gegeven.

Tabel.

7.

Maximaal te verstrekken hoe.veelheden droge stef, hooi of voor-

droogkuil per koe per dag in verband met het nitraatgehalte.

b1O3 i r ~ d e ds van de voedermiddelen

17

l? 5?1 273 2,5$

77~

? Y

5Y

kg droee stof

9

6

4 9

5

3 9

6

3

2 9 6

kg hooi (87~) ds) l l

7

595

4

3 9

5

7

kg voordr, -kuil

Be i n t a b e l

7

vermelde hoeveelheden d i e n e n i n t e n m i n s J ~ e d r i e p o r - t i e s over de g e h e l e dng t e worden v e r d e e l d , Verder riioe"~' e r nog op

worden gewezen

dat

ruwvoeders d i e n a a s t deze produkten worden gevoerd

v r i jwel geen n i t r n s J ~ mogen bevat t e n ,

Op b e d r i j v e n waar zomerslalvoeding met v e r s g r a s wordt k o e g e p a s t , wordt i n h e t alzemeen meer n e t t o droge s t o f u i t g r a s opgenomen dan

10 kg, Ueze opname li$ t u s x e n ca 10 koo-t cd 1 4 kg

ds

p e r koe p e r dag,

B i t houdt i n da t de k r i t i e k e g r e n s "in &inzien van heJG n i - b r a s - b ~ e l z d l t e i n h e t g r a s voor gt;sixvoedering v e r m o e d e l i j k wa-t l a g e r l i g t dan 1%;

6,

3 , V e r s c h i l weide

-

s t a l ,

Ba-t - t i jdens de s~i;al.periocte de maximaal t o e l a a t b a r e h o e v e e l h e i d ni-traa-t i x z h e t v o e r e e r d e r wordt overschreden dan b i j beweiding, moot w n a r s c h i j n l i j l c a a n de volgende i a c t o r e n worden t o e g e s c l ~ r e v e n :

l , Het 6t:~6g?iuxj h c j l e 1~.~7,arbiuinen cen begeralde hoeveelheicl voox w ord'c op-

genomen.

2 , De p11 van h e t vocht i n de voormagen,

a d , i * T i j d e n s de weideperiode wordt h e t ~ o e r ( ~ r a s ) g e l e i d e l i j k opgenomen

-"9rn*ra

n l , twee u r g r a z e n ,

Xén

u u r he:rkauwen, e n z ,

( y ) ,

122 wordt dus -een g r o t e h o e v e e l h e i d i n een k o r t tiJd@'b~e-i;~:: opgenomel?,

Ln de s t a l p e r i o d e e c h t e r wordt op de meeste b e d k i j v e n s l e c h t s twee

k e e r p e r dag gevoc-rd, lle - t o t a l e hoeveclheid. ruwvoer worcl-h'

'dn

i n kor-te

t i j d opgenomen,

gb,S,Volgens liJcerad tEurrgegevens ( l ) zou de pk1 van h e t v o c b J ~ i n de voor-

magen van h e t rund van i n v l o e d z i j n op de s n e l h e i d waarmee h e t rzi-krank

i n n i t r i e t wordt omgeze%, Een v e r t r a a g d e o m z e t t i n g i s g u n s t i g

cn

eon

v e r s n e l d e omaettring o n g u n s t i g voor h e t d i e r , Een v e r t r a g i n g v8n de ora-

z e t t i n g van nikraa-i; i n n i t r i e t zou op-breden b i j e e n pli van

5

-

6 e n een

v e r s n e l l i n g b i j e e n plT van

7

-

13, Weidegras

(

jong g r a s ) g e e f t e e n pi:

Boewol stiJ;s%oS c<>n b o l a n g r i jk hulpmiddel I s om dc g r o e i van h e t jonge g r a s t e x t i m u l e r e n , b l l J ~ C % uil; heb voorgaando d a t v o o r a l op

nisuw

ingezaai.d grnslsncl

nie-t

-te zwaar mei; s t i k s - b

of

bemcst rnoo-t worden, Op nieuw g r a s l a n d z a l tien t e zware s t i k s t o f b e m e s t i n g e e r d o r Lot r a o e i l i jkho-

dcn l e i d a n dan op 0u.d "asland

omdat

op nieuw g r a s l a n d de z ~ d e d i c h t h e i d ~ , v o o r : ~ l i n dc b e ~ i r ~ p e r i o d c l a g e r i s , lieJc slilrs-tofaanlsod. pc? p1c?nJ~ i s dan g r o t e r , O n d o r z o c k g c ~ c ~ v e n s omtrent de v e i l i g e laoogJce van d-c s t i k s - t o l b e - m e s t i n g op nieuw grtxcland

zijn

n i e t bekend. V o o r l o p i g Ban voor nicuw in,yexaaid crasl.alzd he-t a d v i e s worrlcn aangehouden, z o a l s da

t

i n - l a b c l I:

word-b IrecrC;cGevon, \Terdcr ondc?rzoelc z a l mocten ~ i i t t a i j z c n o.C dl'c ~ s d v i e s y e h e e l j u i s t i s ,

!Cabel 0 , ~ i d v i e s s t;iks-lofbenes-tin8 op nieuw ( I e jac7,rs) @rasl-izii?i, Vóór de [;rond%newerkirzg

Kg

N p e r lzz a l s kunstmes% p e r s n e d e , aangewende or~ganisclie

ïnes-bper I I ~ L e weiden maaien her.îu

t

inzc-a

5

x ond e r z e bruilc -i-)

%onder o ~ g ~ n i s c h e mest

60

90

4.5

Ca, 2 0 -ton s t a l m e s t , of

' c a , 1 5 Gon gunna mes%,

3

5

6

5

25

of & e r , 4-

).Als a0 inat u ~ o r d t in g e z a a i d clat weiden of maaien i n dc h e r i s t

'

n i e t meer n o d i g

is,

A l s d o o r oms ta,ndL,yhcden -bocll e e n hoog ni-traat golial t c i n h e t g r a s word% b e r e i k t

i s

d i t voor e e n norm8,le winning van h o o i oí' voordroo:;kuiS r i s l c a n t , Ui.-t ond~erczoelr i s n l , gebleken d a t b i j heJc 1~1:~;2iien v8n h o o i

c12

voo:rd.rooy,kuil met een. (1s-gehr?,ltc-: van meer dan

Cjo?~,

he-i; n i t r a , s b vrijlrel.

volle di^

a a n w e z i c b l i j

11;,

Een r e l a Lieve

s-i;

i:[;ing vzdri h e t ni-braaJb::ebal"r,e

a l s g e v o l g van verlierzen a n d e r e heslandi!elcn i s h i e c b i j z c l f s n i e t

u i - t g e s l o t e n ,

I n d i e n g r a s niet een % e hoog iii~Leastgelzí~1.-%e t o c h moe

t

worden gemaaid, dan bce.ft he-i; m~~1:en v a n e e n v o c l i J ~ i g e k u i l d u i d e l i j k voordc~el boven hooicl?

of lae-t maken

van

e e n voordrooglculil xiiei; Ineer d t ~ n

40%)

d s . I n e e n ?:uil me-b 25

-

7,0:3 d,: ~~0rcl-L - L i jdenu liet i n k u i l p r o c e s b e t n i t r n n b [:el13~1te laccs-bal .L ~ o t ten ctanv;-taarclhnar n i v e a u gereduceesd (8)

.

L i c h - t voordrogen i s b i j 12ogc n i t r a a kgelml-ì,cn i11 he l gras d u s [Teen beztscar

,

8 , - " * - X I " Y U w S!LI'~:ET~V;?~TT~PTC; ElT y.-.-L**. C OMCLUSIES >r L * - " " i - - . - " Y X I I . I

.

1 .

U i t o n d e r z o e l c vzn Van 1311rg b l i j k t d-at -Joor h e t v e r k r i j g e n van e e n op-biraa-le p r o d u k t i i vaii h o t g r a u l a n d , b i j e e n b e m e s t i n g rnet lralkarnmoe- s a l p e t e r e n ook ,,I-. t !c.;~ll;:;i,lr>e-ber, i n de d-roge s t o f van h e t g r a s e e n n i -

t r a a t g e b a l t e i20~1i.g 5s v23 O,6',6

2 , Op de b c d i i jvcn u n n r z i c h o- s t a l rnocili jkheden met h e t vee hebben voorgedaan . t e n get-olge ,r.Ln b o t ~ r o c x n van greslanctprodukten met t e hoge n i t r a a t g c h a l t e n , i c 2 :ycblikea d a t :

-

de hoge n i t r s u i ; ~ e I - s l b t . , ! r l ~ o o r n z r c i c 7 i j k voorkwamen i n h o o i ,

-

de produkten w a c x d o o r ~ i ' ; ~ , ~ a d t v c r g i . l t : i _ g i n g werd v e r o o r z a a k t , h o o f d z r ~ k e l l j k a.Cl-,o~m i i i y warpn vrtn nivxnti i n g e z a a i d g r a t s l a n d ,

-

i n hei; algemeen r,eez zvaa3: m a l r,t;il.;stoi: was beciest,

bi,j de b e m e s t i n g i s ~ i ? u ~ ~ e J . i j k s of geen r e k e n i n g gehouden met de o r p p n i s c h c bcrnnrtin::,

-

he i; U03-gehalte 111 de clroge s t o

oT

var1 cle g e c o n s e r v e e r d e g r a s l a n d p r o -

d u k t e n i n 12 van do 19 g e v n l l c n boven

3 ,

O$ l - a l ,

5

EIet ni-traatg:?hal.i;e van de g r a s m o n s t e r s afkoms"cig van nieuw i n g e - z a a i d g r a s l a n d . ditt zwiii?,r n~e'c s t i l c s t o f was bemest (1969 e n 19'{0), was o v e r h e t algemeen z e e r hoog, Ijoewel de s t j - I s s t o f b e m e s t i n g i n h e t n a j a a r van 1969 b e l a n g r i j k 1-ager %\ras dan in h e t v o o r j a a r van i969 e n 1970, was 'net ni-t:raa"r,ehz~3~-be i n he-t na j::ay van 1969 h o g e r dan d a t i n b e t v o o r j a a r

~ 3 3 . 2 . 1969 en 1970.

4 ,

Zowel ' b i j h e r i n z a ~ i al.8 b i j i n z a a i . op bouwland werden hoge to-L; z e e r hoge MO3-ge1~all;on

?.n

be-i; g r a s gevonden.

5

U i j grasrnons-kers ïi1e.i; w e i n i g o$ geen o n k r u i d e n werden ook hoge n i t r n a t g e h s J I J c e n gevonden,

6 , Wet c-roots.l;e d e e l ,van de gras-rnonskers was a l s g e v o l g van de hoog- t e van he% prod:~~.kt vadn P ' $:K X

$

r e

"

.te.c;.nns Icopzlek-begevai-zrli jk ,

Op de p r o e f b o e r d e r i j n De OLde Weije q' hebben z i c h b i j beweiding

van p e r c e l e n waarop b e t g r a s hoge t o t z e e r h.oge n i t r a a t g e h a l t e n h a d , geen s n o e i l i jkheden biij 12.e-i; vee voor,yed.ann,

8 , Op de p r o c f b o e r d . e r i j :De 0l.de Wcije kwamen de hoge .tot z e e r

hoge fir03-gehalttnn v o o r 5.12 $ r a ? Gat aflkomstig was van nieuw ingezaaicl

g r s s l a nd ,

9

e Be% 1ns.t zi.cln nan.zien c1.n.t l.li j bewcidi.ng van g r a s 1ile.t hoge n i t r a a t -

g e h a l t e n n i e t ~P~I;L~..J xnoei:lij~shed.en ma-i; h e t vee z i j n t e verwachten, : D i % neem-i; e c h t e r nre-t weg d.a-i; ook hier v o o r z i c h - b i g h e l d geboden i s ,

1 0 . 3'íe-b gec o n s e r v e e r d e ;yr~xsland.prod.uk~ten z i j n geen m o e i l i j k h e d e n imet ho-% v e e -\;e ~verwcxpl?-i;~n a l s h e t NO?-.gehal-tt? i n de d-roge s t o f l a g e r i s

dan I y ó ,

l i ,

De

1critiel.ce ,cy:iierzs t e n a a n z i e n van liet n:itriza.tgehalte i n he% v o e r

ligt; b i j v0eder:i.n~ roet cyeconxcrvecrd.e gïlaslandprodukten en b i j zomers-bal- v o e d e r i n g ïne-k -vers g r a s ,vrtol. l a g e r dar1 b i j bekreiding,

Vermoedeli j!< s p e l e n de v o l . ~ ~ ~ i C i e i % c J ~ o r e n claarbi j e e n ro:L o

-

:&?-b ti jdsbes-be!.c ~ ~ c t ~ r b l n i i i e l ~ cr?n bepsiz l d c liloeveell.zeid v o e r word-t opge- n orne 1-7.

.,

12. Van gras met hoge nitraatgehalten dat bestemd is voor ruwvoeder- winning dient men bij voorkeur een kuil te maken met een ds-gehalte van 25

-

3Oy,.

In een dergelijke kuil wordt tijdens het inkuilproces het ni- tsaatgehalte meestal tot een aanvaardbaar niveau gereduceerd.

l In hooi of in voordroogkuil met meer dan 4070 droge stof blijft het

nitraat vrijwel volledig aanwezig. Het nitraatgehalte kan zelfs relatief stijgen ten gevolge van verliezen aan andere bestanddelen.

L

lTl3R-lTIUUR. o

___.P

l

, Davids,

I

r ,

?Ti-i;raatverpj.ftiging b i j r u n d v e e , Iiandbo~iwgicls ''i969 b l z , 275) 2CO.

2 , Comaissie Ondereoelr: l'iinercsle Voeding T

Fl

O , IIandleidiizg ïnlnexalen- onderzoek b i j rundvee l11 de p r a k t i j k , 2de drtzlc,

Dur(;., :p, 1.7, J , v a n , De s-kiks-Lofbeixes-hing

van

g r a s l a n d . , S t i k s t o f

4.

(

n-,

4.7

-

4.8

)

b l z , 461

-

469.

4.

-C'ho:rms, 11. e n W , V'illernseil, Boge n i - t r a a t g e h a l . b e n i n graslandproduk- .ten, $-Lil

;x

.t

O L ." 6

(

n r ,

60

)

b l z , 315 ~ / m 310,

5

Ueinum, C. De o r , ~ , n i s c h - chemische s a m e n s t e l - 1 . i n ~ van g r a s , S y l l a b u s Tieidebouw, Voeder.trinnin;i; e n C o n s e r v e r i n g ,

Cursus 19'/2, 2 e e l 11,

blz.

9

t / m

13,

6 , V e r s l a g e n o v e r d.e ~ ~ e r i d e p e r i o d e van de p r o e f b o e r c l e r i j ":T)@ Olde 'Wel j e " ,

1960

-i;/lil

1968,

K l e i , T ,

IC.

van d e r , e n H , van d e r P l o e g , Graasgewoonteui en voed-- selopnarne

van

:@Ted-er2sndxe r u n d e r t w e e l i n g e n ,

L;zndboukundi.g lili j d s c l z r i f t

,

1955

b l z

609

%/in 627 e

8

Sohukking,

S , e n li, G , ifengeveld, I n v l o e d vali n i t r a a - i ; op de i.y&lcuj.l-

b a a r h e i d .van g - ~ a s S.i;ikx-tof

6

(

n r , 611

)

Iilz,

3'1

9

t/ill 327,

R

687

1000 ex.

wi/

1, Bedrijf van

Adres

Consulentschap

2,

Produkt

Analyse van het produkt

...

%

ds,

...

q'o.

re,

...

O

c

....

$7

ras,

.

.

4 . .

...

"/.zand

l . b .

$

vre,

i

ZW,

70

NO? in

3 ,

Grondsoort waarvan het produkt

de zandh. ds

afkomstig is

Anaiyse van de grondlperceel

4.

Ouderdom van het grasland waar

van het produkt afkomstig is

~atum/maand/jaar

van inzaai

5,

Gebrui.kte

grasmengsel bij de

inzaai

Botanische samenstelling van

het perceel

Verhoud.ing

gras

s

onkrui..den

6 ,

Welke onkruiden kwamen voorc?

7.

Datum van maaien

Gemidd.elde

graslengte

b i j

maaien

Was het een licht, narrnasl,

zwaar gewas

8.

Wat was de basisbemesting v.h,

.

perceel in de vorm van kunst-

...

mest per ha?

_.

_.

_.

_.

_.

_.

...

kg

K20,

...

kg

PsOy,

kg

MgO.

9,

Hoeveel

N

werd het perceel eer

--

ha gegeven in de vorm van

EUnstrnest?

a, de desbetreffende snede

+

datum

b,

de voorgaande sneden

...

kg

N

le sn.,

...

kg

N

Se sh.,

kg

N

3e

sn.,

kg

N 4e sn,

...

* . .

10. IJoeveel org. mest werd het per

ceel per ha in het qroel~sl-

- - - m - . " .

zoen gegeven?

a, stal.mest

+

soort en datum

b,

dunne mest

+

soort en datum

c. gier

-t-

soort en daturn

Bi

j

vorige naaomer/herf

st in-

gezaaide percelen ook de org.

mest vermelden die toen i-s

gegeven.

f L , \ ;> ' ' . . , , ! ' f ' 1 , 7 ' ) L , ' : ,y "

.

L . .

.

L ... -* ...

-

-. ...

-- .-

... -. . . .- ... -, . . . ..:-.-.-.--.,.-

.-

-. . . . ... 1 ,j ~:, 12 > ~

-

.

.

, . . ' . , , , , ! +. ., . , ;V;qx'v,,olg bijlage 1. ... a ,.- *- ,- ... -. . . -. -.. ..- -.. ** ....

-

..

-

.>, - ...

.-.

... -. . . .

11, Datum dat me% het voeren van i

deze parti.j is begonnen.

12. Datum dat de dieren ziek zijn geworden

13. Hoeveel

kg

werd van het dexbe-

treffepde produk$.ger dier per

dag gevoerd?

.

.

. . .

a. melkkoeien

b, jongvee '...l j aar

c, jongvee 1 jaar

14.

Werd het produkt in één of

twee keer gegeven?

15. Waaruit bestond het overige deel van bet ran%soen, kg per . i s:;~iì&@2.1.per dag

P W I U I T U I Y . . . l s I . . .

16.

Aantsl di&ren

dat

van de des-

betreffende partij werd ge-

a

oer(?

h, jongvee "1 jaar

c e jongvee :::.l jaar

17, Aantal ziektegevallen incl. sterfgevallen

a. melkkoeien '

. .

b. jongvee l jaar

c c jongvee ,::::l jaar

18,

Aantal

gestorven dieren

b. jongvee l jaar.

.

19,

Wordt het perceel beschaduwd

door bomen?

" .'20, Eventuele h l j zondorheden

Het formulier is ingevuld door de

speci-alist voor de 'Voedervoorziening

de heer...,.,...I,...e.~

(bedrijven nrs. l t/m

lg),

In februari 1969 gingen op dit bedrijf vier van de zeven pinken dood, Het rantsoen van d e dieren bestond uit hooi en wat krachtvoer. Het hooi was afkomstig van in het voorjaar van l968 nieuw ingezaaid grasland

(kunstweide) op bouwland.

In

het begin bevatte het perceel veel onkruid,

Het gras werd daarom eerst getopt. De eers$& snede bevatte nog veel on- kruid, verdroogde iets en werd gemaaid voor hooi, Bet gras was kort en

had slechts weinig kunstmeststikstof gehad. Wel had het perceel vóór

de

inzaai veel organische mest gehad in de vorm van stalmest en gier. De secties die door de Gezondheidsdienst voor Dieren op de gestorven dieren werden verricht wezen duidelijk op nitraatvergiftiging. Het hooi. bleek

2,4070

NO3 in de ds te bevatten.

B

e cl r i u - S c V 2 2 d d .

In

februari

1963

werden op dit bedrij1 de pinken ziek. Door de

desbetreffende dierenarts werd de diagnose 'snitraatvergiftigin," gesteld,

Ket rantsoen van de dieren bestond uit volop hooi, een beetje snijmais- ku51 en l kg R-brok. Het melkvee had deze partij hooi niet of slecht

'

willen vreten. Toen de pinken vier dagen met het hooi waren gevoerd wer- den ze ziek.

Bet hooi was afkomstig van een perceeltje grasland van

40

are dat

in het voorjaar van 1968 was ingezaaid, In

1967

was het gescheurd en in-

gezaaid met stoppelknoll.en. De stoppelknollen werden bemest met

37

ton

drijfmest per ha en later

375

kg kas per ha. Na d e stoppelknollen werd

weer

37

ton drijfmest per ha gegeven, Toen werd geploegd en ingezaaid,

Bij

het

zaaien van het graszaad werd tevens bemest

mst.250

kg

kalkammon-

salpeter (kas). Aangezien het gras slecht groeide als gevolg van onguna-

tiqe weersomstandigheden, werd half mei nogmaals

250

kg kas per ha gege-

ven, Op 15 juni werd een zeer geil gewas gema.aicl voor hooi. Omgerekend

per ha had dit perceel ca 200 kg

N

gehad,

Op

dit bedrijf werden de koeien op 20 oktober

1369

opgestald.

De eerste week werd het volgende rantsoen gevoerd: 40

kg

stoppelknollen,

20

kg Westerwolds raaigras

(stoppelgewas),

3

kg hooi,

3

kg aardappelen

en

1,5

kg 8-brok. Op

29

okt,?ber stierf één koe en werd

éEn

koe voor

noodslachting naar het slachthuis gebracht. Er werd direct gestopt met het voeren van stoppelknollen. Aangezien men ook het gras niet vertrouw- de in verband met afvalstoffen van een naburige fabriek werd de hoeveel-

heid gras beperkt tot enkele kilogrammen. Verder werd 6-kg hooi gevoerd,

5

kg

gedroogde pulp en 2 kg A-brok. Op 1 november werd de hoeveelheid

- gras opgevoerd tot

15

kg per koe per dag* Dezelfde avoncl werden d.e die-

ren weer ziek en in korte tijd stierven er l0 koelen,

Het NO?-gehalte van

de

stoppelknollen was

6,770/0

in de ds, '

Bet nitraatgehalte in de do van he-t gras was

'3

6/j7be

IIet gras was aikoms-

tig van een stoppelgewas Westerwolds raaigras dat onder wintertarwe was ingezaaid. Begin au.gustus was 500 kg kas per ha gestrooid, dus ca l15 kg

N per ha. De grond was in een zeer goede berries-tingstoestand.

Op

18 november werd nog eens een grasmonster van het perceel genomen,

Het lMO3-gehalte daarvan was toen 2,1970 in de zandvrije ds. Tegelijk werd ook een grasmonster genomen van een ander perceel Westerwolds raaigras

(zelfde dekv'mcht en bemesting). D i t monster had een gehalte van l955Y

V e r v o l g b i j l a g e 2,

B e d r i

.----.A

@!1_97!2

e

Op

3

november

1969

wcrd

in

de weide begonnen met h e t b i j v o e r c n van

35

kg s t o p p e l k n o l l . e n p e r d i e r p e r d a g . Deze hadden e e n NO3--gehalte van

4P4v~

i n d e d s , Op 0 november werde,n de k o e i e n o p g e s t a l d e n werd h e t v o l g e n d e r a n t s o e n v e r s t r e k t : 25 k g a t o p p e l k n o l l e n e n

7 , 5

k g h o o i . Op 1 0 novembcr werden de k o e i e n z i e k ; é é n k o e s t i e r f , Op 11 november werd a l - l e e n s t r o g e v o e r d . De volgcnde d a e werd ' s morgens

5

k g h o o i g e v o e r d , Om t w a a l f u u r waren de k o e i e n weer z i e k ( l i c h t ) , Tegen hal.£ z e s ' s avonds werd 6 kg h o o i gevoerd.. Ariderhalf u u r l a t e r waren de k o e i e n zwaar z i e k e n s t i e r f e r & & n . U i - t onderzoek b l e e k h e t h o o i 2,8670 N O 3 i n de d s t e be- v a t t e n . Me t d i t hooi. was c a , 260 gram

N03

p e r d i e r p e r d a g v e r s t r e l t t .

] I e t hooi. was afkornutiie; van e e n p e r c e e l

ol_

( 1 , 1 0 h a ) ,

D i t p e r c e e l was a l s v o l g 1 bemest:

J a n u a r i

-

f e b r u a r i 0,630 h a , l 8 t o n v a r k e n s d r i j f m e s t p e r h a , 0 7 3 0 h a ,

l 5

t o n v a r k e n s s t a l m e s t p e r h a , A p r i l 400 Irg magnesarnon p e r h a (weiden n i e i ) ,

J u n i 400 kg k a s p e r h a (weiden e i n d j u n i ) , Begin j u l i l 8 t o n v a r k e n s d r i . j f m e s t p e r h a e

300 kg k a s p e r h a o l i a l f J u l i 250 kg k a s p e r h a .

Up 28 J u l i werd h e t p e r c e e l gemaaid v o o r hooi, Omgerekend h e e f t h e t p e r - c e e l q o o r d e z e s n e d e c a . l 7 0 kg N p e r h a gehad, De twee weidesneden had.- d e n i n t o t a a l ook al ruim 200 kg N p e r h a g e k r e g e n .

--

e d r i j f

5mf~~a_2~~ond,>,,1.2&2/12991g.

P.

Tot l december 1969 werden op d i t b e d r i j f s t o p p e l k n o l l e n gevoerd met g e r s t o p s l a , g . Het o v e r j g e deel. v a n h e t r a , n t s o e n i s n i e t bekend. Vanaf l december werd c a . 8 kg h o o i e n 2,5 kg k r a c h t v o e r p e r d i e r p e r dag v e r - s t r e k t , Op 2 december om c a . 10 u u r waren e r z e s k o e i e n z i e k e n s t i e r f e r e e n . Bet h o o i was a f k o m s t i g van e e n p e r c e e l d a t was i n g e z a a i d met t e t r a p l o i d I t a l i a a n s r a a i g r a s ; B i j onderzoek b l e e k d a t h e t h o o i e e n

BO3-

g e h a l t e had van j , 4 0 $ i n de d s . P e r d a g werd met h e t h o o i c a . 220 gram N03 p e r d i c r gegeven.

IXet I t a l i a a n s r a a i g r a s wa,s e i n d me i i-n.gezaaicl n a m i s l u k t e s n i j m a i s

,

lle s n i j m a i s was bbernest met

?O

tori mengmest var1 d e k o e i e n eri 2 0 t o n k i p - penmest p e r h a , B i j h e t z q a i e n vzn h e t I t a l i a a n s r a a i g r a s werd 250 kg k a s p e r h a g e s t r o o i d , Ile tota1.c s t i k s t o f g i f t kwam daarmee op c a , 310 k g

N

- , p e r h a .

Eind riovernber

1.369

kwamen op h e t b e d r i , j f i z ; i e k t e v e r s c h i j n s e l e n b i j h e t vee v o o r . Het r a n t s o e n b e s t o n d u i t s t o p p e l k n o l l e n , h o o i e n k r a c h t - v o e r . . O p a d v i e s van de d i e r e n a r t s werd e e n g e d e e l t e van de s t o p p e l k n o l -

.

l e n d o o r h o o i v e r v a n g e n , S p o e d i g h i e r n a , s t i e r f e e n koe e n op

5

december e e n p i n k . Vervolgens werd he t NOg-gehalte van h e t h o o i b e p a a l d . D i t b l e e k

7,3g'iJ

i.n d c d s t e z i j n .

Wet h o o i was a f k o m s t i g van i n h e t v o o r j a a r v a n 1969 nieuw i n g e - . z a a i d g r a s l a n d , Wet p e r c e e l was bemest met 30 t o n d r i j f m e s t van k o e i e n

e n v a r k e n s e e n 500 k a s p e r h s . De t o - t a l s s t i k s t o f b e m e s t i n g v o o r d e z e hooi- snede i s c a . 200 kg N per h a g c w c e a t , B e t p e r c e e l was nagenoeg o n k r u i d - v r i j .

I n e e n v o o r d r o o g k u i l d i e ook a f k o m s t i g was van g r o t e n d e e l s nieuw i n g e z a a i d g r a s l a n d was h e t NOT-geha,] t e 2 , O ~ J i n clc d s , h e t droge-stoí'ge- h a l t e was

7470.