NRC Weekend Zaterdag 25 juni & Zondag 26 juni 2011
6
Slim & Schoon
Economie
Insecten als wonderoplossing voor
Eiwitten oké, maar hoe
Waarom is nagenoeg niemand
bereid om gedroogde insecten
te proeven? Deze krant nam
de proef op de som. „Het was
geen feestmaal.”
De smaaktest
E
en insect opeten, is dat vies? Eigenlijk zit het allemaal tussen de oren. Een logische verklaring voor het feit dat de mees-te vleesemees-tende inwoners in Europa bijna uitsluitend koeien, varkens, kippen of schapen eten en geen in-secten – terwijl er meer dan een mil-joen verschillende diersoorten zijn op de wereld – is er niet.Dat bleek toen deze krant voor een proefsessie van gevriesdroogde insecten naar vrijwilligers zocht op de redactievloer. „Liever niet”, was
Ze zitten bomvol eiwitten, zijn duurzaam en eenvoudig te
kweken. Insecten kunnen een bijdrage leveren aan de
oplossing van het voedseltekort in de wereld, menen
deskundigen.
Door onze redacteur P i e t D e p u y d t
K
rekellolly’s in diverse smaken. Sprinkhanen om in chocolade te dippen. En meelwormen voor een knapperige zandtaart. Voor de mees-te mensen geen alledaagse kost. Maar voor George Gesman, die de insecten op zijn website aanbiedt, is het de normaalste zaak ter wereld. „Een uit de hand gelopen hobby”, zegt hij.De ondernemer uit Alphen aan den Rijn, die een groothandel leidt in glazen bouwstenen, zag op de televi-sie hoe een man een oude, vermolm-de boomstam uit elkaar trok en er een enorme larve uit te voorschijn haal-de. Het beestje verdween vliegens-vlug in zijn mond. „De man vond het overheerlijk. Dat fascineerde me.”
Gesman nam contact op met loka-le insectenkwekers en zag een „zake-lijke buitenkans”. Hij besloot de in-secten zelf aan te bieden op het inter-net. „Als delicatesse voor recepties en b e d r ij f s f e e s t j e s. ”
Ruim een jaar later is hij nog altijd actief als leverancier van insectenlol-ly’s, meelwormen en sprinkhanen. De verkoop gaat prima, vindt hij, er komen bijna dagelijks aanvragen en bestellingen binnen. Maar rijk zal hij er niet van worden. De psychologi-sche drempel voor het eten van insec-ten blijft hoog. „Als het tussen de oren van de Nederlanders niet gauw verandert, zullen insecten hier altijd een curiosum blijven”, zegt hij. „Dat betreur ik, want insecten zijn het voedsel van de toekomst.”
Dat vindt ook Arnold van Huis, tropisch entomoloog aan de Wage-ningen Universiteit, die al jaren en-tomofagie – het wetenschappelijke woord voor het eten van insecten – propageert. „Insecten zijn een rijke bron van eiwitten en daarom een uit-stekend alternatief voor vlees en vis,” zegt hij.
Geleedpotigen zijn niet alleen zeer goed verteerbaar door mensen, zegt Van Huis, ze zijn ook lekker. „En het kweken van voedzame insecten is vele keren milieuefficiënter dan vee-teelt.” Voor de productie van één kilo rundvlees is 10 kilo veevoer nodig, voor een kilo kippenvlees 4 kilo, ter-wijl voor voor een kilo rupsen 3 kilo voer volstaat.
Deze week waren de ministers van Landbouw van de G20 bijeen in Pa-rijs. Ze praatten over een systeem dat de grote schommelingen in voedsel-prijzen kan temperen. Een van de
de meest gehoorde reactie. Op de vraag waarom, bleven de meesten het antwoord schuldig. Uiteindelijk werden er vier kandidaten bereid gevonden de smaaktest te onder-gaan. De verwachtingen waren hoog gespannen – misschien wel wat te hoog .
„Het was geen feestmaal”, rea-geerde Patricia Veldhuis, coördina-tor van de weekendbijlage econo-mie, na de sessie. De buffalo-worm-pjes die ze als een borrelhapje in de mond nam, vond ze eerder „m u f, droog en melig” smaken. Steven De-rix, redacteur economie, proefde er wel wat lekkers in: „Die larven heb-ben iets plantaardigs”. Vormgeef-ster Nandan Lemmers vond dat ook: „Doet me denken aan gepofte rijst. Geschikt voor bij de sla.”
Ruim 1.700 soorten
insecten zijn geschikt
voor menselijke
consumptie
Illustratie Pepijn Barnard
meest voor de hand liggende oplos-singen is om méér voedsel te produ-ceren.
Maar meer voedsel wordt een moeilijke opdracht voor een wereld-bevolking die tegen 2050 met een derde zal groeien tot 9 miljard men-sen. Nu al neemt veeteelt 70 procent van het mondiale landbouwareaal in. Een westerling gebruikt circa tachtig kilo vlees per jaar. De stijgende wel-vaart in China heeft de vleescon-sumptie van 20 naar 50 kilo opge-schroefd. Een verdubbeling van de vleesproductie is volgens experts on-mogelijk, om de eenvoudige reden dat de wereld niet genoeg landbouw-grond heeft. Gangbaar geproduceerd vlees heeft ook een hoge milieubelas-ting door de uitstoot van broeikas-gassen zoals CO2, N2O en methaan.
Deze zijn samen verantwoordelijk voor 18 procent van alle broeikasgas-sen en omvangrijker dan de uitstoot door het verkeer. „Insecten eten kan een bijdrage leveren aan de oplossing van het voedseltekort in de wereld”, zegt Van Huis. De kweek ervan kan een veel efficiëntere bron van dierlij-ke eiwitten opleveren dan de ouder-wetse veeteelt.
Bij de FAO, de landbouw- en voed-selorganisatie van de Verenigde Na-ties, waarmee de afdeling entomolo-gie van de Wageningen Universiteit nauw samenwerkt, zijn nu al ruim 1.700 verschillende insectensoorten in kaart gebracht die geschikt zijn voor menselijke consumptie.
„Eetbare insecten zouden veel meer aandacht moeten krijgen in het debat over de hoge voedselprijzen”, zegt FAO-medewerker Paul Vantom-me. Tachtig procent van de wereldbe-volking eet geregeld een portie insec-ten – zowel rauw als gekookt of ge-bakken. In Azië, Afrika en Midden-en Zuid-Amerika is het oppeuzelMidden-en van kevers, krekels, sprinkhanen en termieten een oude traditie. „Maar in het Westen is het eten van insecten nog steeds taboe”, zegt Vantomme. „Dat moet dringend veranderen.”
Naar de economische impact van het eten van insecten is nog weinig onderzoek gedaan. Uit een onder-zoek van de FAO uit 2004 kwam aan het licht dat verkoop van rupsen in
NRC Weekend Zaterdag 25 juni & Zondag 26 juni 2011
Economie
7
voedseltekort in de wereld
Big Mac
wordt
groener
E c o L o g i s ch
‘Fast food’ heeft een
dubieus imago op
eco-gebied. Is dat terecht?
Fout. ‘Stemmen met je por-temonnee’ – daarover ging het vorige week op deze plek. Zie ook: de website van Rank A Brand, een club van drie professionals en een le-gertje vrijwilligers die hippe en chique consumentenmer-ken beoordelen op milieu-en mmilieu-enslievmilieu-endheid.
De redenering is even simpel als doeltreffend: wanneer de consument geen cent uitgeeft aan vuile mer-ken, dan sterven die vanzelf uit in plaats van de bomen, bloemen en dieren.
Daarom eet ik alleen in uiterste noodzaak bij McDo-nald’s. Een dampend rund-vleespaleis is het: de poep, pies, scheten en boeren van runderen leveren een niet te verwaarlozen bijdrage aan de verstikkende broeikas op aarde. En dan al dat afval dat ze produceren!
Dacht ik. Even kijken wat Rank A Brand erover zegt. Niks. Waarom niet? „We zijn net begonnen met food”, zegt medewerker Verie Aarts. „We hebben een twit-terpoll gehouden over de vraag wat we als eerste doen. Dat wordt: biermerken.”
Stemt allen op fastfood voor volgend onderzoek: @RankA Brand!?
Goed. Twijfel slaat toe. Hoe zuiver is m’n (voor)oordeel over McDonald’s? Nadere studie leert een paar dingen. Alle 225 restaurants in Ne-derland zijn sinds ruim drie jaar aangesloten op groene stroom en groen aardgas. De plastic verpakking is inge-ruild voor karton, groten-deels gemaakt uit gerecycled papier. Het varkensvlees, de vis, de eieren en de koffie bij McDonald’s zijn voorzien van keurmerken die als be-trouwbaar te boek staan. (Hé, niet het rundvlees...) De rode huiskleur wordt in heel Europa vervangen door groen om te onderstrepen dat het bedrijf de tekenen des tijds goed verstaat.
Voor goede gezondheid blijft gelden: eet en drink al-les met mate, dus ook Big Mac c.s. Maar bij het langs-lopen van de grote gele M hoeft knorrende trek niet langer te strijden met een knagend geweten. Of vergis ik me? Reacties: #Ecolo-g i s ch .
G i j s b e r t v a n E s
smáken die insecten?
In Amerika zie je wel eens sprinkha-nen op de menukaart staan – bek end als landshrimps. Volgens kenners smaken ze inderdaad naar een kro-kante garnaal. In de groothandelske-ten Sligro zijn sprinkhanen te koop onder de productnaam Bugs Locusta, in potjes van 50 gram, 35 stuks, van Nederlandse makelij. De diertjes wor-den gevriesdroogd: ze worwor-den bevro-ren, waarna onder zeer lage druk de ijsmoleculen verdampen. Wat van de insecten rest, is een extreem droog k ark as.
Soorten zoals de woestijnsprinkhaan, de treksprinkhaan (zie afbeelding) of de rode en bruine sprinkhaan kunnen in grote zwermen voorkomen in Afri-ka. Al deze soorten zijn geschikt voor menselijke consumptie. De sabel-sprinkhaan (lokale naam: edible
gras-shopper) geldt in zuidelijk Afrika als
een speciale delicatesse. Gedurende hun vlucht in november verzamelen vrouwen en kinderen de insecten. Dat vangen gebeurt rondom lantaarnpa-len in de steden, zodra de tempera-tuur zakt bij het vallen van de avond. Dit leidt ieder jaar weer tot verkeers-slachtoffer s.
Rupsen vangen levert een jaarsalaris op
De Mopane-worm (een rups van de tropische vlinder Gonimbrasia belina) wordt op vrij grote schaal verhandeld. In landen als Botswana, Zambia, Zim-babwe en Zuid-Afrika is rond deze rups een hele industrie ontstaan. Alleen al in zuidelijk Afrika worden ie-der jaar zo’n 9,5 miljard rupsen ge-vangen in de vrije natuur, goed voor een totale omzet van 85 miljoen dollar (60 miljard euro). De lokale bevolking reist soms honderden kilometer ver om de lekkernij te vangen, want een oogst van zeven dagen kan een jaar-salaris opleveren. In Congo zijn de eetbare insecten vaak zelfs duurder dan biefstuk, zo blijkt uit een studie van de universiteit van Wageningen. In 1999 kostte een kilo Mopane-rup-sen 12 dollar op de markt van Bukavu, vier keer meer dan 1 kilo rundvlees. Van de meeste rupsen wordt de darm-inhoud uitgeknepen. Vervolgens wordt het omhulsel kort gekookt en gedurende een tot twee dagen in de zon te drogen gelegd, zodat ze langer houdbaar zijn.
Knapperige worm lijkt op gepofte rijst
Gebakken meelwormen doen denken aan gepofte rijst. Ze zijn erg knapperig. Liefhebbers vinden zelfs dat de wormen een nootachtige smaak hebben, maar sceptici spreken dat tegen. Ze zijn vrij gemakkelijk te kweken en daarom ook een heel stuk goedkoper dan sprinkhanen. Bij de Sligro worden ze
Bugs Triobolo genoemd en verpakt in
potjes van 50 gram: goed voor circa 1250 gevriesdroogde exemplaren. De levenscyclus van een meelworm kent vier stadia: het ei, de larve, de pop en de tor. De larven worden meelwormen genoemd. Het pantser van de meelworm bestaat uit chitine, wat goed zou zijn voor de
darmwerking en de bloedspiegel. In de tropen kunnen volwassen larven – zoals die van de palmsnuitkever – tien centimeter lang worden en meer dan 6 gram wegen. Omgevallen palmen fungeren als broedplaats. De vetrijke larven kunnen zonder olie gebakken worden. De meelworm is in het volwassen stadium een zwart kevertje dat zelden vliegt.
Meelworm
(Tenebrio molitor)
Waarna de gevriesdroogde sprinkhanen aan de beurt kwamen. Die wekten bij de meeste vrijwilli-gers de grootste achterdocht. San-der Voormolen, wetenschapsredac-teur, liet zich niet kennen. Zonder de vleugels ervan af te pellen, nam hij meteen een flinke hap. „Smaakt naar vette olie”, zei hij terwijl hij de kop tussen zijn tanden fijn maalde. „N o o t a ch t i g ”, noteerde amateurkok Derix op het proefblad. „Vi s ”, gaf Nandan Lemmers aan. Duidelijk het proefgedeelte met de meest uiteen-lopende beoordelingen.
De vier kleine zakjes larven die daarna volgden – in de opmerkelij-ke smaopmerkelij-ken B BQ, Salt N'Vinegar, Sour
Cream & Onion en Cheddar Cheese –
kon niemand bekoren. De meest ge-hoorde uitspraken waren:
„kunst-matig”, „ranzig” tot zelfs „uitge-sproken vies”.
Als beloning volgde de lolly met een worm of een krekel erin gesmol-ten. Een mooi product, vond ieder-een – het oog wil ook wat. En best spannend: zouden kinderen blijven likken tot het insect uit het snoep-goed te voorschijn kwam? De Cali-fornische lekkernij doorstond de test glansrijk als het meest originele product.
„Je moet die sprinkhanen en meelwormen in de pan braden”, zei een bijdehante collega na afloop. Gelijk heeft ze. Insecten worden ge-vriesdroogd opdat ze langer houd-baar blijven. In de pan nemen ze ge-makkelijk weer vocht op, zodat de erin gedroogde smaakstructuur op-nieuw wordt versterkt.
Sprinkhanen zorgen voor verkeersslachtoffers
Centraal-Afrika tijdens het regensei-zoen zo’n 14 dollar per kilo kan ople-veren. „Voor de lokale boeren is dat is een niet te verwaarlozen inkomsten-bron”, aldus Vantomme.
Experts zijn ervan overtuigd dat we tegen 2050 niet meer hetzelfde eetpatroon kunnen hebben als in 2011. Toch is er scepsis. „De psycho-logische afkeer in het Westen van het eten van insecten zit diep in de cul-tuur geworteld”, zegt Van Huis. „En er is vooralsnog weinig sprake van grootschalige projecten die toelaten om insecten op industriële schaal te kweken. Er zijn dus zowel economi-sche als maatschappelijke drem-p e l s. ”
I
n zuidelijk Afrika worden er elk jaar naar schatting tien mil-jard Mopana-rupsen geoogst op een gebied dat de helft zo groot is als dat van Nederland. Die ac-tiviteit levert de lokale economie een jaarlijkse omzet op van circa 85 mil-joen dollar. „Dat is geen industriële teelt”, zegt Van Huis. „De oogst van die rupsen gebeurt in de vrije na-t u u r. ” Hena-t seizoensgebonden karak-ter ervan zorgt ervoor dat de oogst en handel in deze insecten slechts voor een klein deel van het jaar een be-langrijke bron van voedsel en inkom-sten zijn.Ook in Nederland botst de bran-che op zijn economisbran-che grenzen. Er zijn op dit ogenblik een vijftiental professionele kwekers in het land ac-tief. „Het kweken van sprinkhanen is zeer arbeidsintensief”, meldt Ruud Meertens op de website van zijn kwe-kerij in Someren. „Sprinkhanen wor-den bij ons tot zes keer per dag met de hand gevoerd, en dat duurt telkens zo’n drie kwartier tot een uur.”
Dat is de reden waarom vele kwe-kers en ingewijden in de branche sprinkhanen vergelijken met kavi-aar. Voor één kilo wordt algauw 60 euro betaald op de markt, terwijl een kilo meelwormen – die veel gemak-kelijker te kweken zijn – ongeveer 12 euro kost.
Die kostprijs zou wel eens een ho-ge drempel kunnen worden voor de menselijke consumptie van insecten.
Nu leveren Nederlandse insecten-kwekers hun producten bijna uit-sluitend aan gespecialiseerde groot-handels en dierenwinkels. „Slechts 1 procent van onze omzet is bestemd voor menselijk gebruik”, zegt Wim Soetendaal van Starfood, een kweke-rij uit Gelderland.
Om te kunnen concurreren met andere eiwitrijke producten zoals vlees en vis, zal de marktprijs voor in-secten fors naar beneden moeten. Van Huis denkt niet dat dat op de korte termijn te gebeuren staat. Hij gelooft veel meer in de grootschalige verkoop van insecten voor de vee- en visvoederindustrie en in innovatieve kweekmethodes om dat mogelijk te maken.
Aan de Wageningen Universiteit worden momenteel drie kweken be-studeerd: meelwormen, krekels en soldatenvliegen. Er wordt nageke-ken welke organische afvalstromen het best geschikt zijn om er die insec-tensoorten op te laten gedijen. „We zijn voor die proeven in nauw contact met Venik, het belangenplatform van Nederlandse insectenkwekers”, zegt Van Huis.
Het doel is om uit die insecten-kweek duurzame eiwitten te halen die als alternatief kunnen dienen voor vismeel en andere dierlijke voe-dingsadditieven. In de buurt van Breda is sinds vorig jaar een commer-cieel opstartbedrijf actief, Protix Bio-systems, dat gebruik maakt van die afvaltechniek en gefinancierd wordt door het Dutch Greentech Fund, een fonds waarin de TU Delft, Wagenin-gen Universiteit en Rabobank parti-ciperen.
Het potentieel voor de consump-tie van insecteneiwit is groot. Als al-leen al tegen 2050 circa vijf procent van de mondiale eiwitbehoefte gele-verd zou kunnen worden door insec-ten, dan zou dit de branche wereld-wijd een omzet kunnen opleveren van 45 miljard euro.
Ook Marleen Vrij van het advies-bureau Zetadec is enthousiast. Ze ziet grote mogelijkheden voor de branche. „Maar dan moet de insec-tenkweek dringend opgeschaald worden. En dat is lastig omdat er nog geen markt is en veel wettelijke on-d u i on-d e l ij k h e i on-d . ”
Dat is de reden waarom grote spe-lers zoals Nutreco, producent van vis-en veevoer, voorlopig de kat uit de boom kijken. „Insectenvoer heeft ze-ker hun interesse”, zegt Marleen Vrij, „maar de sprong in het duister is nog te groot.”
