Rhythm and blues en de strijd voor gelijke
rechten: achterhaald of actueel?
Een vergelijkend onderzoek naar de relatie tussen rhythm and blues en de ontwikkeling van sociale bewegingen in Amerika tijdens de Civil Rights Movement van 1960 – 1968 en in het
heden.
Bachelor scriptie Sociologie Sam van Dam 10686134 Samvdam@hotmail.com Universiteit van Amsterdam
Scriptiebegeleider: Dr. Chip Huisman Tweede begeleider: Dr. Anna Aalten
27 februari 2018 11084 woorden
3
Inhoudsopgave
1. Inleiding ... 5
1.1 De voortdurende strijd van afro-Amerikanen voor gelijke rechten ... 5
1.2 De lange relatie tussen muziek en sociale bewegingen ... 6
1.3 De Civil Rights Movement: 1960 – 1968 ... 6
1.4 Rhythm and blues en de strijd voor gelijke rechten: achterhaald of actueel? ... 7
2. Theoretisch kader ... 9
2.1 Wat is een sociale beweging? ... 9
2.1.1 Conflict ... 9
2.1.2 Dicht informeel netwerk ... 9
2.1.3 Collectieve identiteit ... 10
2.1.4 Cultuur van een sociale beweging ... 10
2.1.5 Vrije ruimte ... 11
2.2 Muziek in sociale bewegingen ... 11
2.2.1 Emotie, muziek en collectieve identiteit ... 12
3. Historische beschrijving van de relatie tussen muziek en de afro-Amerikaanse strijd voor gelijke rechten ... 14
3.1 Hoe is muziek historisch verbonden met de afro-Amerikaanse cultuur? ... 14
3.2 De toevoeging van rhythm aan de blues ... 15
3.3 Civil Rights Movement ... 16
3.4 Muziek in de Civil Rights Movement ... 17
3.5 Rhythm and blues in de Civil Rights Movement ... 19
4. Operationalisering ... 22
4.1 Methode ... 22
4.2 Thema’s interviews... 23
4.3 Doelgroep ... 23
4.4 Vorm en locatie van interviews ... 24
5. Resultaten ... 25
5.1 “I feel my roots, basically” ... 25
5.2 Ontwikkeling van “black music”: van spirituals langs rhythm and blues naar rap? ... 27
5.3 Emotionele karakter van muziek ... 29
5.3.1 Verbinden ... 29
5.3.2 “It can make you feel a whole lot better” ... 30
5.4 “All lives matter” ... 31
6. Conclusie ... 33
4
Literatuur ... 38
Bijlage I Nederlandse thema- en vragenlijst ... 42
Bijlage II Engelse thema- en vragenlijst ... 43
Bijlage III Gecodeerde interviews ... 44
Bijlage IV Thematisering ... 77
Bijlage V Primaire thema’s en sub thema’s ... 80
Bijlage VI Overzicht thema’s ... 87
5
1. Inleiding
1.1 De voortdurende strijd van afro-Amerikanen voor gelijke rechten
Muziek en liederen zijn sinds het ontstaan van de Amerikaanse natie nauw verbonden met de (afro-)Amerikaanse cultuur en hebben altijd een belangrijke rol in deze cultuur gespeeld. Een oorzaak hiervoor ligt in de geschiedenis van de slavernij in Amerika (Stefani, 2015). Inmiddels is de eerste afro-Amerikaanse president van Amerika een feit en hebben wij de tijd van slavernij gelukkig ver achter ons gelaten. Op verzoek van toenmalig president Barack Obama speelden onder anderen BB King en Buddy Guy, twee afro-Amerikaanse blues-artiesten, in het Witte Huis (Doyle, 2012). Dit is een sprekend voorbeeld van het hobbelige pad van de afro-Amerikaanse gemeenschap en de verbondenheid met muziek: van de katoenvelden na een lange en zware strijd naar het ambtelijk huis van de president.
De strijd van afro-Amerikanen om gelijkwaardigheid en gelijke rechten lijkt echter nog niet gestreden. Anno 2017 is Donald Trump als nieuwe president aangetreden en lijken de hard bevochten en verdiende gelijke rechten niet gerespecteerd te worden door de president (Lartey, 2017). Zo distantieert Trump zich tot ongenoegen van velen, waaronder vele afro-Amerikanen, onvoldoende van het buitensporige geweld van “witte nationalisten” (Shear & Haberman, 2017). De president heeft daarnaast tijdens de presidentiële campagne en tijdens zijn presidentschap discriminerende opmerkingen gemaakt of beleid gemaakt dat als discriminerend bestempeld kan worden. Een voorbeeld hiervan is de Muslim ban: het sluiten van de grenzen voor alle personen die afkomstig zijn uit bepaalde landen. Ook de opmerking waarin hij alle Mexicaanse immigranten als criminelen en verkrachters bestempelde is hier een treffend voorbeeld van (O’Connor & Marans, 2016). Ten slotte is profilering door de politie op grond van huidskleur aan de orde van de dag en zijn hierdoor al enkele schijnbaar onschuldige jonge afro-Amerikanen door politiegeweld om het leven gekomen (Shear & Haberman, 2017).
Al met al heeft bovenstaande tot grote protesten geleid, zoals in Ferguson en recenter in Charlottesville (Shear & Haberman, 2017). Het protest is ook opgepakt door football spelers van de NFL en door hedendaagse Amerikaanse muzikanten. Zij protesteren tegen het etnisch profileren van de politie door op één knie te gaan zitten tijdens het Amerikaanse volkslied (Beaumont-Thomas, 2017). De aanleiding tot het protest is het etnisch profileren van de politie en de slachtoffers die daarbij zijn gevallen. Het bredere protestthema van gelijke
6
rechten voor afro-Amerikanen kan echter niet ontkend worden. Het geheel is uitgegroeid tot een sociale beweging: The Black Lives Matter Movement (BLM).
BLM is een beweging met als belangrijkste agendapunt de burgerrechten van afro-Amerikanen en het tegengaan van racisme gekeerd tegen afro-afro-Amerikanen. Volgens de officiële missie van de organisatie verzetten zij zich en staan zij op tegen het geweld van de staat en gewelddadige groeperingen gericht tegen afro-Amerikanen. Zij zijn voor een inclusieve samenleving en beweging, en waarin bovenal plek is voor alle afro-Amerikanen (Black Lives Matter, z.j.).
Het lijkt kortom soms alsof de in de jaren zestig behaalde resultaten van de sociale bewegingen op het gebied van gelijke rechten teniet worden gedaan door het huidige establishment en dat wij op het gebied van gelijke rechten een stap terug doen. Of kan het tij gekeerd worden met behulp van muziek, net als tijdens de sociale bewegingen in de jaren zestig?
1.2 De lange relatie tussen muziek en sociale bewegingen
In de afgelopen decennia is veelvuldig onderzoek gedaan naar de rol van muziek op sociale bewegingen (Conklin, 2014; Danaher, 2010; Eyerman, 2002; Eyerman & Jamison, 1995, 1998; Ray, 1990; Street, 2003). Allereerst is onderzoek verricht naar de rol van muziek bij sociale bewegingen in de jaren zestig, met de Civil Rights Movement (CRM) als schoolvoorbeeld. In dit verband zijn jazz, blues, gospel en populaire muziek menigmaal onderwerp van onderzoek geweest (Ward, 1998). Daarnaast is de rol van hedendaagse (populaire) muziek in sociale bewegingen in het huidige Amerika onderzocht, evenals de relatie van muziek met jeugdbewegingen en sociale bewegingen. In dit verband is onderzoek verricht naar hiphop, rap, pop, punk et cetera. In de wetenschap is echter minder aandacht besteed aan een van de meest populaire “zwarte” genres van na de Tweede Wereldoorlog, rhythm and blues, en de relatie met sociale bewegingen tijdens de Civil Rights Movement en in het heden (Ward, 1998). Maar wat hield de Civil Rights Movement eigenlijk in?
1.3 De Civil Rights Movement: 1960 – 1968
De wortels van de Civil Rights Movement gaan terug tot de vakbonden van voor de Tweede Wereldoorlog. De piek van de beweging ligt echter in de jaren vijftig en zestig (Ward, 1998), waarbij vooral de jaren tussen 1960 en 1968 als belangrijk worden beschouwd. Dit zijn de jaren van Martin Luther King, de March on Washington (1963), de Albany Movement (1962),
7
de Birmingham Bombing (1963), de New York Race Riots (1964 – 1965), de Civil Rights Act of 1964 en de moord op Martin Luther King in 1968 (Civil Rights Digital Library, z.j).
De opkomst van de Civil Rights Movement in de jaren zestig was het hoogtepunt van de worsteling van afro-Amerikanen voor gelijke rechten in Amerika. De opkomst vormde het keerpunt waarin de opgebouwde frustratie van het achtergestelde afro-Amerikaanse deel van de bevolking tot uiting kwam. Er is geen andere vorm van cultuur denkbaar waarin de opgebouwde frustratie zo duidelijk tot uiting kwam als in de muziek waar zij zo bekend mee zijn, de rhythm and blues (Hartford, 2011). Het verschil was echter dat nu ook tot actie werd overgegaan. Waar de afro-Amerikaanse bevolking decennialang alleen geïncasseerd had, stond deze bevolking nu op. Zij deed dit samen, als één. Maar wat is rhythm and blues eigenlijk?
1.4 Rhythm and blues en de strijd voor gelijke rechten: achterhaald of actueel?
De rhythm and blues vindt zijn oorsprong in de oude plantagemuziek en blues. De muzikale wortels zijn diep in de afro-Amerikaanse cultuur verankerd, maar de rhythm and blues is optimistischer, hoopgevender en dansbaarder (Ward, 1998). Rhythm and blues (r&b) wordt hier gebruikt als aanduiding van de naoorlogse en tot de jaren zestig populaire “zwarte” muziek, die bestaat uit elementen van gospel, jazz en blues. Deze muziekstroming dient niet verward te worden met R&B, een hedendaagse muziekstroming die is afgeleid van hiphop en soul en ook bekend staat als urban pop (Misachi, 2017).
Rhythm and blues is historisch verbonden met de worsteling/strijd van afro-Amerikanen voor gelijke rechten. Maar is deze verbondenheid zo groot dat vandaag de dag rhythm and blues nog steeds een rol speelt in het huidige Amerika, in de strijd van afro-Amerikanen en sociale bewegingen zoals de Black Lives Matter Movement? Of is deze rol overgenomen door nieuwe populaire muziekstromingen zoals hiphop?
Om de relatie tussen muziek en protestbewegingen beter te begrijpen, worden in deze scriptie twee met elkaar verbonden vragen onderzocht. In het eerste deel wordt onderzocht wat de rol is die de populaire “zwarte” muziek (rhythm & blues) speelt in het ontstaan en het tot actie overgaan van de Civil Rights Movement (1960 – 1968). Vervolgens wordt aan de hand van interviews met afro-Amerikaanse inwoners van Chicago (veelal muzikanten, luisteraars of liefhebbers van rhythm and blues) onderzocht welke rol rhythm and blues speelt in de hedendaagse strijd van afro-Amerikanen voor gelijke rechten.
8
Voor het beantwoorden van de eerste vraag zal in het tweede hoofdstuk aan de hand van de theorie nader ingegaan worden op de rol van cultuur en meer specifiek de rol van muziek in sociale bewegingen. In het derde hoofdstuk zal de rol van muziek in de afro-Amerikaanse gemeenschap onderzocht worden door middel van een historische beschrijving: van de working songs ten tijde van de slavernij, langs de blues naar de rhythm and blues tijdens de Civil Rights Movement. In het vijfde hoofdstuk zal aan de hand van interviews de tweede onderzoeksvraag beantwoord worden: wat is de rol van rhythm and blues in de hedendaagse strijd voor gelijke burgerrechten? In het zesde hoofdstuk wordt een vergelijking gemaakt tussen enerzijds de historische rol van muziek en rhythm and blues binnen de afro-Amerikaanse gemeenschap in de strijd voor gelijke burgerrechten (zoals besproken in hoofdstuk 2 en 3), en anderzijds de hedendaagse rol van muziek en meer specifiek de rol van rhythm and blues in de strijd voor gelijke rechten (zoals besproken in hoofdstuk 5).
9
2. Theoretisch kader
2.1 Wat is een sociale beweging?
Om de relatie tussen rhythm and blues en de Civil Rights Movement of een andere (hedendaagse) sociale beweging te begrijpen, is het nodig om de relatie tussen muziek en sociale bewegingen te doorgronden. Hiervoor is het echter allereerst vereist om de interne werking van sociale bewegingen te begrijpen en de connectie van deze bewegingen met muziek te doorgronden.
Het doel van een sociale beweging is vaak om een (vermeende) misstand in de samenleving te veranderen (Dellla Porta & Diani, 2006). Ondanks een dergelijke doelstelling is het niet gemakkelijk om een sociale beweging te definiëren. Een sociale beweging is geen georganiseerde politieke partij of een belangengroep die een stabiele politieke groep is. Daarentegen is een sociale beweging ook geen trend, omdat een trend vluchtig en zonder duidelijk doel is. Een sociale beweging zit er ergens tussenin (Freeman & Johnson, 1999).
Toch zijn volgens Della Porta en Diani (2006) de volgende eigenschappen van sociale bewegingen te onderscheiden: 1) dat zij betrokken zijn bij conflicten met duidelijke tegenstanders, 2) dat zij gebonden zijn door een dicht maar informeel netwerk en 3) dat zij een collectieve identiteit delen. Danaher (2010) adresseert in zijn werk Music and Social Movements vier factoren die van invloed zijn op het slagen van een sociale beweging. Deze factoren zijn: collectieve identiteit, vrije ruimte, emotie en de cultuur van een sociale beweging. Hieronder worden de belangrijkste eigenschappen en factoren in detail besproken.
2.1.1 Conflict
Sociale bewegingen zijn betrokken bij politieke en/of culturele conflicten om sociale verandering te promoten of tegen te houden. Conflict wordt hierbij gedefinieerd als de strijdige relatie tussen partijen die beide controle proberen te verkrijgen over hetzelfde politieke, economische of culturele onderwerp, waarbij zij de andere groep in een negatief daglicht proberen te zetten (Tilly, 1978).
2.1.2 Dicht informeel netwerk
Sociale bewegingen onderscheiden zich van andere organisaties waarin collectieve actie plaatsvindt doordat zij niet gebonden zijn en niet gecoördineerd worden door één persoon of één organisatie. De coördinatie van initiatieven, de regulering van het gedrag van individuele actoren en de definitie van doelen en strategieën komen bij sociale bewegingen daarentegen
10
voort uit constante onderhandelingen tussen de individuen en de organisaties die betrokken zijn bij de collectieve actie (Della Porta & Diani, 2006).
2.1.3 Collectieve identiteit
Volgens Della Porta en Diana (2006) kan een sociale beweging alleen tot stand komen wanneer een collectieve identiteit ontwikkeld wordt die verder reikt dan tijdens specifieke gebeurtenissen. Collectieve identiteit wordt geassocieerd met herkenning en het creëren van verbondenheid. Daarnaast brengt een collectieve identiteit het gevoel van een gemeenschappelijk doel en een gedeelde toewijding aan een zaak met zich mee (Della Porta & Diani, 2006).
Eyerman en Jamison (1998) wijzen op het belang van een collectieve identiteit voor de brede steun van een sociale beweging. Ten eerste is dit van belang opdat de sociale beweging voldoende steun ondervindt in de maatschappij, zodat de machthebbende partij uiteindelijk niet om de beweging heen kan. Ten tweede is dit van belang opdat er voldoende nieuwe aanwas is bij de beweging, zodat het voortbestaan van de beweging veiliggesteld is. Hierdoor kan de beweging zichzelf overleven (Eyerman & Jamison, 1998). Dit kan bereikt worden wanneer een collectieve identiteit binnen de beweging ontstaat. Dit wil zeggen dat de leden van de beweging zich met elkaar verbonden voelen en dezelfde doelen nastreven.
2.1.4 Cultuur van een sociale beweging
De cultuur van een sociale beweging is meer dan de waarden van een sociale beweging. Cultuur biedt mensen een cognitief schema waarmee zij zich kunnen oriënteren in de wereld en deze wereld kunnen begrijpen. Dit cognitieve schema bestaat uit een groot aantal culturele elementen, waaronder overtuigingen, ceremonies, artistieke vormen en informele praktijken zoals taal en dagelijkse rituelen (Swidler, 1986).
Voor het voortbestaan van de beweging is een cultuur van belang omdat een cultuur de politieke doelen van de beweging bevat en voor een grote mate van collectieve identiteit zorgt. De cultuur van een sociale beweging wordt gekenmerkt door een alternatieve interpretatie van de gegeven (sociale) condities in een samenleving en door de eigen normen en waarden (Danaher, 2010).
De cultuur van een sociale beweging kan ontstaan vanuit de beweging zelf. Ook kan deze cultuur ontstaan door het inbrengen van reeds bestaande cultuur. Culturele uitingen zijn hierbij van groot belang, omdat deze uitingen de dragers van de cultuur zijn. Door middel van culturele uitingen zoals kunst, poëzie of muziek kan de cultuur van een sociale beweging zich
11
verspreiden. Zodoende kunnen ook de politieke doelen en de collectieve identiteit van de beweging zich verspreiden (Danaher, 2010).
De cultuur van een sociale beweging die succesvol gebruikmaakt van de populaire cultuur kan gebruikmaken van vrije ruimtes of kan deze ruimtes zelf creëren. Vrije ruimtes zijn ruimtes waar activisten hun emoties kunnen delen en zodoende meer kans maken om verandering in de samenleving teweeg te brengen (Danaher, 2010).
2.1.5 Vrije ruimte
Sociale bewegingen hebben fysieke of symbolische vrije ruimte nodig. Een vrije ruimte is een opening in het framework van de samenleving waarin het toegestaan is om de dominante cultuur binnen acceptabele grenzen te bekritiseren (Eyerman & Jamison, 1998; Pratt, 1990). Het is een ruimte waarin activisten hun overtuigingen kunnen delen, de status quo kunnen bekritiseren en nieuwe “leden” kunnen rekruteren (Gamson, 2002). Een vrije ruimte kan fysiek zijn: ruimtes die alleen bekend zijn bij de beweging en waar activisten zich zodoende veilig en vrij voelen om hun emoties te delen. Een vrije ruimte kan ook symbolisch zijn. Muziek kan een veilige ruimte creëren waarin het door de dominante cultuur geaccepteerd wordt om weerstand en kritiek te uiten (Street, 2003). Daarnaast zorgen contextuele factoren zoals de opkomst van radio, lp’s en cd’s voor vrije ruimtes. Deze nieuwe media zijn nog niet volledig ingenomen door de dominante cultuur en bieden zodoende plaats om de dominante cultuur te bekritiseren (Dolfsma, 1999).
2.2 Muziek in sociale bewegingen
Rituelen of gezamenlijke activiteiten die als ritueel bestempeld kunnen worden dragen bij aan het creëren van een collectieve identiteit. Dit ontdekte ook Emile Durkheim (1912), een van de grondleggers van de sociologie. Muziek is een activiteit die gezien kan worden als een onderdeel van rituelen, rituele gebeurtenissen en rituele interacties. Tijdens muziek als rituele interactie is het aan de leden namelijk toegestaan om hun hoop, verdriet en andere emoties te delen (Danaher, 2010). Daarnaast kan muziek invloed hebben op het groepsgevoel door het creëren van een “wij” en een “zij”: een groep die de muziek waardeert en begrijpt en een groep die dit niet doet (Roy & Dowd, 2010). Zodoende ontstaat een collectief gevoel van verbondenheid wanneer personen samen liederen zingen, maar ook wanneer zij gezamenlijk naar muziek luisteren (Durkheim, 1912; Collins, 1990).
12
Muziek kan als object van studie worden gezien. Muziek is echter des te meer een activiteit, een proces (Roy & Dowd, 2010). Het is iets dat gezamenlijk geproduceerd wordt, iets waarvan de invloed in grote mate afhankelijk is van tijd, plaats, mensen en emotie. Muziek is geen vaststaand gegeven, maar krijgt betekenis door de gebruikers. Mensen gebruiken muziek om betekenis te geven aan henzelf en de wereld om hen heen (Roy & Dowd, 2010).
Voor het wel of niet slagen van sociale bewegingen zijn diverse theorieën ontwikkeld. Muziek komt daarin regelmatig naar voren als relevante factor (Roy, 2010; Danaher, 2010; Eyerman & Jamison, 1995). Eyerman & Jamison (1995) betogen in hun werk dat sociale bewegingen en populaire cultuur elkaar versterken. Op basis van een analyse van populaire muziek en de sociale bewegingen in het Amerika van de jaren zestig onderscheiden zij de volgende functies van muziek die relevant zijn voor het slagen van een sociale beweging. Ten eerste identificeert populaire muziek sociale problemen. Populaire muziek benoemt en geeft uiting aan vage gevoelens van vervreemding en onderdrukking en geeft ten slotte zelfs een verklaring voor deze gevoelens. Daarnaast creëert populaire muziek een gevoel van “erbij horen”, een groepsgevoel. Ook draagt populaire muziek bij aan de totstandkoming van een collectieve visie door het koppelen van muziek en politiek. Zodoende kan muziek voor een korte en specifieke tijd een collectief bewustzijn van een generatie creëren. Door contextuele factoren (vrije ruimtes) zoals de opkomst van cassettebandjes, de populariteit van radio, charismatische leiders en de commercialisatie van muziek kunnen ideeën van sociale bewegingen hun weg naar de rest van de samenleving vinden (Jamison & Eyerman, 1995).
2.2.1 Emotie, muziek en collectieve identiteit
Emoties zijn van belang voor het ontwikkelen van een collectieve identiteit. Emoties houden sociale bewegingen bijeen en geven richting (Collins, 1990). De kracht van emoties komt tot uiting wanneer de emotie gedeeld wordt, zich kan verspreiden in de groep en wanneer voor de groep duidelijk is dat dit de gedeelde focus is (Collins, 1990). Muziek kan op grond van haar intuïtieve karakter emoties overbrengen tussen mensen zoals geen andere vorm van cultuur dat kan (Eyerman & Jamison, 1995). Het gevolg is dat de emotie gedeeld wordt en versterkt wordt. Daarnaast is de emotie gefocust op een collectief doel, waardoor het geheel van emoties krachtiger wordt dan de som der delen.
Concluderend kan gesteld worden dat sociale bewegingen in conflict zijn met andere partijen om een cultureel, economisch of politiek onderwerp en dat zij gebonden zijn door een
13
informele maar dichte structuur. Sociale bewegingen zoals de Civil Rights Movement en populaire cultuur zoals rhythm and blues versterken elkaar op meerdere manieren. Tussen de sociale bewegingen en de populaire cultuur bestaat een wisselwerking. Hierbij zijn twee factoren van belang: de collectieve identiteit en de cultuur van een sociale beweging. Er bestaat een wisselwerking tussen deze factoren onderling en met de sociale beweging.
Allereerst identificeert populaire muziek sociale problemen in de samenleving. Populaire muziek benoemt en geeft uiting aan vage gevoelens van vervreemding en onderdrukking en geeft zelfs een verklaring voor deze gevoelens. Zodoende kan muziek van vage gevoelens die in de samenleving bestaan tot een concreet doel leiden. Muziek kan daarnaast emotie overbrengen zoals geen andere cultuurvorm dat kan. Dit geldt voor rhythm and blues in het bijzonder. Dit concrete doel wordt hierdoor een gedeeld doel.
Door het ontstaan van een collectief doel kan een collectieve identiteit ontwikkeld worden die verder gaat dan specifieke gebeurtenissen. Dit is een voorwaarde voor het tot stand komen van een sociale beweging. Een collectieve identiteit heeft betrekking op verbondenheid en herkenning. Daarnaast kan een collectieve identiteit ontstaan door het waarderen van bepaalde muziek. Dit resulteert in een “wij” die de muziek wel waarderen en een “zij” die de muziek niet waarderen. Ten slotte dragen rituelen zoals gezamenlijk muziek maken en collectief naar muziek luisteren bij aan het tot stand komen van een collectieve identiteit.
De cultuur van een sociale beweging is van belang voor het voortbestaan van een sociale beweging, omdat de cultuur de politieke doelen en de collectieve identiteit van een sociale beweging bevat. Populaire muziek is een van de dragers van de cultuur van een sociale beweging. De cultuur van een sociale beweging kan ontstaan uit de beweging zelf of door het inbrengen van reeds bestaande cultuur, zoals rhythm and blues tijdens de CRM.
14
3. Historische beschrijving van de relatie tussen muziek en de
afro-Amerikaanse strijd voor gelijke rechten
3.1 Hoe is muziek historisch verbonden met de afro-Amerikaanse cultuur?
Ten tijde van de slavernij in Amerika (1650 – 1865) waren bijna alle Afrikaanse cultuuruitingen verboden (McCusker & Menard, 2010). Het is namelijk een belangrijk kenmerk van slavernij om slaven hun eigen identiteit zo veel mogelijk te ontnemen. Dit heeft tot doel om de wortels met de eigen geschiedenis door te snijden, om alles van de persoon te verwijderen dat hem tot meer dan een mens maakt (Greaber, 2011). Vele Afrikaanse cultuuruitingen waren dan ook verboden op en rondom de plantages waar de Afrikaanse slaven tewerkgesteld waren. Tot deze cultuuruitingen behoorden inheemse kleding, attributen zoals talismannen en uitingen als Afrikaanse dans. Enkel de Afrikaanse groepszang werd tijdens het harde werk op de plantages getolereerd. Dit hield de spirit erin, maakte het werk draaglijker voor de slaven en daarmee ook efficiënter en veiliger voor de slavenhouders (Yper, 2015). Muziek en liederen waren een van de weinige cultuuruitingen die de slaven niet ontnomen waren door de witte slavenhouders.
De thema’s die in de liederen werden bezongen waren breed. De liederen gingen over het lijden op de plantages, de brandende zon, de lange dagen en de afranselingen, maar ook over hoop. Vaak ingekapseld in religieuze liederen (spirituals) zongen de slaven over hun positie als slaaf, hun relatie met de witte meester en hun hoop op bevrijding (Du Bois, 1903). Deze spirituals waren vaak ambigu van aard en voor een buitenstaander (de witte slavenhouder) die niet bekend is met de gebruikte metaforen niet direct te begrijpen (Eyerman, 2002). De slaven hadden hiermee een manier van communiceren ontwikkeld waarmee zij onderling hun onvrede konden uiten, hun hoop op een betere toekomst levend konden houden en waarmee zij door de collectieve activiteit van het zingen elkaar overeind konden houden in de bittere realiteit van het slavenbestaan.
Na de Amerikaanse burgeroorlog (1861 – 1865) leek de bevrijding van de slaven nabij te zijn. De slavernij werd afgeschaft en er leek eindelijk licht aan het eind van de tunnel te zijn. Het zou helaas nog meer dan honderd jaar duren voordat de afro-Amerikanen in heel Amerika stemrecht en andere burgerrechten zouden verwerven. Ondertussen bleven de voormalige slaven muziek maken om hun misère te bezingen en hun hoop te uiten. Ook al hadden zij “officieel” vrijheid verworven, het juk van het armoedige bestaan was voor velen nog lang niet afgeworpen. Zij waren in de Amerikaanse bevolking nog steeds degenen die het vuile, smerige
15
en onderbetaalde werk deden dat geen ander wilde doen (Yper, 2015). Zodoende ontstonden op plekken waar veel en goedkope arbeid nodig was al snel hoge concentraties afro-Amerikanen. Tussen deze vele afro-Amerikaanse arbeiders was altijd de blues te vinden. De blues is de muziek die van de slavenplantages op het platteland zijn weg naar de steden heeft gevonden. De blues was te vinden op elke straathoek en in elke bar. Iedereen vertolkte de blues. De blues was niet de muziek van één muzikant, maar het verhaal uit het hart van een volk (Yper, 2015)
3.2 De toevoeging van rhythm aan de blues
De blues als “nieuwe” vorm van muzikale expressie ontstond kort na het einde van de Amerikaanse burgeroorlog in de afro-Amerikaanse gemeenschap, naast de kerkelijke gospel en de spirituals. Zowel in de blues als in de spirituals komen de volgende vijf grote thema’s in bijna alle liederen terug: onderdrukking, maatschappelijke kwesties, de hoop op verbetering, relaties en het hemelse rijk (Brown, 1995). In de blues worden daarnaast ook veel thema’s bezongen die niet goed passen binnen de religieus getinte spirituals, zoals de pijn van relaties, de kwellingen van de liefde en de dilemma’s van seks. De zoektocht naar vrijheid blijft echter het hoofdthema van de blues en de spirituals (Brown, 1995).
De blues is evenals de spirituals ontstaan uit de misère van de afro-Amerikanen, hun ervaring met oppressie en hun relatief lange positie onderaan de samenleving. Cone (1972) betoogt dat de blues begrepen moet worden als een creatieve uitlaatklep van de gevoelens, de pijn en het lijden van afro-Amerikanen:
The blues are not for art’s sake, music for music’s sake. They are a way of life, a lifestyle of the black community; and they came into being to give expression to black identity and the will for survival. Thus to seek to understand the blues apart from the suffering that created them, is to misinterpret them and distort the very creativity that defines them. (Cone, 1972, p. 124)
Volgens Brown (1995) wordt in de blues religie vaak afgeschilderd als een manier om de afro-Amerikanen in bedwang te houden. Volgens de zangers en de zangeressen van de blues kan vrijheid dan ook alleen bereikt worden door vol te houden en te wachten op sociale verandering. In deze paragraaf is de inhoud van blues beschreven. Daarmee is echter nog geen volledig antwoord geformuleerd op de vraag wat rhythm and blues is. De wortels van de blues zijn ook van toepassing op rhythm and blues, maar de rhythm and blues omhelst meer. In deze muziekvorm werd de rhythm aan de blues toegevoegd. De oude landelijke blues was omgeven
16
door een vorm van pessimisme, waarbij de boodschap was om bovenal vol te houden in het zware leven. Bij de nieuwe generatie van jonge afro-Amerikanen die veelal opgroeide in geürbaniseerde gebieden heerste echter een gevoel van optimisme. Zij groeiden op in een “zwarte” traditie, maar wilden ook geaccepteerd worden door de “witte” gemeenschap (Ward, 1998). Door de technologische ontwikkeling van massacultuur zoals radio en film kwam de cultuur van de “witte” gemeenschap de afro-Amerikaanse huiskamer binnen. Zodoende werden eigenschappen van de opkomende populaire “witte” muziek aan de blues toegevoegd en werd deze nieuwe muziekvorm in lijn met het optimisme dansbaarder, rauwer, brutaler en bovenal optimistischer (Ward, 1998). Rhythm and blues omvat sporen van de blues, maar ook van andere genres. Rhythm and blues is een verzamelnaam voor naoorlogse “zwarte” muziek. Eerder werd hiervoor de term race records gebruikt. Dit werd echter te discriminerend gevonden, waardoor de term rhythm and blues in zwang raakte (Roy & Dowd, 2010).
3.3 Civil Rights Movement
Als begin van de Civil Rights Movement wordt vaak gerefereerd aan de Montgomery Bus Boycot. Dit is de boycot waarbij afro-Amerikaanse busreizigers in navolging van Rosa Parks niet op de aangewezen plekken voor afro-Amerikaanse reizigers gingen zitten, maar op een plek naar eigen keuze (Stefani, 2015). Het was de vonk die het vuur deed ontvlammen. Een ogenschijnlijk weinig betekenend doel als je eigen plek in de bus kunnen kiezen bleek de aanleiding tot een nationaal opererende en gedragen sociale beweging. De segregatie in bussen werd afgeschaft. Deze kleine overwinning gaf moed om te strijden tegen segregatie op (bijna) alle terreinen (educatie, wonen, transport, werken et cetera) (Baldwin, z.j.). De wetten die segregatie op allerlei fronten voorschreven werden ook Jim Crow wetten genoemd. Deze wetten waren voornamelijk van toepassing in de zuidelijke staten. Het afschaffen van deze wetten was het collectieve doel dat de beweging bond en droeg zodoende bij aan het ontwikkelen van een collectieve identiteit (Janken, 2010).
De strijd was in eerste instantie niet gewelddadig. Wellicht was een van de krachten van de Movement juist dat zij in haar oorsprong vrij van geweld was. De manier waarop de CRM actievoerde heeft ook een rol gespeeld in de vorming van de collectieve identiteit van de beweging.
Er werd ten eerste actiegevoerd door middel van sit-ins: het collectief protesterend zitten op plekken waar dit volgens Jim Crow wetten verboden is, zoals voorin een bus, aan
17
tafels in een restaurant die bestemd zijn voor witten et cetera. Dit zijn collectieve activiteiten die als ritueel bestempeld kunnen worden en zodoende hebben bijgedragen aan de vorming van een collectieve identiteit.
Ten tweede werd actiegevoerd door marches zoals de March on Washington for Jobs and Freedom, waarbij 250.000 mensen meeliepen naar Washington. Aangekomen in Washington hield Martin Luther King jr. zijn wereldberoemde speech “I Have a Dream”. Dit is collectieve identiteit in de meest letterlijke vorm. De machthebbende partij kon door dit vertoon van collectieve identiteit niet meer om de beweging heen.
Ten slotte werd actiegevoerd door speeches zoals de speeches van King en door andere bijeenkomsten (Janken, 2010). Dit zijn wederom activiteiten die als ritueel gezien kunnen worden en die de cultuur van de sociale beweging bevatten. Als ritueel dragen deze activiteiten bij aan de vorming van collectieve identiteit en als drager van de cultuur dragen deze activiteiten bij aan de verspreiding van de collectieve identiteit en de doelen van de beweging (Durhheim, 1912; Swidler, 1986; Collins, 1990).
De Movement bestond uit een dicht informeel netwerk: individuen, lokale groepen en enkele nationaal opererende organisaties zoals de National Association for the Advancement of Colored People (NAACP), de Congress of Racial Equality (CORE), de Southern Christian Leadership Conference (SCLC), en de Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC). Hoewel de Movement uit leden met verschillende achtergronden en uit verschillende sociale/economische klassen bestond, werd het doel van het afschaffen van de Jim Crow segregatiewetten collectief gedeeld en niet uit het oog verloren (Janken, 2010). Dit heeft bijgedragen aan het ontstaan van een collectieve identiteit, wat op zijn beurt heeft bijgedragen aan het ontstaan van de CRM. Vervolgens werd dit politieke doel onderdeel van de collectieve identiteit van de beweging en was dit doel een veelbesproken onderwerp in de cultuur van de beweging. Hierdoor was dit doel een belangrijke factor voor de verspreiding en het slagen van de beweging (Tilly, 1978; Della Porta & Diani, 2006; Danaher, 2010).
3.4 Muziek in de Civil Rights Movement
De Civil Rights Movement had de sterke cultuur van een sociale beweging. Een van de pijlers hiervan was de muziek (Stefani, 2015; Roy, 2010; Eyerman, 2002). De kracht van muziek kwam op meerdere manieren tot uiting, onder meer in de Freedom songs. Dit zijn liederen die veelal afkomstig waren uit de Christelijke traditie/Gospeltraditie, die (soms) aangepast werden en
18
tijdens de demonstraties, de sit-ins en de marsen van de Movement collectief gezongen werden. Tijdens deze activiteiten had de Movement regelmatig te maken met vijandelijke autoriteiten. Hierdoor was gezamenlijke actie en coördinatie van de Movement gewenst. Muziek was hiervoor een uitermate geschikt medium. Muziek zorgt door haar intuïtieve karakter voor een natuurlijke verbondenheid (Durhheim, 1986; Collins, 1990). Zodoende creëerde muziek een emotionele binding, waardoor de deelnemers de vijandelijke autoriteiten konden weerstaan en vast konden houden aan de geweldloze strijd (Roy, 2010).
Het lijflied van de Civil Rights Movement was het lied We Shall Overcome. Dit lijflied werd tijdens vele protesten gezongen en is afkomstig van het gospellied I’ll overcome (Conklin, 2014). Het lijflied is een symbool van de beweging, drager van de cultuur van de sociale beweging en bevat de collectieve identiteit en de doelen van de beweging. Het ontstaan en het succes van het nummer is tweeledig en is tekenend voor de Civil Rights Movement. I werd We en “wij” zullen overwinnen. Hierin komen de collectiviteit en de niet meer accepterende status quo mentaliteit van de beweging duidelijk naar voren.
De eerste keer dat het nummer op deze manier werd gebruikt, was tijdens de vijf maanden durende staking van de Food and Tobacco Workers Union in 1945. Volgens Conklin zijn de eerste activistische en organisatorische trekken van de Civil Rights Movement te herleiden tot deze staking (2014).
Daarnaast werd het nummer begin jaren zestig opgepikt door folk- en protestzanger Pete Seeger, die het nummer op de radio en tijdens concerten nationale bekendheid gaf (Conklin, 2014). Niet veel later werd het nummer opgepikt door jonge afro-Amerikaanse activisten onder leiding van Bernice Johnsson en werd het nummer aangepast met elementen als call en respons. Deze elementen vinden hun oorsprong in de working songs van de slaven.
Dit voorbeeld maakt duidelijk dat de cultuur van de Civil Rights Movement mede ontstond door het inbrengen van decennia oude afro-Amerikaanse cultuurvormen zoals call en respons, gospel en spirituals.
Naast de muzikale erfenis van gospel en spirituals speelde een andere muzikale erfenis een rol ten tijde van de Civil Rights Movement: de populaire muziek en specifieker rhythm and blues (Hartford, 2011; Stefani, 2015). Hierover verklaart Bernice Johnsson Reagon het volgende:
19
All of the songs where not church songs. Because all of the people in the Movement were not church people. So the songs came right off the radio and the most popular person who delivered songs to the Movement was a man named Ray Charles. I don’t think he knew he was delivering songs to the Movement, but Ray Charles represents a synthesis of what was happening in the black community. (Greenberg, 1998, p. 119) De populaire muziekvorm rhythm and blues was drager van de cultuur van de CRM. Deze muziekvorm bevatte de collectieve doelen van de beweging en verspreidde de collectieve identiteit van de afro-Amerikaanse gemeenschap. Stefani (2015) betoogt dat muziek tijdens de Civil Rights Movement bijdroeg aan het opkomen van een collectieve identiteit die eeuwenlang onderdrukt is door instituties en de witte samenleving.
3.5 Rhythm and blues in de Civil Rights Movement
Ward (1998) betoogt in zijn boek Just My Soul Responding dat er een historische parallel bestaat tussen de evolutie van de black struggle en de transformaties van rhythm and blues als kunstvorm, als industrie, als proces en product. De segregatie die in het Amerika van na de Tweede Wereldoorlog nog zo duidelijk aanwezig was, komt terug in de rhythm and blues. Populaire afro-Amerikaanse artiesten als T-Bone Walker, Chuck Berry en Little Richard waren in eerste instantie mateloos populair onder de afro-Amerikaanse bevolking, terwijl witte tegenhangers als Elvis Presley en Buddy Holly gretig aftrek vonden onder de witte bevolking (Ward, 1998). De afro-Amerikaanse bevolking luisterde en waardeerde rhythm and blues, terwijl de witte bevolking naar de witte tegenhangers luisterde. Zodoende ontstond een “wij” en een “zij”.
Afro-Amerikaanse rhythm and blues artiesten liepen in het begin van de Movement niet voorop in de strijd om gelijke rechten, enkele uitzonderingen daargelaten. De meeste artiesten waren niet zeer actief binnen de Civil Rights Movement. Allereerst kwam dit door de commercialisering van de muzikant en zijn contract met de platenmaatschappij. Het was in de eerste jaren van de Movement (eind jaren 50/begin jaren 60) commercieel gezien niet altijd verstandig voor een artiest om zich openlijk te verbinden met de Civil Rights Movement. Later veranderde dit. Daarnaast waren er andere figuren die de Movement leidden: politieke organisatoren en filosofen van sociale verandering (Ward, 1998).
De functie van “zwarte” entertainers en hun muziek was niet om de beweging te leiden of om voorop te lopen, maar om te doen waar populaire “zwarte” cultuur altijd het best in is geweest: het promoten van “black pride”, identiteit en zelfrespect, om door hun muziek de
20
moed hoog te houden en de verbondenheid te bevorderen (Ward, 1998). De verbondenheid droeg bij aan de vorming van een collectieve identiteit.
Ward sluit af met de stelling dat de kracht van afro-Amerikaans georiënteerde radio en rhythm and blues was dat zij het vermogen hadden om de gedeelde aspecten van de ervaringen van afro-Amerikanen te dramatiseren en om vorm te geven aan de hoop, de dromen en de aspiraties van de gemeenschap (Ward, 1998). In lijn met de theorie gaf de rhythm and blues vorm aan vage gevoelens van onderdrukking en vervreemding. De rhythm and blues was van groot belang voor de Civil Rights Movements, als drager van de cultuur van de sociale beweging. De rhythm and blues was in staat om de collectieve identiteit en de politieke doelen van de beweging in het gehele land te verspreiden.
In antwoord op de vraag wat is de rol die de populaire “zwarte” muziek (rhythm & blues) speelt in het ontstaan en het tot actie overgaan van de Civil Rights Movement (1960 – 1968) kan het volgende geconcludeerd worden. Ten eerste is muziek historisch sterk verbonden met de afro-Amerikaanse cultuur, doordat muziek tijdens de periode van de slavernij de enige toegestane culturele uiting was. Zodoende was muziek dé culturele uiting die de groep bond en solidariteit binnen de groep creëerde. Daarnaast was muziek de enige uitlaatklep waarmee de slaven hun verdriet, hoop en kritiek konden uiten. Oftewel, muziek draagt al sinds de slavernij bij aan de vorming van een collectieve identiteit onder afro-Amerikanen en de muziek van de gemeenschap is sinds die periode doordrenkt met emoties.
Ten tweede kan geconcludeerd worden dat na de afschaffing van de slavernij muziek dé culturele uiting en de verbindende factor binnen de afro-Amerikaanse gemeenschap bleef. De muziek ontwikkelde zich echter van de working songs tijdens de slavernij, via de blues die troost geeft bij tegenslag tot de rhythm and blues. De rhythm and blues was nog steeds doordrenkt met emoties, maar was dansbaarder, brutaler en optimistischer. De rhythm and blues heeft zodoende bijgedragen aan het heersende optimisme en de niet meer accepterende status quo mentaliteit onder de afro-Amerikanen. Rhythm and blues gaf uiting aan vage gevoelens van onderdrukking, vervreemding en gaf zelfs een verklaring voor deze gevoelens. De verklaring voor deze gevoelens is de Jim Crow wetgeving. Het doel van de beweging is de afschaffing van deze wetgeving.
Ten derde kan geconcludeerd worden dat tijdens de Civil Rights Movements muziek opnieuw een belangrijke verbindende factor bleek. Het zingen van Freedom Songs creëerde
21
solidariteit en collectieve identiteit. Misschien nog belangrijker was de rol van de populaire muziek: de rhythm and blues. Als drager van de cultuur van de CRM (dat wil zeggen de doelen, de hoop en het optimisme), maar bovenal als promotor van “black pride”, identiteit en zelfrespect verspreide de rhythm and blues de collectieve identiteit, de emotie en de doelen van de beweging. Hierdoor kon de beweging uitgroeien tot een nationaal opererende beweging en konden de machthebbers uiteindelijk niet meer om de beweging heen.
22
4. Operationalisering
4.1 Methode
Het doel van dit onderzoek is om een bijdrage te leveren aan een beter begrip van de relatie tussen muziek en protestbewegingen. Om dit te bereiken worden twee casussen onderzocht. Ten eerste wordt een historische en theoretische verklaring gegeven voor de rol die muziek en in het bijzonder rhythm and blues speelde in de Civil Rights Movement. Ten tweede wordt aan de hand van interviews onderzocht hoe rhythm and blues vandaag de dag nog een rol speelt in de strijd van afro-Amerikanen voor gelijke burgerrechten.
In de onderzoeksopzet is ervoor gekozen om door middel van triangulatie de credibility van het onderzoek te waarborgen. Triangulatie is het combineren van verschillende databronnen, methoden en theorieën. Credibility is een van de door Guba en Lincoln (1985, 1994) gemunte kwalitatieve tegenhangers van de in kwantitatieve methoden gebruikte kwaliteitseisen voor gedegen onderzoek. Deze term wordt in het Nederlands vertaald als geloofwaardigheid. De andere drie kwaliteitseisen voor gedegen onderzoek zijn volgens Guba en Lincoln de volgende: transferability, dependability en confirmability (Guba en Lincoln, 1994).
Transferability wordt in het Nederlands vertaald als overdraagbaarheid. Een onderzoeker probeert overdraagbaarheid te bereiken door een zo gedetailleerd mogelijke beschrijving te geven van het onderzoek. In dit onderzoek is dit gepoogd om overdraagbaarheid te bereiken door de doelgroep, de werving van de participanten en de interpretatie van de onderzoeker zo nauwkeurig mogelijk te noteren.
Confirmability wordt in het Nederlands vertaald als bevestigbaarheid. Confirmability heeft betrekking op de objectiviteit van de onderzoeker. Volledige objectiviteit is in kwalitatief onderzoek echter zo goed als onmogelijk. Desalniettemin dient dit zoveel mogelijk nagestreefd te worden. In dit onderzoek is getracht om objectiviteit zo dicht mogelijk te benaderen door in eerste instantie open te coderen: door zo objectief mogelijk naar de interviews te kijken en vast te stellen wat daarin opvalt (Bryman, 2014). Vervolgens is de gecodeerde data opnieuw ingedeeld in overkoepelende categorieën. Dit wordt axiaal coderen genoemd (Bryman, 2014). Ten slotte is middels “de bril van de theorie op” naar de resultaten gekeken. Hierbij is vastgesteld of dit overeenkomt met de eerdere interpretatie van de resultaten of dat dit wellicht nieuwe inzichten oplevert. De resultaten zijn vergeleken met de historische beschrijving. Tevens is onderzocht of de hedendaagse rol van rhythm and blues in de strijd voor gelijke burgerrechten in vergelijking met de rol ten tijde van de Civil Rights
23
Movement veranderd is. Ook is bestudeerd hoe deze hedendaagse rol er mogelijk uitziet. Voor de term dependability is in het Nederlands geen juiste vertalingdie de strekking van het begrip weergeeft. Tevens wordt deze kwaliteitseis door Bryman (2014) niet als zeer belangrijk gezien. Zodoende wordt deze kwaliteitseis in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten.
4.2 Thema’s interviews
Aan de hand van onderstaande thema’s is getracht inzicht te verkrijgen in de vraag hoe een mogelijke relatie tussen muziek, meer specifiek rhythm and blues, en een sociale beweging (bijvoorbeeld de Black Lives Matter) er vandaag de dag uitziet. Aan de hand van de thema’s identiteit/collectieve identiteit en emotie is geprobeerd inzicht te verkrijgen in de identiteit van de geïnterviewde en de rol van muziek in deze identiteit. Vervolgens is door middel van de thema’s sociale verandering, hoop/verdriet en Black Lives Matter Movement getracht om een beeld te vormen van het mogelijke activisme van de geïnterviewde. Ten slotte is middels de thema’s muziek en rhythm and blues geprobeerd inzicht te verkrijgen in de rol die muziek in het algemeen en rhythm and blues in het bijzonder spelen in dit mogelijke activisme. De Nederlandse themalijst en vragenlijst is bijgevoegd als bijlage I en de Engelse themalijst en vragenlijst is bijgevoegd als bijlage II.
4.3 Doelgroep
Om de tweede vraag van dit onderzoek (welke rol speelt rhythm and blues in de hedendaagse strijd van afro-Amerikanen voor gelijke burgerrechten?) te beantwoorden zijn interviews afgenomen met afro-Amerikaanse inwoners van Chicago. De geïnterviewde personen zijn veelal muzikanten, luisteraars of liefhebbers van rhythm and blues. Als plaats van onderzoek is gekozen voor Chicago. Ten eerste is voor deze stad gekozen omdat hier van oorsprong een hoge concentratie afro-Amerikanen woonachtig is. Ten tweede is voor Chicago gekozen omdat Chicago een van de hoofdsteden van de rhythm and blues is. De interviews zijn afgenomen in het Engels.
Aangezien in deze scriptie gepoogd wordt om een historische vergelijking te maken tussen het heden en de Civil Rights Movement, is gekozen voor een doelgroep die vergelijkbare eigenschappen vertoont met de leden van de Civil Rights Movement. Evenals de leden van de Civil Rights Movement zijn afro-Amerikanen tegenwoordig belanghebbenden in de strijd voor gelijke burgerrechten en daarmee onderwerp van onderzoek. Daarnaast is dit onderzoek
24
gericht op de rol van muziek en specifieker de rol van rhythm and blues. Zodoende is de tweede eigenschap van de doelgroep een connectie met rhythm and blues als luisteraar of als muzikant.
4.4 Vorm en locatie van interviews
Alle elf interviews zijn in een tijdsbestek van twee weken in Chicago ingepland en afgenomen. Om in contact te komen met de doelgroep is vooronderzoek gedaan naar fysieke ruimtes waar liefhebbers van rhythm and blues samenkomen. Hieruit is naar voren gekomen dat er in Chicago meerdere “blues clubs” zijn waar blues en rhythm and blues live gespeeld wordt. Enkele voorbeelden hiervan zijn House of blues, B.L.U.E.S., Green Mill, Rosa’s Lounge, Kingston Mines en Buddy Guy’s Legends. Dit is een blues club en de thuisbasis van de legendarische blues/rhythm and blues artiest Buddy Guy, die in 2012 op verzoek van Obama in het Witte Huis optrad. De vooraf bedachte tactiek om via deze plekken contact te leggen met actieve afro-Amerikaanse luisteraars en muzikanten binnen het genre rhythm and blues bleek echter niet te werken overeenkomstig de verwachting. Het merendeel van de bezoekers van bovenstaande blues clubs bestond uit witte toeristen. Daarnaast was het in de clubs erg luidruchtig en hadden de muzikanten weinig tijd voor een interview. In de blues club B.L.U.E.S. is één interview afgenomen met een muzikant.
Vier avonden en één interview later is besloten om de tactiek te wijzigen, mede doordat er beperkte tijd was om alle interviews af te nemen en omdat de huidige tactiek niet toereikend bleek. Vervolgens zijn de resterende interviews downtown afgenomen, in het centrum van de stad. De werving van participanten vond plaats door afro-Amerikaanse personen op straat aan te spreken en door muzikanten die op straat speelden aan te spreken.
Een van de aangesproken personen bleek een Indiase uitwisselingsstudent te zijn. Aangezien deze persoon niet tot de doelgroep behoorde, zijn de uitkomsten van dit interview niet meegenomen in de resultaten. Een andere respondent leek achteraf niet geheel helder van geest te zijn. De uitkomsten van dit interview zijn eveneens niet opgenomen in de resultaten.
25
5. Resultaten
5.1 “I feel my roots, basically”
De hedendaagse werking van rhythm and blues op collectieve identiteitsvorming onder afro-Amerikanen in Chicago
Tijdens de gesprekken met enkele afro-Amerikaanse muzikanten en afro-Amerikaanse inwoners van Chicago blijkt dat voor meerdere respondenten rhythm and blues nog steeds een muziekgenre is waar zij zich in hoge mate mee identificeren, mede doordat het de muziek is waarmee velen van hen opgegroeid zijn. Zo zegt Jones daarover: “I like R and B just because it’s just a genre of music that I grew up with.” Ook Henry voelt zich verbonden met het genre doordat hij ermee opgegroeid is: “You know it’s an upbeat type thing, you know. So you know, it’s a celebration of the soundtrack of our lives. Everybody grew up to songs that they relate to.”
Naast het feit dat rhythm and blues een genre is waarmee verschillende respondenten zich verbonden voelen, dat zij waarderen of waarmee zij zich identificeren omdat zij ermee opgegroeid zijn, is het ook een genre waarmee de respondenten zich kunnen identificeren vanwege het “karakter” van de muziek. Chris houdt van rap, r&b en blues. Wanneer ik hem vraag waarom hij van blues houdt, antwoordt hij het volgende:
“Yeah, I mean, I like the slow R and B but when it comes to the blues, I’m living it every day. By being African American, that’s basically it’s the blues. It’s about the lifestyle that I grew up with in our neighborhoods. And economically we are so not well off. And that’s when the blues come in.” (man, 54 jaar, afro-Amerikaans)
Chris identificeert zich met de blues doordat afro-Amerikaans zijn volgens hem inherent is aan de blues. Daarnaast wijst hij op de verbondenheid tussen de blues en de lagere sociaaleconomische positie van de buurten waarin hij opgroeide. Opvallend hierbij is dat hij in de wij-vorm spreekt en niet in de ik-vorm. Dit wijst op een gevoel van verbondenheid met een bepaalde groep. Wie hij met ‘wij’ bedoelt is echter niet geheel duidelijk. Het lijkt alsof hij hiermee afro-Amerikanen aanduidt.
Jones geeft aan van rhythm and blues, gospel en jazz te houden. Wanneer hem wordt gevraagd wat hij voelt wanneer hij naar rhythm and blues luistert, geeft hij het volgende antwoord:
26
“I feel my roots, basically. I feel it’s exciting. Let me just say that. Exciting to hear the type of music that you enjoy; that you grew up with and that you know how to sing and perform.” (man, 41 jaar, afro-Amerikaans)
Net als Henry verklaart Jones zijn enthousiasme voor rhythm and blues vanuit het feit dat het de muziek is waarmee hij is opgegroeid. Tevens ziet hij het feit dat hij rhythm and blues kan spelen en zingen als een verklaring voor zijn liefde voor de muziekstroming. Ten slotte is het opmerkelijk dat hij de vraag beantwoordt met “my roots”.
Dameon is een vierenveertigjarige schrijver en muzikant die van hiphop houdt en zich het meest verbonden voelt met jazz. Wanneer hem gevraagd wordt wat rhythm and blues volgens hem is, wijst hij op het etnische aspect van rhythm and blues: “rhythm and blues is like BB King, but it also extends to groups like One Twelve which are primarily black groups. That’s why they call it rhythm and blues. So yeah. Black music.” Een belangrijk kenmerk van rhythm and blues is dat het van oorsprong etnische muziek is. Eerdere namen van rhythm and blues waren dan ook black music en race records.
Daarnaast lijken afro-Amerikanen goed op de hoogte te zijn van de geschiedenis van “hun” muziek. Wanneer Jones gevraagd wordt wat rhythm and blues volgens hem is, antwoordt hij met een historische verklaring:
“rhythm and blues is just back in the days; back in the slave trade they created music in different ways. And that’s basically what R and B is. Is rhythm and blues. A little blues.” (man, 41 jaar, afro-Amerikaans)
Theo benoemt net als Jones de wortels van de rhythm and blues:
“But R and B and gospel is one and the same. It’s the same music. It comes from the spirituals, slavery, you know what I’m saying. Blacks slavery. Music was the only way that kept them poised. Music and God. One day the God is going to come back and redeem us and deliver us from this oppression.” (man, 35 jaar, afro-Amerikaans) Ten slotte draagt muziek bij aan de vorming van een collectieve identiteit door de waardering van muziek: het ontstaan van een “wij” die bepaalde muziek wel waarderen en een “zij” die deze muziek niet waarderen. Martin benoemt deze simpele tweesplitsing als volgt: “Yeah. But I kind of think that there are two kinds of music. Good and Bad. And I like the good music.” Zodoende sta je of aan de ene kant, of aan de andere kant:
“If you listen to some music, one of two things are going to happen... either you’re going to like what you’re listening to, or you’re not going to like what you’re listening
27
to. Those are the only two things you get out of music. It ain’t no middle ground with music. Either you’re going to be on this side or on the other side.” (man, 67 jaar, afro-Amerikaans)
Al met al lijkt rhythm and blues tegenwoordig nog steeds bij te dragen aan collectieve identiteitsvorming onder afro-Amerikanen. Allereerst is het een muziekgenre waarmee velen zijn opgegroeid. Daarnaast is rhythm and blues nog steeds een etnisch genre en geven de participanten aan zich verbonden te voelen met het karakter van de muziek. De participanten zijn zich opvallend bewust van de historische lading van rhythm and blues en de verbondenheid met de slavernijgeschiedenis. Dit lijkt zodoende een rol te spelen in de huidige collectiviteitsvorming onder afro-Amerikanen. Ten slotte wordt door de participanten gewezen op de vorming van een “wij” en een “zij”: een groep die de muziek wel waardeert en een groep die de muziek niet waardeert.
5.2 Ontwikkeling van “black music”: van spirituals langs rhythm and blues naar rap?
Blues is historisch verbonden met de afro-Amerikaanse gemeenschap. Het muziekgenre is ontstaan uit de misère van afro-Amerikanen en hun positie onderaan de samenleving voor lange tijd. Blues is de creatieve uitlaatklep van de gevoelens, de pijn en het lijden. Volgens Chris gaat blues over de dagelijkse ups en downs in het leven: “blues, what is it about? It’s about life. It’s about ups and downs. Pretty much that’s it. Sums it up.” Volgens Leon helpt blues om het dagelijks leven te relativeren: om de pijn en het lijden te verzachten. Hij illustreert dit met een treffend voorbeeld:
“blues. If you feeling so down that you just... your woman gone and left you and your cat gone pee all on you and you listen to the blues song and what happens to you, you are start laughing. Because you’re saying to yourself: ‘yeah, my woman gone, she ain’t coming back, she picked another man down the street and now I’m left with nothing but the cat.’ And just listening to that, it makes you feel better. You know?” (man, 52 jaar, afro-Amerikaans)
Leon geeft aan dat blues helpt wanneer je in de put zit, wanneer je het even niet meer ziet zitten. Op dat moment helpt de blues om de tegenslagen en de misère te relativeren en hierdoor door te gaan.
Henry, een trompettist van middelbare leeftijd die van jazz, rhythm and blues en blues houdt, geeft aan wat rhythm and blues volgens hem is:
28
“Well, rhythm and blues is like... it’s an offspring of the blues, but it doesn’t try to celebrate so much the sad part of it. It’s a celebration of life… Well, it’s the offspring of the blues, but it’s a little more upbeat, up-tempo and it’s a little bit of connection between blues and life in general.” (man, 59 jaar, afro-Amerikaans)
Rhythm and blues is optimistischer dan de blues. Het viert ook het leven in plaats van enkel de problemen te relativeren.
Tegenwoordig lijkt rhythm and blues niet meer de dominante en meest populaire muziekstroming te zijn voor afro-Amerikanen. De muziekstroming is echter nog (lang) niet verdwenen. Wanneer aan Henry gevraagd wordt of rhythm and blues nog steeds levend is, antwoordt hij: “Oh yeah, without a doubt. Some music will never die.” Wanneer aan Leon gevraagd wordt of rhythm and blues nog steeds relevant is, antwoordt hij het volgende:
“In today’s music, yes. Very much so. It sets the trend. R and B music sets the trend for all the other music that’s coming out. Because it’s a... R and B is the avenue that some people can go to when they’re stuck in the studio and don’t know how to come up with a different sound or come up with some different lyrics. You can listen to some R and B music and get some inspiration. You can get some ideas of which way you want to go with a song you’re trying to write or whatever music that you’re trying to
produce.” (man, 52 jaar, afro-Amerikaans)
Volgens Leon is de relevantie van rhythm and blues niet alleen te waarderen in de directe gevolgen, maar is het muziekgenre nog steeds relevant omdat het als inspiratie dient voor nieuwe muziek.
Wanneer Chris gevraagd wordt wat rhythm and blues onderscheidt van andere muziekstijlen, antwoordt hij het volgende: “What’s the difference? Well, basically it’s really... it all connects together. Also it really ain’t too much different. Without one you can't have the other one”. Hiermee benadrukt hij de verbondenheid en de evolutionaire afhankelijkheid van verschillende muziekstijlen. Volgens Martin, doorman bij blues club B.L.U.E.S. en saxofonist, geldt hetzelfde voor verschillende genres in dezelfde periode: “...it’s all connected. Whether there’s country and western, or blues, or R and B. All the styles are like really, really, really connected. So, you know, there’s no difference.” Henry erkent de evolutionaire afhankelijkheid van muziek. Hij geeft aan dat het ene genre het andere genre opvolgt en zegt hierover het volgende:
“We go through phases, right? At one time, jazz was the predominant music. And then you got R and B, funk, soul and now rap is predominant, but, next thing you
29
know, it’s going to be something else. You will get a new creation. Music is constantly evolving.” (man, 59 jaar, afro-Amerikaans)
Henry benoemt ook de huidige dominante muziekstijl: rap. Chris zegt het volgende over rap:
“It’s history. And it’s still in... actually, you know, they got rap music out. Really, rap music is the blues. It’s just in a different form. So that’s why it still exists.” (man, 54 jaar, afro-Amerikaans)
Wat opvalt is dat meerdere geïnterviewden de evolutie van muziek benoemen en de invloed en de relevantie van rhythm and blues terugvinden in nieuwe muziekstijlen zoals rap of hiphop. Het lijkt alsof muziek zichzelf elke keer opnieuw uitvindt: “Because I mean, you know it’s like the world moves around and it’s just repeating itself. It just repeating itself in a different form.”
Kortom, blues gaat volgens de respondenten voornamelijk over het leven, en dan vooral over de pijn, de misère en het lijden van het leven. Blues verzacht de pijn wanneer je in de put zit door het relativeren van de tegenslagen van het leven. Rhythm and blues daarentegen is de optimistische opvolger van de blues. Rhythm and blues viert volgens de respondenten juist het leven. Alle muziek is met elkaar verbonden en rhythm and blues is volgens de respondenten nog niet dood. Zij klinkt door in nieuwe muzieksoorten zoals rap en hiphop.
5.3 Emotionele karakter van muziek
5.3.1 Verbinden
In de afgenomen interviews komt de emotionele rol van muziek regelmatig naar voren. Allereerst wordt gewezen op de verbindende kracht van muziek. Volgens Dameon is muziek grensoverschrijdend en brengt muziek verschillende etniciteiten bijeen:
“..if you’re talking about something with music because people identify with music. Any race, it doesn’t matter. Music crosses racial lines. It just does. It always has.” (man, 44 jaar, afro-Amerikaans)
Leon wijst ook op de verbindende kracht van muziek. Muziek brengt mensen bij elkaar. Het is opmerkelijk dat ook Leon wijst op de kracht van muziek in het samenbrengen van mensen van verschillende “kleuren” en religies:
“And that’s what music does. Music brings people together. I don’t care what color they are, I don’t care what religion they are, music brings people together. And that’s a fact. Music is powerful.” (man, 52 jaar, afro-Amerikaans)
30
Beiden geven een sentiment over muziek weer waaruit hoop spreekt op een verbetering van de relatie tussen mensen met verschillende etnische achtergronden. Muziek is volgens hen een middel dat kan werken tegen discriminatie en racisme. Zij betrekken dit niet enkel op afro-Amerikanen, maar zien dit breder: het gaat op voor alle etniciteiten en bevolkingsgroepen.
5.3.2 “It can make you feel a whole lot better”
Een effect van muziek dat door meerdere respondenten wordt benoemd is de invloed die muziek kan hebben op de gemoedstoestand. Zes van de negen geïnterviewden wijzen op het therapeutische effect dat muziek kan hebben. Muziek kan een goed gevoel geven. Zo zegt Martin hierover: “I like it good. I’m a musician and when I play, I like it to feel good, so, you know, it’s ever since I can remember. I want the good music... made me feel good.” Leon beschrijft het effect van muziek op je gemoedstoestand als iets dat kan helpen wanneer je geplaagd wordt door een vorm van lijden:
“It can make you feel good about yourself. It can help you when you’re feeling down. It can get your spirits up. Sometimes a good song can bring joy to the heart when you’re going through sorrow. It can make you feel a whole lot better. Yeah.” (man, 52 jaar, afro-Amerikaans)
Theo beschrijft eenzelfde effect van muziek op de gemoedstoestand. Volgens hem kan muziek “genezen”, troost bieden in tijden van tegenslag en de luisteraar motiveren om de tegenslagen te overwinnen. Zo zegt hij over muziek: “Or it might actually heal you. Or it might comfort you. Or it might motivate you. But you got to connect to that rhythm though”. Daarnaast ziet hij muziek als iets therapeutisch en inspirerends: “It’s therapeutic, inspirational. It has like benefits in all different aspects of your mood and your emotional states”.
Theo ziet de verschillende muziekstijlen als verschillende middelen om aan de emotionele behoeftes van de luisteraar te voldoen. Afhankelijk van de gemoedstoestand waar de luisteraar in verkeert, heeft de luisteraar de keuze uit verschillende muzieksoorten om te consumeren. Hij maakt in dit verband de volgende vergelijking:
“But you know what type of music to pop in to fit your needs. Like when you’re hungry, you know what type of foods you want. When you’re hot, you go for the cold foods. When you’re cold, you need the hot food. So it’s the same thing. Like you got a hunger, a thirst or a need for it, and you got thousands or millions of different choices to fulfil that. So it’s like consumption.” (man, 35 jaar, afro-Amerikaans)
31
Chris beschrijft eenzelfde situatieafhankelijk effect van muziek: “Well, it can make you happy. It can make you sad. You know, actually it’s what you use it for.” Muziek is daarnaast een expressie van emoties, een middel om emoties te communiceren. Zo verklaart Henry: “..it’s an expression of love…. It’s an expression of love…. Communicating all the senses and things. It just excites me.”
Samenvattend waarderen de respondenten muziek om de verbindende kracht die muziek heeft: het collectieve gevoel van verbondenheid dat ontstaat wanneer men gezamenlijk naar muziek luistert, dat eveneens door Collins (1990) en Durkheim (1912) is blootgelegd. Opvallend hierbij is dat meerdere respondenten muziek bovenal waarderen omdat muziek de grenzen van etniciteit overschrijdt en zodoende mensen van verschillende achtergronden kan samenbrengen. Daarnaast wordt muziek door de respondenten gewaardeerd om het therapeutische, helende, inspirerende en motiverende effect dat muziek op iemands gemoedstoestand kan hebben. Dit komt overeen met de effecten van muziek die onderzocht zijn door DeNora (2013).
5.4 “All lives matter”
Wanneer de respondenten wordt gevraagd wat zij zouden willen veranderen in de wereld, gaven vijf van de negen respondenten als antwoord dat zij racisme, discriminatie en vooroordelen zouden willen veranderen. Zo zegt Dameon: “Prejudice. Racism. I think that’s the one thing that needs to go.” Chris zegt hier het volgende over:
“If I could change something, I would change the racists. I would just let it be just one race. You know what I’m saying. It won’t be African American. It won’t be Hispanic. It would just be one race. And that race, I don’t even know what it could be.” (man, 54 jaar, afro-Amerikaans)
Zodoende lijkt de strijd voor gelijke rechten van afro-Amerikanen nog niet gestreden.
Wanneer vervolgens naar de mening over de Black Lives Matter Movement wordt gevraagd, zijn de antwoorden minder eenduidig. De respondenten hebben op verschillende manieren kritiek op de Black Lives Matter Movement. Hiertoe behoort de kritiek dat specifiek één kleur benoemd wordt. Niet alleen Black lives matter, maar All lives matter. Zo zegt Jones:
“I don’t think that we should just pinpoint white lives matter, black lives matter. Shouldn’t put a color on it. That’s our problem now. Is that we look at color and we judge each other by the color of our skin, or the accent that we have, or the way that we talk and...” (man, 41 jaar, afro-Amerikaans)
32 En zo zegt Leon:
“It’s not just black people. And it’s not just Hispanics. You got Arabs, you got Ukraine, you got French, you got German, you got Irish. You got all these different
backgrounds of people that live in the city and that’s what makes this city and this country the greatest one on earth. Because of diversity. That’s what it’s all about. It’s not about color. It’s about unity. It’s about solidarity. It’s about standing up for something. My grandfather used to say ‘if you don’t stand up for something, you will fall for anything’.” (man, 52 jaar, afro-Amerikaans)
Henry is iets minder negatief over BLM, maar heeft wel een aanvulling: “Yes, I’ve heard of it and I endorse what they say. Because I do think that... see, this is where people get into (..). All lives matter. That shouldn’t even have to be said.”
Theo heeft de volgende kritiek op de Black Lives Matter Movement: “They wait until a person gets murdered. And they go on and protest and get money; millions of dollars of grants. And then they just sit dormant for the next tragedy. So what type of movement is that?”
Al met al droomt het merendeel van de geïnterviewden nog steeds van een samenleving waarin racisme en discriminatie zullen verdwijnen. Zij zien in de Black Lives Matter Movement echter niet de oplossing. De boodschap, het doel en tevens de naam van de Black Lives Matter Movement worden door een aantal respondenten niet gedeeld en zelfs als negatief bestempeld. Het lijkt alsof zij in het bestempelen van Black lives niet de oplossing zien voor racisme en discriminatie. Zij identificeren zich niet met het collectieve doel van de beweging en identificeren zich zodoende niet met de beweging. Een mogelijke verklaring hiervoor is het feit dat de respondenten van middelbare leeftijd zijn en meer binding hebben met de oudere muzieksoorten zoals rhythm and blues dan met de hedendaagse muzieksoorten zoals rap en hiphop. Wellicht is het doel van de BLM ontsproten uit hedendaagse muziekgenres zoals rap en hiphop. Mogelijk is deze muziek drager van de cultuur van de BLM en heeft de beweging wel navolging onder jongeren.
