Taal, milieu en kognitie : een kritische beschouwing over de theorie van de linguistiese kodes

een kritiese_ beschouwing __ over de.

theorie van

d,e

iinguistiese __ :kodes

--doktoraaiskriptie van ton nijzink

-· sociologies instituut

universiteit van amsterdam

2. Gezinsstruktuur en opvoedingsgedrag

7

3.

De theorie van de linguistiese kades 3.1" Algemeen·

3.2. Uitgebreide en beperkte kodes 17

3.3.

Taal en kognitie

4. De kognitieve sttjl

5. Slotopmerking

Gera2~dp leegcle li-teratuur

27

34-39

1. INL:EIDING

Er bestaat zola...'rlgzamerhand een schier onoverzienbare hoe-veelheid publikaties over het-achterblijven in het onder-wijs van arbeiderskinderen, of, meer algemeen, van

kinde-ren uit de lagere sociale strata. De literatuur over dit

;:i • +' • .!... k . .- . . d 1

onuerwerp is groJ. weg in vwee ~ at:egorien in -r;e e_en" Ener-zijds zijn er cle auteurs die zich bezighouden met het pro-bleem van de schoolkeuze. Anderzijds zijn er degenen die zich richten op het verschil in schoolsukses. De vraag-stelling in het eerste geval luidt: vvaarom kiezen rela-tief zo weinig ouders uit het arbeidersmilieu voor een

middelbare opleiding voor hun kinderen? Oorza...~en hiervoor

zoekt men da_n. hoofdzakelijk in de informatiegraad en de affektieve attitudes ten aanzien van het ondervrijs (GriIJID.

AIQCC v ~071'

7 oci , ~'-roe s 1 ./ 1 "

De probleemstellin'g in het tvreede geval luidt: hoe komt het dat kinderen uit de lagere sociale milieus op school

slechter presteren clan kinderen uit de Dliétdle-class? Deze aa_._~pal-c richt zich vooral op de socialisatie in het gezin, die voor het arbeiderskind in het algemeen ongunstige voor-waarden voor een suksesvolle schoolloopbaan schijnt te

scheppen.

Het spreekt vrelhaast va.."Lzelf, dat de hvvrnde probleefilstel-ling niet alleen chronologies gezien aa:n. de eerste voor-afgaat. De mate van sukses in het basisonderwijs bepaalt irrcners de marge die er voor schoolkeuze overblijft. Uit

talr~ke onderzoekingen bl~kt dat deze Dlarge, d.w.z. de

:oogelij~>-:teid dat ouders uit het arbeidersDlilieu voor een

mid.clel.bare opleiding voor hun kinderen l~unrren kiezen,

door-gaans uiterst beperkt is. In het Nederla_n.ds taalgebied kan in dit geval verwezen worden naar het zg. ttalenten-projek:t1 ·van Van Heek e.a9 (1968).

Op grond van deze onderzoeksresultaten is al-eerder

be-toogd (van Daalen e.a~, zie ook Lawton

1968),

dat het

schoolkeuze:probleem Dlinder relevant geacht illoet ·worden

voor een Yerklaring van het achterblijven ven

arbeiders-kinderen in het ondervt~js. Hiermee wordt de vraagstelling

verschoven yan het keuze- naar het kansenprobleem. Het gaat im:.'llers in bovengenoemde tweede visie niet om een (sub)kultureel bepaalde keuze, maar om een struktureel

bepaalde onderwijsdeprivatie van arbeiderskinderen, om een

ongeljjke verdeling van ondervrijskans~n!over ds

verschillen-de sociale milieus" Een onverschillen-derwijs verschillen-deprivatie, die· in verschillen-deze

visie als resultaat wordt gezien van het niet op elkaar

aansluiten van de gezinssocialisatie en de socialisatie

op school.

Een groot gevaar ligt in deze benadering besloten wanneer

de socialisatie op school als· gegeven wordt gehanteerd,

zodat de socialisatie in het arbeidersgezin al snel als ongunstig wordt betiteld. Dit tot norm verheffen v-an het vigerende onderwijsstelsel komt men in de literatuur o:p dit gebied regelmatig tegen" Dit is niet zo verwonderlijk als men zich bedenkt dat socialisatie beoordeeld wordt naar haar effekt in de vorm van schoolprestatie, terwijl de.school doorgaans een ti:piese middle-class instelling is, afgestemd op ète socialisatie in de middle-class. Pas wanneer men de socialisatie in de middle-class niet

als norm voor de beoordeling van het onderwijssysteem han-t eer""G:, . lc.aï.'1 men tot een kri tie se benadering van het

onder-wijs in het licht van het eerdergenoemde kansenprobleem komen. Daartoe zal deze skriptie toegespitst worden op

het begrip kognitieve st~l, in te vullen als resultante

V&'1. milieuspesifieke socialisatieprosessen" Bekeken moet na.mehJK worden hoe de kogni tieve stijlen in respektievelijk arbeiciersmilieu en middle-class in het onderwijs gehono-reerd worden. Deze nadruk on de kognitieve aspekten van het socialisatieproses is vooral in de sociolinguistiek te vi11den .. Aan deze t.ok van theorievorming over

sociali-<))

satie en met name aan het werk van .,..., .;..

.

en

Oev-er--

.berns u 8 l l l

:c.ann ·- zal dan ook uitgebreid aandacht besteed worden" In het navolgende wordt de vraag gesteld of de sociale ongelijkheid van onderwijskansen gezien moet worden als het resultaat van een verschillend waarderen van

milieuspesi-fieke kognitieve st~len binnen het onderw~s. Het

onder-'<Vijssysteem wordt daarbij .gezien als uitdrukking van de do-minante - middle-class - normen en waarden in de semenle-ving. Dit uitgangspu..YJ.t ah::septeert het ondervJijssysteem niet

als e\:m a.h.istories neutraal gegeven, vraaraan ter

sociale milieus dienen te worden aangepa~t.

De gedachtengang, die tot deze vraagstelling""ziet er kort s&uengevat als volgt uit:

Sociaal-strukturele en subkulturele kenmerken vinden hun neerslag in socialisatieprosessen, zowel binnen

als buiten het gezin. Ond.erdeel van deze socialisa-tieprosessen is het overdragen van een korrro:mnikatie-vorm, zowel verbaal als extraverbaal, op de

sociali-sandus. Tuiet andere woorden, de ontwikl-celing van de komsunikatievorm is gebonden aan sociaal-strukturele

en subkulturele voorwaarden en is zodoende onderhevig

e_an ntlieus:pesifieke variaties .. \'Janneer lve een

onder-scheid maken naar psychologies

}:&.n gesteld. vvorden, c1at op , ne-c '

en sociologies nivo

'

laatste nivo de

gehan-teerde komrrrw..Likatievorm -bepaal'Q v1ordt door de

sociaal-strukturele en subkul turel,'e ko:1.tekst,

ologies ni

vo

de kOTI1.""InL11ikatievorm opgevat ·wordt a..Ls

èleterminar1t van de kogni tieve ontv-vik~~eling" In deze

2~ienswijze re sul teren verschillende strLL1cturele en

kulturele voorwaarden in :ie ontvJikkeling van kogni-tie~ve stijlen~ dis, onafh511kelijk van andere

va1-')iabe-len bui ten het onclenvijs, in belangrijke mate bepalend.

2;ijn voor de mate van SlL~ses ,respektie-v-elijk

mislW:c-king in het onderwijs.

Deze gedachtengang leidt dan tot de veronderstelling,

Clat in het onderwijs het ~ogni tie1re poten.tiëel van

étràeiderskinderen i~1. 'lergelijking met middle-class

l~:ind.eren maar zeer gebrekkig v;ordt uitgebuit ...

Probleemstelling

J

!

1

Op de \ro 1-genae .., , vragen zal ik in deze

tractlten te geven:

skriptie een antvroord

- tot well-ce verschillen op het kogni tieve vl0.k leiden verschillende :milieuspesifieke socialisatieprosessen; - welke milieuspesifieke verschillen in onderwijsprestatie

deze verschillen toe te schrtjven aa....11 het

middle-class karakter van het ondervnjssysteem, tot uiting

"""~ ''"'~ "::>'f'""~~-c..­_{.\.A.--c... '.Jc.l-v'-Q.'<r\'<:io} ~,.,.. ~·~··'~~~

~

1 ;:, C>C.. \Q.o.\ ... .sl,.v,_.o,t ._,...,,e.\c.. """' ç.1.4 'o \<I. ....,\ ~ "'>r(..\e, v <e,-<$<:"'>\\t..,., 'IN\~\' '!."'~'f"":>~\~<\411-\A C>'j. ... : ... '""(, s\-s\<."" ... ~ \\<t..\A.">(>"'io'h~-1.1. c. v "'"'~"'-\-\e..';:. iv- °""''";.""'~~o..lo\.e..­ PYoC..IZ$~e.."' V"'>;.\\e""s'<e. ""~'-'"~e.. VO..V"~(.1..\-\.~~ ' " ' ~ \<o~"""~ ~\.~v.z. CV\~~~~\.(.q_,\~""-~

~;.\i.c.."-'- ~"?e-;;. ~'c:\A<.

'10.V~CA..\:;_ (.~ '-.""A ck.t:.

'\f\.o-.._,,.,...,,.""""""'" ~~~'A.a..~ tl.

Bend in een verschillend waarderen van verschillende

• • "h ' • • +. • • • ·- ?

mil1eugeuOTlG.8n K:ognJ.. vl8Ve S"l;lJ.len.

In de hier gehanteerde :probleemstelling rvordt

verander-steld. dat sociale milieus te onderscheiden zijn met

ener-zijds een subkul turele kon tekst die konsekwenties heeft -voor de l\:ognitieve ont;vik"lceling in het

socialisatiepro-ces en die anderzijds s.a.r.11enhangen met sociaal-strukturele faktoren. Deze laatste samenhang zal in het hierna -vol-gende slechts summier aan de orde komen.

In het onderstaande vrnrdt een onderscheid ge•1a~i:t. in

sub-1 .., ' .... " ... , • " . • 1 . , . ;! -:t 1 ·. ... ,...._

KlH -r;uren, Ciie, a.ls aroeic.ers:rrn:_ieu-:en miuc.__,_e-c.lass, -vv:eJ.. 'ler\1ijzen naar de plaats. die men m.et Oe.trekl~ing tot het :procluktiepro ces inneemt, maar e daar niet -~,ral1 étfgeleid

wordeno Wanne2r.men subkulturen opvat als

probleemoplos-~ -!.. .J- • - - tt " l . ~'"' . '"!

singss0ra1.Jegien, ~a.ls een gemeenschap~Je-!..1J.rc B.2l't':roora. op

soortgelijk. ervaren, tipiese problemenn( Gottschalch e "a" 197'1 - 77), dan wordt deze stru...1\:turele be.sis ven de

sub-y

"' < L "' • .., ( " -r ".:) ) .... - t ..%... -, '1. • , -"- \

~uj_-0uur nieronaer \Zle ::;.!._. S1-eCll"Gs c.eri.oops aangec.uia Je

Boe~tel deze skriptie o'.rer bepaalde 2_spel~ten -v~n

sociali-satieprosessen gaat, zal geen overzicht ~orde~ gegeven

va.1'.l gangbare sociologiese socialisatie-o_pvattingena Zulke

overzichten zijn e·r legio ir1 besta~ancie l i te~atu"L1r~

Hie~-voor z~ verwezen naar de

De o:pbou?I

van

de

Er

\7ordt

aan de 11a...-rid van resultaten

\1c1n -v-ersc)1illend.e

so-cialisatie--ond_erz;oekingen een schets gegeven \ran

gezins-strill~tt1ur en opvo edingsgeclrc.g in zo"';,-;el r lowe:~ r als tmidclle

class t ~ Enige hy-pothetiese verba.nden "';Yorélen geleg·d met

l'Cog-ni tie·ve ontviilrJ.celing in het algemeen en taalontvv-i ling

in he·t bijzonder. Hierbij };::omt de theorie v2J.l d_a linguistie-se kod.es als verbindende sch2kel aan de orde. (hoofdstuk 2) ".

.

' "

.

" "

-... D .... an Qeze theorie wordt een uit:georeiûe

~ .., ~ . .

oe sc.cir1Jving

Zie lToor een dergeli.)l\:e -r.risie o-o het bsgrip sub~u_l tuur

ocik Ge~--is ( ~ 9·71 ) en Rodlncm ( 196~) •

t~hijssen

uncl lCoD-c·en sa to ~~is che

Gott-yraarin te1rens k:ri tiese kanttekeningen worden gemaa.\:t ten aanzien van de onduidelijkheid v&l. het begrip linguistiese kode, de em:piriese basis van de theorie en de validiteit van de enpiriese operationalisering van de theorie (:para-graaf

3.

'1 • en

3.

2.). Ve:cyo·lgens, vmrètt een .verband gelegd tussen linguistiese kodes en kognitieve prosessen, waar-bij onder meer gekonstateerd ;;rnrdt dat in de theorie van.

de ~ing:1!'.is~~~e_?e! kodes te vieinig aandacht is besteed aan

niet-verbale eleBenten van s:ymboolgebruik (:paragraaf

3.3.)"

·Het begrip kogni tieve stijl -::7ordt geïntroduceerd, dat, zo

vrordt betoogd, de mogeliJKheid geeft de nmiddle-class biasn

·uit te zuiveren, die voortvloeit uit de taalgeörü.mteerd-heid van de theorie van de linguistiese kodes. Een ttheorie

- - . . +. t. ·1 t - b l .. , . , . ' ' .

van d..e Kogni vieve S lJ_,_8ll ZOU Clan e_;_angrlJ~e lillp_l_lK8.t; l 8 S

voor onderv1ijsvernieuvring in zich 1-cünnen bergeµ. (hoofdstu:k 4) <f,

In de slotop=nerkirlg ~~vordt o. a __ as"lgegeven in Belke

ricl1--tirJ.g c)nd.erzoek en theorievorming zouden moeten gaan - en

ten clele al zijn gegaan - om het onclerha,rige toepasbaar te

2. GEZINSSTRUKTUUR EN

OPVCfEDINGSGEDRAG

x) \

-'-;,1 \TO rerLs ove1~ e ga&"! tot een behandeling van cle

van de

linguistiese kodes,

zal

ik me hieronder eerst bezig houden met het mé:tt~:rie_al dat in belangrijke :nate de

{niet--· . ... ) . . ' - . d

.linguisviese empiriese oasis vor:ni; van ezs

theorie. Het

gaat hi.erbij om het em.:piries materiaal op het gebied 1rai.-i de gezinssocialisatie.

voor een ideaaltipiese beschr~ving van gezinsstruktuur

en opvc~edingsklimaat in cle subl~l turele rnilieus v-an

mid:ile-en lo·;~rer-cl2.s s"

In hoofdst1ik

3

z11llen ~.";re zien dat in de theorie van de

li:n..-guisti_ese ko·ies vrel wordt aangenomen - ten onrechte ove:;:--i-gens - dat met dit ,me..teriaal een verklaring }:211 ~"".:or~ien ge-ge-~Ten \Jran ve~schillend.e koTIL--r-1unikatiev.,..ormen in

verschil-lende sociale milieus.

lilIDDLE-CLËSS

c--e zins 8 t ruktuur

1 . Demokratiese relaties

tussen ouders onderling en tussen ouders en

kin-a_eren.

2. Solidariteit tussen da

oud.ers op grond Vfu"'î

e::n.otio-nele verbondenheid.

1. Autoritaire relaties, waarbij de handhaving VE<ll de 0 11dcf""llii1<-e - ~--~- a11+o~~ite~.i.·t fm~t ~v - - \=~

name die .... van :ie -va .. der) cen-traal

staat.

De ouder

-kind relatie

uordt

vooral

gekeriluerkt door de

handha~

ving V2Il.

de

interne

stabi-liteit in het

gezin~

2. Solidariteit kont vooral

tot uiting binT1en àe

ge-slachtsspesifiek gediffe-renti'êerd_e f &uilie- èn vriendschapsrelaties, niet tussen de ouders onderling.

:z:

/ • De kompetenties van de ouders zijn binnen het ge zin

relatief gelijk, dE? tPi;:en

·worden afnemend geslachts-spesifiek verdeeld.

4. de rolverwachtingen en

roldefinities zijn niet

ri-gide naar geslacht en

leef-tijd geclifferentiëerd."

5.

Konfliktsn worden op

basis van 2. verbaal

ge-differenti~erd en bin~en

het gezin opgelost.

6. De kind. e.ren kunnen, à.l

Ilétar g;el8llg de situ2-t:}_e,

wisselende koalities met een, van de ·ouders, aangas'î. _{. . .}

3

_• ~Q VR~C~ _{l.J....,. ._..._ ...} ~ - s+RR+ v ... v ~ecl~l \J ..._,, - ~-""'~

bui ten cle nauv7e s·ociale be-trel{:}cin.gen bin21en het gezin.

Sr is sprake van een

duide-l~ke geslachtsspesifieke

arbeidsverdeling en een

sta-tus-geöriënteerde verdeling

van kompetenties.

4. Rolverwachtingen

en_rol-definitieè ztjn rigide naar

geslacht en leeft~d

gedif-... J _ . - ,

1erenvieera.

5.

Konflikten worden n~et

in diskussie binnen het

ge-zin ---verbaal ged_ifJ~erentiëerd

en opgelost.

6. Er is vesle ... l spralce -van

een werrn;:;,-r1ente kottli tie \Tfu~

de moeder met de ~inderen

tegen de \.T2~:J_er.

0-pvo edingsgedrag

1. Ee1i -r:rarme ouder-kind re- 1 o Sen vijandige 01ider-kind

latie, die kindgericht en

alcsepterep.d isc Hiermee

hangen 1_{love-oriented}1

o:p-voedi11gstecrn1 ieken s2..rnen

2.

Toegeeflijkheid_ ten aan-zien V2.l1. de impuls en en wensen van het kind.

3.

Konsekwente-discipline-ring.

4. Bestraffing meest aoor argwuenteren, isoleren,

be-roep o:p schuldgevoel,

tè-leurstelling tonen e.d., waarbij gedreigd wordt met onthouding van liefde.

5.

B~ bestraffing wordt

re-kening gehouden met de be~

doeling van het kind"

6. De disciplineringstech-nieken doen een beroep op

:iet iJ1zicht 'Tan het kind

7.

Gericht op

zelfbeheer-• - , .-. f " • 1 " "l

sing, ze~Is~anuigrreiu en

prests,tie t;

relatie, die gepaard gaat

met 'power-assertive'

op-;i ... ...L ~ • -r;

7oeuings0eCD~leKerr~

2o

Een beperkende houding

tegenover de vrensen en

im-?Ulsen van het kind~

3.

Irr:_1consel::vlent·e

discipli-nering.

~o Bestraffing door middel

van niet-beargumenteerde,

lichCIJ.el~ke bedreiging~

5.

Bij bestrc!.=.ft-r:g v.rordt geen

rekening gehouden met de

bedoeling van het kind. Z~n

gedrag vrord t beoordeeld naar

ue on:o.iddel~ke gevolgen.

5. De

disciplineringstech-niekerr ztjn uiterl~k en doen

geen beroep o~ inzicht.

7.

Gericht o~ orde, netheid,

plichtsbetrac2ting en

B.

Simboliese beloningen komen vac"lrer voor, ook vrord.t vaker b~loond bij het vol-doen aan de vervrachtingen van de ouders.

8" Negatieve san}cties over-heersen; simboliese belo-ningen komen weinig voor.

~~;Ien zou zich moeten afvragen inhoever~~e nier sprake is

;ran stereotipering in plaats van iè.t.eaal tipiese beschrjjv:ing~

In ieder geval is het niet ;;re11bazend dat ju"ist die

f9k-toren die hierboven onder rrnièLile-class t gerangschikt

staa.n, in de literatuur ~eten btj te d~agen tot een gunstig socialisatieverloop"

Dit

zou dan het gevolg zijn van het feit dat juist deze faktoren bijdr3gen tot een positieve

identifikitie met geslachts- en generatierollen. E~wordt,

niet an.de:re 'vYoorêLer:_, een bepaalde s2.DlenJ:lang ae..ngeJ1om.en

tussen. faktoren in ·gezinsstrul~tuur en Op\.roedi~2gsklime..at

enerz.:2.jds en

a_e

id~nti tei tson.twik~:eling ·\ren het kind

ano.er-zijds. Er is ook< v8elvulêLig gevreZen op een sa2erill2ng tL1ssen

zulke faktOren en, neer in het b~zonder, de kogn.itieve

ontTiikkeling van het

Een be~langrijk aspekt va.n deze kogni tie11e ont-:::Til~keling is,

na~ast de on tr;ik~~eling in int el~ igen tie eI1 ~"ractrrrer1ing, het

taal-ve~rvrervingspro ses Co

Overigens hoeft taal ""'rer\verving niet

l l i

tslui tencl va·nui

t

lJ.et gezichtspunt- \r2n de kogni tieve ont1.7il\:keling bekeken

te vror)den. Eet kan eveneens beschou-~~rd 1.:vorden als uitdruk-king v~an er1 determinerend voor de id.enti tei tsont1.:viklreling in het algemeen, ius inklusief het -~o~i 11ationele aspekt °'

In dit \verband voert Habe:'m&s ( 1968 - 25) het begrip 'refleksief taalgeb:ruikr in, dat beschouwd. kan -r;orden

als een fttrr:.~tionele -rroorvvaard.s v-oor het oplossen v,&J. de

fu.:iLdarr1ent e le so ei ali sati epro blemen o In cieze s::-criptie zal l'1et tc:talgebru~k echter ·~?'00-ral als een aspe_rci:; '

.

nitieve ontwikkeling bezien worden en zal ae

motivatie-nele komponent van de identiteitsontwikkeling buiten be-scl-1ouv1ing blijven.

"',' e ku.L1-2en nu enige 'i: ...f-1 1 ...!.- "

1iypo une vis se -:.rerbarrd. e11 l.e.ggen tussen

enerztds opvoedingsklimaat en gezinsstruktuur en

Pnder-zijds de kognitieve ontwikkeling in het algemeen en

taal-verwervingsprosessen in het bijzonder. Vooral onder invloed

rs~tuur~ ge2.egd.

De grcmdgeda.chte van Bernstein1 _{s theorie is de volgend_e:}

n(T)he form of the social relationship or, more general-ly, the q_uality of the social structure •• "acts selective-ly on the type of code which then becomes a sy1rrbolic ex-pression of the relationship (of struktuur,TN) and pro-ceeds to regulate the nature of the inter~ction •••

(Lin-• +• ) ' ,.:i ,;i n • • n • • n n '

guisvlC coaes are rega.r--c.eu as Iunc"Gions or QlIIereni.:; social structures. They are consid'ered to entail

quali-, t. 1 ,:; i· _c. np +-' b l .., . . ..!... ..!- • • • ch on

i:;a ive_,_y u .:.:::~renv[Ver a~ p.t.anning orien02.0ions v.rrn , c

-trol different modes of self-regulation a:nd levels of cogni ti ve bèhaviour •• c { T )he code would mark out what

has to be lea:rned and would constrain the conditions of Suc _...,,.'.Ju ("> a ".o.i'lll 1 _{-- --~~<....L..L-}a p -r.~0·i· n. _--o• 0' ' _{~ •} ' ( _\-1... rri·)"rre c'on _{- ..t...1.,;..,.L_} ~ i +-i· _v on"" o _{_.l...l..,_, -}+' le _{C....-...l...-.1..J...} 0 _-,-.p.; n,c; _o ,<=1Y1 _~t...-" ·'i the s11bseq_u_ent constraints a.re,•ii_f f'erentf in tl1.e two codes

( ' " ) ' • - - n t • . l -'- t • -, - h

. . • . ~ n1Laren rrom ••• respec ive socia s0ra a wiiL ue

ex:posed to different orders of lea.rning and so their resulta.n.t ::J.odes of self-regulation and orientDtion '1>ill

be ::iiJ:feren.t, irrespecti "\Te of their le'Tels of innate

i:i-+a _V~--~b~-1 1; cn:on cn!i ( F\oY>n gh:=>i n -1 0'7c:; _, - on"\ 9?)

- .~~~- V~-- l~//4 1,

-D '' , t ~ - -,....,.'~n,.._,,,-..."' ... ...-..'+ 1 - '~-1-

~--! oor \J8\.rerrr.i.alliJ.. v-;ora deze grol.l.;-1övûa~0nve a...Ls voj_e:,u-

sa;.ien_-cc--::ot '·.·( -"107? - OLL \ •

o'-.J'v.._... '> 7 ...__ ./ 1J•

r~-cms..len von sozialen S,trU.c\:turen oder von Subl::ul turen

" l " ï " " ,-, • , 4- ..-.: " " ._ '3

sen.Lagen sicn in o_er ~-crruc uur von ;:;,precnxreisen nieuer &

Die Sprech<.:7eisen s7e:rclen linguistisch jevreils als eine

.!... ~ " " "" .., 1 , -. - · ~,.,.." .... • '"' 1 -~ L "'

sysueDa"GlSCil8 ~'iUS'lI8Jl..:.. aus Q8D\ l'ilOg.LlCll:.Cel·0en E,ngesenen,

Q'i"c \.J c."ino ..._..._c,....__,,,-.._, é°QY'tT'.81 ...__ ..:....:.Ll.Cl ria,~s-'-ellh""e \,..Á. _ . _ · lJ -'- i . J C l - f\ul+,1-rQnr;::icho ..i..- J...VL.i.._J...>°;J-'-• - - ' - - ' fnlPT1P"-u.'~---a\ -'-"--'-...>..Q C..QV 1~\ J

1Ji'etel:. 7-l'rclas zu sozialisierende InC1ti-vid_uum

deterrni-nieren ~~ese ty~i~che~ ~p:~e?hv;eisen a~s u~abh:qngig~ Va-:

rable11 ctie kogni tive ~nL:VilClclung, den .:.;rffu"lrungshorizon0

' ... l p . 1: rl ... ..,... "\l .... 1 ...:...· , 1 1 .

uno. çtsni .uerei en v..er rranQ ... 1111gsa.l i:;erna u l ven UJJ.CL oes-ciIDI.:len

da~it unabhQngig vom Intelligenzniveau die Leistung und

ï - + t 1"1"",_ • 7 7 1 n - r • " " r> 1 f " " ' t / - .

aen Leis~ungsunaonangigen ~rro~g in

uer

rorma_en

0cnu~-bi ldu:ng. i:

Als k~~ninerken van sociale strukturen en su bkul turen

nen o .• a" eerdergenoemde gezinsstrul:::turele kenc..TIJ.erken be-schouwd worden, waaruit voor lower- en middle-class een

ve!"scl1illend.e taalv-er'1verv-ing afgeleid kan vvorclen. Zo schept

de :i.:o~Lstrulctu~ur binnen het gezin belangrijke '..roorvraarden

voor de kom::nunikatievorm daarbin°'1en. Dit valt als volgt

ts il~Lustreren:

In de scmenvatting v~n de resultaten van socialisatie-ond.erzoelcen '7Ierd hierbo~ren s_a.1gegeven dat d.e vader in het arbeidersgezin goeddeels buiten de nauwe sociale

betrek-kingei1- in dat gezin staat. Dit zal tot gevolg I'.t.ebber1 dat

er -voor het }eind -;l.'einig aanleiding is om op een \Terbaal

ged_iffe2:'enti>êerd_e d_e aandacht \re_:--1 ZlJn vader te tre}è--ceno

Tussen moeder en kind zou een koalitie tegen ~v-::tder

be-staan die geen ve:rbe:.lisering behoeft. I-Iet

"};or-11

eten door_ onbee..rgumenteerd straîfen. Met betrek~_,=ing

de miè.._dle-class vrordt daarentegen een gezi:n.ssi tuatie ge-schetst, waarin beide ouders zich on basis van

solida-roteit en. gelijlcy-raardigh,eid, zonder esp. rigide rolv-erdeling,

~2-esr g;el~jkelijk met de opvoed.ing va:o.. hl1n kinderen

bezig-houden. Ook zouden op deze basis de ouders divergerende

stend~pu_nt'en verbaal ken1Jaar naken. Dit geeft het kind d_e

gelege·rrheid deze ui teenlopande ru.enirrgen in zijn voordeel

uit te· bui t·en. Hierbij moet wisselende koalities met

een fier Otlders aangaan, v-vaar~v~oor 1-'.Let ied .. ere keer zijn

be-èoelin~gen verbaal duidelijk zal moeten maksno Het kind.

rioet d.<SJ."L door overreding een v&~ de ouders voor zo 1n

ko-litie zien te vvinnen. -.-v-oorts wordt er op gewezen dat

:fen bE~arguraen teerd -viorden, de:_t er naar het kind geluisterd

~orit en dat er met z~n bedoelingen ~ekeni~g gehouden

"'-.7ordt.

_t-.:_iemee vvordt

ill

het micl·ile-class gezin" in tsgenstelli:J..g

tot

t

arbeidersgezin, een situatie geschetst, waarin

een ged.ifferentiëerde verbalisering in cle ico::-(:-Luriikatie

bi::1~~erL het gezin centraal staat o

l',Ja het leggen VêLll een èLe~ge·lij~ h:y-potD.eties verb2nd moeten

- I;Ju j_s slech·ts a~engege1Terr dat in het arbeid.ersgezin een elernent in de ko2111unik2,_tievors ontbrasr~t -

gedifferen-ti~éç;rëts verbe.lisering - dat in het mid.clle-cle~ss gezin

centraal staat. Onderzot~ht tJ.oet -;1orcle:n. \Yelke elementen de }:orrlIJ.u_nil(atie in het " " ""' - ~ '

~roe1aersgazin oeva~, die in

het middle-class gezin of in het geheel niet

\T001~1c0In.en. Dat v;il zeggen

a_at

gesp~oicer: ::~ost v1orclen van

verschillende kor~~unikatievornen en Qat nie0 het

uidiile-cla.ss taalgebruik als stendaa~d r~ag fungeren,

';:::JaG~raan het tc.algebruik in het arbei<ls~~sIIlilieu 1,;'Iorcit

s.fge::J.eten. In dat gev-e_l za.l iTILJ.ers slechts een beeld

arbeidersmilieu, dat niet voldoet aan CLe rrraatsta'"ven

:iie 2,a.i.J. miè.dle-clas.s taalgebYû.ik T;o:::clen

1.ran zelfs 1-iet

....

-~"-) Zie hiervoor ook cJ.e ~:ontrove2:se Ber=c..stsin Labov~

:-c \

'

:

Dit ho11cl t in, a.a0 verschillende korr--:unilcatievormen s

2.spE;}c~en ve.n al e\renzeer '.Jerschillend"e subkul turen be-schc>u"vrd zullen r:1oeten yrorden. Het taalgeb2:uik dat leen-merl<:encl is voor een sociale klasse,. kan niet los gezien v:orëlen va.n d_e :problesen die de sociale omgeving aan de

leClErb.: v.:w.L die kl.s..sse stelt. In deze visie ttinden in

het taalgebruik ven een sociale klasse cle gemeenschap-:pelijl<~e ervaringen in het dagelijks leven hu_n neerslag. ~~ls een der belangrijkste d.stermin2nten -v-2.n die

gemeen-schappel~ke erva~ingen k&n de arbeidsplaats genoe2è

worden. Dat wil zeggen dat met de verschillende erva-ringen die in de verschillende sociale milieus op de

arbeidsplaats ~o en opgedaan, verschillende vorQen van

t

aaJ_gebru_ik s 22errha.ngen, die dru~ T:reer OlJ te va en als onderd_eel -v-er.L de in cle Inleiding gen.o 2r:1d. sub~:ul

tL.l-deze geseenschaprJelijke er~rs.~ingen op liet taalgebru_ik

kunr12rj,. arbeidssituatie en ko~nmuiiikatievoI'm ir. ..tlllil

on.--~ ....

-.,.-Di d.Cle lijl\:e s2J:D.e:n~(12ng beschou7rd vrorden-'~•l..) c c1e t"~·Jeede

plaats kan bekeken worden op welke e

op (le arbeidsplaats 111h""'l neerslag

vi:r1den

in G..8 ' gs Zlil~-.

sit1..1atie en ï.:1elke \roo~\~!2..ari.en dat in de nrimaire so-cia1isatie scl'lept '.toor de kognitieve ontvril·±eling "1-n

bij zonde .r IJ v1il hie::..---mee. betogen, dat r.Loch ge zins s t rul;:

-tuur en opvoedingsgedrag, noch taalgebruik zoals zi~h

dat bircien esn bepaald sociaal milieu manifesteert,

gez:ien \rs.11 de spesifieke soci8:al-strt1ktrtr2le konte~st,;

vraa:rrces men binnen dc.t sociE1le milieu te meken 1-'ieeft

eri ·rraardoor in belangrijke cate de probleem- en

er""'ir,ari!lgs-l1orizon bin.i~en det sociale milieu_ bepa.2'.

koTIL~D2li-cialisc._tie-onderzoeken, zou de indruk ge',7ekt kunnen zijn alsof hetgeen in de onderzoekihgen met betrekking tot het o:pvoe;iingsgedrag v::m ouders ger::ieten is1 op feite lijk gedrag slaat. Dit nu is echter maar zeer de vraag. On-dezocht is nar.1elijk -r1at de houdir1gen vE1n oud.ers zijn ten

oyzichte \ran verschillen{ie s_spekten "\J8~n 01:rtro edihg,

zin-del~kheidstraining e.d. Of in het algemeen houdingen

'l&n mensen iets v.,..e:stellen o\t~er hun fei telijlce ged_rag, is

in de sociologie een OTilli tgevo ch ten zaak--) y e

een s2111enhang tussen deze twee bestaat,

.i~ls er e.l

.

' "

is a.e aaru

vaa die semenh2ng hoogst onduidel~k. In ieder geval is

er \:reinig i .... eden om zonder meer aan te nemen, dat hetgeen

mensen zeggen dat ze doen veel te maken heeft net het-gee:n ze in v7erkelijkheid do.en. La.at st.2an cl2_t r:re er

~"ran-11i t lmn11en gc~fu!.. de.t het ene een .e.fsr>iegeli!lg vormt \r2n

i-Iet is bellliLg::::ij:: dit punt b:j 11.et navolgende 1-ie t

3.Ch-ter:b.oofCL te hou6_en. -vooral o:ndat +-_v " ~ "t "

emniriese oasis v2n de nog uiteen te zetten theorie van de linguistiese

kodss raalct.

Dit laatste is juist de reaen geweest dat ik in dit hoofdstuk nogal uitgebreid op dit espiries 2ateriaal ben ingeg2_c.n. Een goede i~eden om er fllindei~ _{aan c1a} " _ca " -'-_{G aan} te ·besteèle:n. zou zijn gerreest clat het IB.ateri2tal nogal

ge-Zoals '\Te nog zul2.en zien (peragraaf 30)-2.) nue.ncee1"t

nern-stein in zijn i.~tere vlerk d.e dichotomie ddle-clas3

lo\".:er-class" Llet !12.l---:J.e zie-c hij b2le.ngrij:!:=e iè~eologiese

tege!lstellingen ~binnen de mid.dle-class, die overeer...komen

set het onderscheid tussen person2listi2se en positio-:c..els :-io ls t rul"Ctu~_1r ç Deze t11eo ret ie se \rerfiiey ing ~=an echter

geen aanspraak maken

op

enige

emuiriese

toetsirrgc

3. DE

THEORIE

VAN DE

LIN.GUISTIESE KODES

3.1. Algemeen

Voor E~en goed begrip van. de theorie va...11 de linguistiese kades is het allereerst noodzakeltk < • .., ~ •

~e we~en noe aaarin

de re1~atie tussen taal en Llaatschappelijke realiteit

ge-zien "\'iOrdt; 1-ioe taal, kognitie, sociale strQictuur en

l::ul-tuur " " ..,

.

..,

:i.n ona.er 1-lnge samen.n.&J.g -: • ! "

woruen gezien tzie voor een

overztcht VaJ.1. de verschillende t11eori8n hi ero1_Ter Lavv-ton

1968 -· 38 8 • v. ) .

Bernsi;ein t s visie op dit punt is

.~ . . . . ..,_

ge en:t op cLe lir!.gu_lstie se

relat:ivi tei·ts- of Sapi~-:;"':lho:;f hypothese (zie hiervoor

men O\rar de sociale realiteit denl-:t ge,ror.mi 1:rorCtt d()Or ·è;_e

taal, die het interpretatie}cad.er voor ervE~"ri:rrgen. bied.te

stel-cle clE°"i; 1--.Let door taal ge-vormde int2rpretatiè}:ader - de

ge-dachtenwereld van mensen - bepalend is voor de kultuur en

da.armee --:voor d.e struktu_ur v-an de sociale relc..tiesv

omdat bij

hem

de

stru..1.ctuur van de sociale relaties • .L

Ill8G alleen gevolg, naar

tevens oorzaal-c is. In het vsrba.iJ.d '

.

~

-c:us sen t; aa.l, de22l:en en

lcul tu11r komt bij Bernstein

ae

sociale strQ.~tu_ur tt1ssenbei~e e

Dit VE3rschil in ui tgangs:punt -,l7ord.t diiidelijk, 7,r.::p··lneer

Bern-stein een onderscheid maakt tussen taal op te vatten s

een Îorr.:eel sy-steem van regels en een aai.Ltal \tez-~schillende

• • Î b ., (1· . . .

manieren van ~aa~ge ru1K ~1ngu1s~1ese :'iie

de.ar-binne11 kun:ien bestaa21.~ Berns te in stelt dat, bin:ien een

ge-geven te.c..l,. uit de söciale strulctu-ur een aante.l

'..rerschil-lende linguistiese kades orrtstafuî.. In ove:ces:risteî:'cing met

-:-1-iorf is B.ernstein, \.va.ni-ieer hij vero:.J.derstelt dat d_eze "1 •

..Ll:rl-guistiese kades de kaders scheppen Tia~rbinnen e r'T aring 2n

·~ , . - , n - . ,_ -'--. ,

-gein0erpret:eera ·\·:roruen. Le J_in.guis 0iese _:-coct8s

kinge Bij Bernstein bepaalt niet - zoals b}j ~triorf - de taal

l

P - - - ! : i r f Sl:::.,,. .... \\\:~u.v v""' cl.

laties. Deze linguistiese kode is zelf weer een funktie van de sociale

struktuuro

Deze herziening vei~ de

Sapir-i:.TuOrÎ h~l}!Othese brengt W.8t zich In.88 dat Ef.8.rl ,j_e baSÎS \Téfil

de theorie vE1n de linguistiese kodes een cirlru_lari tei

t

ligt: de linguistiese kodes detersineren strul-ctuur van de sociale relaties waardoor ze zelf in het ieven geroepen

ZlJ11."

~7at ling11istiese l~odes volgens Bernstein nu presies zijn

is ~oeil~k te achterhalen. ?tlj heeft het kodebegrip in de

loop der tijd nogal eens bijgesteld zonder dat eksikt

dui-,J.el5_j}c is of het om a.et.U\ni,lling, Yrijziging of \rerfijni!lg gi11.g.

Ik

_{za ... .nieronc1er in zes puni:;en} 1 ., . ' . . _{trachten een o::ns chrijving}

te gev~en. Das:.rmee zullen een aantal ond.u_id_elijkheden

blij-ven be·staa_fl, die rechtstreeks uit het vTerk -vfu"'l Bernstein

'-TO o rtlç:omen.

1. Bernstein gebruikt voor linguistiese ko±es - helaas (zie

~u11Yl + LL \₁

... l.L.i...J~ tl 1 0 - ook de term spra~akl-codes o Ji t 0'.71 ze te

on<ier-sclJ_eiden van taal, d.a,t e.ls algemene 1co het systeem varJ_ regel:? geeft v,raarbinnerr de linguistiese lcodes

be-2. Welke linguistiese lead.es o:r::.tstaa..l. is een fm1.ktie VG.n

het systeem

Vllil.

sociale :relaties.

3.

Be:cnstein neemt Chomskyt s onderscheid tussen :! competenceH

voor dit onderscheid bijv.

Ap:pel 1976 - 16 en Ver'.::uyl 1974- - 22-25) c De

linguistie-se kodes ver-r;;iizen na.ar taal-nnerform.e.nce~1 _{(taalgebruik)°'}

v - ~·

Verschillende lingui stiese kades kum1en bestam1 bij een-zeJ_f de n competence n (taal \.78r!D.ogen). I e:oa31ds taal vermogen

e :eten

ge-bruikt" Onc1uidelj_jk hierbij is hoe taalvermogen. en taal als algemene kode (zie punt 1o) zich tot elkaar verhou-deno

4-4' De lingt1istiese lç:od.es maniÏe·steren zich in het

spraal'C-gebruik als bepaalde sele~ties uit

zi11sbou-1:~r ( le:x:ikale en s:rntakti.ese selekties). ~an d2ze

ceciures van -v-erbale plaD2ling ten grondslag. Hoe men zijn

eigen

"

+-na11g v

sp~aalç:gebruilc

en

ae.-r; '

.

af van de procedu~es

V2-i.'1 e.ndsren o:rgm.1-iseert, \

of stra_tegiën. 'Téill. verbale)

plétnning die men hanteert. ~eze procedUres 1Tan ver·bale

planning ztn nu de linguistisse kades. Deze ztn niet

h-et sanifeste spraakgebruik, dat een selel<:tie uit

s}~n-talctiese en le:x:.ikale mogelijkheden is, maa~r zii -,_, zijn de

v;ijze .,.\'vaarop de selektie tot statLcl komt_o In Bernstein r s

woorden ( 1965 - 106

h

nThe codes, lingui sti c

transla-tions ,of the :m.eanings of the social structures, are

no i~hing more than verbal planning activities

at

psychological level said to existH.

and onlv at this level can

5.

Als belangr:ijkste kriteriu:m. om linguistiese kodes te

ond.erscheid.en hanteert Bernstein de mate waarin het

s:p:raelLgebruik syntal-ç:ties -voorspelbaar is. il re: stri c-te(l coden heeft een grotere mate va11 s:yntaktiese

voor-spelbaarheid dan een 11 _{elaborated codea. x)}

De }cod.es Y'rordeii dus op een ander ni-cTo ge;iefini8erd. het

psychologie se ni vo van de verbale :plan::ling - dan het

nivo ViB_arop ze ven elkaar ond.-erscheid.en ~Hora_en

-ni'1To vc.n het mfuJ.ifeste spraa}cgebruil-<C of linguisties n:i.vo.

Dit heeft konsekv1enti es voor de betekenis va:'l het erap

i-ri::;s onderzoek, dat in aansluiting _op Be1~tlstein r s

1965

en Oevermarr:l "107?1 _,.<' • ..., J Cf

Voorzover de resu~l taten daarvan Bernstein t s theorie be-vestigen, gebeür_t dat alleen op het nivo van het spraà.-\:-ge.bruik en niet op het ps~lchologies 11ivo \ran proced_u_res van verbale :pla..."'1.ning. :Jit laatste nivo is de spil

','mar-om Bernsteints theorie draait~ De empiriese bevestiging

va:i het bestaan xr&l. linguistiese lcodes betslcent dus nog

geenszi.ns dat ·z-e bestaan zoals ze door 3ei-*nstein gede-fï'êerd zijn:.' als procedu~es of strateglèn ;_ran 'rerbale

ylar:L.""ling lzi~e~ yoor vergelijkbare k~i tiek bijvoorbealèt.

hoe het verband tussen het psychologiese en

linguistie-s2~rrre!L.11.E~ng bestaat tussen de mate \ran ;roorspe lbaarh:3id

op lin.guisties ni .... vo en planningsakti ... vi tei ten op

~L

1

~l;

'

1

1

,"

~c...t-e ~.:>"4"<A 1 YV\.ct't--.c. '4:>0..Q..<~"""' ₁

~~Vlooo-C.t. ... ~c,.~~ ?~~- _{1 ....} \..._d.\v~elu.e\<. _l

...

5~,,_1;;;c..,V.\:,e.":;."'-\ ~\<"-c.'~c.' v ... ,.. -'\:>c.(:).c;:,11t,;\{.""'~(. ... "~ •

\.{u.\t.uv~•.e. 1

,,,

""'"""°'""\ '!>""-X."'' 1

_"

te brengen. I{ruci aal is echter \?fel v1at d.e aard ~rB.n die s&-rrenhang is. Bij Bernstein i~-rorden ',--Te (iaaro\rer niet

vvij-zer"

6. Eet leren sprel<:en is op te -v~atten als het leren \l·an

één of meerdere kodes~ Door miidel van het leren van

een kode leert het l"Cincl cle -\Tereisten \T8..i.'1 zijn sociale

str·uktu11r" 1.;vaarvan de door

,

, -~ ~

nem geor1:_i.:c t.rG kode een

fru1k-tie is. Aldus Bernstein.

Hier is het verschil met de linguistiese Oj)Yattingen van "7T.horf duidelijk zichtbaar. Bij "7;horf n&u.elijk bepaalt

de gedacht en wereld van mensen de so ei ale st:ruktuur" Bij

Ber"r1stein daarentegen, -v-inclt de sociale struktu_ur in de

geèLacht·en\,7ereld - substraat ·van er,.re~ringen - zijn

neer-1-Iet; proses waarin de linguistiese kades gesocialiseerd

v:ro1:den l;:an OO_r:\: l n 1 • termen van rollen beschreven '.Yorden,

ytar1t rr • • • ( i)ndiïrid1ials come to l·sarn the social roles th1:ou_gh the process o,f corr:~u.nication~. ~ i f the commu•"

nic~e.tion s~rstem \Yhich defines él gi\rerr ~ole is

esssntie..1-ly that of speech, i

t

sl1ou_ld be possible to d.istingt).ish

critical social roles in terms oÎ tl'le speecn forns they

ror;ul ::,+ani ~Jj' o~ns+oi··n "l07c::~ - L:..7-::z./11 _'

'-'C:> -:--....-~vv \ 1 v..l.-..i. v'-.j _ i . / 1 .../ -r"" j o

3. 2. Uitigebreide en beperkte kades

n o ,J_ " h r -~ • ... " " - ... • • • , :f

b~rnsGe1n uaseer~ z~n ~neor1e van ue 11ngu1s~1ese Ko~es

ond.er :neer op Liel vin l~ohn t s studies net betrekking tot ouder'lijke Y'iaarden. In een van zijn artil~elerl. ~oemt ICoI'l..Ll.

(1965 - 237) drie opzichten waarin middle-class beroeuen

verschillen van arbeidersberoepen:

- middle-class beroepen hebben meer te B~~en ~st het

ma-balen, tervrijl beroepen in het arbei·iersmilieu meer te

r:.alcen hebben net het manipuleren -van d.irrger.L;

- midclle-class beroepen zijn neer ond.erhe--;rig afu-ri n

self-clirectionn, e"rbeièlersberoepen daarentegen aan

stênd.aar-disatie en direkte supervisie;

vooruitkomen is in middle-class beroepen meer afha~el~k

~ïan eigen .e_k~t;i "'"iwri tsi ten, in de arbeiètersberoepen hangt

het meer af van kollektief handelen,

Bij deze drie verschill_.An _{~ -- _} i~_._. hc~oa _{"""'-'- ...,p voegi., t5erns1:ein u.e s:pe-}·~ ~ · · ~

sifieke

kon-11

• • • if all these attributes are found in one setting, then

it is :plausible to assume that such a social setting will generate a particular form of co:rru:;:,unication '.·;hich will sha:pe the in.tellectu_al, socis.l arl.d af:fective orierLte.tion of the childrenrr( rnstein 1972 - 4-72) ~

Het werkt verhelderend om hiertegenover Kolin 1_{s eigen}

kon-klusie te plaatsen:

n;~t minimurrr, ·.orie c.an conclude that tl-ie re is a. con.gruence bet·\;::reen oc:cupa

ti

onal req_uiremen t s and paren tal value s {' It is, mo1reo11er, a reasonaD1-·9 supposi tion, although. not l1

neces8ary conclusion, that middle- and Yrnrki:ig-class

pa-rents value different char~cteristics in children because

of these differences ( Kol1n 1965 - 238 )

in their occupatioi--12.l circwustancesn ~"-;e ziE;n hier dus dc,_t Kohn' s l~onklusie beperkt blijft tot

ou_der}_i_jke \'7aarden" en dat nog heel voorzichtig ook, ter-rrijl

Bernstein 1(ol1.n t s konlrlusie doortrelct naar het

proces, waarin de intellektuele, sociale en af~ektieve

ori-eI1tatie va.1-i het 1-cincl ge-r.rormd_ v:ord_t"' Bernstein 2aakt ::J..eze

stap op

verband

grond van de onderzoe~en tussen sociale klasse en

die ged_a2..rl zijn naar het·

opvoedings t ecrillieken ( zie hoofà_stul\.": 2). Deze onderzoeksresultaten -vo1Hen voor

Berrr-stein voldoende bevestiging v2n

dit verband.

2~

merkt dan

different norma~ive sys~ems , ~ , r • \ l i l de

verscl1illende soci2.le klassen) cree.te diffe~errt

ÎcBil~r-rele systems

operating

~ith

different

modes of social

con-troln(Bernstein 1965 -164).

1. IncieI~daad zijn er -verschillen gekonstateerd tussen

OlJ-voed.ings- en disciplineringstecI'1":r1ieken in ar-beitier-:0ili eu

en middle-class. In Bronfenbrenner's vergel~kende

over-zic~ht 1.r.s_n ond_erzoel\:irrgerr ;iaarnaar, da_t een bel2Jigrijke

ondersteuning"moet bieden voor

vaJ:l Bernstein, vTorclt Qat onder meer als volgt samen

ge-nI:tl matters of discip/line, vrorking-class parents are

. .

..1-,

i · 1 " • ~ ' • î ..,., ; h.,,.., ~-rr.!..

co11sis0enu_t_y -rnore i~ej_y -co empioy ~ri:yrsica_:_ plli..1.--1-S-.!.i..:~vJ. v,

""vYl1ile niddle-class fa.=iilies rel~r rr1ore on reasoning,

isQ-;~;i~~~e!l~~~1~o~~ ~~

1

Dit verschil heb ik in het overzicht in ho.:::fdstuk 2 ge-karakteri seerd met de term.en npo:,Ter-as sert i ven versus

Bel.e.ngrijk is nu cle opmerking die Koful. in een voetnoot

bij deze konklusie van Bronfenbrenrrer plaatst: nLater

studies, _including our ovn:i, do not shovr this difference11

(Koh...""1.'1965 - 24-0). De

relatie tussen sociale klasse en linguistiese kodes, zoals die door Bernstein gelegd

wordt, komt hiermee y;-el erg op losse schroeven te staan. 2. ltlir1stens even belangrijk is eentvve·ede }cantte}::ening èLie

h .. - t d ~ ' . " - ' -:i ~ • ' 1 .L.

ulJ .he oor berns-cein ge..!_egà.e ~,.re:::-oanu. va_1__t Te p~aa0 sen

en waar ik op het eind van hoofdstuk 2 al even op ge-wezen heb. Ik doel hier op het feit dat de door Bron-fer1b:renner -vergeleken onderzoek$n naar de voorlceu_r van.

ouders voor bepaalde opvoedings- en

disciplineringstech-nieken vre~gen~ Zij geven dus eerder u_itsluitsel over

nmocles of social cont_roln. Bernstein lijkt in zijn

ai~-gumentatie te veronderstellen

dat

die

opvoedings:prak-tij}~en, 'firvaarva.n Ol1ders vinden d·at ze het beste zijn, ook fej_ telijk gepralrtiseercl vrorden. Ilc l'ieb er in t.Loofclst11°!"C 2

Etl op geT.7ezen 1lat een dergelijl~ 'verband t11ssen vrat

men-sen zeg.gen en -;vat ze doe:r1 b..o.ogst spel<::u_latief is~ Y~obT1

1restigt oolc de a.Gi-i.idacht op het ontbrel-:en 1l2Zl zo 111 ' I e r -q_uestion is rrot -r1hic11 disciplinary methocl pa.rents preîer, bu_t v/l:wn anc1 why tb,.ey use one or another nethod of

disci-Sa~en·~rattend kunnen 1t;e dus zeggen, dat 11et -verband d.at

Bernstein legt tussen sociaJ..e.struktuur/ asse,

no1~matie-, . t , , r -·

vraarc.211, gez1nss rt.L~t;uur;

opvoec_ir1gs-'"l ... " 1 t . ·, "1 " 1 • "! .., - ~ ., ~

geQrag en KOiili11.lli"1..lKC. ievo~m YT~: isv1a.ar zeer }?..Lausicei_ ..LlJiç:t;,

maar d.a.t er niet 2. priori die geldigheid a_a.n toegek~encl l<:an vrorden 7.ra.arvan Bernstein lijkt uit te gaan. r.Terk~~:aardig ge-no eg is bij mijn v:eten in de kritiek, die op Bern.stein t s

theorie is geleverd, aan dit aspe~t van die theorie geen

- ' ' b - ! - d ' · , .. '~.:i

a2.llCi9..Cil"G e s vee \, Zl8 OlJVOOr0.88...LU ~nlich

1971, Hartig 1970,

oe~ver:2ann ! 972 en Labov ! 972 1~ en B)

20

Na deze kanttekeningen bij de door Bernstein gelegde ver-ba.ndeJ1, }:unnen v-ve nu bekijken hoe hij deze ssi::~u:;nhangen be-schrij:ft· voor zijn t"'~vee voornaa:."1!ste kodes: c_e beperl~te (nre-stricted;1

) en de uitgebreide ( 11 elaborated'1 ) kade.

Zoals we in.de vorige par2graaf hebben gszien, is een be-perkte kode, evenals een uitgebreide kode, een bepaaJde

perkte kode manifesteert a_eze strategie zich op

lingt1is-ties nivo in een grote :mate van syntaklingt1is-tiese voorspelbaar-heid. Tevens is al gesteld, dat een linguistiese kode

ont-staat als een Ïunktie van het systeem van sociale relaties.

In het geval van de beperkte }code ~.=vorden clie sociale rela-ties ~;ekenmerkt do or n • • • een gem.eenschap:p sliJ:::e; omvangrijl--ce

reeks IlélUYT geQeelcle iden

ti

fik& ties en TI8Z::713.Clltingen e • • H

('P:o.1~r.i::::.+c.i0

n 1,Q6t; - -1₁C)C)'"J.

J__l\J...;..,..t...t..;._. vv_ ..!...l.. _,., / _,..._.,.

Een gi:;IJ..eenschappelij1ce }ct1l ture-le. iclenti tei t -:ro~mt in de so-ei ale relaties het ui tgarrgspilllt, waardoor sr "'reinig nood-zaak is individuele bedoelingen te verba~iseren: 11

• • • the

uniq_u~::: see.ning_ of the individ.ual is likel:v to be implicit.~n

(B · · ,;nr~

: ernsGein 170::::>

-tiern.id_cielsn uitgeclrulct9 Betekenissen zijn in rieze

kOmr2lli1.i-reil'Cv;rijdte heb.ben, hoevrel êiat niet c..lleen v-oor een ~eperlcte }~oà.e J::ioeft te gelden. De belangrijlcste f11_n:..~tie 1,ra:.r-1 een

be-per1ct~9 kode is het afgrenzen en verster}~en van socie..le

re-laties"

zich op ling11isties ni"î"v-o v221 een beperkte }:co<SJ:; onderscheidt

door -een geringe:-ce rnate van syntaktiese voorspelbaarheid.

Bij hu.11 -ve~bale planning Kl7_.:_""1.JJ.Sn de gebrtlil:=ers ~;-an een

-uit-gebreide kode niet uitgaan ·\ren een gemeerrscha2?pelijke

l~ul-turele identiteit. Een gevolg hiervan is dat betekenissen verbaal ge·êx-pliciteerd noeten vvorden. Dit "Ç:ereist een \ror:n

-van verbale pla.:,.J.ning, à.ie aan.:.~oedigt tot een grote mat'.e

\ran s·:)rntaktiese org&"'lisatie en lexi~ale selektie om een \rerb2~le koITuw.--riikatie tot ste.nd te brengen, ,iie is

aan.ge-pa"st aan de !tan(ier~1 _{• De intenties van de rte.nder}0 _{klli"'"l..:.l.en}

niet voor vanzelfsprelcend aangenomen 1.1orc1en, omdat

d~aar-voor de gemeenschappelijke kulturele basis ontbreekt. ::ordt

in een beperkte kade het gemeenschappelijke be:G..adrukt, in

een uitgebreide koele ligt ds nadruk op de verbalisering

van indi viè'cuele 1-:walifikaties, verschillen en in ten ties.

De tv,ree kodes zijn, afha.,."'1.kelijk van de mate waarin zij als spraakmodellen yoor de leden

van

een sa...'îlenleving beschik-baar ûjn, als :partikularisties res:pektievelijk

universalis-ties te karakteriseren. Het model van de beperkte kode is

voor iedereen, dus ook voor de gebruikers van een uitge-breid<:; koele, beschikbaar en zodoende universalisties" Het

model van de uitgebreide kode daarentegen is niet voor

al-le gebruikers van een beperkte kode toegankelijk. Dit r:.odel

hangt samen met sociale :posities van waaruit men toegang heeft of '

-1-zo eK v be slui t-r..rormerrde

gebieëlen in de 1965 - 158) 0 I-let

~od.el ven de uitgebreide kod_e is dus partikulari sties in die zi.n, dat het slechts bescliikbaar is voor degenen in de bovenste sociale lagen.

Bernsi;ein. kent· aan de termen uni -v-ersalisties en p

artil-cu-laristies met.betrekking de twee kodes nog een andere

betekenis toe1die er toe leidt dat, in tegenstelling tot

het bovenstaande, een uitgebreide kode als universalisties en een beperkte kade als yartik:ulari st ie s gekara.'-cteri seerd

daar-b~j O:;:JJ. de; mate van universaliteit van de betekenissen ( '1 mea-die à.oor de respel-ctie-velij1:e lcodes uitgedrukt kan"

zelfde O!lderscheid aan met :ie term kontekst:geborrden.heid:

n • • • uni-versalistic,w.e&J.ings are less bound to a given

con-tex:t, -:lrhereas pa:rticularistic De&J.in.gs are severely

co?J.-t

ext-bounci ~ .• ~-'; n" " " (uni ~\re::rsali s tic) rrreanings a~e f reed fron tl-ie context and so U!lderstan.cle.ble b~T ctll . . . n;

!1 • • ~(~~,::irticul2i.ristic) :neanings are closel~:l tie~'- to °th8 contG:x:t 2.l1-èi v1011ld be o:rrly fully und.erstood t:r otI1er:s i f

tl1e:l 11a<:i acces to the coI2.text v1~icn originei..ll\r generated.

22

In het geval van universalistiese betekenissen wordt de

konteJ~st e:{pli si et gewaakt, tervrijl in het geval van pa~r~

tikularistiese betekenissen de kontekst implisiet blijft"

Zóals" ik hierboven al aa...11.gaf valt bij Bernstein ook deze onderscheiding tussen universalisties

(niet-kontekstgebon-, ) , •• 1 . +· ,, .\-' t ' , ) . . t . . , ..!...

a..en, 1en par0i.ccu_;_arlStil8S \lCOl--iveKs geoonQen sai11en m.eG nev onderscheid tussen de ui tgebreid_e en d_e. beperkte kode,

maar dan presies andersom:. nThe universalistic functions

of language - where meanings are less context-bound - :9Cint

to &'1. 'elaborated code r . The more :particularistic functions point t o a trestricted codern(Bernstein '1970 - 347)"

Pa~al~Lel hieraan loopt het dÜor Bernstein geruaakte

oncler-' . , . . , . ~ i · ..t..• ••• ' , .

scnelCL ~ussen pos1~ione~e en persona~isviese orien~aLie~

In cle sociale rel::::.ties waarvan de beperkte kode de

uit-êlruklç:tng is, heeft men te ma.ken met een ngeneralized o-c~er~~. De ge1Jruiker 'l8ll

ae

beper~~te l~ode richt zich niet op de

individuele kvralifikc'"ties •12n na._e a."1.êl.ern, maar veeleer op

:positionele . .-,, ~ . ". "!

4-0 I s~aTusas~eK~en. Z~n lidmaatschap van dezelf-ête soeiale groey staat voorop, niet zijn inclivid_uele

inten-ties. Dit laatste is wel het geval binnen de sociale

rela-ties Clie hu~n neerslag vinde:n. in een ui tgebreici8 k·oa.e.

i r.. ..L -t- 1 f iJ , • n n + • 1 " t ""l' if

neeILt men Ge ma.L"C8n rn.ei; een "a.11=:ere11v1a0ea oi:;rrer en,

<J1rer-' t .

eerncoms ig,

met een

~ersonalistiese

benadering van

die

Zo é:tls al eer·d. er is aangege\ren hs.ngt bij Berrrstein het leren van lingL1istiese kodes ten nau_vrste samen D.et de stra.1-ctuur -:ran er1 het opvoedingsgec1r2g in het gezin(;!, Ilolstru1ctuur, socia]_e 1-controle en het koD~"-:unikatiesysteem in het gezin

v-or:me11 een kluster 'vtaarin zich t1~;ee typen fa.ten

onderschei-den {~~ie Bernstein 1972). Aan de e~e ka.nt 1-iet uersonali

s-de rollen niet zozeer door. iewands forrn.ele status v1ord.en.

g-8cle:fini"êercl, illaar veeleer door zijn 1lersoonlijke kerlluerken.

3r is in zotn gezin geen strenge scheiding van rollen e~

de reeks alternatieven waarover men in verschillende situ-In een

person~ali stiese rolstruktuur en eeli~ open ~~OITLL---:1U:Qikat iesys-teem :pa~t een vorm 1ran sociale kontrole, die Bernsteirr het

sociale kontrole wordt rekening gehouden met de

.

-'-lilGBr- en

intrar)ersonele komponenten '-TBil de sociale - relatie. Het

person.alistiese beroeu ~I;erkt op het nivo " .,,

.

" " ..,. V8.Il ina..i-vi QU8l.8

intentie~, motieven en disposities. Door deze vorm van

so-cia_le korrt~ole leert het kin.cl regels do0r nachieve::ientn en niet d.o.or toevrijzing. De socialisatie is hier eerder een

i~e~n de ende re kant vinden vie bij Bernstein het -positioneel geörië~nteei..,,c1e gezin. I-Iier vrorden rolien t·rel llae.r foro.ele

status gedefiniêerd en zijn ze streng van elkaar gescheiden.

De roldiskretie is beperkt, d.~.z. de rol die men heeft

laat in verschillende sociale situaties SQa~ een

aa:n.tal. 8-lte:--natieven open. De socialisatie heeft een "Lmi-l ~tera.al k.:.:.ra.:~t er: 11st }cinéL krijgt een n cornrrrUJ.Lali zed rol en

to egsk:end. Hierbij is 01rereenl-cosstig ryeinig ruimte 'Jo or

n i~c·le-·making no ~r zal in zot n 110 si tionele rolstrul~tuur een vorm van sociale kontrole voorkomen, die Óf~'fel gebruik :n1aJ''kt

normen (:positionsel beroep)" :Sen vor::n van

sociale

kontrols

d\ . . ' - ' l . . Û ' 11~ ... .:.. ~ie mcini"a .,,__, _ _ b ne~~oonaco-~i~rLca~~ ~~ _t.J ... ;:) ~b'--" ...:.- . .1-"<.J-l..!.J....,,."-"-L\...l. .!..Ü O" v-.i... rekenir1g

lJ..ou_d

t

met ëte for:o.elB.'

sta.tus

van de t 2 regt1leren persoon e11 daa.rcloor de nadru..lc legt op d.e gelijk..h.eid_ met anderen in

dezelfde sociale groep. Er zal hier er dl:ts tevens sprake

zijn van een gesloten koIIlillunikatiesysteem, waarin indivi-d.11ele ve37s chillen niet gever1J2~fi seerd ho even te -:Iorö"en.

Door b_et geringe aantal alternatieven dat hun rol hen biedt, ralren l{:i:o..tiereI1 niet -ve:rt~ou?:d r~1-st rolai.~bigu""itei t en

rol-&Ubi \FéLlen

ti

8 .

IJ aast deze t'.;ree kom1Jina ties V2.JJ. rolStr1JJ\:tuur, sociale }con-trole en l:o:cn::?.unikatiesystee:n., ~E.arvan de eerste in het

le-ren \ren een uitgebreide kode re sul teert en d.e tvreed.e i!l het

leren. van een beperkte kode, zijn er volgens Bernstein nog

ee:n. aantal t11ssenvomen denkbaar. Zo k&l.₁ afhankelijk \ran

cle vorm \Jan socia.le koL.trole d.ie in l'let gezin '!~"Torclt

ge-bruiki;, binnen de l"CO des onclerscl1.ei d g smaakt ""·lIOrden tussen en " 4• • f •

positioneel van aard is, dan. zal zich "1- " ' " " " ..!- "

ai~ op ~1ngu1s~1es

nivo in objektoriëlltatie sanifesteren v ~'1. in een

Oy au

tori-' •t / n t•

ï•t

·~

•

• -

'•' ._,_

~ei en OI ra iona~i eiv aan op iuerrLi~eiv$

lijk:t dat, door de YJijze vraarop Be:~nstein so8iale kontrole,

rolstr·ul-ctuu_r en 1-corx:n.unikatiesysteem definiësrt, het

hier-' 1 • d h . : i . ... • "!-.!.- ' " " .

ooven gemaaK~e on ersc_e1a ~ussen OOJeK~- en

persoonor1en-tatie bi:::men een kode t·;rijfelE..c'ntig is. Sociale kontrole ·is

positioneel of personalisties al ne_ar gelang het aantal al-ternatieveI1 ï;Tao.rui t men in een sociale rol lc2-1."'1. kiezeno De rolstr·uktuur is positioneel of personalisties, aÎha.IL1.celijk van de mate waarin rollen 'Z!Ord.en toege;yezen op grond van de for~mele status V2.Ll. de betrokl~ene, -of op grond_ van de

rJa-te v;aa.ri':o. rol ver7zachtingen \70r:ien afgestemd o-o i emanël s

per-soonlijke kenmerken. Het }:or;:.:J.::_nikati e systeem is ope~-i of

ge-sloten~ te noem.en~ naar de mate vraarin indi11iduele intenties

en veI~schillen ge1rerbaliseerd ~cu:r1:J.en "f.".Torien.

Liijns i.nziens gaat het hi:er ,niet 0111 c~rie ,3.i:mensies aie on-0 •

afhan1:elijk van elkaar kr~ri~"len vs.ri.èren, maar 0111 drie

aspelc-Bij--:-Joor)beelcI, in een positionele rolstrriktuur ~.:<Jorden rollen

toege1_{~~rezen op gro11d van iemends for:nele status" 3iarcloor}

is het; aantal alternatieven "'Y e..ar-cti t men in zijn rol kan ki

.s..-zen ge~ring. De rol-ver\Vélchtingen z~jn iIJ!Ilers positioneel

be-pê1ald, dus nau1_{~v omschre\ren. ~r zal ~einig roldi skretie zijn"}

~:raarmE~e een po si tio:rrele vorYD -v-~:m. so ei ale

lcor1t

rol e gegeven

is o Doordat d.e rolver-sYachtingen po si tiöneel zijn

-vastge-legd, z~n individuele verschil~n en intenties niet

rele-v211

t

en zullen du_s niet ge'J"8~bali seercl Yror;3_en !'.) ernee is

een gesloten kOITüLUni~atiesysteem gegeven.

Het lijkt E1ij meer in overeenste0:ning net Bei~nstein r s eigen

t11eoretiese l<.:onseptie om soci-s.le kontrole, rolstruktuur en komI111.i.:r1i}ca-ti e systeem niet als relatief van ell'Caar

on.af-h2nlcel~jke variabelen -voo·r te stellen, mao_r ze te zien als

gge11d op een kontinuÜ:.tl, "t,";aarov alle 1irie tegslijk _V2.Il

• 0 - • • • l ' ' . ' " l

~eer naar minuer kt1nrren varieren, resu_~ersnu in

verscni_-lende varianten koele"

Bernstein is in latere artikelen ( 1975 PJ_ en B-i:ileiëting)

op11ie11-.7 ingegaan op cle hier gemaa_~te onderscheiclingen

o~ ~e..-::,\otc'I'.."'

be ?av\d:- {o'o)e.~I::) ~ ""'?ev-e<lt'e~

-? e..-sov-o.\~ ~Ic ~e. '>

\" o:;. '-'-'\ <:>"' e <1..\.

(o~ ?"'-"'~"'"''"""'\o,.\:~e~) ':)e.s\o\;;~"'

bc:.ç:.a.vlA'c lÇ>e'<"'>C><>V'>)

Ç><vso"""cr..\~">'c~2.'$

?es\.\::.\~"' ee\ (o~ <?os\.'=:\o'v\. e.Q.,\) O'? "-"'

v. \\;~a. "oV"e.\d. t o'o .:C,.e '-<\: ~>

?e-c >ov-<A.\ ~<;.\;:\e:;, "e...,.So"'-a.l :'.:>\: \e ':>

nen een kode. Hij stelt daarin dat

het

onderscheid Hobjekt -persoon1

! binnen de uitgebreide kode is terug te voeren op

een ideologies konflikt bir~1en de middle-class. Dit

kon-25

Îlikt tussen oude en nieuwe middle-class berust op verschil-lende vor:nen van organi ese solidariteit ( geïndi vidue.li seer-de in seer-de ouseer-de en ge:personali s serseer-de in de ni euvre rridd.le class), die Qp hun beurt e::ee~ herleidbaar zijn tot de

ver-~ i v··_

schillende vor;.-rren vàn sociale" kontrole die ·ie onderschei-den delen van de class uitoefenen: de oude

middle-class kontroleert het kapitaal, èj_e nieu';;;re niddle--class

oe-fent kontrole uit over lcom.iilunikatievormen Deze e:xerci tie voegt niets toe aan de oorspronkelijke theorie, integendeel.

Bernstein gooit in èti t verba:c1d een grote hoeveelheid niet

of nauvrel}.jks omschreven begriypen 01J een hoop, het':7elk niet

bij=iraa.gt tot serieuze th.eorie,rorming.

Het bovenstaande is niet meer dan een O\Terzicht v&J_

Bern-steints theorie van de linguistiese kodes, tese.men IJ.et een

aanta:l kanttekeningen en kri tiely_Ju:.riten die daarbij te

leve-3en van de belangr~kste kritieknunten is hierb~j nog niet aan de orde gekomen. De kritiek nauelijk, dat in

Bernst ein (s theorie een mi ddle-cla.ss vooroordeel ten

aan-ge Sl0J)8ll. Bernstein zegt daar ter

volgen-è~e over:

nclea.:rly one code is not better the._11 another; each possès-ses its·oym aesthetic, its 07;n possibilities. Societies:

hovrevar, may ple.cè d.ifferent val1J"es on tlie orders of

ex-psrience elicited, maintainecl and progressively

streng-," 4 .!_"'! , ..$.." , " ~ ,... ..!.... ...'.J " .!... ·~ ! ~ 4- "

11neneu_ Gl.1.rou~gn. vn.e QlIIerenu CO:---~ing sys0ems·;\D8~..,nsvei11

1965 ·- 164-).

Zen van de bekendste kri ti ei vs.n Bernstein, juist on dit

punt, is Le~bo"'"v. Varrui t· zijn studie van onder arrd.er~s het

i'Jon-stendard Bnglish stelt Le.bo·v zicl-i ten aanzien van

middle-class taalgebruik de ietwat retoriese vraag:

nrsn t t; i t also turgid, rsd_und.3-Ilt, e.na_ ernpty? Is i t not

s irn.y l:r an e labo rat ed st~rle, ra ther ths..n a superior co de

or s_ystem?n( Laboy '1972 A - 192) .•

Elders stelt Labov: r: • • • or.Le d.oes not uncover the logical

Co~""''·:::..,,..,· ty o.J:> ~ b '-- o+> 1 _{' - _,_ •}

111~.J...' ... A - J_ d OQy j_ s:peec.n. oy coiJ.nving the ni~ber of

Daze J;YD_nten staan bij Labov duidelijk in liet ka~ler van de

"mièL:lle-class bevs.nge1L.°f'ieid11 _{van de theorie van cle} linguis-tiese koies. De fout die Labov daarbij volgens Bernstein maakt., is c1at d"eze de u_itgebreide kode rechtstree:::Cs rela~

teert aan r21id"dle-cle.ss taalgebru_ik. IJae_r,. zegt Bernstein,

•1 • • • elaborated codes are not necessarily middle-class

co3-. " . "~; "' t" - ' . ..., . .L. "

rJ.unica:cion proceaures; ney are no1:; necessari.l.y inst,rumerr-cs +'0"' +-11o 00l·a~Q+;"n o·P +1-.o 'UQ""1rl.T1CY C1 ~ ·S !l ~il;; ( l )"- 1 •

...!.... -L VJ. __ ._ u...J..._ '--'.L.L...t..U..i..V.l.. ....î.... l.t..!...l...'-' -,_ .i.."U ... .J...,.b ...La.8 . • .-. • GJ_ •· • • \ .-.. l- - S

a tre.~vesty to rel te the concepts of ele.boratecl or

restric-ted C(}des to superfici2_l stylistics of mi;iclle-cla.ss 2.l'1d

~;;'70rkir1g-c 12~ss forms of corl-1.rersat ional beh2-.-\.riou_r, as imp lied ,ov .J T J.J'-'-IV PhQ<:Jq ( .'\ ' \ j ./ C";LL -> ?L!./l/?) '--- • 1 - •

Het Ujkt erop dat zowel Labov r:iet z rn kritiek als Ber::istein met ztn \Terd.ediging gelijk hebben. La_bo-vv be~ritissert

Be1~n-stein op het nivo van d.e lingu_istiese variabelen$ Bernstein

va.n \r<2:cbale planning. In par.e.graaf

3

.1 is e11 orJ..der pu.iL t

5

- ' .L'

t

,

.L 1. . , ! _ •

al op gewezen aa~, wa voor ne~ ~ingu1s~1es nivo geldt,

nog weinig zegt over het psychologies nivo. is a.an ook

heel ~el mogel~k , .L

Q8. v d e _i1ngu1s~iese var1aoe~en - . . ..t.. • , 1

schei.ding van cle beperkte en de u_i tgebreide kod8 een :rbiEts~r

verto:o.en ten gunste Vétn middle-class spraal-cgebruik" ook

op het psychologisse nivo v .... an