De Raad voor Geesteswetenschappen
De Raad voor Geesteswetenschappen (RGW) is een van de adviesorganen van de KNAW. De RGW werd in 1987 ingesteld met als doel de geesteswetenschappen te bevorderen en hun positie te versterken. Hij doet dit in algemene zin door gevraagd en ongevraagd adviezen over alle aspec-ten van de beoefening van de geestesweaspec-tenschappen en over het aspec-ten aanzien daarvan door de overheid te voeren beleid uit te brengen. Daarnaast organiseert de Raad discussiebijeenkomsten en voert hij overleg met NWO, de VSNU, letterenfaculteiten, onderzoekscholen en onderzoeksin-stituten.
3 1. Inleiding
De Raad voor Geesteswetenschappen (RGW) heeft zich in 2008 onder andere beziggehouden met verkenningen op het gebied van de geesteswetenschappen. Het Platform Archeologie heeft zich verder ingezet voor de implementatie van de aanbevelingen uit het verkenningsadvies De
Toren van Pisa rechtgezet. Ook werd onder auspiciën van de KNAW het Platform Communicatie-,
Media- en Informatiestudies (CMI) opgericht, dat zich de komende jaren bezig zal houden met de aanbevelingen uit het verkenningsadvies Samenspel in samenhang. Onderwijs en onderzoek
in communicatie, media en informatie uit 2007. In oktober stelde het Dagelijks Bestuur van de
KNAW op advies van het RGW-bestuur een Voorstudiecommissie Kunstgeschiedenis in. Deze commissie heeft tot taak te onderzoeken in hoeverre een verkenning op het gebied van de kunst-geschiedenis gewenst is.
Naast deze oriëntaties op deelgebieden van de geesteswetenschappen heeft de raad ook een cruciale rol willen vervullen, waar het gaat om de bevordering van de bloei van de geestesweten-schappen als geheel. De projectgroep, met daarin vertegenwoordigers namens de KNAW, NWO en de decanen geesteswetenschappen werkte verder aan het programma ‘De actuele geesteswe-tenschappen’, waarin de valorisatie van geesteswetenschappen centraal staat.
In de samenstelling van het RGW-bestuur waren er veranderingen. In mei traden mw. prof. dr. E.G.E. van der Wall en prof. dr. D.G. Yntema af als bestuursleden vanwege hun benoeming als resp. voorzitter en lid van het bestuur van de Afdeling Letterkunde. Zij werden eind 2008 opge-volgd door prof. dr. A.M. Smelik (hoogleraar visuele cultuur, Radboud Universiteit Nijmegen) en prof. dr. S. Legêne (hoogleraar politieke geschiedenis, Vrije Universiteit Amsterdam).
2. De actuele geesteswetenschappen
In 2008 heeft de projectgroep met daarin vertegenwoordigers van het Alfaberaad (de RGW, het Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen van NWO en de decanen van de faculteiten geesteswe-tenschappen) verder vorm gegeven aan het actieplan ‘De actuele geesteswetenschappen’. Doel van dit actieplan is de samenleving in het algemeen en de beleidsmakers en politici in het bijzon-der meer oog te laten krijgen voor de waarde en de functies van de geesteswetenschappen in het licht van actuele maatschappelijke ontwikkelingen.
Onderzoekers in de geesteswetenschappen worden gefaciliteerd in het beter over het voet-licht brengen van hun onderzoek.
In het kader van het actieplan organiseerde de projectgroep in 2008 in samenwerking met en-kele departementen een aantal bijeenkomsten, waarbij geesteswetenschappers een inbreng leverden vanuit hun eigen onderzoek. Ook de website www.actuelegeesteswetenschappen.nl werd gelanceerd.
In het najaar van 2008 werd als vervolg op ‘De onmisbare Geesteswetenschappen’ in mei 2007 een tweede conferentie georganiseerd met onderzoekers geesteswetenschappen en ver-tegenwoordigers van departementen. Tijdens deze conferentie werd gediscussieerd over de mogelijke oorzaken van de vaak ontbrekende match tussen geesteswetenschappelijk onderzoek en beleid, en werden ervaringen gedeeld over geesteswetenschappelijk onderzoek dat wel reeds bij beleid is ingezet. In parallelle sessies lichtten beleidsmakers relevante beleidsvragen van de verschillende departementen toe en werd gesproken over ‘Nederland in de wereld’, ‘Politieke onvrede in Nederland’, ‘Religie in het publieke domein’, ‘Begrijpelijke taal en communicatie’ en ‘Identiteit en integratie’. Onderzoekers kregen daarop de gelegenheid die thema’s te vertalen in kennisvragen en aan te geven in hoeverre hun – vaak onbekende – onderzoek een bijdrage kan leveren aan de beantwoording ervan.
Er zijn tijdens de conferentie vruchtbare contacten gelegd tussen onderzoekers en beleidsma-kers die hebben geresulteerd in concrete afspraken over toekomstige samenwerking.
In december organiseerde de projectgroep in samenwerking met het Rijksopleidingsinstituut (ROI) en mediawetenschappers van de Universiteit van Amsterdam dr. Sudeep Dasgupta en dr. Jaap Kooijman, een seminar voor beleidsmedewerkers over ‘Identiteit in beleid. Omgaan
met complexiteit in de samenleving’. Tijdens dit eerste seminar werd de vraag hoe als beleids-maker om te gaan met de verscheidenheid in de samenleving en daarmee de complexiteit van maatschappelijke vraagstukken belicht vanuit de mediastudies. Burgermeester van Groningen Jacques Wallage sprak over het diversiteitsbeleid in zijn stad.
Het ROI wil beleidsmakers en geesteswetenschappers met elkaar laten verkennen op welke wijze hun samenwerking kan leiden tot slim(mer) en sterk(er) beleid in dienst van de samenle-ving. Zij doet dit door op advies en met medewerking van de projectgroep ‘De actuele geesteswe-tenschappen’ geesteswetenschappelijke kennis in het cursusaanbod op te nemen.
3. Verkenningen
Het verkennen van wetenschapsterreinen vanuit een wetenschappelijk perspectief is een van de specifieke taken van de KNAW. Zij hanteert de volgende definitie van een verkenning: ‘Een wetenschapsverkenning is een door wetenschapsbeoefenaren breed gedragen systematische oriëntatie op de toekomstige ontwikkelingsmogelijkheden van een bepaald wetenschapsgebied.’ Na het verschijnen van de verkenning neemt de KNAW initiatieven ter bevordering van de im-plementatie van de gedane aanbevelingen. Zij voert vooral overleg met de doelgroepen (NWO, VSNU, faculteiten, instituten, onderzoekscholen en marktpartijen).
3.1. Archeologie
In 2007 is onder auspiciën van de RGW een tijdelijk Platform Archeologie ingesteld, dat zich inzet voor de implementatie van de aanbevelingen uit het verkenningsadvies De toren van Pisa
rechtgezet. Over de toekomst van de Nederlandse archeologie. In het Platform Archeologie zijn de
academische archeologie, de commerciële archeologie, NWO en het departement van OCW ver-tegenwoordigd. Onder het Platform Archeologie valt de Taskforce Archeologie, die zich in eerste instantie richt op kwesties die de academische archeologie raken.
In 2008 zijn verdere implementatieacties ondernomen. De leden van de Taskforce Archeolo-gie hebben over het verkenningsadvies gesproken met de commissie Nationaal Plan Toekomst Geesteswetenschappen (Commissie Cohen) en het Disciplineoverleg Letteren en Geschiedenis (DLG). Bij het laatste overleg was ook een vertegenwoordiger van de VSNU aanwezig. Opvallend was dat de decanen meer begrip hebben voor de moeilijke positie van de academische archeo-logie dan de CvB’s. Zij beschouwen de archeoarcheo-logie als een bloeiende discipline en hebben geen oog voor het gebrek aan onderlinge communicatie tussen archeologen, de geringe internationale zichtbaarheid van het onderzoek en de slechte kwaliteit van de rapporten die bedrijven opstel-len.
Met het organiseren van een aantal bijeenkomsten over de kerntaken van de academische arche-ologie wil het Platform Archearche-ologie bovenstaande problematiek blijvend op de agenda houden. Tijdens de startbijeenkomst op 6 oktober heeft dr. Harald Meller (Landesarchaeologe und Direk-tor des Landesamtes für Denkmalpflege und Archaeologie Sachsen-Anhalt (Halle)) in het Trip-penhuis naar aanleiding van het verkenningsrapport zijn visie op de Nederlandse archeologie gegeven.
Tijdens een tweede bijeenkomst zal een aantal academische archeologen spreken over de kerntaken van de academische archeologie. Deze bijeenkomst van bij universitaire instellingen werkzame onderzoekers en docenten zal moeten leiden tot een beknopt document, waarin hel-der de taken en verantwoordelijkheden van de academische archeologie worden verwoord. Over dit document zal tijdens een derde bijeenkomst met vertegenwoordigers van de commer-ciële archeologie worden besproken. Ook de kerntaken van de commercommer-ciële archeologie dienen dan besproken te worden. Vanuit ieders kerntaken moeten wegen gezocht worden om samen te werken in projecten op het gebied van onderwijs en onderzoek.
5
3.2. Media- en communicatiestudies
In februari werd onder auspiciën van de KNAW het Platform CMI (Communicatie-, Media- en Informatiestudies) opgericht. De oprichting vloeit voort uit een van de aanbevelingen uit het Verkenningsadvies Samenspel in samenhang. Onderwijs en onderzoek in communicatie, media
en informatie, dat in december 2007 werd gepubliceerd. Het Platform zet zich in voor de
imple-mentatie van de (overige) aanbevelingen uit het verkenningsadvies en is een ontmoetingsplaats waar onderzoekers kunnen werken aan de verdere inhoudelijke en institutionele ontwikkeling van hun interdisciplinaire wetenschapsgebied.
Op 30 mei 2008 heeft het bestuur van het Platform het verkenningsadvies gepresenteerd bij het Disciplineoverleg Letteren en Geschiedenis (DLG). De daar aanwezige decanen hebben hun steun toegezegd aan het Platform en zullen voor zover mogelijk meewerken aan het bevorderen van interdisciplinair onderzoek op het gebied van de CMI-studies. Ook de activiteiten van het Platform zullen in de toekomst waar nodig door de decanen logistiek ondersteund worden. In november 2008 werd het verkenningsadvies gepresenteerd aan de decanen sociale wetenschap-pen. Daarnaast wordt een bijeenkomst met de directeuren van de relevante onderzoekscholen voorbereid.
Het verkenningsadvies is door de projectleider op 11 juni bij de ESF gepresenteerd, waar het KNAW-rapport een belangrijke bouwsteen zal vormen voor de Forward Look Mediastudies.
Het Platfom CMI-studies organiseerde op 7 oktober de eerste van een drietal workshops, waarbij toekomstige onderzoeksagenda’s en methodologische kwesties centraal stonden en die expliciet gewijd waren aan het gezamenlijk ontwikkelen van onderzoeksvoorstellen voor grote, interdisciplinaire onderzoeksprogramma’s. Tijdens de eerste workshop werden mogelijke on-derzoeksthema’s geïdentificeerd en gespecificeerd. Op 9 december werd een tweede workshop georganiseerd en werd ingegaan op de wijze waarop interdisciplinaire samenwerking tot stand kan komen, zonder dat methodologische kwesties daarbij een hindernis vormen. Op 10 februari 2009 vindt de derde workshop plaats en zal gesproken worden over langetermijnperspectieven voor interdisciplinaire samenwerking.
Zie p. 10 voor de samenstelling van het Platform CMI.
3.3. Kunstgeschiedenis
Het Dagelijks Bestuur van de KNAW heeft op advies van het RGW-bestuur een Voorstudiecom-missie Kunstgeschiedenis ingesteld. Deze comVoorstudiecom-missie heeft tot taak te onderzoeken in hoeverre een verkenning op het gebied van de kunstgeschiedenis gewenst is. Een voorstudie is volgens de RGW urgent, omdat er in en rondom de discipline kunstgeschiedenis zowel nationaal als inter-nationaal belangrijke ontwikkelingen gaande zijn die van invloed zijn op de discipline. Te denken valt met name aan de opkomst van een aantal nieuwe vakgebieden, zoals bijvoorbeeld Bildwis-senschaft (met name in Duitsland) en Visual Studies, die zich naast en deels op het terrein van de kunstgeschiedenis hebben ontwikkeld en waartoe de kunstgeschiedenis zich moet verhouden. Binnen het vakgebied hebben zich evenzeer veranderingen voltrokken. De monodisciplinaire koers uit het verleden heeft meer en meer plaatsgemaakt voor een interdisciplinaire oriëntatie. De discipline is, ook door toegenomen theoretische zelfreflectie, verrijkt met tal van nieuwe inzichten en methoden. Deze en andere veranderingen nemen niet weg dat de discipline kunst-geschiedenis een weinig innovatieve of ondernemende uitstraling heeft en in kringen buiten het eigen vakgebied als saai en ouderwets wordt gekarakteriseerd.
4. Commissie Nationaal Plan Toekomst Geesteswetenschappen
De RGW heeft een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van Duurzame
geesteswetenschap-pen, het rapport van de commissie Nationaal Plan Geesteswetenschappen dat eind 2008 is
ver-schenen. De RGW gaat zich richten op de uitvoering van een aantal aanbevelingen. Ook bereidt de RGW met NWO en de VSNU een gezamenlijke reactie op het rapport voor.
5. Overige activiteiten
Conferentie ‘Literacy in the age of new media’
Op 26 maart organiseerde de RGW de conferentie ‘Literacy in the age of new media’. Nieuwe di-gitale media en ‘oude’ media, zoals gedrukte media en televisie, lopen in onze multimediale sa-menleving steeds meer door elkaar. Waar vroeger het geschreven woord dominant was, gebrui-ken mensen in diverse contexten in toenemende mate combinaties van woord, beeld en geluid. Dergelijke convergenties in de culturele praktijk vragen om nieuwe samenwerking tussen medi-awetenschappers, letterkundigen en taalkundigen. Ze vragen ook om een hernieuwde reflectie op de vaardigheden die mensen in staat stellen om volwaardig deel te nemen aan de toekomstige vormgeving van onze cultuur.
Tijdens een druk bezochte conferentie rond dit thema gingen mediawetenschappers, taalkun-digen en letterkuntaalkun-digen niet alleen in gesprek met elkaar, maar ook met vertegenwoordigers uit de wereld van het onderwijs, de boeken en de audiovisuele en nieuwe media. De lezingen en de daaropvolgende discussies lieten de complexiteit zien van zowel het hedendaagse media- en cul-tuurlandschap alsook van de vaardigheden die in de toekomst gekoesterd en bevorderd zouden moeten worden.
6. Alfaberaad
Het Alfaberaad – het overleg tussen de voorzitters en secretarissen van de Afdeling Letterkunde, de Raad voor Geesteswetenschappen, het Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen NWO en de Disciplineoverlegorganen Letteren en Geschiedenis, Godgeleerdheid en Wijsbegeerte van de VSNU – sprak onder meer over het actieplan ‘De actuele geesteswetenschappen’, de Commissie Nationaal Plan Toekomst Geesteswetenschappen en het Europese project OAPEN (Open Access Publishing in European Networks).
7. Samenstelling Raad voor Geesteswetenschappen, bestuur en commissies
Samenstelling op 31 december 2008:
prof. dr. Erik-Jan Zürcher (voorzitter), prof. dr. Keimpe Algra, prof. dr. Hans Bennis, prof. dr. Klaas van Berkel, prof. dr. Giel van Gemert, prof. dr. Frans Jacobs, prof. dr. Irene de Jong, prof. dr. Henk-Jan de Jonge, prof. dr. Susan Legêne, prof. dr. Marita Mathijsen-Verkooijen, prof. dr. Ann Rigney, prof. dr. Anneke Smelik, prof. dr. Marten Stol, prof. dr. Cees Versteegh, prof. mr. Laurens Winkel en prof. dr. Robert Zwijnenberg.
Secretaris: dr. Koen Hilberdink.
Samenstelling bestuur Raad voor Geesteswetenschappen op 31 december 2008:
prof. dr. Erik Jan Zürcher (voorzitter), prof. dr. Hans Bennis, prof. dr. Klaas van Berkel, prof. dr. Susan Legêne, prof. dr. Ann Rigney, prof. dr. Anneke Smelik en prof. dr. Robert Zwijnenberg. Secretaris: dr. Koen Hilberdink.
Samenstelling Platform Archeologie
prof. dr. Wil Roebroeks (UL, lid KNAW), voorzitter, prof. dr. Jos Bazelmans (RACM), drs. Caroline Leeflang (VoiA), prof. dr. Eric Moormann (voorzitter onderzoekschool Archon), drs. Liefke Reits-ma (OCW), dr. Mies Wijnen (NWO) en dr. Gert-Jan van Wijngaarden (UvA).
7
Samenstelling Taskforce Archeologie:
prof. dr. Harry Fokkens (UL), prof. dr. Henk Kars (VU), prof. dr. Eric Moormann (RU), voorzitter, prof. dr. Daan Raemaekers (RuG), prof. dr. Nico Roymans (VU) en prof. dr. Frans Theuws (UvA).
Samenstelling Platform Communicatie-, Media- en Informatiestudies:
prof. dr. Claes de Vreese (UvA) voorzitter, prof. dr. José van Dijck (UvA), prof. dr. Ted Sanders (UU), dr. Charlotte van Hooijdonk (VU), dr. Bregje Holleman (UU), dr. Jochen Peter (UvA), drs. Martijn Stevens (RU), dr. Marijke de Valck (UvA) en dr. Rens Vliegenthart (UvA).
Projectleider: dr. Koen Hilberdink (KNAW)
Samenstelling Voorstudiecommissie Kunstgeschiedenis:
prof. dr. Kitty Zijlmans (UL), voorzitter, dr. Debora Meijers (UvA, lid KNAW), prof. dr. Koen Otten-heym (directeur Onderzoekschool Kunstgeschiedenis), dr. Renée van de Vall (UM) en drs. Wouter Weijers (RU).
Secretaris: drs. Suzanne Wagenaar (KNAW) Secretariaat Raad voor Geesteswetenschappen
De staf van de Raad voor Geesteswetenschappen werd gevormd door dr. Koen Hilberdink, secre-taris, Bernadette Peeters, secretariaatsmedewerker, en drs. Suzanne Wagenaar, beleidsmedewer-ker.
U kunt exemplaren van deze publicatie aanvragen door te bellen of mailen met het secretariaat van de Raad voor Geesteswetenschappen:
Bernadette Peeters, tel. 020-551 0782, e-mail: bernadette.peeters@bureau.knaw.nl Meer informatie over de Raad voor Geesteswetenschappen treft u aan op de website: www.knaw.nl/rgw
