NN31545 0435 '
R CULTUURTECHNIEK EN WATERHUISHOUDINGNOTA 435," d-d. 21 december 1967
•n^SLi^^J
x
c
Opbrengstaspecten van de perceelsindeling op grasland
A. K. v. Hemert en J. W. Righolt
c
Nota's van het Instituut zijn in principe interne communicatiemid-delen, dus geen officiële publikaties.
Hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op een eenvoudige weergave van cijferreeksen, als op een concluderende discussie van onderzoeksresultaten. In de meeste gevallen zullen de conclusies echter van voorlopige aard zijn omdat het onder-zoek nog niet is afgesloten.
Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut in aanmerking
Inleiding
In nota 385 i s u i t v o e r i g g e s p r o k e n o v e r de e x t r a tijd die s l o o t - en g r e p p e l k a n t e n bij de v e r s c h i l l e n d e b e w e r k i n g e n op g r a s l a n d v r a g e n . D a a r -n a a s t i s a l g e m e e -n beke-nd dat ook de o p b r e -n g s t e -n t e r p l a a t s e l a g e r ligge-n dan op het m i d d e n van het p e r c e e l .
Voor het bepalen van deze o p b r e n g s t d e p r e s s i e s l a n g s sloten en g r e p -p e l s doet zich bij g r a s l a n d de moeilijkheid voor dat het gewas door weiden of m a a i e n m e e r d e r e m a l e n in het seizoen wordt geoogst. M e e r d e r e w a a r -n e m i -n g e -n p e r j a a r zij-n da-n ook -noodzakelijk, t e m e e r d a a r de mogelijkheid b e s t a a t dat zich in de loop van h e t seizoen v e r s c h i l l e n in deze d e p r e s s i e s voordoen o n d e r a n d e r e in v e r b a n d m e t de r o l die de afwijkende w a t e r h u i s -houding bij de v e r s c h i l l e n in g r a s g r o e i z a l kunnen spelen.
[f'" De e e r s t e r e e k s w a a r n e m i n g e n i s , g r o t e n d e e l s in 1964 en ten dele in
I 9 6 5 , v e r r i c h t in de g e m e e n t e n O o s t en W e s t D o n g e r a d e e l en in de A l b l a s s e r w a a r d in aansluiting op h e t r e e d s genoemde o n d e r z o e k n a a r de p e r c e e l s bewerkelijkheid. H i e r a a n w e r d in v e r b a n d m e t b e s t a a n d e o n d e r z o e k s p l a n -nen voor het westelijk veenweidegebied, in 1966 een a a n t a l w a a r n e m i n g e n toegevoegd in de p o l d e r N e s s e (gem. O u d e r k e r k aan de I J s s e l ) en P o l s -b r o e k . '
De w a a r n e m i n g e n in O. - en W. - D o n g e r a d e e l en de A l b l a s s e r w a a r d V e r s p r e i d o v e r het s e i z o e n w e r d e n p e r p e r c e e l gemiddeld 4 à 5 m e tingen v e r r i c h t . Het aantal p e r c e l e n dat in de steekproef i s b e t r o k k e n , b e -d r a a g t voor -de D o n g e r a -d e l e n , w a a r nogal wat v a r i a t i e in m a a i v e l -d s l i g g i n g
^-.. e n g r e p p e l d i e p t e v o o r k o m t , 42 en voor de A l b l a s s e r w a a r d 24. Binnen h e t
p e r c e e l w e r d p e r opname op 22 p l a a t s e n de lengte van h e t gewas g e m e t e n en de standdichtheid geschat. H i e r b i j w e r d gebruik gemaakt van het door Van d e r Schaaf (1957) b e s c h r e v e n ' m e e t p l a n k j e ' . De standdichtheid i s geschat in een s c h a a l van 0 - 100. Het produkt van lengte en standdichtheid i s a l s
m a a t g e h a n t e e r d v o o r de g r a s p r o d u k t i e . De m e t i n g e n vonden p l a a t s in een r a a i l o o d r e c h t op de sloo' ' a n g s de lengtezijde van het p e r c e e l (6 m e t i n g e n ) ,
één r a a i l o o d r e c h t op de sloot l a n g s de wendakker (8 metingen) en een r a a i
d w a r s o v e r de g r e p p e l s (8 m e t i n g e n ) . De onderlinge afstand van de m e e t p u n -ten in de r a a i b e d r o e g 1 m e t e r (horizontaal g e m e t e n ) , m e t dien v e r s t a n d e dat
/
de e e r s t e m e t i n g s t e e d s plaatsvond op 0,50 m vanaf sloot of g r e p p e l . Voor de sloten i s a l s punt van uitgang gekozen de w a t e r k a n t , v o o r u i t g e f r e e s d e g r e p p e l s de i n s t e e k van de g r e p p e l en voor b e g r o e i d e g r e p p e l s het midden van de g r e p p e l . •
Bij het t o e p a s s e n van deze methode w o r d e n in e e r s t e instantie s t a n d v e r s c h i l l e n van h e t gewas g e m e t e n binnen e e n b e p a a l d p e r c e e l . Door vergelijking van m e e r d e r e opeenvolgende m e t i n g e n konden h i e r u i t g r o e i -v e r s c h i l l e n worden afgeleid t u s s e n de s l o o t - en g r e p p e l k a n t e n e n e r z i j d s en het midden van het p e r c e e l a n d e r z i j d s . H e r h a a l d e l i j k deed zich evenwel de moeilijkheid v o o r dat t u s s e n twee opeenvolgende m e t i n g e n op het d e s b e -treffende p e r c e e l vee w a s i n g e s c h a a r d of g r a s w a s g e m a a i d .
Om de b e z w a r e n h i e r v a n te ontgaan i s g e t r a c h t ook langs a n d e r e C>' weg uit de gemeten s t a n d v e r s c h i l l e n g r o e i v e r s c h i l l e n af te leiden. H i e r v o o r
zijn op een groot a a n t a l r e c e n t e l i j k g e m a a i d e , c . q . afgeweide percelen m e tingen v e r r i c h t om eventuele s t a n d v e r s c h i l l e n t u s s e n s l o o t en g r e p p e l k a n -t e n e n e r z i j d s en p e r c e e l s m i d d e n a n d e r z i j d s na m a a i e n en weiden v a s -t -te
s t e l l e n . Uit deze metingen b l e e k dat de lengte van het gewas na beweiding midden op het p e r c e e l en l a n g s s l o o t - en greppelkanten nagenoeg gelijk w a s . Na m a a i e n b l e e k de e e r s t e m e t e r langs de sloten l a n g e r te zijn dan op de r e s t van het p e r c e e l ; l a n g s de g r e p p e l s w e r d p r a k t i s c h geen v e r s c h i l g e m e t e n .
Bij h e t v e r w e r k e n van de metingen i s op grond van h e t b o v e n s t a a n -de een in-deling in d r i e ë n d o o r g e v o e r d . O n d e r s c h e i d e n zijn:
1. £ejmejtej^aro^iyerschillen (door vergelijking van opeenvolgende metingen); C> 2. s t a n d v e r s chilien na beweiding (waarbij e r van i s uitgegaan dat de u i t
-g a n -g s s i t u a t i e voor alle te v e r -g e l i j k e n p l a a t s e n -gelijk was);
3. s t a n d v e r s c h i l l e n na m a a i e n , g e c o r r i g e e r d op de v e r s c h i l l e n in u i t g a n g s situatie z o a l s deze gemiddeld na het m a a i e n op een groot a a n t a l p e r c e -len i s g e m e t e n .
D a a r de g r o e i var. p e r c e e l tot p e r c e e l s t e r k uiteenloopt i s niet m e t a b s o l u t e w a a r d e n gewerkt, ma.ar i s voor elk p e r c e e l de g r o e i voor s l o o t -en greppelkant-en uitgedrukt in p r o c e n t e n van de g r o e i midd-en p e r c e e l . Als
' g r o e i midden p e r c e e l ' i s g e r e k e n d de gemiddelde.genieten g r o e i op h e t m i d -den van de 2 a k k e r s in de r a a i d w a r s o v e r de g r e p p e l s . Dit gemiddelde i s g e s t e l d op 100. W a a r n e m i n g e n m e t een g e m e t e n g r o e i van m i n d e r dan 30 m m zijn door hun relatief geringe b e t r o u w b a a r h e i d niet in de b e w e r k i n g opgeno-m e n .
/
Een voorlopige bewerking van de gegevens wees uit, dat de drie onderschei-den groepen waarnemingen tot geheel gelijke resultaten leidonderschei-den.
De waarnemingen in Nesse - Polsbroek
Mede op grond van de in de Dongeradelen en de Alblasserwaard in 1964 en 1965 opgedane ervaringen, is bij de waarnemingen in de polders Nesse en Polsbroek in 1966 volstaan met het vastleggen van de standver s chil-ien van het gras tussen greppel- en slootkant enerzijds en midden perceel anderzijds.
In verband met de geringe perceelsbreedten zijn alleen langs de lengtesloten van de percelen metingen gedaan, en wel p e r perceel (52) in een viertal raaien. Op 11 percelen i s , eveneens in 4 raaien, ook de stand '" van het gewas langs de greppel gemeten.
De werkwijze is gelijk gehouden aan die in Dongeradelen en Alblas-serwaard. Schatten van het gewas bleek namelijk geen noemenswaardig tijdsvoordeel op te leveren. Wel is t e r toetsing van de gedane opnamen, v e r -deeld over het gehele groeitraject, in het voorjaar een twintigtal proefoogsten verricht door van een oppervlakte van 25 x 100 cm het gras te oogsten en
het gewicht van het oogstprodukt te vergelijken met het produkt van lengte en standdichtheid. Daaruit bleek een over het gehele traject zeer bevredi-gend rechtlijnig verband, weer te geven door de regressie-vergelijking Y = 1,07 X - 0,53. Hierin is Y de gewogen grasopbrengst, omgerekend in J 1000 kg per ha en X het produkt van de (gemeten) lengte in cm en de
(ge-schatte}, standdichtheid in delen. De correlatiecoëfficiënt tussen beide was £ ) ruim 0,95.
Resultaten
De resultaten zijn per gebied samengevat weergegeven in figuur 1 en tabel 1. Een aanvankelijk doorgevoerde onderverdeling naar seizoen, n a -melijk voorjaar (april, mei), zomer (juni, juli) en najaar (augustus, september en oktoseptember) bracht geen systematische verschillen naar voren. Ook t u s
-sen ronde en vlakke perceelsranden, zoals deze beide in de Dongeradelen voorkomen, bleek weinig verschil in grasgroei, evenmin als tussen diepe greppels (15 - 30 cm) en ondiepe greppels (^15 cm). Wel bleek ondanks de getroffen voorzorgen de spreiding in de individuele waarnemingen groot, wat voor een deel ongetwijfeld zijn oorzaak vindt in het feit dat de opeenvolgende metingen niet steeds op precies dezelfde plaats werden uitgevoerd. Dit v e r -klaart ook de negatieve groei die in enkele gevallen is geregistreerd.
/
v..
Uit figuur 1 blijkt, dat zowel in de Dongeradelen als in de Alblasser-waard de groei op de perceelsranden (lengtezijde) de eerste meters vrijy/el evenveel achterblijft bij het perceelsmidden als de groei op de wendakkers. Wel doet de depressie op de wendakker zich, althans in de Dongeradelen, over een aanmerkelijk bredere strook gelden: circa 6 m. Opvallend is ook het, door de samenvoeging in de figuur niet tot uiting komend, relatief ach-terblijven van de 3e en 4e meter op respectievelijk 'ronde' en 'vlakke' ak-kers, hetgeen vermoedelijk in verband staat met het gebruik als wendakker c-q. karpad.
Het totaal van de randdepressies blijkt in het kleiweidegebied (de Dongeradelen) vooral langs de korte zijde van het perceel nogal wat hoger dan in de veenweidegebieden (Alblasserwaard, Polsbroek en Nesse). Het duidelijkst komt dit tot uiting in tabel 1 bij het sommeren van de depressies
1 2 tot een produktie-verlies-cijfer per m slootkant. Uitgedrukt als m
-equi-valent bedraagt dit voor de lengte sloten 1,85 (Dongeradelen) respectievelijk 1,50 en 1,42 (Alblasserwaard en Nesse-Polsbroek), voor de dwarssloten resp. 2,16 (Dongeradelen) en 1,58 (Alblasserwaard). Ook in relatie tot het directe landverlies ten gevolge van de sloten die eveneens in tabel 1 zijn opgenomen, zijn deze depressies zeer aanzienlijk.
Minder groot zijn de depressies langs de greppelkanten. Niettemin blijven ook hier de eerste en de tweede meter, voornamelijk als gevolg van vertrapping en veronkruiding, nog altijd gemiddeld ruim 50 resp. 20% bij het perceelsmidden ten achter. Opvallend is de ten opzichte van de Dongeradelen .<•
relatief grote depressie op de vlakke akkers in de Alblasserwaard (tabel 1).
((.) Dat het totale verliespercentage bij een dicht greppelpatroon desondanks
zeer hoog kan zijn toont figuur 2, waar voor het in nota 385 besproken be-drijfsmodel voor de Dongeradelen per perceel de actuele grasproduktie is gegeven in procenten van de produktie die zou zijn behaald wanneer ^een kant- en greppelverliezen waren te verdisconteren. Gemiddeld voor het ge-hele bedrijf edraagt dit percentage 79» 2, Figuur 3 geeft het overeenkomstige beeld voor het, eveneens in nota 385 besproken bedrijfsmodel voor de Al-blasserwaard. Hier bedraagt het gemiddelde percentage 85,7. Wanneer te-vens het directe landverlies door sloten e. d. in rekening wordt gebracht,
dalen deze cijfers, nu gegeven als percentage van een 100%-produktie op de totale kadastrale oppervlakte, tot respectievelijk 76,2 en 80,7%.
/
r.
Interpretatie van de uitkomsten
De vraag, in welke mate een afwijkende bémestingstoestand langs sloot en greppel aan het achterblijven van de grasopbrengst t e r plaatse zal hebben bijgedragen en in welke mate een minder gunstige waterhuishouding, een grotere vertrapping, dan v/el een ingebreke blijvende verzorging daarin hun deel hebben, is niet slechts als zodanig belangwekkend. Zij kan tevens een aanwijzing inhouden dat tegenover een verlies aan opbrengst mogelijk een besparing op meststoffen dient te worden gesteld* In nota 385 is er reeds op gewezen, dat de moeilijkheden die zich voordoen bij het bewerken van sloot- en greppelkanten, er inderdaad toe leiden dat een m e e r of minder brede strook t e r weerszijden van sloot en greppel minder of zelfs in het
geheel niet wordt bemest. De analyseresultaten van enkele grondmonsters lieten, geheel overeenkomstig hiermede, op de eerste 1 à 2 meter langs greppel en sloot een relatief lage P-toestand zien- Van een in absolute zin laag Pniveau kon echter alleen worden gesproken op enkele ver van de b e -drijfsgebouwen gelegen percelen in de polder Nesse. In de hoogte van het K-getal waren geen systematische verschillen aanwijsbaar. Wel werd in een aantal op 26 april 1967 genomen grondmonsters in de strook van 2 m uit sloot en greppel gemiddeld slechts l / 3 van de elders op de akker aan-wezige hoeveelheid in water oplosbare stikstof aangetroffen. Kwantitatief is een dergelijk gegeven echter zeer moeilijk te interpreteren.
Desondanks lijkt mede op grond van het bovenstaande deze eventuele besparing op meststoffen in orde van grootte wel te benaderen. Bij een netto zetmeelwaardeproduktie van het grasland van 2600 kg bij N = 0, een N b e -V. mesting van 150 kg per ha en een netto N-gfftct van 7, kan namelijk ten
ge-volge van het niet geven van stikstof maximaal een opbrengstdepressie ontstaan van 1050/3650, d. i. ca 29%. Bij een Ngift van 100 kg per ha b e
-draagt dit percentage 100 x 700/3300 is ca. 21. De maximale opbrengstde-pressie bedraagt evenwel, bij extrapolatie van de uit figuur 1 afleesbare lijnen tot de slootkant respectievelijk het greppelmidden, ruim 95%. Afge-zien van allerlei mogelijke interactifs, kan dus voor beide genoemde berasE-tingsniveaus slechts ten hoogste respectievelijk 30 en 22% van de opbrengst-depressies ter plaatse aan het tekortschieten van deze (stikstof) bemesting worden toegeschreven. Deze verhouding over het totaal van de depressies aanhoudend (d.w. z. er van uitgaande, dat geen N wordt gegeven bij afstand 0 uit greppel of sloot en dat bij toenemende afstand een met de afnemende depressie evenredige afneming van de N-achterstand t. o. v. midden perceel aanwezig is) komt men tot een zekere begrenzing van de in dit vlak mogelijke if»
cc
besparingen. De coëncidentie van M = 0 hij een opbrengst van nagenoeg nul aan sloot-en greppelkant betekent, dat voor dit specifieke geval de aldus ge-formuleerde maximale besparing aan stikstof in procenten nagenoeg gelijk is aan het percentage opbrengstdepressie.
Van meer belang dan voornoemde correctie is de vraag hoe de b e -sproken opbrengstdepressies in de praktijk zullen dienen te worden gewaar-deerd. Gaat men er van uit, dat de boer bij een gegeven bewerkelijkheid van het bedrijf een bepaalde hoeveelheid gras (door weiden dan wel maaien) kan verwerken en daarop zijn N-giften afstemt, dan rijst de vraag of hij voor de geringere grasproduktie langs sloot- en greppelkanten geen gedeeltelijke compensatie zoekt in verhoging van sijn N-giften. In dat geval is het minder juist de besproken depressies zonder meer als opbrsngstverliezen aan te duiden. De betrokken landinrichtingsfacetten vormen dan vooral een
vraag-stuk van grotere bewerkelijkheid en hoger kostenniveau en in veel mindere mate en ten dele secundair een kwestie van lagere produktie.
De juiste waardering van de besproken opbrengstdepressies kan
slechts plaatsvinden in een verantwoord opgezette bedrijfsbegroting, waarbij tenminste het bemestingsniveau variabel zal dienen te worden gesteld. Een m e e r definitieve uitspraak hieromtrent sal tot dan moeten v/orden voorbe-houden.
Samenvatting
In een viertal klei- en veenweidegebieden zijn waarnemingen verricht omtrent het achterblijven van de grasgroei aan sloot- en greppelkanten bij de groei midden op het perceel. Het onderzoek heeft in aansluiting op het in nota 385 besproken perceelsbewerkelijkheidsonderzoek, in 1964 en 1965 plaats gevonden in de gemeente O.- en W.-.sDongeradeel en de Alblasser-waard, in 1966 in de polder Nesse (gem. Ouderkerk a/d IJssel) en Polsbroek.
Als resultaat kwam naar voren, dat de opbrengstdepressies per 100 m perceelsrand in de Dongeradelen(kleiweidegebied) in het algemeen wat hoger lagen dan in de drie onderzochte veenweidegebieden. Zij overtrof-fen zelfs in hun effect het directe landverlies ten gevdge-van de sloten (tabel 1, figuur 1). De verliezen per 100 m greppel waren daarentegen in de veen-weidegebieden het hoogst.
Als geheel kon op basis van de gedane waarnemingen, voor het in nota 385 besproken verkavelingsmodel voor de Dongeradelen een gemiddeld verliespercentage van bijna 21 worden berekend (figuur 2). Voor het
7
-eenkom s tige Alblas se rwaafdmodel resulteerde, vooral dankzij het veel wijdere greppelpatroon, een percentage van ruim 14.
In hoeverre het juist is z o n d e r m e e r van opbrengstverliezen te spreken kan het best aan de hand van een aantal bedrijfsbegrotingen wor-den beoordeeld, waarbij dan ondermeer het bemestingsniveau variabel zal dienen te worden gesteld.
U.„
c
Tabel 1. Grasproduktie langs perceelskanten en greppels in procenten van de produktie op het perceelsmidden in relatie tot de afstand uit sloot-kant resp. greppelmidden
Wendakker
Oost en West Dongeradeel Alblasserwaard Perceelsrand (lengtezijde) Dongeradelen Alblasserwaard . Polsbroek en Nesse Greppels Dongeradelen Alblasserwaard Polsbroek en Nesse
Afstand uj.t sloot resp. greppel i n n • • 0,50 15 24 13 25 17 **7 35 54 1,50 44 54 1+8 54 55 80 75 83 2,58 64 73 75 77 89 100 100 94 '3.50 74 91 89 94 97 100 100 94 4,50 87 100 95 100 100 100 100 97 5.50 100 100 95 100 100 100 100 100 Produktie verlies in m^-eq. per m1 2.16 1.58 1,85 1,50 1,42 0,73 0,90 0,78 Direct landver-lies door sloten ra2/*1 1,13 1,50* 1.13 1,02 2.13 - --Aantal gemeten raaien 121 57 118 75 208 120 75 44
*)In geval van een wetering moet in het gebied van onderzoek met een halve 'sloot'breedte van 3,50 m worden gerekend.
4) Q ca v
z
M o o u ,0 co —4 & I n t • > > > » • i « « a « O a « 0 < I < " « » » » « " 1 ( • • f 4 • » é a < • « . . . » a • . t V 0 m • a l • » * a w a » » a t f « o o • 0 • * a • « . • a n a » « ' • • • • « • • O t a a a » a a a » . • • • » > » « » I * « * * » » « « « ' 1 1 1 . J__ 1 1 | * a o f . . . , 1 . . 1 1 . _ _ J _ _ . VA 4 ) CK 4) »4 a 4) •0 •os
n i—i 4) 4) U 4) 0. a) eu 4) JH 60 I « * - I l M CtJ§
U * > . CO » Ve
4) » « « » » » a « » i fc_ a « 0 I « • o « a « o a a o o o o o • • o a o a a a / " I t ? N 1 » « 1 « » • 0 9 o 0 O O p Q 0 0 o o 9 0 O » 0 1 a a ! • »i o 0) o m o A 4 o e © 0 o 0 0 ? e « 1 a • • 1 ~V~ e "V —a Q ' • * " e o « o » « o « JL_ u 1 i 1 À O f _ J _ 0 r M O M l e H 0 M 4 -o a * l 1* o « 4 « _ L _ o » • 4 o tf « * a M à IC e a 0 * a * * ¥ 1 0 f » « • " o • • VO . 0 0)1-g O, -H
Ü £ *
.S
u bc CO 4) —' * 0 4)s s
«-\ 4) > 4) "Og S
s . *>
« —' Da 4) E1 43 «j y u u 4)a
«a9 I
- « • M 4> •H «O IM * 0 a, Û w S * "S u- i
4) Q U 4) 0, 4) X) " - » *w M 4) a 4) i—i CEZ3ZZO 4) c 4) C 3 :Figuur 2. Bedrijfsmodel Dongeradelen.
Grasproduktie in procenten van de grasproduktie zonder kantverliezen langs sloten en greppels
Figuur 3«'Bedrijfsmodel voor de Albla s s e r waar
d-Graaproduktie in procenten van de graaproduktie sonder kant ver lie sea langs sloten en greppels
89,1 36,2 87,« 87,4 85,1 Y^ 35, t
