u
s. Il : •rff.,^
OlDLlVJlHttK.
I^TiTÎT VOOR S E P A R A A T
INSTITUUT VOU ft ré. «yo
BODEMVRUCHTBAARHEID
-7-GRONINGS
G. H . Arnold, Dr B. Belderok, Dr J. Bruinsma,
Dr P. F. J. v. Burg, Dr K. Dilz, Ir N . M. de Vos
O V E R DE T O E P A S S I N C VAN C C C
( C H L O O R C H O L I N E C H L O R I D E ) O P T A R W E
over de toepassing van
op tarwe
chloorcholinechloride
ccc
G. H. A R N O L D , DR B. BELDEROK, DR J. BRUINSMA, DR P. F. J. V A N BURG, DR K. DILZ en IR N. M . DE VOS
Inleiding
Er zijn in d e laatste jaren verschillende stoffen ge-v o n d e n , d i e d e l e n g t e g r o e i ge-v a n p l a n t e n k u n n e n be-i n v l o e d e n ( B R U I N S M A , 1). Van deze stoffen zbe-ijn er s o m m i g e in d e handel g e b r a c h t ; ze w o r d e n vooral toegepast in d e sierteelt.
Eén van deze s t o f f e n , d i e in d e laatste t i j d b i j z o n d e r d e aandacht heeft g e t r o k k e n , is CCC, een a f k o r t i n g v o o r c h l o o r c h o l i n e c h l o r i d e , v o l u i t 2-chlooraethyltri-m e t h y l a 2-chlooraethyltri-m 2-chlooraethyltri-m o n i u 2-chlooraethyltri-m c h l o r i d e :
Cl
C H , CH3 I N -I CH3 • C H 2 - C H 2 - C I .De eerste m e d e d e l i n g e n over CCC verschenen in 1960 v a n d e hand v a n d e A m e r i k a a n T O L B E R T (13). H o e w e l CCC bij zeer u i t e e n l o p e n d e plantensoorten d e l e n g t e g r o e i kan b e ï n v l o e d e n , heeft d i t p r o d u k t in e n k e l e jaren een zekere v e r m a a r d h e i d v e r w o r v e n , d o o r d a t het in t a l r i j k e p r o e v e n met succes o p t a r w e is toegepast. In O o s t e n r i j k zijn in d e laatste jaren
d o o r L I N S E R , M A Y R , P R I M O S T en R I T T M E Y E R (10,
1 1 , 12, 14), in Duitsland d o o r J U N G en m e d e w e r k e r s (5-9), e n in Engeland d o o r C A L D I C O T T e n L I N D L E Y (3), t a l r i j k e pot- en v e l d p r o e v e n o p g r a n e n geno-m e n , w a a r b i j vooral bij t a r w e een b e l a n g r i j k e sten-g e l v e r k o r t i n sten-g w e r d v e r k r e sten-g e n , en in v e l d p r o e v e n l e g e r i n g kon w o r d e n t e g e n g e g a a n . O p andere gra-nen was het effect van een CCC-behandeling kleiner en meestal v a n v o o r b i j g a a n d e aard. Het f e i t , dat m e n met CCC d e l e g e r i n g kan tegengaan of d i k w i j l s zelfs geheel kan v o o r k o m e n , maakt, dat m e n v o o r a l
in Oostenrijk en Duitsland van d e toepassing v a n d i t m i d d e l g r o t e v e r w a c h t i n g e n koestert.
V e l e v a n in deze landen v o o r k o m e n d e tarwerassen h e b b e n , naast d e voor deze streken g o e d e t e e l t k w a -l i t e i t e n , het bezwaar v a n m a t i g stevig stro, waar-d o o r ze g e v o e l i g zijn v o o r l e g e r i n g . Dit w e e r h o u waar-d t d e boeren e r v a n hun t a r w e v o l d o e n d e met stikstof te b e m e s t e n , zodat d e t a r w e o p b r e n g s t e n in deze l a n d e n , m e d e h i e r d o o r , lager l i g g e n d a n in ons l a n d . M e n v e r w a c h t echter d o o r een CCC-behande-ling d e s t i k s t o f g i f t te k u n n e n v e r h o g e n , w a a r d o o r het o p b r e n g s t n i v e a u aanzienlijk zou k u n n e n s t i j g e n . Ten aanzien v a n de t o e p a s s i n g s m o g e l i j k h e d e n van CCC in ons land d i e n t m e n zich te realiseren, dat d e situatie v a n d e t a r w e t e e l t hier nogal verschilt van d i e in O o s t e n r i j k en Duitsland. Immers d e s t e v i g h e i d van d e in N e d e r l a n d geteelde tarwerassen is in d e loop der jaren aanzienlijk v e r b e t e r d . Van onze gra-nen is t a r w e dan ook het minst g e v o e l i g v o o r lege-r i n g . V e lege-r d e lege-r is d e s t i k s t o f b e m e s t i n g van t a lege-r w e o p onze betere g r o n d e n h i e r d o o r veel m i n d e r ver van het o p t i m u m v e r w i j d e r d dan in Duitsland en Oos-t e n r i j k heOos-t g e v a l is. Toch is heOos-t de moeiOos-te w a a r d o m na te gaan in hoeverre in ons land d o o r toepassing v a n CCC het legeringsrisico e n d e d a a r m e e g e p a a r d g a a n d e o p b r e n g s t d e r v i n g kan w o r d e n v e r k l e i n d en het o p b r e n g s t n i v e a u kan w o r d e n v e r h o o g d . In het v o l g e n d e zal w o r d e n n a g e g a a n , w e l k effect CCC heeft o p d e o n t w i k k e l i n g en d e u i t e r l i j k e ken-m e r k e n , d e l e g e r i n g en d e k o r r e l o p b r e n g s t van t a r w e .
De resultaten zijn o n t l e e n d aan d e v o l g e n d e proe-v e n :
proefnummer en plaats P A W 9 9 8 PAW 9 9 9 IB IB IB 8 1 8 8 2 7 8 3 0 R a n d w i j k R a n d w i j k Kloosterburen Kloosterburen Westerniel !and grondsoorf rivierklei rivierklei zavel zavel zavel gewas en ras w . t a r w e z . t a r w e , z . t a r w e , w . en z. w . tarwe, , Cleo Opal Carpo t a r w e , d i v . , Stella toedienings-wijze bespoten bespoten g r o n d bespoten bespoten CCC hoevee/hei diverse diverse 8 kg 5 en 2 0 5 k g 5 kg •d* kg stadium diverse diverse voor het zaaien stadium 2 s t a d i u m 6 stadium 2
alle CCC-hoeveelheden worden in het vervolg vermeld in kg "actief".
De oorzaak van legering
M e t d e toepassing v a n CCC w o r d t b e o o g d d e lege-r i n g v a n het glege-raan te v o o lege-r k o m e n . De g e v o e l i g h e i d van e e n g r a a n g e w a s v o o r legering h a n g t in belang-rijke mate af v a n d e lengte en d e s t e v i g h e i d v a n d e h a l m e n . Uit het onderzoek v a n M U L D E R (13) is g e -b l e k e n , d a t d e s t e v i g h e i d v a n d e stengel v o o r e e n b e l a n g r i j k deel bepaald w o r d t d o o r d e lengte en d i k t e van d e onderste h a l m l e d e n . Deze w o r d e n lang en d u n , dus m i n d e r s t e v i g , o.a. b i j een dichte stand van het g e w a s , b i j e e n o v e r m a t i g e s t i k s t o f v o e d i n g en in het a l g e m e e n b i j d i e o m s t a n d i g h e d e n , d i e g u n s t i g zijn v o o r een w e l i g e groei tijdens het schie-t e n . De g r o schie-t e r e lengschie-te v a n d e ondersschie-te h a l m l e d e n is het g e v o l g v a n een grotere c e l s t r e k k i n g . Deze gaat b o v e n d i e n samen met e e n g e r i n g e r e v e r d i k k i n g e n v e r h o u t i n g v a n d e c e i w a n d e n . Daar b i j een overmatige s t i k s t o f v o e d i n g d e a f m e t i n g e n en het g e -w i c h t v a n het bovenste deel v a n d e halm sterk toe-n e m e toe-n , w o r d e toe-n d e z w a k k e r e otoe-nderste ledetoe-n extra z w a a r belast, w a a r d o o r er niet veel voor n o d i g is o m het g e w a s te d o e n l e g e r e n .
De werking van CCC
De w e r k i n g v a n CCC berust o p het t e g e n g a a n v a n d e celstrekking en m o g e l i j k d e c e l d e l i n g . De stof b e h o o r t t o t d e z . g . a n t i - g i b b e r e l l i n e n . ( G i b b e r e l l i n e n k o m e n in jonge plantenweefsels voor en b e v o r d e
-ren o.a. d e c e l s t r e k k i n g . B R U I N S M A , 2).
Uit O o s t e n r i j k s e o n d e r z o e k i n g e n ( P R I M O S T , R I T T -M E Y E R , -M A Y R , 14), is i n m i d d e l s g e b l e k e n , d a t d e
v r o e g e toepassing v a n CCC niet alleen leidt t o t ver-k o r t i n g v a n d e h a l m l e d e n , maar o o ver-k t o t v e r d i ver-k ver-k i n g van d e onderste h a l m l e d e n en v a n d e s t e n g e l w a n d
v a n d e z e l e d e n . Uit p r o e v e n v a n M A Y R en P R E S O L Y
(11) is g e b l e k e n , d a t d e stengelleden v a n d e m e t CCC b e h a n d e l d e p l a n t e n meer v a a t b u n d e l s , dus meer houtvaten b e v a t t e n , t e r w i j l o o k meer skleren-c h y m ( d i k w a n d i g weefsel) w o r d t g e v o r m d .
Invloed van CCC op d e ontwikkeling van het gewas
CCC kan v i a d e g r o n d ( b v . g e m e n g d met d e stik-stofmeststof) w o r d e n t o e g e d i e n d o f rechtstreeks o p het g e w a s w o r d e n g e s p o t e n . O p d e voor- en na-d e l e n h i e r v a n , o p t o e na-d i e n i n g s t i j na-d s t i p e n hoeveelheina-d w o r d t later nader i n g e g a a n .
De nu v o l g e n d e beschrijving v a n d e i n v l o e d v a n CCC o p t a r w e is niet d e w e e r g a v e v a n een reeks w a a r n e m i n g e n in één e n d e z e l f d e proef, maar is een v e r z a m e l i n g v a n e e n aantal w a a r n e m i n g e n o p verschillende p r o e f v e l d e n , m e t verschillende hoe-v e e l h e d e n en t i j d s t i p p e n hoe-v a n CCC-toediening. Het is d e b e d o e l i n g te beschrijven hoe een m e t CCC b e h a n d e l d e t a r w e zich in d e a c h t e r e e n v o l g e n d e ontw i k k e l i n g s s t a d i a kan onderscheiden van e e n o n b e -h a n d e l d g e w a s .
Uitstoeling
Vanaf de vroege voorjaarsgroei is de invloed van de CCC-behandeling merkbaar. Bij enige zomertarwes (Opal, Gaby) in een rassenproef (IB 827) in Klooster-buren, die later met een sterke stengelverkorting op de CCC-toediening bleken te reageren, werd een platte groeiwijze waargenomen. De planten hadden het typische uiterlijk van een in het voorjaar gezaai-de wintertarwe en leken dus niet gevernaliseerd. Bij de onbehandelde planten stonden de spruiten meer rechtop. In het CPO te Wageningen is bij een zo-mertarwe (Opal), afkomstig van de proefvelden PAW 998 en 999 te Randwijk, het verloop van de ontwikkeling van het groeipunt onderzocht. Hierbij is gevonden dat in het met CCC behandelde object de
aanleg van de aar enkele dagen later plaats kan vinden dan in het onbehandelde object. Dit wijst er-op, dat CCC de ontwikkeling van het gewas enigs-zins vertraagt, wat, zoals we later zuilen zien, tot aan het eind van de groeiperiode merkbaar blijft.
Doorschieten
Bij de verdere ontwikkeling van het gewas tijdens het doorschieten, valt in de eerste plaats op, dat de met CCC behandelde planten korter blijven, als ge-volg van een kortere schijnstengel (zie foto 1). Dit komt tot uiting in een lagere produktie van boven-grondse delen, zoals blijkt uit proefoogsten bij het begin en het einde van het schieten van Opal (PAW 999, tabel 1). Uit de tabel blijkt, dat het gewas sterk
Foto 1 — Het e f f e c t van CCC (3 k g CCC in stadium 5) op l e n g t e g r o e i en b l a d s t a n d bij Cleo w i n t e r t a r w e . P A W 9 9 8 . Links geen CCC, rechts met CCC.
Tabel 1 . Effect van CCC op bovengrondse, vegetatieve produktie van Opal (PAW 999)
drooggewicht g/m2 kg N/ha 0 30 6 0 9 0 120 begin - C C C 202 326 372 4 1 8 475 schieten
+ ccc
1;
178 309 2 4 0 ( ? ) 342 343 einde -CCC 605 888 867 888 990 schieten + CCC 440 683 792 861 900 M 3 k g CCC in stadium 5 • • - * < V . \Foto 2 - Het e f f e c t v a n CCC ( 3 kg CCC in stadium 5 ) o p de l i c h t a b s o r p t i e d o o r Cleo w i n t e r t a r w e . P A W 9 9 8 .
Links: O n b e h a n d e l d e p l a n t e n , de bladeren hangen over en kaat-sen veel licht t e r u g .
Rechts: Behandelde p l a n t e n , steile b l a d s t a n d , de bladeren kaatsen m i n d e r licht t e r u g .
reageert op de stikstofbemesting, terwijl door CCC de droge-stofproduktie der bovengrondse delen ach-terblijft, wat vooral geweten moet worden aan de geringere bodembedekking (dus geringere lichtinter-ceptie) van de met CCC behandelde planten in een jong stadium.
Uit de beide proefoogsten blijkt, dat het verschil in droge-stofproduktie tussen de behandelde en onbe-handelde objecten bij de tweede proefoogst globaal niet groter was dan bij de eerste. Dit wijst erop, dat het CCC-effect op de remming van de droge-stof-produktie slechts van tijdelijke aard is geweest.
Wortelstelsel
In deze proef is het wortelstelsel niet in het onder-zoek betrokken, zodat niet vaststaat of de totale droge-stofproduktie van de plant onder invloed van CCC geringer wordt. In Duitsland is in potproeven met tarwe door J U N G (pers. meded.) gevonden, dat door CCC het wortelstelsel vergroot wordt. Hetzelf-de is in Engeland aangetoond door HUMPHRIES (4) en in Polen door SUPNIEWSKA (15.)
Bladstand
Behalve dat het gewas na behandeling met CCC kor-ter is, valt ook op, dat de bladeren meer rechtop staan (zie ook foto 1) en korter en breder zijn (tabel
Tabel 2. Effect van CCC op lengte en breedte (relatief) van Cleo wintertarwe ( P A W 998) behai O N O N 1 2 0 N 1 2 0 N ideling - C C C + CCC* - C C C + C C C * laatste blad lengte 100 88 100 87 breedte 100 111 100 111 voorlaatste blad lengte 100 9 0 100 9 0 breedte 100 107 100 109 3 kg CCC in stadium 5
2). Het verschil in bladstand veroorzaakt ook een ver-schil in lichtweerkaatsing. Dit is duidelijk te zien op foto 2, waar naast elkaar een behandelde en onbe-handelde strook van proef PAW 999 zijn afgebeeld. De geringere lichtweerkaatsing moet inhouden, dat er meer licht per eenheid van oppervlak wordt ge-absorbeerd, waardoor mogelijk een hoger rende-ment van de opvallende lichtenergie zal kunnen worden bereikt.
a a n t a l a r e n x 100 ( o p 9 m ]
8 /7 U / 7 20/7 2 6 /7 1 /8 7/8
d a t u m
Figuur 1 — I n v l o e d v a n CCC-toediening o p het u i t k o m e n v a n d e aar b i j C a r p o z o m e r t a r w e . 100 k g N per h a , IB 8 1 8 , ( 1 9 6 3 )
Bladgroen
Verder is het een bekend verschijnsel, dat met CCC behandelde gewassen donkerder van kleur zijn dan de onbehandelde. Voor een deel kan dit verband houden met de zojuist genoemde geringere licht-weerkaatsing. Het is evenwel gebleken, dat door een CCC-behandeling het chlorophyl-gehalte wordt
verhoogd. ( H U M P H R I E S , 4 ; SUPNIEWSKA, 15).
Uit een onderzoek, dat in het CPO te Wageningen werd uitgevoerd in plantenmateriaal van PAW 999, is gebleken, dat het chlorophyl-gehalte in met CCC behandelde planten 1.35 mg per gram vers gewicht bedroeg tegenover 1.29 mg in de onbehandelde objecten. Deze faktoren kunnen een tegenwicht vor-men tegen de aanvankelijk geringere mate van bo-dembedekking.
Bloei en rijping
Het in de aar komen van de tarwe wordt door de CCC-behandeling vertraagd. Dit wordt fraai gede-monstreerd in figuur 1, waarin de resultaten zijn gegeven van tellingen van het aantal zichtbare aren bij het ras Carpo op IB 818 te Kloosterburen. Bij
alle N-hoeveelheden bleek de vertraging ongeveer 2 à 3 dagen te bedragen. Dit is ongeveer dezelfde verschuiving als voor de aanleg der bloemprimordia werd gevonden (zie boven). Het uiteindelijke aantal aren werd na een CCC-behandeling groter dan in de onbehandelde objecten.
CCC en schot
In dit artikel is al enige malen vermeld, dat CCC de ontwikkeling van het gewas remt. Het leek, in de lijn van deze waarnemingen, niet onmogelijk, dat door CCC ook de kieming van het zaad zou kunnen worden vertraagd, d.w.z. de gevoeligheid voor schot zou kunnen worden verminderd.
Om deze mogelijkheid te toetsen is op het ras Carpo van het proefveld IB 933 een late bespuiting met CCC toegepast, en wel op de stadia: melkrijp-heid, begin van de meelrijpheid ( = deegrijpheid) en einde van de meelrijpheid. In de periode rondom de oogst werden door het IGMB regelmatig monsters korrels te kiemen gezet. Op deze wijze is het mogelijk, de duur van de kiemrustperiode na de oogst te bepalen. Het bleek echter, dat bespui-ting met CCC tijdens de af rijping geen enkele in-vloed had op de duur van de kiemrust.
Het effect van CCC op de korrelopbrengst bij niet legerende gewassen
Om te kunnen beoordelen of CCC op zichzelf de korrelopbrengst beïnvloedt, is het nodig, dat de op-brengstvergelijking plaats vindt bij niet legerende gewassen. In de interprovinciale serie 651 (DE VOS, 17) zijn op een aantal proefvelden de onbehandelde
Tabel 3 . Het effect van CCC op de opbrengst (100 k g / h a ) van niet l e g e r e n d e tarwe (DE V O S , 17) Cleo Flamingo Opal Peko proefveld ZGe O Ge W D Ve 41.7 52.3 46.5 36.2 6 kg Stad. 4à5 42.9 57.0 48.5 38.6 CCC stad. 8 41.5 53.2 50.4 38.6
objecten niet gelegerd. In tabel 3 is een aantal ge-gevens, ontleend aan deze proefvelden, samenge-vat. Uit tabel 3 blijkt, dat bij een ruime CCC-dosering geen nadelig effect op de korrelopbrengst van niet legerende gewassen wordt gevonden. Dit is in
over-e over-e n s t over-e m m i n g mover-et d over-e tot dusvover-er door buitover-enlandsover-e onderzoekers g e p u b l i c e e r d e e r v a r i n g e n ( J U N G en
S T U R M , 7).
Bij d e b e h a n d e l i n g v a n d e t o e d i e n i n g s t i j d zullen w e z i e n , dat een zeer late CCC-toediening tot depres-sies in de k o r r e l o p b r e n g s t kan l e i d e n .
Het effect van CCC op de samenstelling van de oogst
M e t samenstelling v a n d e oogst w o r d t b e d o e l d d e beschrijving v a n d e a f z o n d e r l i j k e b e s t a n d d e l e n , d i e tot d e g r a a n o p b r e n g s t b i j d r a g e n , te w e t e n : het aan-tal h a l m e n per h a , het aanaan-tal korrels per halm en het 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t .
In proef IB 8 2 7 w e r d het effect v a n CCC o p een g r o o t aantal soorten en rassen, vooral v a n zomer-g r a n e n , zomer-getoetst b i j e n i zomer-g e t o e d i e n i n zomer-g s t i j d e n en hoe-v e e l h e d e n . Deze proef w e r d u i t g e hoe-v o e r d b i j 2 stik-stof niveau's n l . 8 0 en 2 0 0 k g N / h a .
Tabel 4. Effect van CCC op de gemiddelde samenstelling van de oogst van 5 zomertarwerassen bij verschillende toedieningstijden en -hoeveelheden (IB 827} behandeling - C C C 5 k g stad. 2 20 k g stad. 2 5 k g stad. 6 aantal per . aren 2 m rijlengte 80 200 kg N/ha 197 245 253 239 237 238 270 254 aar >fa/ korrels per 80 aar 200 kg N/ha 26.8 27.0 27.2 29.3 26.2 26.4 25.4 29.0 ! 000-fcorre/-gewicht 80 200 kg N/ha 40.9 34.1 40.1 3 4 . 2 38.4 32.7 37.5 3 4 . 6
In tabel 4 zijn d e g e m i d d e l d e resultaten v a n d e oogstanalyse v o o r 5 zomertarwerassen w e e r g e g e -v e n .
Het aantal aren w o r d t d o o r een CCC-behandeling v r i j sterk v e r h o o g d , vooral bij een N-niveau v a n 80 kg N . Bij 2 0 0 kg N is d e t o e n e m i n g in het aantal aren onder invloed van CCC veel g e r i n g e r . De hoge N-gift heeft o p zichzelf al tot een hoger halmgetal g e l e i d . De mate w a a r i n het halmgetal door CCC toe-n e e m t is sterk v a toe-n het ras afhatoe-nkelijk: bij Orca b i j v . is de t o e n e m i n g zeer sterk, maar bij Carpo v r i j ge-r i n g . Het effect v a n t o e d i e n i n g s t i j d en hoeveelheid loopt v o o r de rassen nogal u i t e e n .
Het aantal korrels per aar w o r d t d o o r de stikstofhoe-v e e l h e i d nauwelijks b e ï n stikstofhoe-v l o e d . O o k stikstofhoe-v a n een CCC-effect is in de meeste gevallen w e i n i g te m e r k e n .
O p v a l l e n d w a s echter, dat na t o e d i e n i n g in stadium 6 (begin v a n het schieten) het aantal korrels per aar, bij v r i j w e l alle 5 rassen en b i j beide N-niveau's ho-ger w a s .
Het 1000-korrelgewicht was over de gehele linie bij 2 0 0 k g N d u i d e l i j k lager d a n bij 8 0 k g N. Het effect van CCC o p het 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t is a f h a n k e l i j k van het N-niveau. Bij 8 0 k g N w e r k t CCC v e r l a g e n d , 5 k g in stadium 6 had een sterker negatief effect d a n 2 0 kg CCC in stadium 2 . Bij 2 0 0 k g N d a a r e n t e g e n v e r h o o g t 5 k g CCC in s t a d i u m 6 het 1 0 0 0 -k o r r e l g e w i c h t , t e r w i j l 2 0 -k g CCC in stadium 2 het 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t verlaagt.
Uit deze proef b l i j k t , dat CCC het aantal h a l m e n kan b e ï n v l o e d e n . M o g e l i j k is d i t het g e v o l g v a n een sterkere u i t s t o e l i n g . Het is echter o o k d e n k b a a r , d a t v a n d e a a n g e l e g d e spruiten er o n d e r i n v l o e d v a n d e CCC-behandeling g e d u r e n d e d e o n t w i k k e l i n g van het g e w a s m i n d e r afsterven d a n anders het geval is. Daar er geen s p r u i t e n t e l l i n g e n gedaan zijn bij het e i n d e v a n d e u i t s t o e l i n g , kan over d e w i j z e , w a a r o p CCC het halmgetal b e ï n v l o e d t g e e n uit-spraak w o r d e n g e d a a n . Het aantal korrels per aar w o r d t d o o r d e CCC-behandeling niet b e ï n v l o e d , be-halve na d e b e s p u i t i n g in stadium 6 , d i e bij alle zo-m e r t a r w e s t o t een hoger korrelaantal per aar leid-de. Het effect v a n CCC o p het 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t bleek sterk a f h a n k e l i j k v a n het N-niveau. Het is de v r a a g of h i e r b i j v a n een rechtstreeks CCC-effect sprake is. Het is m o g e l i j k , dat d e v e r l a g i n g v a n het
1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t v e r b a n d h o u d t m e t het g r o t e r e h a l m g e t a l . In d i t opzicht leiden CCC-behandeling en meer stikstof tot een soortgelijk resultaat. De ver-g r o t i n ver-g v a n het aantal h a l m e n / h a is niet a l ver-g e m e e n . Bij proef IB 8 3 0 met Stella w i n t e r t a r w e en e v e n m i n bij proef P A W 9 9 8 met O p a l z o m e r t a r w e w e r d een v e r h o g i n g v a n het halmgetal g e v o n d e n . De hoe-v e e l h e i d hoe-verspoten CCC in proef P A W 9 9 8 w a s hoe-veel kleiner d a n in p r o e f IB 8 2 7 , w a a r O p a l w e l m e t e e n v e r g r o t i n g v a n het halmgetal reageerde.
In O o s t e n r i j k s e v e l d p r o e v e n ( M A Y R , P R I M O S T , R I T T
-M E Y E R , 12) is met een w i n t e r t a r w e g e v o n d e n , dat het halmgetal en 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t , ondanks een g e r i n g e r e s t a n d d i c h t h e i d (3 X 106 tegen 4 . 5 X 106
h a l m e n / h a in onze proeven) niet d o o r CCC w e r d e n b e ï n v l o e d , w e l echter het aantal korrels per aar. Waarschijnlijk spelen h i e r b i j o o k rasverschillen een rol.
Het effect van CCC op de stengelverkorting
De h a l m v e r k o r t i n g is het meest o p v a l l e n d e effect v a n d e b e h a n d e l i n g met CCC. De mate van verkor-t i n g b l i j k verkor-t v e r b a n d verkor-te h o u d e n meverkor-t:
het ras
t i j d s t i p van t o e d i e n i n g d e h o e v e e l h e i d
d e t e e l t o m s t a n d i g h e d e n .
De afhankelijkheid van het ras
Door het RLC Schagen ( D E V O S , 17) is in een rassen-proef met w i n t e r t a r w e gespoten met 3 kg C C C / h a in stadium 5. Het effect o p d e h a l m v e r k o r t i n g is
Tabel 5. Het effect van een CCC-bespuiting op stengellengte (cm), genieten tot de aar, bij wintertarwe (DE V O S , 17)
ras Felix Manella Flevina Cleo Stella Ibis Flamingo Hector - C C C 91.1 94.4 88.8 93.8 97.3 90.5 97.8 85.2
+ ccc
1;
57.6 61.3 63.4 67.9 73.2 70.9 79.5 72.6 % verkorting 37 35 29 28 25 22 19 15 1 ) 3 kg CCC in stadium 5w e e r g e g e v e n in tabel 5. Het b l i j k t , dat alle rassen d u i d e l i j k o p de CCC-behandeling r e a g e r e n , maar dat er grote verschillen tussen d e rassen bestaan. V o o r a l Felix en Manella h e b b e n sterk g e r e a g e e r d . A a n het p r o e f v e l d IB 8 2 7 te Kloosterburen o n t l e n e n w e de reactie van een 5-tal z o m e r t a r w e s (tabel 6).
Tabel 6. Effect van CCC op stengellengte (cm), gemeten tot de aar, bij zomertarwe (IB 827)
ras Opal Gaby Orca Carpo Peko - C C C 93.8 85.5 94.2 94.8 107.4
+ ccc
1;
49.6 53.7 66.7 70.2 86.4 % verkorting 47 37 29 26 20 ' ) 5 kg CCC in stadium 6Van het materiaal zijn d e objecten v e r m e l d w a a r b i j 5 kg C C C / h a in stadium 6 is g e s p o t e n . O o k bij de z o m e r t a r w e s is er g r o o t verschil tussen d e rassen.
Wijze, hoeveelheid en tijdstip van toediening
Het u i t e i n d e l i j k e resultaat van d e CCC-behandeling
ten aanzien v a n h a l m l e n g t e (en k o r r e l o p b r e n g s t ) w o r d t bepaald door de w i j z e van t o e d i e n i n g (in d e g r o n d b r e n g e n of over het g e w a s spuiten), d e hoe-v e e l h e i d en het t o e d i e n i n g s t i j d s t i p .
In N e d e r l a n d is het effect van t o e d i e n i n g van CCC via d e g r o n d niet v e r g e l e k e n met dat van een be-s p u i t i n g over het g e w a be-s . Uit Duitbe-se o n d e r z o e k i n g e n ( J U N G , 5) is echter g e b l e k e n , dat het bespuiten van het g e w a s in het algemeen iets effectiever is. Dit is in d e eerste plaats een g e v o l g van het f e i t , dat bij t o e d i e n i n g via d e g r o n d , CCC v r o e g (tegelijk met d e bemesting) moet w o r d e n t o e g e d i e n d . Zoals w e n o g zullen z i e n , is het t i j d s t i p v a n t o e d i e n i n g van i n v l o e d o p de s t e n g e l v e r k o r t i n g . V e r d e r is uit het onderzoek van J U N G g e b l e k e n , dat bij t o e d i e n i n g van CCC via d e g r o n d , het CCC-effect minder is, naarmate d e adsorptiecapaciteit van d e g r o n d g r o t e r en d e pH hoger is. Tenslotte is nog g e v o n d e n , dat CCC m i n -der effectief is, naarmate deze stof langer v o o r het zaaien aan d e g r o n d is t o e g e d i e n d , w a t d o o r J U N G (6) aan microbiologische afbraak is toegeschreven. In zeer g r o t e concentraties, 3 0 0 k g / h a , bleek CCC geen i n v l o e d te h e b b e n o p d e b o d e m a d e m h a l i n g of d e n i t r i f i c a t i e s n e l h e i d .
Tabel 7. Effect van CCC-hoeveelheden op stengellengte (cm), ge-meten tot de aar, van Cleo wintertarwe en Opal zomertarwe (PAW 999) hoevee/hec/en kg CCC/ha CLEO halmlengten hoeveelheden kg CCC/ha OPAL halmlengten 0 96 0 85 1.5 82 ï.2 59 3 80 2.4 53 6 77 4.8 52
Indien het g e w a s bespoten zal w o r d e n , rijst d e vraag met w e l k e h o e v e e l h e i d en o p w e l k t i j d s t i p . De i n v l o e d v a n d e h o e v e e l h e i d CCC o p d e h a l m -lengte is o.a. nagegaan o p het p r o e f v e l d P A W 9 9 9 te R a n d w i j k bij een w i n t e r - en een z o m e r t a r w e (tabel 7).
Het b l i j k t , dat d e h a l m v e r k o r t i n g bij o p k l i m m e n d e
CCC-hoeveelheden niet sterk meer toeneemt. Verder
b l i j k t dat deze z o m e r t a r w e g e v o e l i g e r is v o o r een CCCbehandeling dan d e w i n t e r t a r w e , w a t o v e r e e n -stemt met d e a l g e m e n e e r v a r i n g e n en b o v e n d i e n in de t a b e l l e n 5 en 6 al tot u i t i n g k o m t .
spuit-schade wordt waargenomen, die zich uit in witte plekken op het blad (zie foto 3). Het optreden van deze symptomen lijkt verband te houden met de weersomstandigheden (felle zon) tijdens en vlak na het spuiten. Er zijn aanwijzingen, dat een late be-spuiting (omstreeks of na het einde van het schieten) aanleiding kan geven tot opbrengstdepressies (zie figuur 2), wat waarschijnlijk te wijten is aan de beschadiging van het laatste en voorlaatste blad. Het effect van het bespuitingstijdstip op de totale halmlengte wordt bijzonder fraai gedemonstreerd aan het resultaat van de proef PAW 998 te Randwijk waar niet alleen de totale halmlengte, maar ook de afzonderlijke stengelleden zijn gemeten (tabel 8). Uit de tabel blijkt, dat een vroege CCC-toediening de totale halmlengte niet zeer sterk verkort. Bij een latere toediening is de totale verkorting van de sten-gel groter. De grootste halmverkorting werd in deze proef verkregen bij toediening in stadium 7 en sta-dium 8-9.
Uit de tabel is af te leiden, dat bij een vroege toe-diening van CCC, oude stengelleden relatief sterker worden verkort dan de jonge. Naarmate CCC later wordt gegeven zijn het juist de jongere stengelle-den, die relatief sterker worden beïnvloed dan de oudere. Daar de stengelleden van onder naar boven steeds langer worden (tabel 8) beïnvloedt eenzelfde
relatieve verkorting van een hoger stengellid de
to-Tabel 8. Effect van het tijdstip van bespuiting op de lengte van de gehele stengel en de relatieve lengte (in procenten) van de af-zonderlijke stengelleden bij Cleo wintertarwe (PAW 998)
bespui-ting} ) in stadium
—
4 5 6 7 8-9stengellid (relatieve lengte)2)
1 2 3 4 5 100(4.5) 100(11) 100(17.5) 100(25) 100(37) 83 81 85 88 96 87 82 83 86 96 87 76 74 85 90 100 91 64 73 84 100 100 66 66 72 totale stengel-lengte (cm) 95 83 83 80 76 73
1 ) 3 k g CCC 2) tussen haakjes: lengte in cm
tale halmlengte veel meer dan die van de onderste, d.w.z. de oudste stengelleden. Dit komt ook tot uiting indien men de lengtegroei van de gewassen op de proefvelden volgt. Na een vroege bespuiting ziet men aanvankelijk vrij grote groeiverschillen, die echter, naarmate het gewas zich ontwikkelt, relatief steeds kleiner worden. De verschillen "groeien er uit". Daarentegen zijn dan de groeiverschillen in la-ter bespoten gewassen veel grola-ter en deze blijven tot de oogst veel sterker aanwezig.
Het lijkt er op, dat CCC in een bepaald stadium toe-gediend, die stengelleden het sterkst beïnvloedt, die op het moment van toediening het sterkst aan cel-strekking onderhevig zijn.
Foto 3 — Bladbeschadiging na CCC-bespuiting ( 3 k g C C C ) . Ge-f o t o g r a Ge-f e e r d zes d a g e n na d e t o e d i e n i n g o p 8 m e i 1964. P A W 9 9 8 .
Foto 4 — Het e f f e c t v a n CCC ( 2 . 4 k g CCC in stadium 5 ) o p d e s t e n g e l l e n g t e v a n O p a l z o m e r t a r w e b i j o p k l i m m e n d e s t i k s t o f g i f t e n . Van links naar rechts: 0, 3 0 , 6 0 , 9 0 en 120 k g N per ha. V o o r elke N-gift links: geen CCC, rechts: -f- CCC.
75 65 55 45 k o r r e l , 100 k g / h a
Fig. 2 Wintertarwe Zomertarwe
35 Tl T2 ro T3
• ~ .
s b/4 100 80 <u 6 0 40 -20 15 % 2 5/ 4 5/5 15 75 d a t u m b e s p u i t i n g 100 | B O cn £ - 6 0 ? 40 tu tjn 20 0 1 2 3 4 N 200 N Fig. 4 Fig. 3 1 2 3 4Figuur 2 — Invloed van tijdstip van CCC-toediening op korrel-opbrengst (16% vocht) van C|eo wintertarwe bij 70 kg N per ha. PAW 998 (1964)
To = geen CCC T3 = stadium 6 (27/4) Ti = stadium 4 (10/4) T4 = stadium 7 ( 5 / 5 )
T2 = stadtum 5 (20/4) T5 = stadium 8-9 (15/5) Figuur 3 — Invloed van hoeveelheid CCC en tijdstip van toe-diening op de stengellengte van verschillende winter- en zo-mertarwerassen. IB 827 (1964), 80 kg N per ha.
1 = geen CCC 3 = 20 kg CCC in stadium 2 2 = 5 kg CCC in stadium 2 4 = 5 kg CCC in stadium 6 Figuur 4 — Invloed van CCC-toediening (5 kg CCC in stadium 6) op de stengellengte van zomertarwe bij twee stikstof-niveau's IB 827 (1964).
Tijdstip tegenover hoeveelheid
Zowel de hoeveelheid CCC als het tijdstip van toe-diening zijn van invloed op de mate van stengelver-korting. Welke van beide faktoren het sterkste effect heeft, kan worden nagegaan aan de hand van de resultaten van het rassenproefveld te Kloosterburen IB 827. Hier kunnen namelijk drie objecten met het onbehandelde worden vergeleken:
5 kg CCC in 5-blad-stadium (stadium 2) 20 kg CCC in 5-blad-stadium (stadium 2) 5 kg CCC in stadium 6 (begin schieten)
De stengellengtes bij de stikstofgift van 80 kg N zijn voor 4 wintertarwe- en 5 zomertarwerassen uitgezet in figuur 3.
Uit figuur 3 blijkt, dat 20 kg CCC vroeg een sterkere halmverkorting heeft veroorzaakt dan 5 kg CCC vroeg, maar dat de stengels door 5 kg CCC laat veel sterker zijn verkort dan door 20 kg CCC vroeg. Ook dit resultaat is in overeenstemming met ervaringen
in het buitenland ( P R I M O S T , R I T T M E Y E R , M A Y R , 14),
namelijk dat het tijdstip van toediening veel meer effect heeft dan de hoeveelheid CCC.
Interactie: stikstof — CCC
Het effect van CCC in afhankelijkheid van het stik-stofniveau kan eveneens worden nagegaan op de rassenproef in Kloosterburen (IB 827).
In figuur 4 is het effect van 5 kg CCC in stadium 6 vergeleken bij 5 zomertarwerassen bij 80 en 200 kg N per ha.
Uit figuur 4 kan worden afgelezen, dat de stengel-lengte door de stikstofgift niet noemenswaard wordt beïnvloed. Bij 200 kg N/ha is de halmverkorting door CCC duidelijk geringer dan bij 80 kg N. Ook dit resultaat correspondeert met ervaringen van
an-dere onderzoekers ( M A Y R , PRIMOST, R I T T M E Y E R , 12).
De wisselwerking tussen stikstofgift en CCC wordt fraai gedemonstreerd in foto 4, waarop het CCC-effect is weergegeven bij opklimmende N-hoeveel-heden.
Figuur 5 — Verband tussen stengellengte (geen CCC, 5 kg CCC in stadium 2, 20 kg CCC in stadium 2, 5 kg CCC in stadium 6) en mate van legering (10 = staand, 0 = plat bij verschillende rassen zomertarwe. IB 827 (1964), 200 kg N per ha. legering 10 l e g e r i n g 2 8 _ 7 _ ' 6 4
-+ Gaby o Carpo • Peko A Orca • Opal A5 / 6 20/2 4 — 2 — 40 Figuur 5 50 240 60 100 110 stengellengte in cm 160 240 kg N/ha Figuur 6 CCC en legering
Tot dusver is steeds het verband tussen CCC-behan-deling en stengelverkorting behandeld. Het doel van CCC-behandeling is niet om een zo groot mogelijke verkorting van de stengel te verkrijgen, maar om legering te voorkomen. In hoeverre dit lukt, kan worden nagegaan aan de hand van de resultaten van IB 827, waar de legering en de stengelverkor-ting onder invloed van verschillende CCC-behande-lingen zijn bestudeerd.
Het verband tussen stengellengte en legering bij een niveau van 200 kg N is voor 5 zomertarweras-sen weergegeven in figuur 5.
Uit figuur 5 is af te leiden, dat er een duidelijk ver-band bestaat tussen stengeüengte (c.q. stengelver-korting) en de mate van legering. Bovendien zijn er duidelijke rasverschillen. Bij de rassen Carpo en Peko wordt bij een betrekkelijk geringe
stengelver-korting een duidelijke vermindering van de legering bereikt. Bij de rassen Opal en Gaby is de verminde-ring in de mate van legeverminde-ring veel kleiner dan men op grond van de sterke stengelverkorting zou ver-wachten.
CCC, legering en korrelopbrengst
In de veldproef IB 830 te Westernie!and is het ef-fect van CCC op legering en korrelopbrengst van Stella wintertarwe nagegaan bij stikstofhoeveelhe-den van 0-240 kg N/ha als kas, in het vroege voor-jaar gegeven. De CCC werd in het 5-blad stadium (stadium 2) in een hoeveelheid van 5 kg per ha over het gewas gespoten. Het aantal aren bleek door CCC niet significant te zijn beïnvloed. De stengel-verkorting door CCC was bij alle N-hoevee!heden vrijwel gelijk en bedroeg ongeveer 10 cm.
Figuur 6 — Invloed van CCC-toediening op de mate van le-gering (10 = staand, 0 = plat) en de korrelopbrengst (16% vocht) van Stella wintertarwe bij verschillende hoeveelheden stikstof in het voorjaar. CCC toegediend op 4 mei, stadium 2, naar 5 kg per ha. IB 830 (1964).
Het punt (?) wordt veroorzaakt door een zeer lage opbrengst van één van de vier herhalingen. Het opbrengstniveau van de drie overige lag bij 7100 kg korrel per ha.
Figuur 7 — Invloed van CCC-toediening op korrelopbrengsten (16% vocht) bij opklimmende stikstofgiften.
Bovenste lijn + CCC (3 kg CCC in stadium 5) Onderste lijn — CCC
PAW 998. Cleo wintertarwe, 1964. k o r r e l , 100 kg/ha 80r 7 0 60 50 40 ^ x ^ 1 30 Figuur 7 60 90 120 kg N / h o
CCC de legering van dit matig stevig ras bij de hoge N-giften niet heeft kunnen voorkomen maar wel sterk heeft verminderd.
In een proef met Cleo (PAW 998) trad bij het on-behandelde gewas reeds zeer vroeg legering op, nl. kort voor de bloei. Door bespuiting met CCC naar 3 kg per ha in stadium 5, dus kort voor het begin van het schieten kon legering tot ca 3 weken voor de oogst geheel worden voorkomen. Daarna kwam op de met stikstof bemeste velden in lichte mate
legering voor en wel in de vorm van een knik in de onderste halmleden, waardoor het gewas ook wat ging hangen.
Zonder stikstof (voorvrucht pootaardappelen) gaf het gewas reeds een hoge opbrengst en alle stikstofgif-ten resulteerden hier in een lagere opbrengst. Niet-temin werd zelfs bij de voor dit proefveld extreem hoge gift van 120 kg N, in combinatie met CCC, een redelijk stevig gewas verkregen. Dit blijkt ook wel uit het verschil in opbrengst met en zonder CCC, (zie figuur 7), dat bij de hoge stikstoftrappen ongeveer 1500 kg per ha bedroeg.
Uiteraard kunnen deze proeven geen algemene richtlijn verschaffen over de mate, waarin met CCC het opbrengstniveau kan worden verhoogd resp. opbrengstderving door legering kan worden voor-komen. Om hiervan een indruk te krijgen, is een groter aantal proeven met allerlei rassen onder ver-schillende groeiomstandigheden nodig. Over dit punt wordt door Ir. de Vos elders in dit nummer geschreven.
De korrelopbrengsten en de mate van legering zijn weergegeven in figuur 6.
Uit de figuur blijkt, dat de maximale korrelopbrengst van 7100 kg (16% vocht) bereikt werd bij een stik-stofgift van 40 kg N, wat verband houdt met de voorvrucht pootaardappelen.
Naarmate meer stikstof dan 40 kg N/ha is gegeven, daalt de korrelopbrengst regelmatig tot 5600 kg bij een gift van 240 kg N. Met CCC is het maximale op-brengstniveau niet verhoogd. Ook met CCC daalt bij opklimmende N-hoeveelheden de opbrengst. Over een deel van de stikstof-opbrengstcurve zijn de opbrengsten van de met CCC behandelde objec-ten ongeveer 300 kg/ha hoger dan die van de on-behandelde objecten. Dit opbrengstverschil moet toe te schrijven zijn aan de geringere mate van lege-ring na de CCC-behandeling. Uit figuur 6 blijkt, dat
SAMENVATTING
In 1963 en 1964 werd door verschillende instituten in Nederland onderzoek verricht over de invloed van
CCC op c/e ontwikkeling, legering en opbrengst van
tarwe.
• Gedurende de ontwikkeling van de tarwe kunnen,
afhankelijk van ras, hoeveelheid CCC en tijdstip van toediening, de volgende verschijnselen wor-den waargenomen:
Tijdens de uitstoeling een platte groeiwijze van de spruiten.
Met CCC behandelde planten zijn korter. De bladstand is steiler; de bladeren zijn korter maar breder; de lichlweerkaatsing is minder, de
kleur van de planten is donkerder en het chloro-phyl-gehalte is hoger dan bij onbehandelde plan-ten. Door een CCC-behandeling kan het aantal halmen toenemen, het 1000-korrelgewicht daalt meestal, terwijl het aantal korrels per aar nauwe-lijks wordt beïnvloed. Een vergroting van het halmgetal wordt echter lang niet altijd waarge-nomen. Deze oogstcomponenten kunnen elkaar compenseren.
Het effect van CCC op de uiteindelijke stengel-verkorting is sterk afhankelijk van het ras, tijdstip en hoeveelheid van toediening.
Zomertarwes reageren gemiddeld iets sterker dan wintertarwes maar de verschillen tussen de ras-sen zijn zeer groot.
Spuiten over het gewas is effectiever dan toedie-ning via de grond.
Een late bespuiting heeft meer effect op de ver-korting van de totale halmlengte dan een vroege toediening.
Bij een vroege bespuiting worden de korte onder-ste halmleden het onder-sterkst beïnvloed, bij een late bespuiting worden de zeer lange bovenste sten-gelleden relatief het meest verkort.
Het tijdstip van toediening heeft een veel sterker effect op de stengelverkorting dan de hoeveel-heid CCC.
Het effect van CCC is bij een matige stikstofbe-mesting groter dan bij een hoog stikstof niveau. Bij niet legerende gewassen is geen nadelig effect van CCC op de korrelopbrengst waargenomen. De stengelverkorting, door CCC teweeggebracht, heeft vermindering van legering tengevolge. Een-zelfde vermindering in stengellengte leidt voor de verschillende rassen echter niet tot een over-eenkomstige vermindering van de legering. Uit de hier besproken proeven blijkt, dat de ver-mindering van legering een opbrengstderving van enige tot vele honderden kilo's graan per ha kan voorkómen.
LITERATUUR
1. BRUINSMA, J., ( 1 9 6 2 ) Chemical control of crop growth and development.
Neth. J. Agric. Sei. 10, 409-426.
2. BRUINSMA, J., ( 1 9 6 4 ) De chemische regulatie van ontwikke-ling en groei.
M e d e d . Dir. Tuinb. 27, 3 1 0 - 3 2 1 .
3. CALDICOTT, J . J . B , and C D . LINDLEY, ( 1 9 6 4 ) The use of CCC to prevent lodging in wheat.
Proc. 7th Brit. W e e d Control Conf. Brighton I , 49-56.
4. HUMPHRIES, E. C , (1963) Effects of 2 (chloro-ethyl) trimethyl ammonium chloride on plant g r o w t h , leaf area and net assi-milation rate.
Ann. Bot. 27, 517-532.
5. J U N G , J., ( 1 9 6 4 ) Über die halmverkürzende Wirkung von Chlorcholinchlorid ( C C C ) bei Weizen und deren Abhängigkeit von der Bodenart.
Z. Pflanzenern. Düngg. u. Bodenkunde 107, 146-153. 6. J U N G , J . , ( 1 9 6 4 ) Über den Einfluss von Chlorcholinchlorid
( C C C ) auf biologische Vorgänge im Boden.
Z. Pflanzenern. Düngg. u. Bodenkunde 107, 153-157. 7. J U N G , J . und H. STURM, (1964) Wachstumregulierende
Wir-kung von Chlorcholinchlorid ( C C C ) . Landw. Forsch. 17, 1-9.
8. LINSER, H. und H. K Ü H N , ( 1 9 6 2 ) Lagerungshemmende b z w Standfestigkeitsstärkende Düngemittel auf Basis von gibberel-linsäure antagonistischen Stoffen der Gruppe CCC (Chlorcho-linchlorid).
Z. Pflanzenern. Düngg. u. Bodenkunde 96, 231-247. 9. LINSER, H. und H. K Ü H N , (1963) Höhe und Zeitpunkt der
Dünggung von Sommerweizen mit Chlorcholinchlorid zur Ver-kürzung der Halmlänge.
Z. Pflanzenern. Düngg. u. Bodenkunde 707, 206-210.
10. LINSER, H., H. H. MAYR und G. BODO, ( 1 9 6 1 ) Über die Wir-kung von Chlorcholinchlorid auf Sommerweizen. Die Bodenkultur 12, 279-280.
11. MAYR, H . H . und E. PRESOLY, ( 1 9 6 3 ) Untersuchungen an mit Chlorcholinchlorid ( C C C ) behandelten Weizenpflanzen. Ana-tomisch morphologische Ergebnisse. I.
Mitteilung. Z. Acker u. Pflanzenbau 118, 109-124. 12. MAYR, H . H . , E. PRIMOST und G . RITTMEYER, ( 1 9 6 2 )
Unter-suchungen über die Erhöhung der Standfestigkeit von Getrei-de. I. Feldversuche mit Chlorcholinchlorid zu Winterweizen. Die Bodenkultur 13, 27-45.
13. MULDER, E. G., ( 1 9 5 4 ) Effect of mineral nutrition on lodging of cereals.
Plant and Soil 5, 246-306.
14. PRIMOST, E., G. RITTMEYER und H. H. MAYR, ( 1 9 6 4 ) Unter-suchungen über die Erhöhung der Standfestigkeit von Getrei-de. I I . Veränderungen im Aufbau des Weizenhalmes durch CCC-Behandlung.
Die Bodenkultur 15, 1 4 - 3 1 .
15. SUPNIEWSKA, J. H., ( 1 9 6 3 ) Observations on the action of trimethyl (/?-chlorethyl) ammonium chloride on plants. I I . Wheat, carrot, beet.
Bull. Acad. Polon, Sei., Ser. Sei. Biol. 1 1 , 155-159.
16. TOLBERT, N . E., (1960) (2-Chloro ethyl) tri-methyl ammonium chloride and related compounds as plant growth substances. I I . Effect on growth of wheat.
Plant Physiol. 3 5 , 380-385.
17. VOS, N. M . DE, ( 1 9 6 4 ) De werking van het halmverkortend middel CCC bij winter- en zomertarwe (serie 6 5 1 ) . Proefst. Akker- en Weideb. Gestencilde Versl. Interprov. Proe-ven, N o . 103.
