Hoe grote beesten je kunnen achtervolgen Kansas, waar ligt dat?

AFZETTINGEN WTKG 23(3), 2002 62

Hoegrote beesten je kunnen achtervolgen

Kansas,

waar

_ligt

dat?

Anton Janse*

Naeen reis van 26 uur,

_{vliegkaartjes}

voor de

geplande

Europese

vakantie diendenteworden_omgezet,bovendien heeft pa senior-enveteran-discount hier in

Amerika,

ont-vangen

bij

onze

patiënt.

Het lokale nieuwsvan10uur’s

a-vonds meldde de a-vondst van een 3m

lange

mammoet-slagtand,

ergenstenzuiden_van

Denver,

nietver vanhier. De tweede vondst in destaatColorado.De

_{volgende dag}

een

_stukje

in de

_plaatselijke

krantdat vlak

_{bij gemelde}

plek

een stuk

onderkaak,

met

kies, bij

bouwwerkzaam-hedenwas

blootgelegd.

De

_supervisie

_vande

_berging

van

dit materiaal berustte

_bij

deconservator _van vertebraten

van het Natuurhistorischmuseum in Denver: Russ Gra-ham.

Vers uit Nederland denk

_je

dan_{aan onze}

_specialist

Dick Mol.Dank

_zij

het medium

_email,

heb

_je

snelcontact ge-maaktmetbeide heren.

Zij

bleken elkaar altekennenvan

eencongres verleden

jaar.

Dus de know-howwas

veilig-gesteld.

Van Russeen

_{uitnodiging ontvangen}

om de

ge-borgen

vondsten in

_zijn

museumtekomen

_bezichtigen.

Het herstelvandochterlief

verliep gelukkig

zeer

voorspoe-dig,

zodat ik opeen

uitnodiging

van vrienden met

pale-ontologische

interesse kon

_ingaan,

om in

_westelijk

Kan-sas eenexcursie temaken naarde

_{ontsluitingen}

in het Mesosoïcum,bekendom

zijn

sauriërvondsten. Dat

_sprak

mij

best welaan,alhoewel

mijn

kennis op dat

gebied

be-perkt

istot

_{Zuid-Limburg,}

met

_{belemnieten, zeeëgels}

en

dewelbekendeMosasaurus.

Kansas,waar

ligt

dat?

Ergens

in hetmiddenvande

Vere-nigde

Staten,aldaar bekend _om

_zijn

dufheid. Een_staat,

hoogvlakte (±

1000

_m),

dun

bevolkt,

doorsnedenmeteen

aantalrechttoe rechtaan

wegen.

Geografische

coördinaten

van het bezochte

_{gebied zijn}

39°N, 101° W. Middelen

vanbestaan

zijn landbouw,

maïsen

zonnebloemen,

opde betere

_grond.

Schralere

_gebieden

dienenvoorextensieve veeteelt. De

_{Noordoostpolder}

iser een

_{voortuintje bij}

ver-geleken.

Vanuit Colorado

_Springs

eenautoritvan ongeveer 4uur naar het

_{dorpje Wallace,}

in de 19e_eeuwbekend als Fort

Wallace, steunpunt

vaneen

_regiment

cavalerieomde

aan-leg

vande

spoorlijn

naarhetwesten tebeschermen

tegen

de

_Indianen,

wier

_grondgebied

_{op deze}

_wijze

werd

gebruta-liseerd.

Na ongeveereen

miljoen

kilometer in deauto te hebben

overleefd

_gedurende

_mijn

actieve

_loopbaan,

ben ik niet

een

_grote

liefhebbervan

_{autorijden. Op}

het

_platteland

van

Amerika

_echter,

zit ik

_zingend

achter hetstuur.

Ontspan-nenvan

omgeving

enuitzicht

genietend,

geengestresste

bumperklevers

of inhalers. Ook de stop

bij

de

benzine-pomp is

vergeleken

met

_Europa

een

feest,

nog geen

$ 1,50

voor een

gallon (meer

dan

_{3,5 liter).}

Dit echter

_terzijde.

Rond het

_middaguur

arriveren Paul

_Studdard,

z’n zoon

Carl en

_{ondergetekende}

in Wallace.Een

_{graansilo langs}

de

_spoorlijn

en eentientalhuizen. Hierwoont Pete

Bus-sen,eenamateurverzamelaaren

goed geconserveerd

voor

z’n 73

_{jaar. Zijn}

interesse werd

gewekt,

toenna een

droog-teperiode

door

_overvloedige

_regens

_halverwege

de

_jaren

50,

de

_toplaag

van

zijn

land

_geërodeerd

werd_enresten vanoude Indianen

nederzettingen

blootkwamen te

lig-gen.

Aardewerk,

pijlpunten

enandere

gebruiksvoorwer-pen. Hier heeft

hij

veelvanverzamelden

gedocumenteerd.

Eengrootdeelvan dit materiaal heeft

_hij

ter

_bestudering

afgestaan

aaninstituten

_{waarpromotie-studenten}

de oude

geschiedenis

vanAmerika

proberen

te reconstrueren. Na

_{zijn pensionering}

is

hij doorgegaan

met

_geologie

en

paleontologie

vanhet

omringende gebied.

Zelfstudie door

regelmatig

de bibliotheekvan een150

_{mijl oostelijk}

gele-genuniversiteittebezoekenendaarnaast veel

_veldwerk,

maakten hemvoor

_{sommige gevestigde wetenschappers}

eenluis in de

_{pels. Zijn}

devies: “wantrouw alleswat ge-drukt staat”

_(mijzelf

ook niet

_onbekend),

kritische _geest,

gesteund

door veel

_{veldwaarnemingen,}

deden

_nogal

_eens

gevestigde

theorieën sneuvelen.

Een

_{imposante verzameling ligt}

ineen schuurnaast

zijn

huis

op

schragentafels uitgestald. Vissen, uitgeprepareerd,

tot

1,20

m

lang.

Oesters,

haaientanden, schildpadden,

veel restenvanzwemmendeen

vliegende

sauriërs. Kortomeen

Zomer

_2002,

_geen

bijzondere plannen gemaakt,

want doch-ter

_Ingrid

metkleinzoon

_{Sander, woonachtig}

in deVS, hebben

_plannen

om hunvakantietekomen

_doorbrengen

inonsmoeras

bij

dezee.Hét noodlotbracht echter

veran-dering

in ditvoornemen.

Bij

een

_{partijtje volleybal}

scheur-de

_zij

haar

_kniebanden,

_een

_operatie

_was

_nodig

_{om weer} ambulant teworden. Om

_gedurende

enkele weken van

herstel, waarin

_je

slecht uit devoetenkan,tochvanzorg

entoezicht opeen

knaap

van3

_jaar

oud verzekerdte

_zijn,

is

_{ondergetekende}

deoceaan over

_gevlogen

omdeze taak

opzich tenemen.Markon zich intussen

wijden

aanhaar

vierdaagse,

waar

_zij

al maandenvoorhad

getraind.

Voor vertrek m’n

_{paleontologische bezigheden}

thuis

af-gerond.

Monsters van

Doel, Langenboom

ende Delta

boringen gelabeld

en

opgeborgen.

Voorlopig

einde

fos-sielen,

denk

_je

_{dan. Niets bleek minder waar, vandaar de} subtitel.

63 AFZETTINGEN WTKG 23(3). 2002

mariene

_gemeenschap

uit het

_Krijt.

Het

_{gereconstrueerde}

skeletvaneenzwemarm van meerdaneenmeter

_lang,

uit tientallen

_{botjes samengesteld, afkomstig}

vaneendier uit de Mosasaurus groep. Diverse schedelsmet

venijnige

tan-den,insoorten enmaten.Namenvan

Plesiosauriërs,

met

lange

of korte

nekken,

TerrasaurusenPteranodon

longi-cepspasserenderevue.Pete kent alle boeren uit de

omge-ving

enheeftzodoende

permissie

op hun

grondgebied

naar

fossielentemogenspeuren.Metenkele

paleontologische

instituten heeft

_hij

daar

_{opgravingsacties}

ondernomen. Een deelvan

_zijn

echte

_klapstukken

is

ondergebracht

in

di-verse museain Canadaende V.S.

Naeen

uitgebreide rondleiding

door de

collectie,

met

no-dige uitleg

van

vondstomstandigheden

en

interpretatie

ervan,

tijd

om zelfeenstegaan

kijken.

Echter de

buiten-temperatuur

vanboven de 40° C isvoor eenblanke

laag-lander ietsteveel vanhet

goede.

Inhet

_voormalige

sta-tionsgebouw,

bij

onzevriendom de hoek iseen

streek-museum

ingericht,

daarmaar evenverpozen. Allerhande huisraad,

kleding

en

werktuigen

uit de

_pionierstijd

in de

19eeeuw.

De

_{bejaarde dame,}

die

_blij

_wasenkele‘exoten’ te woord

te staan, verteldedat in het

_naburige

_dorp

de

jaarlijkse

County-fair gehouden

werd,metaanhet einde_vande

_dag

een

BBQ

tenbatevande

_vrijwillige

brandweer.

Goede

_gelegenheid

om de verdere couleur localeeenste ontmoeten. Een_countyiseenadministratieveeenheid op

het

_platteland

met

gemeentelijke bevoegdheden.

Onze county

besloeg

een

oppervlak

van50 x 50 km. Bevolkt

door zo’n 5000 inwoners. De fair is een

mengeling

van

kermis en

boerenlanddag.

De

veekeuring

was in volle

gang,

terwijl

opde

achtergrond

eenechte

_coutry-band

de sfeer

verhoogde.

Een

_groot

deelvande

_bevolking

aanwe-zig,

leuk

_verzetje

in het

eentonige

en vaak

_geïsoleerde

bestaan. Meteenaantal veeboereneen

_{praatje gemaakt,}

deze lieden zien een

_zorgelijke

toekomst

_tegemoet.

Se-dert

_{september vorig jaar}

isermaar eenderdevande

ge-bruikelijke

neerslag

gevallen.

Gecombineerdmet

dag-temperaturen

van40°en meeriseronvoldoendevoer voor

de dieren. Een derdevan de

_veestapel

dient daarom te worden

_afgevoerd

om het boerenbestaantekunnen rek-ken. Een

ingreep

voorveel

huishoudens,

die werd verge-lekenmetde

Europesche

MKZenBSE

_gevallen.

De sfeer

wasvoor

mij goed

herkenbaar,te

vergelijken

metvissers

en

boerengemeenschappen

in het zuidwestenenmidden

van ons

land,

waarik

grotendeels mijn

werkhebverricht.

Het valt voor vele families niet mee omafscheidte

ne-men vanhun

veestapel.

Jerealiseert

je

dan ook dat de stap

tusseneen

redelijk

inkomenende bedelstaf hier in Ame-rika

ergklein kan

zijn.

Tijdens

de

_{prijsuitreiking}

_vande

_veekeuring

vande

maal-tijd

genoten. Gekruid

draadjesvlees

van de

_gril,

een

broodje,

de

_{gebruikelijke}

bruinebonen,

_{aardappelchips,}

grotebak

_ijsthee

en eenstuk watermeloen. Kostom een

hete

dag

meedoortekomen.

Na de

_hap

was het

zonnetje

aanhet dalenende

gelegen-heidomeen

_ontsluiting

te_{bezoeken nog}

_gunstig.

In dit vlakke

_{gebied zijn}

eenaantal

_glooiende

rivierdalen

uitgesleten.

Aan de randen daarvan

_zijn

soms watkliffen tevinden,waar een

kijkje

in de

_{ondergrond mogelijk}

is. Het

_Krijt

is nietzo

homogeen

ontwikkeld als

_wij

uit

Lim-burg

ende Kanaalkust kennen.

Vanondernaarboven bestaat het ontsloten

_profiel

(onge-veer25

m),

uit

_{grijze schalie, gevolgd}

door harde

_klei,

boordevoloesters,

visresten,

zoals schubbenen kieuw-delen.

Daarop

eenaantalmeters

mergelachtig materiaal,

onder-broken dooreenaantal

laagjes

vulkanischeas,

afkomstig

uitwat nu destaat Montana heet. Dit

geheel doorspekt

metkris-kras diaklazen,

gevuld

met calciet-, bariet-en

gipskristallen.

In ditbereik komen ook

_{kussenvormige}

concreties voor,

vergelijkbaar

met

_septariën

in het

boven-stedeelvande

_Rupelklei.

Dit is vaak de matrixvan

gro-terefossielresten,eenmonnikenwerkomdie uitte prepa-reren. De_top wordt

_gevormd

dooreenhalvetoteenhele

meterharde witte kalk.

Naarwat ik

gezien

hebwordt dit

_spul

niet

_{geëxploiteerd,}

behalve

opkleine schaal als

verharding.

Echtereendame meteenriante villa verzamelt de markassietknollen dieer

in voorkomen. De

_{grofkristallijne exemplaren}

staan voor

het

_mannelijke,

de

_{fijnkristallijne}

voorhet

vrouwelijke.

Om eenbeter

geestelijk

evenwicht tebekomen,

volgens

haar

_{New-age principes,}

moet

je grof

rechts vasthouden

en

fijn

links. Dat is mooi denk

_{je dan,}

doen we! Echter

_zij

moeteerstde stenen

_volgens

het Jomanda

principe

heb-ben

ingestraald,

anders werkthetniet. Kosten

$

25!! Hoezo business?

Markassietknollen worden hier

_{“popping-stones”}

ge-noemd. Wanneer deze ineen

kampvuur liggen

ende

zwa-vel eruit

_vrijkomt,

vallenzemeteen

_plof

uit elkaar.

Deavond viel

snel,

niets

_wezenlijks

meerop de wandte onderscheiden.

_Op

een

hooggelegen kalkplaat

van het avondlicht

genoten,

dat

kleurig

tegeneen

hoge

cirrus

be-wolking

zichaftekende.Boven de

_bergen

in het zuidwes-ten

groeide

een

_grote

cumulonimbustot een onweer

uit,

metnu endaneenlichtfitsaande horizon. Dewarmelucht

bevat_{een aroma}van

droge

koemesten

kruidig

hooi. De

vlaktes

_zijn

bruin

_gekleurd,

het

_enige

groenkomt van

agave-achtige planten,

die dit_weerwel kunnen verdra-gen.

Omtrent de oorzaakvan de

_{langdurige droogte}

doen al-lerlei

speculaties

de

_ronde,

_{een ervan}is de komstvan een

nieuwe El Nino. Feit is dat ook in

_Zuid-Europa,

Sicilië

bijvoorbeeld

zich dezelfde

_problemen

voordoen. Water-voorradentot_op eenderde

_geslonken

_en een strenge

rantsoenering

voor de

_gebruiker.

Wat

_{mij opvalt}

in dit

steppegebied,

is dat denieuwebewoners de

merkwaardig

traditionalistische_{gewoonte hebbenom} eengazon rond

AFZETTINGEN WTKG23(3), 2002 64

hun

_woning

_enkantooraante

leggen.

Het

onderhoudhier-van

_verspilt

de helftvanhet

_{watergebruik, terwijl}

er

vol-doende endemische

_vegetatie

is om tocheen

kleurrijke

tuin te

scheppen.

Ook in de wildenatuuris de

_{droogte merkbaar,}

_geen mug-gen,

weinig vliegen,

zelfs de krekels die anders oorverdo-vend

_aanwezig

kunnen

_zijn

houden zich koest. Imkers hebbeneen

_rampjaar,

door de

gemiste vootjaarsbloei

vre-zen

zij

een

_groot

deelvan de

_bijenvolken

teverliezen.

Regelmatig

worden scharrelberen waargenomen, die

bij

gebrek

aanbessen uit de

_bergen

naarbewoonde

_plaatsen

afdalenomde vuilnisbakkente

plunderen.

Over de bos-branden,die

nogsteeds overalontstaan is voldoendepu-bliciteit

_geweest.

Terug

naar onze

uitstap,

opeen

recreatieplek langs

de weg, metoverdekte

_{zitjes, plee}

enwaterpompdetent_opgezet.

Nog

tewarmom

_plat

te_{gaan, onder}eenheldere sterren-luchtmet_{op de}

_achtergrond

het discolichtvanhetonweer

boven de

bergen,

vande avond

_genieten.

Geen

_kampvuur,

wegens het

brandgevaar,

onder het

genot

van een

glas

bronwater

(sic)

uit het

_{Maestrichtien,}

filosoferenover

as-tronomieen

geologie. Op

de

achtergrond

nu endan het

huilenvan

_coyotes

op de vlakte.

Langs

de weg

ligt

ook de

spoorlijn, schijnt bij

excursiestehoren, ’s Nachts diverse malen

gewekt

door

_passerende

kolentreinen,

afkomstig

uit Montana,waarzwavelarme kool

gedolven

wordt. Deze wordt

_gebruikt

omelektriciteit_opte

wekken,

waarvan even

kwistig gebruik gemaakt

wordt als hetzoschaarsewater.

Opstaan

om5.45u.,om vanhet

kleurrijke ochtendgloren

te

_{genieten, boterham, appeltje}

en

_glaasje

bronwater als

ontbijt. Temperatuur

aangenaam genoegom eenaantal

ontsluitingen

grondig

te

_inspecteren.

Een aantal

_{plaatsen bezocht,}

met wat kleine

_vondsten,

oestertjes,

visschubben,

tandffagment.

Door de

_droogte

is

erde

_{afgelopen periode}

_{geen erosie}

_geweest

om

specta-culairezakenaanhet

_daglicht

te

_{brengen. Bij}

hetstenen keren oppassenvoor

schorpioenen,

die het donkeren

ge-ringe vochtigheid

opzoeken.

Op

zonbeschenen

_plekken

uitkijken

voor

ratelslangen,

dievan warmtehoudenom

op gangtekomen. Voldoende redenenom

bij

de les te

blijven tijdens

de

_{fossielenjacht.}

Fraaie

_ontsluitig

iseen

_{plek genaamd:}

Monument

_Rocks,

in de valleivan de

Smoky

Hill

_{River, waarlangs}

de

an-dere bezochte

_{ontsluitingen}

ook

_{lagen. Erosieresten,}

20

m

hoog,

alstorensvan eenmiddeleeuwskasteel. Het

hier-bovenbeschreven

_profiel

is hier

_goed

waartenemen.

Of-schoon de

_huidige

_stroom, nu

droog,

nietmeerdan 20m

breedis,is het totalerivierdal,aanhet formaat

bruggen

te

zien,

zeker 500_mbreed.

_{Waarschijnlijk}

een

smeltwater-geul

uit het Pleistoceen. De

_gelaagdheid

vanhet

_pakket

heltvanwest naaroost, tevens de

_{stroomrichting}

vande meeste

_waterlopen.

Het

_Rocky

Mountains

_complex

_{is pas}

in het Mioceen

_opgeheven

ende

_ijstijden

hebbenerhet

huidige

modelaangegeven,met

_{gigantische puinwaaiers}

aandevoet.Deze

zijn

nuallemaalmet

vegetatie

bedekt.

Bovenop

het

Krijt

komt

_volgens

_zeggenhierendaar nog

een zeerdun

laagje

Palaeoceen voor,

daarop

de

verwe-ringslaag,

dat is het.

De

middaghitte

ontneemt onsde moedom verder in het veldte

ploeteren,

dus de

_terugreis

maaraanvaard.

Onder-weg nog enkele kleine

hoge

onweersbuien

gepasseerd,

Indrukwekkende

regensluiers,

die

nagenoeg

verdampt zijn

eer zede

grond

bereikt hebben.Een

gemiddelde

lucht-vochtigheid

v&i

15%

staat daar

_garant

voor.Voor de buien

uit,

wolken als van eengrote

brand,

stofstormen inhet

begeleidende

windveld. Van alles waaiter

voorbij,

tumble-weed,

vuilnisbakdeksels,

resten

_{dakbedekking.}

Alles

_bij

elkaareenheel leuke

ervaring,

diestoftot aller-hande

_{beschouwingen oplevert,}

waarvanik

hierbij

enkele

op

papier

heb

_gezet.

Mochtenerlieden

_zijn

die hier ookeenshun

geluk

op de

sauriëijacht

willen

_beproeven,

twee

raadgevingen:

onder-neemdit in het

voorjaar.

Ten tweede: vraag

altijd

toestem-ming

aan

eigenaar

of

gebruiker

vande

grond,

ze

zijn

daar

niet erg

kinderachtig,

maar voor

je

hetweetheb

_je

een

schot

_hagel

in

je

kont. Dat zit nadien niet erg comfortabel. Een

_{volgende uitnodiging geldt}

voor een bezoekaanhet Dinosaur National Monument.

Hier

_liepen

in het Mezosoïcum de

landequivalenten

rond

van de beesten diewe in Kansas hebben bezocht ende film Jurassic Parkzo

_populair

hebben

gemaakt.

Het

_{park ligt}

in het noordenvan

Colorado, doorlopend

in destaat

Utah,

dit is echtereen flinkaantalurenverder

rijden.

Maarevenafwachtentothet koeler wordt.

Met dankaan

mijn gastheren,

PaulenPete.

Colorado

Springs,

31

_juli

2002.

*Anton

_Janse,

G.v. Voomestraat

165,

3232 BE

Brielle,

email:

_{acjanse@hetnet.nl}