1
Als een Trump in een porseleinen winkel. Een analyse van een ongewone president Bart Kerremans
Op 8 november 2016 werd Donald Trump redelijk onverwacht tot Amerikaans president verkozen. In verschillende opzichten was deze overwinning apart te noemen:
• Trump werd de vierde Amerikaanse president die sinds het Twaalfde Amendement (1804) – en dus de invoering van het huidige systeem in het Kiescollege – de vereiste meerderheid in het Kiescollege haalde zonder de meerderheid van de kiezers achter zich te krijgen.
Ofschoon alleen het eerste écht telt, is het tweede niet zonder belang. Het deed immers vragen over de legitimiteit van deze president rijzen.
• Trump werd als kandidaat van de Republikeinse Partij – de GOP – tot president verkozen. Maar zijn positie binnen zijn eigen partij was op zijn zachts gezegd, dubbelzinnig te noemen, zeker op het moment van zijn verkiezing.
• Ondanks het overschot van 36 zetels in het Kiescollege (34 zetels als we naar het effectieve aantal uitgebrachte stemmen in dat Kiescollege kijken), was Trump’s overwinning extreem nipt. In de meeste staten die hij echt nodig had om de vereiste meerderheid in het
Kiescollege te kunnen halen was het verschil met Hillary Clinton immers enorm klein. • De overwinning werd sterk overschaduwd door claims over Russische betrokkenheid bij de
campagne en door beslissingen van de FBI-directeur over het onderzoek naar de e-mails van Hillary Clinton. Het blijven twee elementen waarvan het precieze effect op het resultaat moeilijk in kaart te brengen is.
Deze vier elementen zouden kunnen doen vermoeden dat Donald Trump’s positie als president binnen het Amerikaanse systeem van “checks and balances” vrij zwak zou moeten zijn. De relatief lage waarderingscijfers (“approval ratings”) waarmee hij als president op 20 januari 2017 van start ging, zouden dit vermoeden verder kunnen versterken. Toch zijn er ook tegenindicaties. Zo kan Trump ondanks zijn lage waarderingscijfers terugvallen op een harde kern van bijzonder overtuigde en enthousiaste aanhangers. Ofschoon het directe politieke effect daarvan op dit moment nog niet echt is vast te stellen, kunnen er toch een aantal belangrijke effecten gaan opduiken, met name met betrekking tot het langetermijneffect van Trump’s verkiezing op de Republikeinse Partij en misschien ook op het Amerikaanse partijsysteem als geheel. Daarnaast is er natuurlijk het directe effect van Trump’s rol zelf. Deze president, met zijn aparte persoonlijkheid, drukt niet alleen op het
partijsysteem maar tast ook de grenzen van het Amerikaanse systeem van “checks and balances” af. Het gaat duidelijk om een man die zich niet bij grenzen kan neerleggen en die daarnaast ook een sterk – zelfs ongelimiteerd – geloof in eigen kunnen blijkt te hebben. Daarom is het Trump-presidentschap vanuit een politicologisch perspectief best interessant te noemen.
Om dat presidentschap beter te begrijpen gaan we in op een aantal zaken. In eerste instantie kijken we naar Trump’s verkiezingsoverwinning. We gaan daarvoor in op de wijze waarop hij via het Kiescollege het presidentschap heeft gewonnen. We passen daarbij de logica van dat systeem consequent toe. Dit betekent dat we ons niet richten op de “popular vote”, d.i. het resultaat dat Trump, Clinton en de andere kandidaten bij de ganse Amerikaanse kiezersgroep hebben behaald maar wel naar de manier waarop Trump het verschil heeft kunnen maken in het Kiescollege. We doen dit door de verkiezingen van 2016 te vergelijken met deze van 2012 en 2008. Het verschil tussen een Republikeinse nederlaag in het Kiescollege in 2012 en een Republikeinse overwinning werd immers teweeggebracht door de “switch” van zes staten van de Democraten (met Obama als kandidaat) in 2012 naar de Republikeinen (Trump in 2016): Florida, Pennsylvania, Ohio, Michigan, Wisconsin en Iowa. Geen enkele staat maakte een beweging in de omgekeerde richting (van de
2
Republikeinen in 2012 naar de Democraten in 2016). Belangrijk is hier ook dat de verschuiving in Florida niet voldoende was om Trump in het Witte Huis te krijgen. Ook de staten van de “rust belt” waren daarvoor nodig. Zij gaven dus een beslissende wending aan deze verkiezingen. We kijken derhalve naar de kiezers in deze staten en hoe ze in 2008, 2012 en 2016 gestemd hebben. Tevens kijken we naar een aantal bredere effecten die we op county-niveau kunnen linken aan het verkiezingsresultaat op datzelfde county-niveau. Al die elementen samen maken het mogelijk te kijken naar de kenmerken van de harde kern van Trumpkiezers. Dat is belangrijk want vandaag zien we dat ondanks algemeen lage waarderingscijfers, net deze groep Trump door dik en dun blijft steunen. Het is dan ook deze groep die zich het meest aangesproken vond en vindt door de retoriek die de Amerikaanse president blijft hanteren en door de strijd die hij in hun ogen lijkt te voeren met het establishment van zijn eigen partij en het politieke establishment in het algemeen.
De zogenaamde strijd met het establishment brengt ons bij de tweede zaak waar we dieper op ingaan. Deze betreft de wetgevende agenda van de president en de problemen die daarin opduiken. Voor een deel is dat een normale zaak. Presidenten moeten voortdurend voor hun wetgevende agenda lobbyen en vechten zelfs wanneer hun eigen partij de meerderheid in de beide kamers van het Amerikaanse Congres heeft, zoals nu het geval is. Toch zijn er een aantal opvallende zaken. Zo is er de nipte (en dus kwetsbare) meerderheid van de GOP in de Senaat. Zo is er ook de tegenstelling tussen de meest conservatieve en de meest gematigde vleugel van de Republikeinse Partij. Omwille van de systematische obstructie van de Democraten, hindert die tegenstelling Trump’s agenda aanzienlijk. De problemen met de afschaffing (en mogelijke vervanging) van Obamacare zijn er het bekendste voorbeeld van. En ook al lijkt het niet zo een vaart te lopen in het lopende dossier van de belastinghervorming, ook hier speelt die tegenstelling een rol.
Het antwoord van Trump op deze moeilijke situatie is eigenlijk best interessant. Geconfronteerd als hij wordt met de beperkingen in de huidige Republikeinse Partij probeert hij in eerste orde de bal vooral in het kamp van het Congres te leggen. Daarbij probeert hij als het ware de limieten die het Congres aan zijn presidentschap stelt tegen dat Congres zelf uit te spelen. Dat is vrij uniek. We zien het o.m. in het migratiedossier (vooral dan DACA) en in het Iraanse vraagstuk (het nucleaire akkoord). Daarnaast probeert hij tevens het gedaante van de Republikeinse Partij te veranderen. Door zich te scharen achter populistische kandidaten voor Congreszetels die openkomen, test hij als het ware zijn vermogen om ook via de Congresverkiezingen de partij te veranderen. In november 2018 komt daarvoor de grote test. Nu reeds maakt het evenwel verschillende van de Republikeinse wetgevers zenuwachtig. Met de kans op een populistische tegenkandidaat bij hun voorverkiezingen, zijn daar ook redenen voor.
Donald Trump is een controversiële president en eigenlijk is dat een understatement van formaat. Maar los van de vraag hoe men tegenover deze figuur en zijn beleid staat, gaat het om een interessant presidentschap. Trump test immers de grenzen van het Amerikaanse systeem voortdurend af. Dat zien we bij de verkiezingen, de wetgeving en de manier waarop hij zijn eigen partij probeert te veranderen. Of Trump het uiteindelijk zal halen, blijft momenteel een open vraag. Maar wat het antwoord daarop ook moge zijn, met Trump in de Amerikaanse porseleinen winkel valt veel over die winkel en het porselein te leren, met of zonder brokken.
