Atlas
typering en context van eigendom
College van Rijksadviseurs
College van Rijksadviseurs www.collegevanrijksadviseurs.nl
Samenstelling en opmaak: Dienst Landelijk Gebied Hans van Engen, Ilse van ‘t Verlaat
© december 2014
Vooraf
Staatsbosbeheer is de grootste bos- en natuur-beherende organisatie in Nederland. Sinds de oprichting in 1899 is de organisatie in de loop van de 20ste eeuw steeds breder invulling gaan geven aan de doelstellingen die het beheer rich-ting geven. Tegenwoordig werkt de dienst haar taken uit in termen van beschermen, beleven en benutten van de terreinen die aan haar verant-woordelijkheid zijn toevertrouwd.
De doelen en taken van het Staatsbosbeheer zijn door de terugtredende beweging van de Rijksoverheid in een nieuw daglicht komen te staan. De organisatie beraadt zich op een toe-komst waarin de publieke financiering van het beheer minder vanzelfsprekend is. Staatsbosbe-heer wordt meer en meer een maatschappelijk ondernemende beheerder die vaak voor één en hetzelfde gebied, op hetzelfde moment, voor verschillende partijen landschappelijke waarde moet leveren. Dat vergt een bezinning op hoofd- en bijzaken, prioritering van activiteiten en een verhevigde inzet op gedeelde verantwoordelijk-heid met andere partners in de publieke en de private sfeer.
In dit licht heeft de directeur van het Staatsbos-beheer het College van Rijksadviseurs om advies gevraagd over de actuele en de toekomstige betekenis van het eigendom. In voorliggende atlas, bouwsteen voor het advies, worden de eigendommen uiteengelegd, geanalyseerd en in verband gebracht met ruimtelijke structuren, bestemmingen en maatschappelijke sectoren. De atlas werd speciaal voor het advies samengesteld door de Dienst Landelijk Gebied. Daarvoor ben ik die dienst enorm dankbaar.
Het College van Rijksadviseurs hoopt dat deze atlas u tegelijk informeert en inspireert.
Totale oppervlakte
De totale som van terreinen van Staatsbosbeheer beslaat een oppervlakte van circa 256.628 hec-tare. Ter vergelijking: dat is meer dan de grootte van bijvoorbeeld de Provincie Drenthe en iets minder dan de oppervlakte van de Provincie Groningen.
Het areaal van Staatsbosbeheer is kleiner dan de oppervlakte van Joshua Tree National Park in California, dat met een oppervlakte van 319.600 hectare ongeveer gelijk is aan de omvang van een gemiddelde nationaal park in de Verenigde Staten.
Het areaal van Staatsbosbeheer is niet alleen relevant vanwege zijn grote totale omvang. In de kaartjes op de pagina hiernaast zien we bijvoorbeeld het effect waarbij veel kleine land-schapselementen tesamen (zoals lanen, bosjes of houtwallen) in staat zijn om hele landschappen een eigen kleur en identiteit te geven.
Dokkum - Oostergo Flevoland Tholen Uden - Veghel Lopikerwaard Leek - Zuidhorn Gorinchem - Linge Oosterwolde - Tjongervallei Lichtenvoorde 0 2,5 5 7,5 10 km
Oppervlakte Staatsbosbeheer per provincie
Inwonertal en oppervlakte per Provincie
Provincie inwoner-aantal oppervlakte (ha) inwoners per ha oppervlakte SBB (ha) percentage inwoner-aantal per ha SBB Aantal hectare SBB per inwoner Groningen 581705 232542 2,5 12549 5% 46 0,02 Fryslân 646862 333995 1,9 36548 11% 18 0,06 Drenthe 489918 263895 1,9 33071 13% 15 0,07 Overijssel 1139350 332449 3,4 18572 6% 61 0,02 Gelderland 2015791 496952 4,1 29449 6% 68 0,01 Utrecht 1245294 138317 9 7516 5% 166 0,01 Flevoland 398441 141540 2,8 26797 19% 15 0,07 Noord-Holland 2724300 266543 10,2 18175 7% 150 0,01 Zuid-Holland 3563935 280816 12,7 20990 7% 170 0,01 Zeeland 381077 178411 2,1 11244 6% 34 0,03 Noord-Brabant 2471011 491396 5 29487 6% 84 0,01 Limburg 1121891 214972 5,2 12230 6% 92 0,01 totaal Nederland 16779575 3371828 5 256628 8% 65 0,02 B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o
±
Bodemkaart
Tabel bij de bodemkaart
Omschrijving Opp NL (ha) Opp SBB (ha) Percentage voor-komen bodemtype binnen Nederland
Daarvan wordt beheerd door Staats-bosbeheer Percentage binnen de totale eigendom-men van SBB Afgegraven 730 33 0,02% 4,47% 0,01% Bebouwd 226988 1733 5,86% 0,76% 0,71% Oude klei 48978 1814 1,26% 3,70% 0,75% Leem 49356 1867 1,27% 3,78% 0,77% Zeeklei 866512 44115 22,37% 5,09% 18,15% opgehoogd 6207 575 0,16% 9,27% 0,24% jonge rivierklei 282613 10081 7,29% 3,57% 4,15% Stenige gronden 3286 923 0,08% 28,09% 0,38% Veen 491991 47724 12,70% 9,70% 19,63% Veen/zandgrond 24561 1525 0,63% 6,21% 0,63% Water 286054 10036 7,38% 3,51% 4,13% Zandgrond 1553752 121007 40,10% 7,79% 49,78% Zand/oude klei 632 5 0,02% 0,79% 0,00% Zand/jonge rivierklei 32660 1658 0,84% 5,08% 0,68% 3874319 243096 Veen-gronden (V) Zand-gronden (Z) Zeeklei-gronden (M) Jonge Rivierklei (R) Oude klei (K) Leem-gronden (L) Stenige gronden (S) V + Z Z + R Z + K Afgegraven Opgehoogd Bebouwd Water Terrein SBB t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaVeen-gronden (V) Zand-gronden (Z) Zeeklei-gronden (M) Jonge Rivierklei (R) Oude klei (K) Leem-gronden (L) Stenige gronden (S) V + Z Z + R Z + K Afgegraven Opgehoogd Bebouwd Water Terrein SBB en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Geomorfologie
Tabel bij de geomorfologische kaart
Hoofdtype Genese afk Opp NL (ha) Opp SBB (ha) Percentage
voor-komen type bin-nen Nederland
Daarvan wordt be-heerd door Staats-bosbeheer Percentage binnen de totale eigen-dommen van SBB nvt onbekend 9224 1366 0,21% 14,81% 0,56% mens bebouwing 344372 2687 7,97% 0,78% 1,11% mens Overig 113637 7906 2,63% 6,96% 3,25% erosie palteaus 107519 5554 2,49% 5,17% 2,28% erosie helling 37436 2862 0,87% 7,64% 1,18% wind lossafzetting 315 0 0,01% 0,00% 0,00% wind rivierduin 3550 82 0,08% 2,30% 0,03% wind dekzandrelief 632765 27179 14,64% 4,30% 11,18%
wind land en stuifduinen 107102 21217 2,48% 19,81% 8,73%
wind kustduinen 59721 17255 1,38% 28,89% 7,10% rivieren geul 34145 2172 0,79% 6,36% 0,89% rivieren uiterwaard 16175 1963 0,37% 12,13% 0,81% rivieren oeverwal 73137 1827 1,69% 2,50% 0,75% rivieren kom 119710 2558 2,77% 2,14% 1,05% rivieren terras 99788 2855 2,31% 2,86% 1,17% rivieren beken 158624 12166 3,67% 7,67% 5,00%
land- en smeltwater stuwwal 110895 14905 2,57% 13,44% 6,13%
land- en smeltwater grondmorene 158916 16277 3,68% 10,24% 6,70%
land- en smeltwater smeltwaterafzetting 38252 2578 0,89% 6,74% 1,06%
land- en smeltwater daluitspoelingswaaier 8867 317 0,21% 3,58% 0,13%
land- en smeltwater droge dalen 15685 1768 0,36% 11,27% 0,73%
zee getijdevlakte 660343 41611 15,28% 6,30% 17,12%
zee kreek 56497 4810 1,31% 8,51% 1,98%
zee kreekrug 28674 599 0,66% 2,09% 0,25%
zee kwelderwal 36773 437 0,85% 1,19% 0,18%
zee strandwal 5483 175 0,13% 3,19% 0,07%
zee buitendijkse platen 155759 3332 3,60% 2,14% 1,37%
veen veenvlakte 377010 37848 8,72% 10,04% 15,57% water water 751445 8793 17,39% 1,17% 3,62% 4321817 243096 Erosie: Plateaus Helling Landijs en smeltwater: Stuwwal Grondmorene Smeltwaterafzettingen Daluitspoelingswaaier Droge dalen Wind: Lössafzettingen Rivierduin Dekzandreliëf Land- en stuifduinen Kustduinen Rivieren: Geul Uiterwaard Oeverwal Kom Terras Beken Zee: Getijdevlakte Kreek Kreekrug Kwelderwal Strandwal Buitendijkse platen Veen: Veenvlakte Mens: Bebouwing Overig Terrein SBB t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaErosie: Plateaus Helling Landijs en smeltwater: Stuwwal Grondmorene Smeltwaterafzettingen Daluitspoelingswaaier Droge dalen Wind: Lössafzettingen Rivierduin Dekzandreliëf Land- en stuifduinen Kustduinen Rivieren: Geul Uiterwaard Oeverwal Kom Terras Beken Zee: Getijdevlakte Kreek Kreekrug Kwelderwal Strandwal Buitendijkse platen Veen: Veenvlakte Mens: Bebouwing Overig Terrein SBB en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Bij hoog en bij laag
Wanneer we een denkbeeldige lijn over Neder-land trekken op de lijn van 1 meter + NAP en Nederland in een hoog en een laag deel verde-len, blijkt de oppervlakte Staatsbosbeheerterrei-nen aan weerszijden van die lijn exact gelijk.
Terreinen SBB lager gelegen dan 1m + NAP (inclusief duinen)
Terreinen SBB hoger gelegen dan 1m + NAP Laag vs hoog Nederland
t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaTerreinen SBB lager gelegen dan 1m + NAP (inclusief duinen)
Terreinen SBB hoger gelegen dan 1m + NAP Laag vs hoog Nederland
en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Fysisch-geografische cultuurlandschappen
Tabel bij de fysisch-geografische cultuurlandschappen
Naamtype Opp NL (ha) Opp SBB (ha) Percentage
voorko-men landschapstype binnen
Nederland
Daarvan wordt beheerd door Staats-bosbeheer
Percentage binnen de totale eigendom-men van SBB
De Peel 18004 3452 0,51% 19,17% 1,42%
Droogmakerijen 16e-19e eeuw 119139 6745 3,40% 5,66% 2,77%
Heuvelland 38974 2479 1,11% 6,36% 1,02%
Hollandse kustzone 40259 5450 1,15% 13,54% 2,24%
Kustzone van Zuidwest-Nederland 13627 1838 0,39% 13,49% 0,76%
Maasvallei 45425 1673 1,30% 3,68% 0,69%
Midden-Nederlands rivierengebied 296360 10764 8,46% 3,63% 4,43%
Midden-Nederlands zandgebied 235846 21576 6,74% 9,15% 8,88%
Midden-Nederlandse laagveengebieden 115744 4420 3,31% 3,82% 1,82%
Noord- en Midden-Nederlandse veenkolonien 193446 11912 5,53% 6,16% 4,90%
Noordelijk zandgebied 352586 41848 10,07% 11,87% 17,21% Noordelijk zeekleigebied 340035 11925 9,71% 3,51% 4,91% Noordelijke laagveengebieden 152719 13513 4,36% 8,85% 5,56% Oostelijk zandgebied 330425 10014 9,44% 3,03% 4,12% Verstedelijkt gebied 182523 4643 5,21% 2,54% 1,91% Waddeneilanden 26450 15208 0,76% 57,50% 6,26% Zuidelijk zandgebied 521136 29893 14,88% 5,74% 12,30% Zuiderzeepolders 166543 26934 4,76% 16,17% 11,08% Zuidwestelijk zeekleigebied 311976 18809 8,91% 6,03% 7,74% 3501219 243096 Heuvelland Oost-Nederlandse zandgronden Noord-Nederlandse zandgronden Midden-Nederlandse zandgronden Zuid-Nederlandse zandgronden
Noord- en Midden-Nederlandse veenkoloniën De Peel Midden-Nederlands rivierengebied Maasvallei Noordelijk zeekleigebied Zuidwestelijk zeekleigebied Noordelijke laagveengebieden Midden-Nederlandse laagveengebieden Droogmakerijen 16e-19e eeuw
Droogmakerijen 20e eeuw Waddeneilanden
Hollandse kustzone
Kustzone van Zuidwest-Nederland Verstedelijkt gebied Terreinen Staatsbosbeheer t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaHeuvelland
Oost-Nederlandse zandgronden Noord-Nederlandse zandgronden Midden-Nederlandse zandgronden Zuid-Nederlandse zandgronden
Noord- en Midden-Nederlandse veenkoloniën De Peel Midden-Nederlands rivierengebied Maasvallei Noordelijk zeekleigebied Zuidwestelijk zeekleigebied Noordelijke laagveengebieden Midden-Nederlandse laagveengebieden Droogmakerijen 16e-19e eeuw
Droogmakerijen 20e eeuw Waddeneilanden
Hollandse kustzone
Kustzone van Zuidwest-Nederland Verstedelijkt gebied Terreinen Staatsbosbeheer en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Landschapsecologische samenhang
Achtergrond bij de kaart
De moeite die terreinbeherende organisaties hebben om de achteruitgang van de biodiver-siteit in Nederland te stoppen heeft te maken met de verstoring van landschapsecologische processen. Het herstel daarvan is de sleutel tot de instandhouding van natuurwaarden. Op basis van dat uitgangspunt heeft Staatsbosbeheer een afwegingskader voor een duurzaam natuurbe-heer in de toekomst ontwikkeld. Met dit kader wil de organisatie een bijdrage leveren aan de discussies over de herijking van de EHS. In de ruimtelijke planning en bij stedelijke in-richtingsprojecten wordt het landschap gewoon-lijk benaderd via een indeling in lagen.
Daarbij krijgen bijvoorbeeld de eigenschappen van de ondergrond, ruimtelijke structuren en patronen aandacht. Over het algemeen worden drie lagen onderscheiden:
• de ondergrond of ruimtelijke drager. Deze omvat het abiotische, biotische en watersys-teem;
• netwerklaag met verkeers-, energie- en groene netwerken;
• de occupatielaag die bebouwing, land- en watergebruik omvat en is verbonden met de ruimtelijke inrichting.
De invloed van de netwerk- en occupatielaag is verkregen door topografische kaarten te ana-lyseren. Er is rekening gehouden met de
veranderingen en ontwikkelingen zoals geschetst in ‘Nederland later’ (Kuijpers, 2007).
De schaal waarop de analyse van de mate van landschapsecologische samenhang is uitgevoerd, is van groot belang omdat die bepaalt welke rela-ties en elementen beschreven worden. Gekozen is voor:
• schaalniveau land en regio. Hierbij wordt vooral gekeken naar relaties tussen regio’s en tussen laag en hoog en inzijg- en kwelgebie-den (kaarten op een schaal 1:250.000); • schaalniveau natuurgebied. Hierbij worden
de relaties van het gebied met zijn directe omgeving beschreven (kaarten op een schaal 1: 25.000 of 1:50.000).
Om de landschapsecologische samenhang vast te stellen is vooral gebruik gemaakt van kaarten die de ondergrondlaag beschrijven: patronen van geologische afzettingen en hun relaties met water, reliëf en bodem. Op de lande-lijke schaal zijn gebruikt:
• Fysische geografische indeling van districten (naar Gonggrijp 1989);
• Geomorfologsiche kaart van Nederland (Koomen & Maas 2004);
• Grondwaterstromingstelsels (Engelen et al., 1989);
• Gradiëntenkaart van Baaijens (1985); • Bodemkaarten (Stichting voor
Bodemkarte-ring, 1965; Steur et al., 1985).
Verder zijn bodemkaarten en (eco)hydrologi-sche studies gebruikt om vast te stellen in welke mate de waterhuishouding en bodem hersteld kunnen worden.
Bron: Staatsbosbeheer. Janneke van Montfort, Piet Schipper, Matthijs Schouten & Bert Takman. In: Duurzaam beheer volgens Staatsbosbeheer. Landschap: tijdschrift voor Landschapsecologie en Milieukunde 28 (2011)2. - ISSN 0169-6300 - p. 80 - 87.
Landschapsecologische samenhang op macroschaal niet meer volledig aanwezig, mogelijkheden voor herstel of ontwikkeling zijn lokaal wel aanwezig
Landschapsecologische samenhang op mesoschaal aanwezig, te herstellen of te ontwikkelen
Landschapsecologische samenhang op mesoschaal niet meer volledig aanwezig, mogelijkheden voor herstel of ontwikkeling zijn lokaal wel aanwezig Herstel of ontwikkeling van landschapsecologische samenhang alleen op microschaal mogelijk
Gebieden in Belgie en Duitsland die een landschapsecologische relatie hebben met Nederlandse natuurgebieden
Gebied buiten invloedsfeer SBB Terreinen SBB © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Landschapsecologische samenhang op macroschaal niet meer volledig aanwezig, mogelijkheden voor herstel of ontwikkeling zijn lokaal wel aanwezig
Landschapsecologische samenhang op mesoschaal aanwezig, te herstellen of te ontwikkelen
Landschapsecologische samenhang op mesoschaal niet meer volledig aanwezig, mogelijkheden voor herstel of ontwikkeling zijn lokaal wel aanwezig Herstel of ontwikkeling van landschapsecologische samenhang alleen op microschaal mogelijk
Gebieden in Belgie en Duitsland die een landschapsecologische relatie hebben met Nederlandse natuurgebieden
Gebied buiten invloedsfeer SBB Terreinen SBB en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Landschappelijke samenhang van de EHS
Achtergrond
Voor het ontwikkelen van een lange termijnvisie is door Staatsbosbeheer een strategische studie uitgevoerd, die antwoord geeft op vragen zoals: Wat is de waarde van een gebied (zowel voor de thema’s natuur, landschap en cultuurhistorie als voor recreatie en houtproductie) en wat is er op lange termijn mogelijk? (van Montfort et al., 2011). Hiertoe is kennis nodig over hoe land-schapsecologische processen functioneren. Deze processen zijn beschreven in een basisstudie naar de samenhang van natuurgebieden (Schip-per et al., 2010) - zie ook de kaart op pagina 18-19.
De samenhang is bepaald met een methode die bekend staat als ‘de lagen benadering’. De in-vloed van verstedelijkte gebieden, wegen, kana-len, landbouw en visserij op de natuurgebieden, het water en de ondergrond is beschreven. De gebruikte informatie per gebied is heel verschil-lend, in ieder geval zijn landelijke kaarten ge-bruikt en waar mogelijk regionale studies. Twee vragen stonden centraal: In hoeverre verlopen landschapsvormende en hydrologische proces-sen natuurlijk? Op welke schaal zijn de relaties nog te onderscheiden? De schaal bepaalt welke relaties en elementen beschreven worden. Er is gekozen voor de schaalniveaus:
• land; waarbij vooral gekeken wordt naar relaties tussen fysisch-geografische regio’s • regio; de relaties tussen lage en hoge
gebie-den, zoals plateaus en beekdalen.
• natuurgebied; waarbij de relaties van het natuurgebied met zijn directe omgeving beschreven worden. Alleen in de Noordzee verlopen landschapsvormende en hydro-logische processen nog natuurlijk, in het kustgebied is dit plaatselijk het geval. Op de zandgronden is de relatie tussen infiltratiege-bieden en beekdalen op een aantal plaatsen nog aanwezig of te herstellen. De waterhuis-houding en bodem van de zeekleigebieden, het laagveen en het rivierengebied is ingrij-pend veranderd.
Criteria om samenhang EHS te bepalen
De analyse is uitgevoerd met behulp van een aantal criteria:
1. Robuustheid:
a. Mate van isolatie: Het gebied is onderdeel van een netwerk van vergelijkbare natuurge-bieden of het gebied is groot (meer dan 2000 ha).
b. Vorm: Het ideale gebied heeft een ronde vorm. Een gebied met een lang gerekte vorm staat meer onder druk van de omgeving. De lengte van de rand is zo klein mogelijk; dit is uitgedrukt in de verhouding tussen lengte en breedte (Lammers et al., 2005).
c. Het EHS-gebied is intern niet ernstig ver-snipperd.
2. Veerkracht: (Kramer & Geijzendorffer, 2009) a. In het gebied liggen gradiënten van hoog en droog naar laag en nat.
b. Hoog gelegen delen van het gebied hebben niet te lijden van overbemesting of verdro-ging, bijvoorbeeld door ontwatering in de omgeving of een grondwateronttrekking. De laaggelegen delen staan onder invloed van een krachtig grondwatersysteem, of functioneren onafhankelijk.
c. Het gebied staat onder invloed van land-schapsvormende processen.
d. De bodem is niet ernstig verstoord. 3. Biodiversiteit
a. Het gebied bevat levenskrachtige bronpopu-laties van te beschermen soorten.
b. Het gebied valt onder een speciale bescher-mingszone van de Habitat- of Vogelrichtlijn. Het laatste criterium is eigenlijk beleidsmatig, maar het is onzinnig dit gegeven te negeren, omdat er heel veel informatie verzameld is om te bepalen waar deze speciale beschermings-zones zouden moeten liggen. Van deze gebie-den is ook aangenomen dat het perspectief gunstig is.
Landschapsecologische waardering.
a. Van internationaal belang;
Hierin zijn de EHS gebieden opgenomen die voor tenminste een aanzienlijk deel samen-vallen met de beoogde N2000 gebieden. De begrenzing van de N2000 gebieden kan nogal grillig zijn; er is daarom gewerkt met logisch begrensde gebieden.
b. Van nationaal belang;
Het gaat om EHS gebieden met nationale waarden die niet onder N2000 vallen (bij-voorbeeld nimfkruidvegetaties, open riet- en biezenmoerassen, grote zeggenmoerassen, dotterbloemhooilanden, overstromingsgras-landen, laagveenelzenbroek en oude dennen-bossen) of om gebieden met N2000 waarden buiten het internationale netwerk. Het per-spectief moet gunstig zijn. In sommige delen van de EHS liggen grote natuurgebieden, in andere slechts kleine stukken. Daarom is in deze groep een onderverdeling gemaakt: i. Samenhang met andere gebieden aanwezig; ii. Versnipperd.
c. Van regionaal belang;
De overige EHS-gebieden. Dit gaat om gebie-den met waargebie-den die elders ook voorkomen, maar in een regio wel van belang zijn, zoals bossen in een verstedelijkte omgeving of in een landbouwgebied, om kleine gebieden of om gebieden die nog aan het begin van hun ontwikkeling staan. De invloed van het omringende gebied is groot en vaak negatief. Het perspectief voor duurzaam behoud of ontwikkeling van natuurwaarden van (inter)- nationaal belang is minder gunstig of alleen plaatselijk aanwezig.
Bron: Staatsbosbeheer. Piet Schipper & Janneke van Montfort, in: de Levende Natuur 2013 - jaar-gang 114 - nr 3.
Natuurgebied van internationaal belang Natuurgebied van nationaal belang
Natuurgebied van nationaal belang, maar versnipperd Natuurgebied van regionaal belang
Internationaal belangrijke verbinding Regionaal belangrijke verbinding
Internationaal belangrijke verbinding, rivier Terreinen SBB Steden © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaNatuurgebied van internationaal belang Natuurgebied van nationaal belang
Natuurgebied van nationaal belang, maar versnipperd Natuurgebied van regionaal belang
Internationaal belangrijke verbinding Regionaal belangrijke verbinding
Internationaal belangrijke verbinding, rivier Terreinen SBB Steden en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Typologie van het oppervlaktewater
Staatsbosbeheer bezit niet alleen land, maar ookeen substantieel deel water. De oppervlakte die hiermee gemoeid is bedraagt ongeveer 28.630 ha. De oppervlakte land komt daarmee op ongeveer 227.998 ha.
Brakke wateren Sloten
Langzaam stromende wateren Snel stromende wateren Middenloop of benedenloop Kustwater Vennen Sloten Waddenzee, Oosterschelde Brakke wateren Grote meren Kanalen
Kleine diepe plassen
Kleine ondiepe plassen (zand, kalk) Kleine ondiepe veenplassen
Matig grote diepe meren Water in rivierengebied Matig grote ondiepe meren Eems-Dollard, Westerschelde Langzaam stromende wateren Snel stromende wateren Middenloop of benedenloop Rivier Snelstromende rivier Overig Eigendom SBB land Eigendom SBB water t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Brakke wateren Sloten
Langzaam stromende wateren Snel stromende wateren Middenloop of benedenloop Kustwater Vennen Sloten Waddenzee, Oosterschelde Brakke wateren Grote meren Kanalen
Kleine diepe plassen
Kleine ondiepe plassen (zand, kalk) Kleine ondiepe veenplassen
Matig grote diepe meren Water in rivierengebied Matig grote ondiepe meren Eems-Dollard, Westerschelde Langzaam stromende wateren Snel stromende wateren Middenloop of benedenloop Rivier Snelstromende rivier Overig Eigendom SBB land Eigendom SBB water en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Nationale Landschappen en - Parken
Het Stelsel van Nationale Parken
Nederland heeft twintig nationale parken. Sa-men vertellen zij het verhaal van de Nederlandse natuur. Een nationaal park kent een karakteris-tiek landschap met bijzondere dieren en planten. Grondeigenaren, beheerders en andere betrok-kenen zorgen dat die natuur karakteristiek en bijzonder blijft. De mooiste stukken natuur blijven daardoor voor Nederland behouden. De nationale parken richten zich op:
• Bescherming en ontwikkeling van natuur en landschap;
• Natuurgerichte recreatie; • Educatie en voorlichting; • Onderzoek.
Ontstaan
De eerste twee nationale parken (De Hoge Veluwe en Veluwezoom) zijn in de jaren dertig ontstaan uit particulier initiatief. De andere achttien parken zijn sinds de jaren tachtig of-ficieel ingesteld door de toenmalige minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Het ministerie van EZ is in beginsel verantwoor-delijk voor het functioneren van het Nederland-se Nationale ParkenstelNederland-sel en het natuurbeleid. Gezamenlijk beslaan de parken zo’n 120.000 hectare, dat is bijna 3% van Nederland.
Nationale Landschappen
Naast twintig Nationale Parken kent Nederland ook twintig Nationale Landschappen. Deze landschappen bezitten elk een unieke com-binatie van cultuurhistorische en natuurlijke elementen. Samen vertellen ze de historie van het Nederlandse landschap. De Nationale Land-schappen worden gekenmerkt door de specifieke samenhang tussen de verschillende onderdelen van het landschap zoals natuur (flora en fauna), reliëf (bijv. beekdalen en terpen), grondgebruik (agrarisch, recreatief, natuur) en bebouwing (bijv. dorpsgezichten en forten). Door het benoemen van Nationale Landschappen wil de overheid het typische Nederlandse land-schap behouden. De landland-schappen dragen bij aan de verwantschap die Nederlanders voelen met ons land. Uitgangspunt is dat de Nationale Landschappen zich sociaal-economisch vol-doende kunnen ontwikkelen, terwijl bijzondere kwaliteiten van het gebied worden behouden of versterkt. Daarmee wordt het landschap aan-trekkelijk om er te wonen, te ondernemen en te recreëren. De Nationale Landschappen beslaan samen ongeveer 20% van de oppervlakte van Nederland. Er wonen naar schatting 2,5 miljoen mensen.
Aandeel Staatsbosbeheer
Een zeer aanzienlijk deel van de terreinen van Staatsbosbeheer ligt binnen de aangewezen ge-bieden van Nationale Landschappen en Natio-nale Parken, namelijk 159.105 ha, dat is 62% van het totale eigendom.
Nationale Parken Nationale Landschappen Terreinen SBB binnen NP of NL Overige terreinen SBB Het Groene Woud Zuid-Limburg Hoeksche Waard Zuid-Holland Groene Hart Stelling van Amsterdam
Arkemheen- Eem-land Laag Holland Nieuwe Hollandse Waterlinie Rivieren-gebied Gelderse Poort Winterswijk Graafschap Veluwe Noordoost-Twente IJsseldelta Drentsche Aa Zuidwest Fryslân Noardlike Fryske Wâlden Middag-Humsterland Zuidwest-Zeeland NP Lauwersmeer NP De Alde Feanen NP Drents-Friese Wold Nationaal beek- en esdorpen-landschap Drentsche Aa NP Weerribben-Wieden NP Sallandse Heuvelrug NP Veluwezoom NP De Hoge Veluwe NP Utrechtse Heuvelrug NP Duinen van Texel NP Zuid- Kennemer-land NP Oosterschelde NP De Biesbosch NP De Loonse en Drunense Duinen NP De Groote Peel NP De Maasduinen NP De Meinweg Grenspark De Zoom - Kalmthoutse Heide B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaNationale Parken Nationale Landschappen Terreinen SBB binnen NP of NL Overige terreinen SBB Het Groene Woud Zuid-Limburg Hoeksche Waard Zuid-Holland Groene Hart Stelling van Amsterdam
Arkemheen- Eem-land Laag Holland Nieuwe Hollandse Waterlinie Rivieren-gebied Gelderse Poort Winterswijk Graafschap Veluwe Noordoost-Twente IJsseldelta Drentsche Aa Zuidwest Fryslân Noardlike Fryske Wâlden Middag-Humsterland Zuidwest-Zeeland NP Lauwersmeer NP De Alde Feanen NP Drents-Friese Wold Nationaal beek- en esdorpen-landschap Drentsche Aa NP Weerribben-Wieden NP Sallandse Heuvelrug NP Veluwezoom NP De Hoge Veluwe NP Utrechtse Heuvelrug NP Duinen van Texel NP Zuid- Kennemer-land NP Oosterschelde NP De Biesbosch NP De Loonse en Drunense Duinen NP De Groote Peel NP De Maasduinen NP De Meinweg Grenspark De Zoom - Kalmthoutse Heide B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Biesbosch
Wieden Weerribben
Vergelijking Nationale Parken internationaal
(schaal 1:500.000)
Vergelijking Nationale Parken Wadddenzee
(schaal 1:1.500.000)
Het grootste deel van de NederlandseWadden-zee is beschermd natuurmonument en is door de UNESCO aangewezen als Biosfeerreservaat. Het eiland Schiermonnikoog en de Duinen van Texel zijn Nederlandse Nationale Parken. Ook het Duitse deel van de Waddenzee is natuurre-servaat, verdeeld in drie zones waarin verschil-lende beschermingsregimes gelden.
Op een in november 2005 gehouden interna-tionale Waddenconferentie is besloten om het Nederlandse en het Duitse deel aan te melden voor de lijst van Werelderfgoed. Het Deense deel zou later kunnen volgen. Op 26 juni 2009 werd de Nederlands-Duitse Waddenzee Unesco We-relderfgoed. Op 23 juni 2014 is ook het Deense deel op de Werelderfgoedlijst geplaatst.
Het instellen van nationale parken in het wad-dengebied ligt anders dan elders in Nederland. Zo staat in het Structuurschema Groene Ruimte het volgende te lezen: Het waddengebied met in (inter)nationaal opzicht buitengewoon hoge natuur- en landschapswaarden sluit qua aard en dimensie niet aan bij het in Nederland in ontwikkeling zijnde nationale parkenstelsel. Het gebied heeft bovendien reeds grotendeels een beschermde status via de PKB Waddenzee en de Natuurbeschermingswet. Het Nederlandse wad-dengebied vormt in feite één samenhangend ge-heel met het Duitse- en Deense waddengebied. Het grootste deel van het Duitse waddengebied is nationaal park.
Op Schiermonnikoog vergde de instelling vanaf de oprichting-status ruim vijf jaar. De bevolking vreesde dat haar vrijheid aan banden gelegd zou worden. Ze verwachtte dat grote delen van het eiland niet langer vrij toegankelijk zouden blijven. Bovendien zaten de inwoners niet te wachten op nieuwe beheerders van hun eiland. Dezelfde punten speelden op Texel. Rond 1985 waren er plannen om van de duinen een natio-naal park te maken. Toen bleef het bij plannen, mede als gevolg van de felle weerstand onder de plaatselijke bevolking. In april 1994 bracht de voorlopige commissie Nationale Parken op-nieuw een bezoek aan het waddeneiland. Twee maanden nadien besloten de commissieleden de duinen van Texel de hoogste prioriteit te geven. In 2002 is het nationaal park Duinen van Texel geopend.
Bron: Ecomare.nl
Het Beschermingsgebied in de Duitse Wad-denzee bestaat voor het grootste deel uit de nationale parken die zijn ingesteld door de drie verantwoordelijke deelstaten, te weten: Slees-wijk-Holstein, Nedersaksen en Hamburg. De instelling is in overeenstemming met de Natuur-beschermingswet van de Bondsrepubliek. Het Nationalpark Vadehavet is het derde en grootste Nationale park van Denemarken. Het werd als park vastgesteld in 2010.
0
25
50
100
Km
0
25
50
100
Km
±
Nationalpark ‘Niedersächsisches Wattenmeer’ NP Schiermonninkoog NP Lauwersmeer NP Duinen van TexelNationalpark ‘Hamburgisches Wattenmeer’
Nationalpark ‘Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer’
Nabijheid grote steden
Inwoneraantallen van de veertig grootste stedenStad/gemeente Inwoneraantal 1 Amsterdam 810.909 2 Rotterdam 618.467 3 Den Haag 508.592 4 Utrecht 328.577 5 Eindhoven 220.782 6 Tilburg 210.382 7 Groningen 198.108 8 Almere 196.156 9 Breda 179.999 10 Nijmegen 168.499 11 Enschede 158.542 12 Apeldoorn 157.535 13 Haarlem 155.205 14 Amersfoort 150.943
15 Zaanstad (hoofdplaats: Zaandam) 150.911
16 Arnhem 150.817
17 Haarlemmermeer (hoofdplaats: Hoofddorp) 144.166
18 's-Hertogenbosch 143.745 19 Zoetermeer 123.614 20 Zwolle 123.211 21 Maastricht 122.331 22 Leiden 121.199 23 Dordrecht 118.716 24 Ede 110.657 25 Emmen 108.003 26 Leeuwarden 107.412
27 Alphen aan den Rijn 106.809
28 Westland (hoofdplaats: Naaldwijk) 103.335
29 Venlo 100.381
30 Delft 99.973
31 Deventer 98.327
32 Alkmaar 94.906
33 Sittard-Geleen (hoofdplaats: Sittard) 93.806
34 Helmond 89.346
35 Heerlen 88.202
36 Hilversum 86.574
37 Oss 85.039
38 Amstelveen 85.135
39 Súdwest-Fryslân (hoofdplaats: Sneek) 84.258
40 Hengelo 80.975
Bundelingsgebied (Nota Ruimte)
Nabijheid terreinen SBB bij kernen >50.000 inw): 10 - 20 km 0 -10 km 30 grootste steden overig sbb terrein overige steden B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
10 - 20 km 0 -10 km 30 grootste steden overig sbb terrein overige steden B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Details 1:150.000
Almere Apeldoorn Amsterdam-zuidoost Amsterdam-noord Assen 0 2,5 5 7,5 10 km 0 2,5 5 7,5 10 km‘s-Hertogenbosch Zaandam Nijmegen Veenendaal Utrecht Zoetermeer
Cultuurhistorisch waardevolle gebieden
Typering en waardering van de cultuurhistorie in Staatsbosbeheer terreinen
Staatsbosbeheer heeft een taskforce ‘prioriteiten in beheer’ opgericht om de aanwezige waarden, potenties en ambities op het gebied van natuur, houtproductie, recreatie en cultuurhistorie vast te stellen. Voor dit laatste thema is in dit deel-project een overzicht gemaakt van de aanwezige cultuurhistorische waarden in alle Staatsbosbe-heer terreinen.
Uit de inleidende tekst:
“De doelstelling bij het vervaardigen van dit overzicht is: geef alle terreinen van
Staatsbosbe-heer een typering en een waardering op basis van de nog herkenbare sporen van de cultuurhistori-sche ontginning geschiedenis van het landschap.
Het is hierbij belangrijk te constateren dat het gaat om het cultuur historisch ontginningland-schap en níet om landontginningland-schap in het algemeen. Om deze typering én waardering te kunnen bepalen is in eerste instantie een landelijk, homogeen overzicht van de aanwezige waarden noodzakelijk. Een handmatige inventarisatie viel, vanwege het te grote tijdsbeslag, snel af. Er is vervolgens gezocht welke gegevens wél be-schikbaar waren. Bij onderzoeksbureau Alterra is in de jaren negentig een landdekkend bestand gemaakt waarbij bovengenoemde waarden zijn geïnventariseerd. Na een beoordeling van het kaartmateriaal bleek dit GIS bestand, ‘histland’, geschikt te zijn om de basis te kunnen vormen van de te vervaardigen kaart. In dit bestand is de herkenbaarheid van de ontginningsgeschiedenis beoordeeld aan de hand van de mate van veran-dering in het ontginning- en bewoningspatroon sinds het begin van de ontginning en bij oudere landschappen sinds de oudste topografische kaarten van rond 1850. Op basis van dit be-stand en een aantal andere, niet landsdekkende bestanden, kunnen de meeste Staatsbosbeheer terreinen worden voorzien van een typering en een eerste, voorlopige waardering.
Terreinkennis is in de loop van dit proces echter onontbeerlijk. Daarom zijn álle gebieden door inhoudelijk specialisten nagekeken en indien
de voordelen gebruikt van een snelle, (semi)-automatische analyse en wordt aan de andere kant gebruik gemaakt van de kennis van Staats-bosbeheer medewerkers over cultuur historische waarden in de terreinen. De kaart is per regio door de medewerkers landschap en GIS samen-gesteld volgens een vooraf afgesproken werk-wijze. De vier kaarten zijn vervolgens samen-gevoegd tot één landelijk bestand. Dit landelijk bestand heeft nog een aantal controle slagen doorlopen en wordt bovendien door een externe groep beoordeeld.
De kaart, een toelichting op de terreinen in de hoogste categorie en deze nota vormen het eindproduct van dit deelproject. Deze producten bieden een overzicht van de Staatsbosbeheer ter-reinen en welke belangrijke cultuur historische waarden hier aanwezig zijn”.
Bron: Taskforce prioriteiten in beheer, interne notitie Staatsbosbeheer.
Belvedere-gebieden
De Nota Belvedere is een beleidsnota over de relatie tussen cultuurhistorie en ruimtelijke in-richting. De nota is in de zomer van 1999 uitge-bracht. De doelstelling van de nota is de cultuur-historische waarde meer prioriteit te geven bij ruimtelijke plannen. Voor de uitvoering van het Belvedere-beleid was een overzicht nodig van de meest waardevolle gebieden en steden in Neder-land. Er is daarom een kaart van de zogenaamde Belvedere-gebieden gemaakt en een lijst van cultuurhistorisch belangrijke steden.
De kaart van de Belvedegebieden is het re-sultaat van het samenvoegen van drie sectorale basiskaarten. Men is begonnen met het vervaar-digen van een basiskaart archeologisch waarde-volle gebieden, gevolgd door een basiskaart van historisch-bouwkundige en stedenbouwkundige waarden. De derde kaart was een basiskaart historisch-geografische waarden. Het resultaat was dat 70 gebieden in Nederland de status Belvedere-gebieden kregen. ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★★★ ★ ★ ★ ★ ★★ ★ ★ ★ ★ ★ ★★★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ 0 20 km gebieden met sectorale cultuurhistorische waarden en/of sectoraal hoge waarden
gebieden met hoge gecombineerde cultuurhistorische waarden gebieden door UNESCO geplaatst op Lijst Werelderfgoed dan wel gebieden op ‘voorlopige lijst’ Werelderfgoed van Nederland
de Limes, grens van het Romeinse rijk in cultuurhistorisch opzicht belangrijkste steden
Cultuurhistorische Waardenkaart van Nederland
Bron: Belvedere 1999 ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★★★ ★ ★ ★ ★ ★★ ★ ★ ★ ★ ★ ★★★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ ★ 0 20 km
gebieden met sectorale cultuurhistorische waarden en/of sectoraal hoge waarden gebieden met hoge gecombineerde cultuurhistorische waarden gebieden door UNESCO geplaatst op Lijst Werelderfgoed dan wel gebieden op ‘voorlopige lijst’ Werelderfgoed van Nederland
de Limes, grens van het Romeinse rijk in cultuurhistorisch opzicht belangrijkste steden
Bron: Belvedere
1999
Cultuurhistorische Waardenkaart van Nederland. Bron: http://www.belvedere.nu/
Werelderfgoed op de kaart van Nederland.
Geen cultuurhistorische waarde
Terreinen Staatsbosbeheer (zie toelichting)
Lage cultuurhistorische waarde Belvedere gebieden (Nota Belvedere) Unesco Werelderfgoed (dd 2011)
Hoge cultuurhistorische waarde Zeer hoge cultuurhistorische waarde Onbekend steden © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaGeen cultuurhistorische waarde
Terreinen Staatsbosbeheer (zie toelichting)
Lage cultuurhistorische waarde Belvedere gebieden (Nota Belvedere) Unesco Werelderfgoed (dd 2011)
Hoge cultuurhistorische waarde Zeer hoge cultuurhistorische waarde Onbekend steden en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Rijksmonumenten
Gebouwde objecten
Een rijksmonument is een onroerend goed dat om haar cultuurhistorische waarde door de rijksoverheid is aangewezen om te worden beschermd en behouden te blijven. Nederland heeft ongeveer 62.000 rijksmonumenten. Twee-derde van de rijksmonumenten zijn woonhui-zen. Al deze rijksmonumenten staan in het monumentenregister.
Staatsbosbeheer heeft 544 Rijksmonumenten in eigendom. Daarvan zijn er 355 gebouwde objecten; een zeer brede collectie die varieert van militair erfgoed tot landgoederen en buiten-plaatsen, van molens tot boerderijen. In enkele gevallen gaat het om zeer kleine objecten zoals een bijzondere tuinvaas of een zonnewijzer.
Archeologische rijksmonumenten
De belangrijkste archeologische vindplaatsen zijn beschermd als rijksmonument. Dit zijn er zo’n 1500, zowel in de bodem als onder water. Bijvoorbeeld grafheuvels, scheepswrakken en resten van Romeinse nederzettingen. Staatsbos-beheer heeft hiervan 189 Rijksmonumenten in bezit.
Landschap
De bescherming van waardevolle landschap-pen is een taak van de overheid geworden met de ratificatie van het verdrag van Florence. Dit verdrag is met name ook van belang voor het regionale en lokale beleid.
In de nieuwe aanpak van de bescherming van rijksmonumenten kan nu ook de omgeving van de monumenten, het landschap, worden beschermd. Zo plaatste minister Plasterk de Nieuwe Hollandse Waterlinie in 2009 op de lijst van Rijksmonumenten. Verschillende delen van de waterlinie waren al monument, maar nu wordt de gehele linie beschermd.
Werelderfgoed UNESCO
Een aantal Rijksmonumenten valt ook onder de overkoepelende bescherming van de Werel-derfgoedlijst, opgesteld door het Werelderfgoed-comité, onderdeel van UNESCO, de organisatie voor onderwijs, wetenschap en cultuur van de Verenigde Naties.
Nederland telt op dit moment 9 monumenten en landschappen die op de Werelderfgoedlijst staan (exclusief Willemstad op Curaçao). Bij een aan-tal daarvan speelt Staatbosbeheer een belang-rijke rol bij de bescherming en beheer. Het gaat om het voormalige eiland Schokland, de molens bij Kinderdijk, de Stelling van Amsterdam en de Waddenzee.
Een aantal Nederlandse Werelderfgoedgebieden is indicatief weergegeven op de kaarten op blad-zijden 32 en 33.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie staat op de voorlopige lijst Werelderfgoed, als ook de de nederzettingen Veenhuizen, Frederiksoord en Wilhelminaoord van de Maatschappij van Weldadigheid. De komende 15 jaar worden ze genomineerd voor de Werelderfgoedlijst.
Rijksmonumenten binnen terreinen Staatsbosbeheer Rijksmonumenten binnen terreinen Staatsbosbeheer (archeologische monumenten) © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaRijksmonumenten binnen terreinen Staatsbosbeheer Rijksmonumenten binnen terreinen Staatsbosbeheer (archeologische monumenten) en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Verblijfsrecreatie, attractieparken en dergelijke
Bestedingen aan receatieve overnachtingen buiten de stad, 2008
Bestedingen (1 000 euro per jaar)
1 10 100 500 1,000 10,000 Natuurwaarde Laag -Hoog
De recreatieve waarde van natuur
Natuurgebieden worden in Nederland hoog ge-waardeerd. Deze waardering is niet makkelijk te vertalen in monetaire termen. Wat is immers de waarde van een middag naar het strand of een fietstochtje door de bossen? De relatie tussen natuurwaardering en economie is vaak complex. Toch lukt het in sommige gevallen wel om de waardering voor natuur in geld uit te drukken. Een aanzienlijk deel van de economische waarde van recreatieve verblijfsrecreatie wordt verdiend in of net naast gebieden met een hoge natuur-kwaliteit, de bestaande natuurgebieden. De meest directe en eenduidige link tussen natuurwaardering en economie is die van de verblijfsrecreatieve overnachtingen. Massaal verlaten Nederlanders hun eigen woning om te genieten van een aantrekkelijke omgeving dicht bij groen en water. In Nederland telt het CBS (aangevuld met gegevens van Waterrecreatie-advies) jaarlijks circa 90 miljoen toeristische overnachtingen in hotels, pensions, huisjes, campings en op jachten. Dit vertegenwoordigt een economische waarde van 2,4 miljard euro. Analyse van deze gegevens laat zien dat circa een derde van de totale overnachtingswaarde in Nederland gerelateerd is aan natuurgebieden. De overnachtingslocaties liggen dan in of in de directe nabijheid van natuurgebieden. Op jaarbasis gaat het om een totale waarde van bijna 700 miljoen euro.
Bron: Planbureau voor de Leefomgeving
Bungalowpark Bezoekerscentrum SBB ÿ attractiepark Conferentieoord Camping Terreinen SBB © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaBungalowpark Bezoekerscentrum SBB ÿ attractiepark Conferentieoord Camping Terreinen SBB en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Nationale fiets- en wandelroutes
Landelijke Fietsroutes
De Landelijke Fietsroutes vormen een nationaal netwerk van meer dan 6.500 km. De LF-routes zijn ontwikkeld door de Stichting Landelijk Fietsplatform.
Het gehele LF-netwerk van 4.500 kilometer is in twee richtingen bewegwijzerd met rechthoekige bordjes met groen opschrift. Op belangrijke plaatsen ook door middel van handwijzers. Bij een aantal routes zijn op belangrijke punten ook informatieborden geplaatst. Deze borden geven extra informatie over de bewuste route.
Lange Afstand Wandelpaden
Lange Afstands Wandelpaden (LAW’s) zijn meerdaagse, doorgaande wandelroutes die ge-markeerd zijn met wit-rode markering. Er zijn in Nederland ongeveer 35 LAW’s met in totaal een lengte van ruim 6.000 kilometer.
De LAW’s zijn uitgezet door het Wandelnet en het Nivon. Landelijke Fietsroutes Lange Afstandswandelroutes en streekpaden Terreinen SBB t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaLandelijke Fietsroutes Lange Afstandswandelroutes en streekpaden Terreinen SBB en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Recreatieve waterroutes
verbindingswater voor motorboten
verbindingswater voor zeil- en motorboten ontsluitingswater voor motorboten
ontsluitingswater voor zeil- en motorboten ontsluitingswater voor motorboten
met geringe doorvaartbeperking ontsluitingswater voor motorboten met grotere doorvaartbeperking vaarwegen buiten Nederland
B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Legendaverbindingswater voor motorboten
verbindingswater voor zeil- en motorboten ontsluitingswater voor motorboten
ontsluitingswater voor zeil- en motorboten ontsluitingswater voor motorboten
met geringe doorvaartbeperking ontsluitingswater voor motorboten met grotere doorvaartbeperking vaarwegen buiten Nederland
B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Rijks EHS (Nationaal Natuur Netwerk)
Achtergronden
Het Natuurnetwerk Nederland is het Nederlands netwerk van bestaande en nieuw aan te leggen natuurgebieden. In de wet heet dit de Ecologi-sche Hoofdstructuur (EHS). Het netwerk moet natuurgebieden beter verbinden met elkaar en met het omringende agrarisch gebied.
In het Natuurnetwerk Nederland liggen: • bestaande natuurgebieden, waaronder de
twintig Nationale Parken;
• gebieden waar nieuwe natuur aangelegd wordt;
• landbouwgebieden, beheerd volgens agra-risch natuurbeheer;
• ruim 6 miljoen hectare grote wateren: me-ren, rivieme-ren, de kustzone van de Noordzee en de Waddenzee;
• alle Natura 2000-gebieden.
Vanaf 2014 zijn de provincies verantwoordelijk voor het Natuurnetwerk Nederland. Nu is dat nog de Rijksoverheid.
Oppervlakten Nationaal Natuurnetwerk
EHS planologisch 830112 ha
SBB buiten EHS 34203 ha
SBB binnen EHS 222425 ha
NM binnen EHS 81797 ha
Prov. Lanschap binnen EHS 56537 ha
Overig natuurbeschermers in EHS 27958 ha Bureau Beheer Landbouwgronden 15560 ha
Gemeenten 77235 ha Overigen 23812 ha Provincies 28121 ha Recreatieschappen 7480 ha Rijk 72071 ha Waterleidingbedrijven 7839 ha Waterschappen 23831 ha Particulier 185447 ha
Terreinen Staatsbosbeheer binnen Rijks EHS (Natuurnetwerk Nederland) Overige Terreinen SBB © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaTerreinen Staatsbosbeheer binnen Rijks EHS (Natuurnetwerk Nederland) Overige Terreinen SBB en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Natura 2000-gebieden
Natura 2000 is de overkoepelende naam voor gebieden die worden beschermd vanuit de Vo-gel- en Habitatrichtlijn. Volgens deze Europese richtlijnen moeten lidstaten specifieke diersoor-ten en hun natuurlijke leefomgeving (habitat) beschermen om de biodiversiteit te behouden. Voor Nederland gaat het om ruim 160 gebie-den. Alle Natura 2000-gebieden liggen binnen de Ecologische Hoofdstructuur. Een deel van de Natura 2000-gebieden is inmiddels definitief aangewezen. Dat gebeurt in de vorm van een aanwijzingsbesluit. In het aanwijzingsbesluit staat welke doelen Nederland nastreeft voor een bepaald gebied, bijvoorbeeld welke planten en dieren bescherming verdienen. Vervolgens komt er in nauw overleg met betrokken partijen een beheerplan, waarin onder andere staat beschre-ven welke maatregelen nodig zijn om de doelen te behalen.Terreinen Staatsbosbeheer binnen Natura 2000 Overige Terreinen SBB © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaTerreinen Staatsbosbeheer binnen Natura 2000 Overige Terreinen SBB en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Leeftijdsopbouw bossen
Bos SBB van voor 1900 Bos SBB na 1900 Overige Terreinen SBB Overig Bos Bron: Bosstatistiek © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaBos SBB van voor 1900 Bos SBB na 1900 Overige Terreinen SBB Overig Bos Bron: Bosstatistiek en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Productiebossen
Toen Staatsbosbeheer in 1899 werd opgericht was Nederland ernstig ontbost en was er grote vraag naar hout. In de eerste dertig jaar van zijn bestaan bracht Staatsbosbeheer het aantal hec-tare bos in Nederland weer op peil en legde veel productiebossen aan. Ook vanwege het vastlegg-gen van zandverstuivinvastlegg-gen.
Eind jaren zestig kon Nederland niet meer concurreren met houtproducenten in grotere landen. Ook leidden veranderingen in het den-ken over natuur en milieu tot groeiende kritiek op productiebossen. Sindsdien richten we ons op de ontwikkeling van natuurlijk, gemengd bos. De in de jaren dertig aangeplante productiebos-sen, zoals de Veluwe, Drents-Friese Wold en de bossen op de Waddeneilanden, veranderden vanaf dat moment in de populaire recreatiege-bieden van nu.
(www.staatsbosbeheer.nl) Productiebos SBB Overig bos SBB Overige terreinen Bron: bosstatistiek © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaProductiebos SBB Overig bos SBB Overige terreinen Bron: bosstatistiek en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
NSW Landgoederen
De overheid heeft de Natuurschoonwet 1928 (NSW) in het leven geroepen om de instand-houding van landgoederen in de bestaande toestand te bevorderen. De NSW is een belas-tingwet en biedt eigenaren, vruchtgebruikers en erfpachters van een landgoed onder bepaalde voorwaarden belastingvoordelen. De NSW is geen subsidieregeling; er worden in het kader van de NSW geen bijdragen in beheer en onder-houd verstrekt.Belangrijkste voorwaarden
Het landgoed is minstens 5 ha, aaneengesloten, of een (deel van een) historische buitenplaats die minimaal 1 ha groot is. Onder bepaalde voor-waarden kan een onroerende zaak van minder dan 5 ha ook als een NSW- landgoed worden aangemerkt.
Het landgoed bestaat voor minstens 30% uit houtopstanden (bos) of natuurterreinen. Een combinatie van beide is ook mogelijk.
Opengestelde landgoederen
Het ministerie van EZ heeft een lijst gepubli-ceerd met meer dan 1500 landgoederen die opengesteld zijn voor publiek. Op deze lijst staan naam, plaats en provincie van deze landgoede-ren. De lijst is bedoeld om meer kenbaarheid te geven aan deze landgoederen en om recreanten te attenderen op de mogelijkheid om deze bij-zondere landgoederen te bezoeken.
NSW Landgoederen
Terrein Staatsbosbeheer binnen NSW-gebieden Overige Terreinen SBB © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaNSW Landgoederen
Terrein Staatsbosbeheer binnen NSW-gebieden Overige Terreinen SBB en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Grondwaterbeschermingsgebieden
Drie zones
De grondwaterbeschermingsgebieden zijn in het Provinciaal beleid doorgaans verdeeld in drie zones. Rondom de putten waaruit het grondwa-ter wordt gewonnen, ligt wagrondwa-terwingebied (ook wel de 60-dagen zone genoemd). Dit gebied is te herkennen aan de blauwe borden met de tekst ‘waterwingebied’.
Rondom het waterwingebied liggen respectieve-lijk het grondwaterbeschermingsgebied I (25-jaar zone) en grondwaterbeschermingsgebied II ( 100- / 200-jaar zone). Op bijgaande kaart zijn de grondwaterbeschermingsgebieden I weerge-geven.
Grondwaterbeschermingsgebieden Terreinen Staatsbosbeheer binnen grondwaterbeschermingsgebieden Overige terreinen SBB t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaGrondwaterbeschermingsgebieden Terreinen Staatsbosbeheer binnen grondwaterbeschermingsgebieden Overige terreinen SBB en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Waterveiligheid
Overige terreinen SBB
Terreinen SBB binnen domein waterveiligheid Duinen; kustfundament
Rivierbed grote rivieren
© 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaOverige terreinen SBB
Terreinen SBB binnen domein waterveiligheid Duinen; kustfundament
Rivierbed grote rivieren
en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
terreinbeherende organisaties
Op deze kaart staan alle Staatseigendommen diegebruikt worden voor de uitoefening van rijks-overheidstaken. Van kantoorgebouwen, staats-bossen, natuurgebieden, opvangcentra, rails, rijkswegen, defensieterreinen tot gevangenissen. Het vastgoed van de rijksoverheid is vastgelegd op de kaart van Nederland, onderverdeeld in de volgende grote vastgoeddiensten: Centraal Or-gaan opvang asielzoekers, Dienst Vastgoed De-fensie, Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf, Dienst Landelijk Gebied, ProRail, Staatsbosbe-heer, Rijksgebouwendienst, Rijkswaterstaat. Deze diensten (overigens niet allemaal weerge-geven op de kaart) hebben hun krachten gebun-deld in de Raad voor Vastgoed Rijksoverheid (RVR).
Deze kaart is aangevuld met de eigendommen van de Provinciën, de ‘Landschappen’ en Na-tuurmonumenten. Bron: https://www.vastgoedvanhetrijk.nl/ Provincie ‘de Landschappen’ Natuurmonumenten BZK / Rijksgebouwendienst
Defensie / Dienst Vastgoed Defensie EZ / Dienst Landelijk Gebied
Financiën / Rijksvastgoed- en ontwikkelbedrijf I&M / Rijkswaterstaat Staatsbosbeheer meerdere eigenaren steden © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
LegendaProvincie
‘de Landschappen’ Natuurmonumenten
BZK / Rijksgebouwendienst
Defensie / Dienst Vastgoed Defensie EZ / Dienst Landelijk Gebied
Financiën / Rijksvastgoed- en ontwikkelbedrijf I&M / Rijkswaterstaat Staatsbosbeheer meerdere eigenaren steden en : ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 4 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d .
±
Detail 1:125.000 Gelderland
Terrein Staatsbosbeheer
Overige Terreinbeherende Organisaties (Natuurmonumenten, Landschappen, etc)
B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 2 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d . 0 2,5 5 10 Km
±
LegendaTerrein Staatsbosbeheer
Overige Terreinbeherende Organisaties (Natuurmonumenten, Landschappen, etc)
B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 2 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d . 0 2,5 5 10 Km
±
Detail 1:125.000 Noord-Brabant
Terrein Staatsbosbeheer
Overige Terreinbeherende Organisaties (Natuurmonumenten, Landschappen, etc)
B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 2 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d . 0 2,5 5 10 Km
±
LegendaTerrein Staatsbosbeheer
Overige Terreinbeherende Organisaties (Natuurmonumenten, Landschappen, etc)
B ro nn en : C o p yr ig h t © 2 0 1 1 . D ie n st v o o r h et K ad as te r en d e o p en ba re r eg is te rs , A pe ld o o rn ig h t D ie n st L an d el ij k G eb ie d 2 0 1 2 . A an d ez e ka ar t ku n n en g ee n r ec ht en w o rd en o n tl ee n d . 0 2,5 5 10 Km
±
organisatie met kennis van het landelijk gebied zorgen wij dat beleid wordt uitgevoerd. Wonen, werken en recreëren in een mooi en duurzaam ingericht Nederland. Met waarde volle natuur, ruimte voor water en gezonde landbouw. Daar zetten wij ons voor in, samen met bewoners, overheden en belanghebbenden. Van ontwerp tot realisatie.
Dienst Landelijk Gebied werkt vandaag aan het landschap van morgen
Deze atlas is een uitgave van: College van Rijksadviseurs Rijksadviseur Landschap en Water www.collegevanrijksadviseurs.nl
