UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)
UvA-DARE (Digital Academic Repository)
Globaliseringsfabel', bijdrage op de website van ESB, www.economie.nl
Went, R.C.P.M. Publication date 2002 Published in www.economie.nl Link to publication
Citation for published version (APA):
Went, R. C. P. M. (2002). Globaliseringsfabel', bijdrage op de website van ESB, www.economie.nl. www.economie.nl, www.econom(www.economie.nl).
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.
Globaliseringfabel
R. Went
Faculteit der Economische wetenschappen en Econometrie, Universiteit van Amsterdam.
In ESB van 26 oktober 2001 stelde Jacob Kol dat “de rumoerige protesten tegen globalisering uit de lucht gegrepen” zijn, omdat de effecten van de toenemende internationalisering van handel, investeringen en financiële stromen positief zijn. Daarbij verwees hij naar “de bekende wederzijdse positieve effecten van handel en investeringen”, het “deugdelijk economisch beleid” waartoe landen door globalisering worden gedwongen, en de positieve uitwerking van globalisering op “stabiliteit en vrede”. Actiegroepen hebben daar volgens Kol ten onrechte geen oog voor, en een “onderliggende stroom van de protesten” is het “verlangen naar autarkie”. Waar dat toe kan leiden hebben we in de jaren dertig gezien, dus beval hij de overheid aan voorlichting te gaan geven over de positieve rol van globalisering.
Natuurlijk wordt ESB elke week gespeld door de ministerraad, en het artikel van Kol kwam zodoende aan de orde tijdens een kabinetsberaad. Ministers reageerden geschrokken, want ook de dagelijkse kiezersonderzoeken wijzen uit dat veel landgenoten negatief oordelen over globalisering. Een voorlichtingscampagne leek dan ook een prima idee en dus werd een task force ingesteld om daar invulling aan te geven. Dit team begon met het makkelijkste klusje: een lijst met positieve effecten van globalisering.
Economische groei
Maar dat viel tegen, want Kol noemt wel theoretische voordelen van vrijhandel en vrij kapitaalverkeer1, maar geen feitelijke effecten. “Laten we de economische groei dan maar eens bekijken”, opperde de voorzitter van de taakgroep: “die zal door de globaliseringsgolf sinds 1980 toch wel flink zijn toegenomen?” Maar nee, het tegendeel blijkt het geval. De wereldeconomie groeide in de jaren 1990 minder dan in de jaren 1980 en in de jaren 1980 minder dan in de jaren 19702, en de jaarlijkse groei van het nationaal inkomen per capita was
1
Voor een kritiek zie bijvoorbeeld R. Went, Essays on Globalization: A Journey to a Possibly New Stage of Capitalism, Proefschrift, Amsterdam (handelseditie te verschijnen), 2001. Zie ook R. Went, Globalisering als nieuw stadium van het kapitalisme, Krisis, (1) 2002 (te verschijnen).
2
over de hele linie aanzienlijk hoger tussen 1960 en 1980 dan tussen 1980 en 2000.3 Gedurende deze laatste twintig jaar volgden de meeste ontwikkelingslanden goedschiks of kwaadschiks de recepten van de ‘Washington Consensus’ (o.a. openheid voor handel en kapitaal, en privatiseringen) maar in tegenstelling tot wat hen was voorgehouden resulteerde dat niet in meer groei. Integendeel. William Easterly van de Wereldbank berekent dat de jaarlijkse mediane groei per hoofd in de ontwikkelingslanden daalde van 2,5 procent in 1960-79 tot nul procent in 1980-98.4
Dat ligt niet aan slecht intern beleid, anticipeert hij op een veelgehoorde tegenwerping, want dat “werd beter of bleef hetzelfde gedurende de periode 1960-98.” Maar wat dan te denken van de verwijzing van Kol naar een WTO-rapport uit 1998 waaruit zou blijken dat tussen 1963 en 1992 de groei van economieën hoger is naarmate deze meer open zijn? De Wereldbank5 en haar economen Dollar en Kraay6 claimen hetzelfde, maar de zelfverklaarde neoklassieke econoom Dani Rodrik heeft laten zien dat die relatie helemaal niet te leggen is: veel landen groeiden meer toen zij een importsubstitutie strategie volgden, sommige landen met een zeer open economie groeien niet of nauwelijks, en er zijn ook landen (zoals het grote China) die sterk gegroeid zijn terwijl ze relatief gesloten waren.7 Bovendien: hoe ligt de causaliteit? Een land dat meer groeit zal in de regel ook meer gaan handelen.
Sociale verschillen
“Met die groei redden we het dus niet”, concludeerde de voorzitter van de werkgroep tactisch: “Dan concentreren we ons op de sociale verschillen. Die zijn volgens de ‘anti-globalisten’ toegenomen, maar dat kan natuurlijk niet kloppen.” Doch helaas, wat blijkt? In 1960 was het gemiddelde inkomen van de rijkste twintig procent van de wereldbevolking dertig maal zo hoog als dat van de armste twintig procent, maar in 1995 was dit opgelopen tot een verhouding van 82 staat tot één.8 De secretaris-generaal van de UNCTAD rekende voor dat
3
M. Weisbrot, D. Baker, E. Kraev en J. Chen, The Scoreboard on Globalization 1980-2000: Twenty Years of Diminished Progress, Center for Economic and Policy Research, Washington, 2001.
4
W. Easterly, The Lost Decades: Developing Countries’ Stagnation in Spite of Policy Reform 1980-1998, Journal of Economi c Growth, 6 (juni 2001), blz. 135-157.
5
World Bank, Globalization, Growth, and Poverty: Building an Inclusive World Economy, Oxford University Press, New York, 2002.
6 D. Dollar en A. Kraay, Growth is Good for the Poor, Development Research Group of The World Bank,
Washington, 2000.
7
Zie D. Rodrik, The New Global Economy and Developing Countries: Making Openness Work, ODC Policy Essay 24, John Hopkins University Press, Washington, 1999. Uit het jongste rapport van de Wereldbank (noot 5) concludeert Rodrik (Globalization, Growth and Poverty: Is the World Bank Beginning to Get It? Commentaar, 6 december 2001) overigens dat deze organisatie op dit punt zelf ook niet meer zo zeker van haar zaak is.
8
United Nations Development Programme (UNDP), Human Development Report 1998, Oxford University Press, New York, 1998.
het gemiddelde inkomen in Afrika gedurende de laatste drie decennia gedaald is tot zeven procent van dat van de industriële landen, en dat het gemiddelde inkomen in Latijns-Amerika van ruim éénderde van het noordelijke niveau eind jaren zeventig is gedaald tot een kwart.9 Omdat de polarisatie tussen landen bovendien vergezeld is gegaan van toenemende ongelijkheid binnen landen10, en omdat uit berekeningen van Oxfam11 blijkt dat de belofte van de rijke landen om het aantal armsten in de wereld vóór 2015 te halveren in het huidige tempo bij lange niet gehaald gaat worden, moet de taakgroep concluderen dat aan de inkomens- en vermogensverschillen ook geen eer te behalen is in een voorlichtingskampanje ten promotie van globalisering.
Puzzel
De voorzitter van de task force hief zijn handen wanhopig ten hemel: “Hoe kan dat nou? Volgens de theorie heeft globalisering allemaal positieve effecten, maar waarom blijkt dat niet uit de feiten?” En toen nam het jongste lid van het team, dat tot dan toe erg stil was, het woord: “Ik denk dat ik het antwoord wel weet. Dani Rodrik – jullie weten wel, die van Harvard – heeft de economische hoofdstroom gekritiseerd vanwege wat hij noemt haar bijziendheid, onwetendheid en arrogantie. Hij schreef: “‘International economists in particular have been too Panglossian about the consequences of globalization. (…) (E)conomists could play a much more constructive role if they were to recognize that the tensions between social stability and globalization are real. (…) (E)conomists must demonstrate more modesty, less condescension, and a willingness to broaden their focus.”12 Veel van de kritiek van die ‘anders-globalisten’ is helemaal zo gek nog niet. Want weten jullie wat ook interessant is? De meeste van hen zijn helemaal geen autarkisten en ook niet tegen globalisering, maar, zoals de
9
United Nations Conference on Development and Trade, Trade and Development Report 1997, Unctad, New York, 1997. Zie ook R. Wade, Global Inequality: Winners and Losers, The Economist 28 april 2001, blz. 79-82.
10
Zie bijvoorbeeld C. Weller, R. Scott en A. Hersh, The Unremarkable Record of Liberalized Trade, Economic Policy Institute, Washington, 2001. Volgens het Stolper-Samuelson theorema neemt de reële beloning toe voor de meest overvloedig aanwezige factor in een land dat handelsbeperkingen opheft, maar zoals Rodrik (1999 op cit) constateert laat de toename van sociale ongelijkheid in veel van de Latijns-Amerikaanse landen die de afgelopen twee decennia meer open zijn geworden zien, dat aan deze theorie niet te veel voorspellende waarde kan worden toegekend. Dit wordt voor Mexico geïllustreerd in J. Tanski, en D. French, Capital Concentration and Market Power in Mexico’s Manufacturing Industry: Has Trade Liberalization Made a Difference?, Journal of Economic Issues, september 2001, blz. 675-711.
11
Oxfam, Growth with equity is good for the poor, Oxfam Policy Papers 6/00, 2000.
12
Financial Times13 ook al tot haar eigen verrassing moest vaststellen, voor een andere – sociale, democratische, duurzame – globalisering.”14
Dat vond de voorzitter een mooi moment om de werkzaamheden van zijn task force te beëindigen: “Ik deel de minister mee dat die voorlichtingscampanje geen doorgang kan vinden en dat we eerst maar eens goed moeten gaan onderzoeken hoe het hedendaagse mondiale kapitalisme in de praktijk werkt. Zo begreep ik dat een grote groep ontwikkelingslanden in de aanloop naar de recente handelstop van de WTO in Quatar voorstelde geen nieuwe handelsronde te beginnen maar eerst te gaan kijken wat terecht is gekomen van eerdere rondes, en of ontwikkelingslanden daar wel wat mee opgeschoten zijn. Wat jammer eigenlijk dat dit voorstel, dat door de rijke landen van tafel is geveegd omdat het niet in het belang zou zijn van de arme landen15, niet door Nederland en de rest van de Europese Unie is gesteund.”
Robert Went
13 Globalisation’s children strike back, Financial Times, 11 september 2001, blz. 6. In dit portret van de
beweging schrijft James Harding: “Nor is it strictly speaking ‘anti-globalisation.’ The vast majority of activists are pro-globalisation, indeed products of it.”
14
Zie bijvoorbeeld C. Aguiton, Le monde nous appartient, Plion, Parijs, 2001; N. Klein, Reclaiming the commons, New Left Review, 9 (2001), blz. 81-89.
15
In de aanloop naar deze handelstop circuleerde de claim dat eliminatie van alle handsbarrières in de wereld in 2005 maar liefst 1,9 biljoen dollar (of 5%) zou toevoegen aan het mondiale bruto economisch product. Peter Dorman (The Free Market Magic Act, Economic Policy Institute, Washington, 2001) laat zien dat het paper waarin dit bedrag wordt berekend is gebaseerd op onbetrouwbare aannames.
