vanhoudenhove

(1)

CHRONISCHE

VERMOEIDHEIDS-SYNDROOM

SYNDROOM

(CVS)

HYPE, WETENSCHAP, HYPE, WETENSCHAP, en UITDAGING en UITDAGING B. Van Houdenhove B. Van Houdenhove K.U.Leuven K.U.Leuven

(2)

DIAGNOSE

(3)

CVS:

abnormale abnormale vermoeidheidvermoeidheid, > 6 maanden,, > 6 maanden,

niet organisch of psychiatrisch verklaard niet organisch of psychiatrisch verklaard

minstens 4 minstens 4 bijkomendebijkomende klachten: klachten:

–

– verspreide spier- of gewrichtspijnenverspreide spier- of gewrichtspijnen –

– hoofdpijnhoofdpijn –

– keelpijn / klierzwellingenkeelpijn / klierzwellingen –

– concentratie en geheugenstoornissenconcentratie en geheugenstoornissen –

– niet-uitrustende slaapniet-uitrustende slaap –

– vertraagd herstel na inspanningvertraagd herstel na inspanning

(4)

FM:

verspreide verspreide spier- of gewrichtspijnspier- of gewrichtspijn

verhoogde verhoogde pijngevoeligheidpijngevoeligheid bij druk bij druk

niet organischniet organisch verklaard verklaard

vaak gepaard met vaak gepaard met vermoeidheidvermoeidheid en en

andere functionele klachten

(minstens 11 positieve

‘

(5)

CVS en CVS en fibromyalgiefibromyalgie ((FMFM) ) zijnzijn

beschrijvende diagnostische etiketten beschrijvende diagnostische etiketten

voor klachten

die beantwoorden aan bepaalde

‘operationele’

‘operationele’ criteria_criteria

deze criteria kunnen deze criteria kunnen wijzigenwijzigen

naargelang van het verdere

wetenschappelijke onderzoek

(6)

PREVALENTIE

(7)

CVS

geschat tussen

1 à 5 / 1000

FM geschat rond

2 / 100

Nederlands

onderzoek: 30.000

CVS-patiënten

België

: 15.000 à 20.000

CVS-

CVS-patiënten

patiënten

?

_?

(8)

vooral

jong-volwassenen

(25-40 jaar)

ook bij

adolescenten

zeldzaam bij

kinderen

onder de puberteit

geen

beroeps / sociale klasse

verschillen

(9)

80%

van de CVS en FM

patiënten zijn

vrouwen

(dit

geldt ook voor andere

functionele somatische

syndromen)

redenen ??? vermoedelijk

hormonaal

(10)

(aangenomen dat CVS en FM(aangenomen dat CVS en FM stressgebonden

stressgebonden aandoeningen zijn)… aandoeningen zijn)…

vrouwelijke

geslachtshormonen

hebben groter impact op de

stress-fysiologie

fysiologie

loopt de moderne westerse vrouw -

loopt de moderne westerse vrouw

-via haar

via haar

multiple rollen

_{multiple rollen}

- meer

_{- meer}

risico op overbelasting ?

(11)

‘onverklaarde’ lichamelijke klachten‘onverklaarde’ lichamelijke klachten

zijn

zijn van alle tijdenvan alle tijden

het CVS-symptomencomplex werdhet CVS-symptomencomplex werd

100 jaar geleden beschreven als

‘neurasthenie’

‘neurasthenie’ (G. (G. BeardBeard))

de de mediamedia stimuleren de verspreiding stimuleren de verspreiding

van ‘modieuze’ ziekte-etiketten

(12)

CVS / FM lijken overwegend

voor te komen in de

westerse,

_westerse,

geïndustrialiseerde wereld

(hoewel geen wereldwijd(hoewel geen wereldwijd

epidemiologisch onderzoek...) epidemiologisch onderzoek...)

redenen: ‘westerse

stress’

?

of...

‘westerse

(13)

ETIOLOGIE

en

PATHOGENESE

(14)

HET STRESS CONCEPT

‘

stress’ verwijst naar een actuele ofstress’ verwijst naar een actuele of

potentiële

potentiële bedreigingbedreiging

van ons lichamelijk of psychisch

evenwicht evenwicht ...

...en naar de _{en naar de}psychologische en_{psychologische en} fysiologische processen

fysiologische processen die worden_{die worden}

geactiveerd om het evenwicht te

behouden

(15)

‘stress’ is een

brug

-concept:

...het verklaart hoe diverse vormen

van

fysieke

_fysieke

en

_en

psychische

_psychische

druk of

_{druk of}

belasting ons evenwicht kunnen

verstoren…

… wat aanleiding kan geven tot

zowel

psychische

_psychische

als

_als

lichamelijke

_lichamelijke

klachten

(16)

Stress-Stress-

psychologie

_psychologie

de meest stresserende gebeurtenissende meest stresserende gebeurtenissen

of situaties (‘stressoren’)

zijn diegene ...

…

… waarbij men zich waarbij men zich hulpeloos hulpeloos enen

hopelooshopeloos voelt voelt (geen vat op de situatie,(geen vat op de situatie, uitzichtloos…)

uitzichtloos…)

…

… waarbij men waarbij men geen steungeen steun van anderen van anderen

(17)

Stress-Stress-

fysiologie

_fysiologie

(1)

‘

alarm’ fase :

amygdala

amygdala (‘alarmbel’) (‘alarmbel’)

sympathisch zenuwstelsel sympathisch zenuwstelsel

adrenaline

adrenaline bereidt lichaam voor bereidt lichaam voor op ‘vechten of vluchten’

(18)

(vervolg) (vervolg)

(2) ‘

coping’

_coping’

fase

_fase

hypothalamus- hypofyse-bijnierschors (HPA-as) bijnierschors (HPA-as) cortisol

cortisol voorziet het lichaamvoorziet het lichaam

van brandstof om ‘vol te houden’ van brandstof om ‘vol te houden’

(19)

adrenaline en adrenaline en cortisol cortisol vrijwarenvrijwaren

ons evenwicht via

regelende effecten

regelende effecten op op

(onder meer)(onder meer)

-immuunsysteemimmuunsysteem -herstelprocessen -herstelprocessen -pijnmechanismen -pijnmechanismen -slaap-waak-ritme -slaap-waak-ritme -gemoedstoestand… -gemoedstoestand…

(20)

Stress-Stress-

pathologie

_pathologie

waneer de stress waneer de stress te intenste intens is is

en/of

en/of te langte lang duurt (= duurt (=chronisch chronisch wordt)wordt) raakt het stress-systeem uit balans

raakt het stress-systeem uit balans

en...

kunnen er psychische en lichamelijke

stoornissen

stoornissen ontstaan (=ontstaan (=stressgebondenstressgebonden aandoeningen

(21)

CVS / FM:

ETIOLOGIE - PATHOGENESE

etiologie

betreft de vraag

‘

waarom

_waarom

krijgt men CVS / FM’ ?

_{krijgt men CVS / FM’ ?}

pathogenese

betreft de vraag

‘

(22)

ETIOLOGIE

kwetsbaarheid onderhoudende kwetsbaarheid onderhoudende factoren factoren uitlokkende factoren uitlokkende factoren

(23)

Uitlokkende factoren

virale infectiesvirale infecties

fysieke traumatafysieke traumata

operatieve ingrepenoperatieve ingrepen

slaapstoornissenslaapstoornissen

zwangerschapzwangerschap

negatieve levensgebeurtenissennegatieve levensgebeurtenissen

en psychische traumata en psychische traumata

(24)

Kwetsbaarheid

genetisch (?)

overactieve levensstijl

(‘roofbouw plegen’, overdreven perfectionisme,(‘roofbouw plegen’, overdreven perfectionisme, altijd (moeten) zorgen voor anderen,

altijd (moeten) zorgen voor anderen,

geen ‘nee’ kunnen zeggen’…)

‘slechte start’ in het leven...

(ervaringen van verwaarlozing, geweld

en misbruik)

(25)

Onderhoudende factoren

fysieke fysieke deconditioneringdeconditionering

bijkomende depressie / angstbijkomende depressie / angst

slaapstoornissenslaapstoornissen

foutieve opvattingen over CVSfoutieve opvattingen over CVS

periodischeperiodische overactiviteitoveractiviteit

(26)

WAT ZEGT ETIOLOGISCH

ONDERZOEK ?

bij CVS / FM patiënten werd

evidentie gevonden voor

frequent voorafgaande

fysieke

_fysieke

en

_en

psychische stressoren

…

_…

zowel in de

onmiddellijke

,

als in de

(27)

(

(vervolgvervolg))

bij CVS / FM patiënten werd

evidentie gevonden voor

onderhoudende / versterkende

rol

_rol

van...

diverse

fysieke, cognitieve

, en

sociale

(28)

PATHOGENESE

berust vermoedelijk op

ontregelingen

in:

_in:

stresshormonaal systeemstresshormonaal systeem

immuunsysteemimmuunsysteem herstelmechanismenherstelmechanismen pijnverwerkingssysteempijnverwerkingssysteem slaap-waak-ritme...slaap-waak-ritme...

(29)

WAT ZEGT

PATHOGENETHISCH

ONDERZOEK ?

bij CVS / FM patiënten werd evidentiebij CVS / FM patiënten werd evidentie

gevonden voor:

-

hypo-reactiviteit

_{hypo-reactiviteit}

van de HPA-as

_{van de HPA-as}

((met relatief lage met relatief lage cortisol cortisol spiegelsspiegels))

-lichte

immuunactivatie

_{immuunactivatie}

en

_en

abnormale

(30)

Etio

-

_-

pathogenetische

_{pathogenetische}

hypothese (1)

uitlokkende factoren

ontregeling

stresshormonen

ontregeling immuunsysteem, etc

(31)

Etio

-

_-

pathogenetische

_{pathogenetische}

hypothese (2)

uitlokkende factoren

ontregeling

immuunsyteem

ontregeling stresshormonen, etc

(32)

het ‘het ‘verhaalverhaal’ van de CVS / FM patiënt’ van de CVS / FM patiënt

suggereert …

dat de klachten ontstaan door

diverse vormen van diverse vormen van

fysieke en/of psychische

fysieke en/of psychische))

overbelastingoverbelasting……

bij personen die bij personen die ((mogelijkmogelijk doordoor

vroegere

vroegere belastende ervaringen belastende ervaringen))

reeds

(33)

dit ligt in de lijn van recentdit ligt in de lijn van recent

neurobiologisch onderzoek

(

(bij dieren en mensenbij dieren en mensen))

waaruit blijkt dat...waaruit blijkt dat... …

…vroegtijdige stress en traumavroegtijdige stress en trauma blijvende sporen nalaten in de

blijvende sporen nalaten in de

ontwikkeling

ontwikkeling van het_{van het}

stress-systeem…

waardoor het kwetsbaarder wordt

voor

(34)

het lijkt alsof het

_{het lijkt alsof het}

stress-

stress-systeem

systeem

bij CVS-patiënten

_{bij CVS-patiënten}

- met name de

HPA-as

_HPA-as

-

-zijn ‘veerkracht’

zijn ‘veerkracht’

heeft verloren...

(35)

BEHANDELING

(36)

THERAPEUTISCHE

PRINCIPES

Een rechtstreekse korte-termijn behandelingEen rechtstreekse korte-termijn behandeling

(b.v. via medicatie) is actueel

(b.v. via medicatie) is actueel nietniet beschikbaar,

beschikbaar, maar...maar... de

de evolutieevolutie van CVS / FM wordt van CVS / FM wordt onrechtstreeks en op langere termijn onrechtstreeks en op langere termijn

sterk bepaald door

sterk bepaald door de wijze waaropde wijze waarop de patiënt

de patiënt met klachten en beperkingenmet klachten en beperkingen omgaat

(37)

wat betekent ‘er goed mee

omgaan’ ?

aanvaarding aanvaarding van, envan, en aanpassing aanpassing aan aan

‘kwetsbare grenzen’ ‘kwetsbare grenzen’

zorgvuldig zorgvuldig doserendoseren van activiteit van activiteit

zeer progressieve fysieke zeer progressieve fysieke conditie-opbouwconditie-opbouw

op langere termijn: realistische op langere termijn: realistische bijsturingbijsturing

van levensstijl en levensdoelen van levensstijl en levensdoelen

(38)

onder deze voorwaarden onder deze voorwaarden kankan een een

geleidelijk

geleidelijk herstelherstel van de van de neurobiologische

neurobiologische ontregelingenontregelingen optreden

optreden

voor veel CVS / FM patiënten is devoor veel CVS / FM patiënten is de

terugkeer

terugkeer naar het vroegere naar het vroegere activiteitsactiviteits- -niveau niet haalbaar, en ook

niveau niet haalbaar, en ook niet_niet wenselijk...

(39)

THERAPEUTISCHE

PRAKTIJK

‘er goed mee leren omgaan’ kan‘er goed mee leren omgaan’ kan

worden begeleid via

worden begeleid via cognitievecognitieve gedragstherapie (CGT)

gedragstherapie (CGT)

progressieve conditietraining gebeurtprogressieve conditietraining gebeurt

best onder begeleiding van

kinesitherapeut kinesitherapeut

(40)

PROGNOSE

(41)

niet meer dan niet meer dan 10%10% van CVS / FM van CVS / FM

patiënten

patiënten ((behandeld of onbehandeldbehandeld of onbehandeld))

keert volledig terug naar

het

het vroegerevroegere activiteitsniveau activiteitsniveau

meer dan de helft rapporteertmeer dan de helft rapporteert

beterschap_beterschap op langere termijn_{op langere termijn}

de prognose is de prognose is beterbeter bij bij

(42)

de prognose is duidelijk

beter

bij

patiënten die hun probleem

actief aanpakken

de prognose is duidelijk

slechter

bij

voortbestaan van

onderhoudende

factoren

(43)

CVS / FM:

UITDAGING VOOR

DE MODERNE

GENEESKUNDE

(44)

stressgebonden syndromen

dwingen ons lessen te trekken uit

de

geschiedenis…

_{geschiedenis…}

is CVS ‘oude wijn in nieuwe zakken’?is CVS ‘oude wijn in nieuwe zakken’?

een

een modeziektemodeziekte??

cfrcfr. moderne . moderne ‘post-war’ syndromen‘post-war’ syndromen

(

(gulfgulf-war syndroom-war syndroom,, cambodja cambodja syndroom,syndroom,

balkan syndroom…

(45)

de manier waarop de manier waarop emotioneelemotioneel

onwelzijn onwelzijn

wordt verklaard en benoemd

is

is socio_socio-cultureel bepaald_{-cultureel bepaald} en aan

en aan veranderingenveranderingen onderhevig onderhevig …

…werken Walen minder hardwerken Walen minder hard dan Vlamingen ???

(46)

stressgebonden syndromen wijzen

op het onderscheid:

illness

,

_,

disease

_disease

,

_,

disability

_disability

veel mensen veel mensen voelen voelen zich ziek (zich ziek (illill),),

en functioneel beperkt (

en functioneel beperkt (disableddisabled),), zonder

zonder een ‘officiële’ ziekte ( een ‘officiële’ ziekte (diseasedisease)) te hebben

te hebben

veel artsen weten hiermee geen raad,veel artsen weten hiermee geen raad,

omdat ze hiervoor

(47)

om stressgebonden aandoeningen

te

begrijpen

en te goed te

behandelen

moet naar het

verhaal

van de patiënt

worden geluisterd

…is dit meer

…is dit meer uitzonderinguitzondering dan regel dan regel in onze moderne geneeskunde ?

(48)

stressgebonden aandoeningen

wijzen op de

biopsychosociale

complexiteit

van ziekte-oorzaken

etiologische etiologische multimulti-causaliteit-causaliteit en en

multi

multi-dimensionaliteit-dimensionaliteit is de regel is de regel

psychosomatiek zit psychosomatiek zit nietniet ‘tussen de oren’ ‘tussen de oren’

…tenzij! …tenzij!

(49)

nieuwe nieuwe integratieveintegratieve

‘brug-wetenschappen’...‘brug-wetenschappen’...

- de

psychoneuro

-endocrinologie

en

psychoneuro

-immunologie

- -...zullen in de toekomst begrijpelijk

...zullen in de toekomst begrijpelijk

kunnen maken

hoe ingrijpend de _{hoe ingrijpend de}invloed_invloed kan zijn_{kan zijn}

van

(50)

stressgebonden aandoeningen

wijzen op het belang van

medisch-

medisch-sociale

sociale

factoren

artsen moeten leren omgaan met het impactartsen moeten leren omgaan met het impact

van de

van de moderne mediamoderne media

de de maatschappijmaatschappij moet zich bezinnen moet zich bezinnen

over hoe om te gaan met diegenen over hoe om te gaan met diegenen

die onder te grote belasting

(51)

nemen

onverklaarde pijn

en

vermoeidheid

toe als ‘moderne’

_{toe als ‘moderne’}

uitdrukkingen van psychisch

onwelzijn

(52)

is de ogenschijnlijke

toename

van

stressgebonden

_{stressgebonden}

psychische en lichamelijke

aandoeningen...

…een

symptoom

_symptoom

van een

_{van een}

‘zieke’

_‘zieke’

maatschappij

(53)

EXAMENVRAGEN

bespreek enkele sociaal-epidemiologischebespreek enkele sociaal-epidemiologische

aspecten van CVS aspecten van CVS

er wordt vaak gezegd: ‘de oorzaak van CVSer wordt vaak gezegd: ‘de oorzaak van CVS

is onbekend’-- klopt dat ? is onbekend’-- klopt dat ?

waarom wachten CVS patiënten beter nietwaarom wachten CVS patiënten beter niet

op ‘de wonderpil’ ? op ‘de wonderpil’ ?