Blockchain: mogelijkheden binnen het notariaat

(1)

BLOCKCHAIN: MOGELIJKHEDEN BINNEN

HET NOTARIAAT

Aantal woorden: 35 296

Hanne Van Meirhaeghe

Studentennummer: 01408447

Promotor: Prof. dr. Joke Baeck

Commissaris: Dhr. Pablo Herremans

Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in de Rechten Academiejaar: 2019 – 2020

(2)

DANKWOORD

Met het einde van mijn opleiding rechten in zicht, wens ik mijn dank uit te spreken naar zij die mij de afgelopen jaren hebben bijgestaan.

Vooreerst wens ik mijn promotor, prof. dr. Joke Baeck, van harte te bedanken voor de uitstekende begeleiding bij het schrijven van deze masterproef. Professor Baeck was steeds bereikbaar voor vragen en bood hulp waar nodig. Haar gevatte kijk op de materie, alsook haar enthousiaste houding, werkten aanstekelijk tijdens mijn schrijfproces.

Verder verdient ook Fednot een woord van dank. Enkele medewerkers stonden mij in een interview te woord over de digitalisering van het notariaat. Het was fijn om de visie mee te krijgen van mensen die dagdagelijks met het onderwerp van deze masterproef bezig zijn.

Daarnaast wil ik graag mijn juridische lezers Emily en Marleen, alsook IT’ers Stefan en Thijs bedanken voor hun grondig nazicht van dit werk. Zonder hun opmerkingen was deze masterproef op een lager niveau blijven hangen. Allen maakten zij, zonder enige aarzeling, tijd vrij om mij te helpen bij de laatste loodjes. Ik ben hen dan ook zeer dankbaar.

Ten slotte wil ik ook mijn vrienden en familie danken. Mijn ouders en vriend zijn gedurende mijn studies een onvoorwaardelijke steun geweest. Het is een voorrecht om steeds in een warm nest terecht te kunnen. Bij tegenvallende resultaten, waren zij het die erin slaagden om mijn zelfvertrouwen terug op te krikken. Ook mijn zus probeerde steeds te helpen waar mogelijk. Daarnaast ben ik mijn vrienden zeer erkentelijk. Zonder hen waren de lessen, lunchpauzes, examenperiodes en avonden in Gent niet half zo boeiend geweest.

Een mens is maar zo sterk, als de pilaren waarop hij kan steunen.

(3)

VERTROUWELIJKHEID

Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag worden geraadpleegd en/of gereproduceerd voor persoonlijk gebruik. Het gebruik van deze masterproef valt onder de bepalingen van het auteursrecht en bronvermelding is steeds noodzakelijk.

(4)

SAMENVATTING

Blockchain is een technologie die het mogelijk maakt om delicate gegevens op een veilige en transparante manier bij te houden. De veiligheid van de gegevens in de blockchain wordt gegarandeerd door de praktische werking en de verschillende beveiligingsmechanismen van deze technologie. De laatste jaren is in de media meermaals de vraag gesteld welke invloed blockchain kan hebben op het notariaat in België. Moet de notaris vrezen voor zijn toekomst nu blockchain in opmars is? Voorliggende masterproef tracht een genuanceerd antwoord te bieden op deze vraag. Eerst wordt bestudeerd wat blockchain precies is, hoe de technologie werkt en wat de juridische relevantie ervan is. Hierbij wordt ingegaan op de sterke beveiliging van de technologie, die gevormd wordt door een systeem van koppeling tussen blokken en een systeem van consensus. Verder wordt gewezen op de kernfuncties van blockchain, die raken aan essentiële taken van de notaris. Zo kunnen gegevens in een blockchain automatisch bewaard worden op een betrouwbare manier. De technologie kan verder ook instaan voor de automatische verwerking van transacties. Op grond van deze eigenschappen zijn verschillende toepassingen van de technologie in het notariaat mogelijk.

Smart contracts vormen eerste toepassingsmogelijkheid van blockchain in het notariaat. Een smart contract kan, net als een traditioneel contract, de wederzijdse verbintenissen, rechten en verplichtingen tussen partijen vastleggen. Doordat een smart contract automatisch wordt uitgevoerd na het vervullen van vooraf bepaalde voorwaarden, kan het de juridische praktijk vooruithelpen om bepaalde doelen op een meer efficiënte manier te bereiken. In deze masterproef worden zowel de voordelen als de beperkingen van smart contracts voor het notariaat onderzocht. Er wordt ook gekeken naar mogelijke alternatieven.

Een tweede toepassingsmogelijkheid van blockchain in het notariaat, is te vinden bij vastgoedtransacties. Om partijen bij vastgoedtransacties correct te kunnen adviseren, voert de notaris opzoekingen uit in verschillende registers en bij verschillende administraties. Het opzoeken van informatie zou hier vergemakkelijkt kunnen worden door bepaalde opzoekingen via blockchain te automatiseren. Daarnaast wordt ook bekeken of het huidige hypotheekregister op termijn in een blockchain hypotheekregister omgezet zou kunnen worden. Ook bij vastgoedtransacties worden zowel de voordelen als de beperkingen van blockchain technologie voor het notariaat onderzocht. Er wordt ook hier gekeken naar mogelijke alternatieven.

Tot slot komt de positie van blockchain technologie in de Europese Unie aan bod. Hier wordt eerst gewezen op het huidige gebrek aan regulering inzake blockchain. Daarna worden de initiatieven van de Europese Unie in het kader van blockchain besproken. Verder wordt ook de mogelijke verzoening van deze technologie met de huidige Europees privacywetgeving onderzocht.

In de samenvattende conclusie van dit werkstuk wordt gewezen op het feit dat blockchain, eerder dan de notaris te vervangen, vooral een hulp voor de notaris zou kunnen zijn. Blockchain zou het werk binnen het notariaat voornamelijk efficiënter en sneller kunnen doen verlopen. Zo houdt de notaris meer tijd over om zijn cliënten op gepaste wijze te adviseren.

(5)

INHOUDSTAFEL

INLEIDING: ONDERZOEKSOPZET ... 8

HOOFDSTUK 1: ALGEMEEN KADER ... 10

1. BLOCKCHAIN: TECHNISCHE WERKING ... 11

a) Actoren ... 11

b) Vorm ... 12

c) Werking ... 13

d) Beveiliging ... 15

e) Vormen van blockchain ... 17

i. Openbaar of privaat ... 17

ii. Permissioned of permissionless... 18

iii. On-chain of off-chain opslag ... 19

2. BLOCKCHAIN: JURIDISCHE RELEVANTIE... 20

a) Overname rol neutrale derde ... 20

b) Stand van zaken... 20

3. TUSSENTIJDSE CONCLUSIE ... 24

HOOFDSTUK 2: SMART CONTRACTS ... 26

1. BEGRIP ... 27

a) Technische werking ... 27

b) Juridische relevantie ... 29

i. Wilsovereenstemming ... 30

ii. Bekwaamheid... 31

iii. Geoorloofd voorwerp en geoorloofde oorzaak ... 31

c) In de praktijk ... 32

i. Oostenrijk ... 32

ii. Frankrijk ... 32

iii. Estland ... 33

2. POTENTIËLE VOORDELEN VAN HET GEBRUIK VAN SMART CONTRACTS BINNEN HET NOTARIAAT ... 34

a) Identiteitscontrole ... 34

b) Automatisering ... 34

c) Rechtszekerheid ... 35

(6)

3. POTENTIËLE BEPERKINGEN VAN HET GEBRUIK VAN SMART CONTRACTS BINNEN HET NOTARIAAT... 37

a) Algemene verplichtingen notaris... 37

b) Bugs ... 37

c) Geen ruimte voor interpretatie ... 38

d) Niet-conforme prestatie ... 40

e) Archivering... 40

f) Scholing ... 40

4. ALTERNATIEVEN... 42

a) Ricardian contracts ... 42

b) Artificial intelligence (AI) ... 42

5. TUSSENTIJDSE CONCLUSIE ... 44 HOOFDSTUK 3: VASTGOEDTRANSACTIES ... 46 1. BEGRIP ... 47 a) De relevante grondboeksystemen ... 47 i. Kadaster ... 47 ii. Hypotheekregister ... 48 iii. Andere ... 49 b) Technische werking ... 49 c) Juridische relevantie ... 50 d) In de praktijk ... 51 i. Georgië ... 52 ii. Zweden ... 52 iii. Oekraïne ... 53 iv. Nederland ... 53 v. Verenigd Koninkrijk ... 54

2. POTENTIËLE VOORDELEN VAN HET GEBRUIK VAN BLOCKCHAIN TECHNOLOGIE BIJ VASTGOEDTRANSACTIES ... 55

a) Opzoekingsverrichtingen ... 55

b) Vertrouwen in de overheid ... 55

c) Juistheid van het register... 55

3. POTENTIËLE BEPERKINGEN VAN HET GEBRUIK VAN BLOCKCHAIN TECHNOLOGIE BIJ VASTGOEDTRANSACTIES ... 57

a) Algemene verplichtingen notaris... 57

b) Hypotheekregister onvolledig ... 57

c) Negatieve onroerende publiciteitsregisters ... 58

d) Geen controle naar de juistheid van gegevens ... 59

(7)

4. ALTERNATIEVEN... 60

a) Centraal platform ... 60

b) Biddit ... 60

c) E land register ... 61

d) Artificial intelligence (AI) ... 61

e) Andere technologieën... 62

5. TUSSENTIJDSE CONCLUSIE ... 63

HOOFDSTUK 4: BLOCKCHAIN IN DE EUROPESE UNIE ... 67

1. GEBREK AAN REGULERING ... 68

2. HUIDIGE EUROPESE INITIATIEVEN ROND DE IMPLEMENTATIE VAN BLOCKCHAIN IN HET NOTARIAAT ... 70

i. The European Union Blockchain Observatory & Forum ... 70

ii. Declaration for a European Blockchain Partnership ... 71

3. BLOCKCHAIN EN DE ALGEMENE VERORDENING GEGEVENSBESCHERMING (AVG) ... 72

a) Algemeen: blockchain in het notariaat en privacy ... 72

b) Territoriaal toepassingsgebied ... 73

c) Materieel toepassingsgebied ... 73

d) Verantwoordelijkheid ... 74

e) De relevante bepalingen van de AVG ... 75

i. Artikel 5: De beginselen inzake verwerking van persoonsgegevens ... 75

ii. Artikel 17: Het recht op vergetelheid ... 75

iii. Artikel 18: Het recht op beperking van de verwerking... 76

f) Verzoening ... 77 4. TUSSENTIJDSE CONCLUSIE ... 78 EINDCONCLUSIE ... 80 BIBLIOGRAFIE ... 86 Wetgeving ... 86 Rechtsleer ... 87

(8)

INLEIDING: ONDERZOEKSOPZET

1. Anno 2020 is technologie niet meer weg te denken uit onze leefwereld. Hoewel technologie oneindig veel mogelijkheden schept, is er ook een keerzijde aan onze steeds groter wordende kennis. Hoe meer technologische ontwikkeling er is, hoe meer misbruik er van technologische systemen kan gemaakt worden. Onderzoekers zijn steeds op zoek naar een manier om de veiligheid bij het gebruik van technologie te garanderen. Zo wordt bijvoorbeeld onderzocht hoe de tussenkomst van een neutrale persoon, die vooralsnog over de veiligheid van transacties via het internet waakt, beperkt kan worden. Zolang er een derde-tussenpersoon in het spel is, kan deze namelijk misbruik maken van zijn machtspositie.1

2. De zogeheten vierde industriële revolutie bracht een grote hoeveelheid van nieuwe technologieën op de markt. Zo maakten we de laatste jaren kennis met artificial intelligence, the internet of things, virtual reality, ... Kenmerkend voor deze systemen is, dat ze de handelingen uit het dagelijkse leven aan technologie willen koppelen. Ook blockchain technologie is ontstaan in het kader van deze vierde industriële revolutie. Blockchain maakt het mogelijk om delicate gegevens op een veilige en transparante manier bij te houden. De rol van de tussenpersoon wordt overgenomen door een gedecentraliseerd peer-to-peer netwerk, om zo de veiligheid van de gegevens te garanderen. Hoewel de technologie nog in ontwikkeling is, wordt nu al onderzocht welk potentieel blockchain kan bieden in verschillende sectoren op de markt.2

3. Ook in de juridische wereld is er veel aandacht voor de implementatie van blockchain.3 Desondanks blijven wetgevende initiatieven in België voorlopig uit. Een duidelijk beeld van wat blockchain nu precies is en welke mogelijkheden deze technologie te bieden heeft voor het notariaat, kan een hulp zijn voor de opmaak van een aangepast wettelijk kader. De voorgelegde masterproef wil een transparant beeld schetsen van de stand van zaken en de mogelijkheden voor de implementatie van blockchain in het Belgische notariaat naar de toekomst toe. Dit zal gebeuren door onderzoek te voeren naar voorstellen in de Belgische rechtsleer, naar initiatieven van de Europese Unie en naar de stand van zaken in landen waar al concrete initiatieven rond blockchain zijn uitgewerkt.

4. De centrale onderzoeksvraag van de masterproef luidt daarom: “Welke mogelijkheden biedt

blockchain binnen het notariaat?”. Het onderzoek naar deze centrale onderzoeksvraag valt uiteen

in de volgende vier hoofdstukken.

1 D. TAPSCOTT en A. TAPSCOTT, Blockchainrevolutie, Amsterdam, Xander Uitgevers BV, 2018, (87) 88.

2 B. VUYLSTEKE, “Blockchain - Wat is het? Wat kan het betekenen voor het notariaat?”, T.Not. 2018, 205 – 211; H. JACQUEMIN en

Y. POULLET, “Blockchain: une révolution pour le droit?”, JT 2018, 801 – 819; I. VAN GIEL, S. EGAMBERDIEV en A. APPELMANS, “Blockchain in vastgoedtransacties”, TBO 2019, nr. 2, 166; M. VAN DE LOOVERBOSCH, “Crypto-effecten: tussen droom en daad”,

TRV-RPS 2018, 193 – 207.

(9)

Vooreerst wordt bestudeerd wat blockchain precies is en hoe deze technologie werkt. Ook de juridische relevantie van de technologie wordt kort besproken. In deze eerste deelvraag ligt de focus echter op het technische aspect van blockchain (hoofdstuk 1).

In het tweede hoofdstuk wordt vervolgens ingegaan op een eerste toepassingsmogelijkheid van blockchain binnen het notariaat, met name smart contracts. Dit deel van de masterproef gaat dieper in op wat smart contracts nu precies zijn, welke voordelen ze kunnen bieden in het notariaat en wat de beperkingen van dit mechanisme zijn (hoofdstuk 2).

Hierna wordt de mogelijke toepassing van blockchain bij vastgoedtransacties bestudeerd. Eerst wordt de technische werking en de juridische relevantie van blockchain bij vastgoedtransacties uitgediept. Daarna wordt ook hier ingegaan op de voordelen die blockchain kan bieden voor vastgoedtransacties in het notariaat en op de beperkingen van de technologie in dit kader (hoofdstuk 3).

Tot slot wordt ingegaan op de positie van blockchain binnen de Europese Unie. Hier wordt vooreerst het huidige gebrek aan regulering besproken. Daarna worden de initiatieven van de Europese wetgever met betrekking tot blockchain geanalyseerd. De keuze om enkel te kijken naar initiatieven van de Europese wetgever, volgt uit het feit dat de Europese wetgeving rechtstreeks invloed heeft op de Belgisch wetgeving. Wat op het niveau van de Europese Unie speelt, is dus ook relevant voor het Belgische notariaat. Op het einde van dit hoofdstuk wordt de verzoenbaarheid van blockchain met de nieuwe Algemene Verordening Gegevensbescherming onderzocht (hoofdstuk 4).

Een vergelijking van de stand van zaken rond blockchain in België met initiatieven in het buitenland, mag in dit onderzoek niet ontbreken. Vele landen staan namelijk al verder dan België in hun onderzoek naar de toepassingsmogelijkheden van deze technologie. Doorheen deze masterproef worden, waar relevant, concrete initiatieven uit Europese landen aangehaald. Een onderzoek naar alle initiatieven wereldwijd zou de gewenste omvang van deze masterproef te boven gaan. Daarom wordt het gebied voor de rechtsvergelijking beperkt tot die landen die geografisch aangezien tot het continent Europa behoren. Concreet wordt gekeken naar initiatieven uit Oostenrijk, Estland en Frankrijk in het kader van smart contracts.4 Daarnaast wordt gekeken naar initiatieven uit Georgië, Zweden, Oekraïne, Nederland en het Verenigd Koninkrijk met oog op het gebruik van blockchain bij vastgoedtransacties.5 In het kader van deze masterproef, is verder ook een interview afgenomen met de Koninklijk Federatie van het Belgisch Notariaat (hierna ‘Fednot’). De bevindingen uit dit interview zijn, waar relevant, opgenomen in dit werkstuk.6 Deze masterproef wordt besloten met een conclusie, waarin alle bevindingen uit het onderzoek worden samengevat.

4 Infra 33 – 34, nr. 71 – 74. 5 Infra 52 – 55, nr. 125 – 135.

(10)

HOOFDSTUK 1: ALGEMEEN KADER

5. De onbekende Satoshi Nakamoto ligt aan de basis van blockchain. Ten tijde van de bankencrisis in 2008, ging hij in zijn paper “Bitcoin: a peer-to-peer electronic cash system”7 op zoek naar een betaalmiddel dat de functie van de bank als tussenpersoon overbodig zou maken. Mensen die transacties willen uitvoeren via het internet, hebben namelijk vaak nood aan een dergelijke tussenpersoon. Zo kan een rekeninghouder zelf geen geld overmaken van zijn bankrekening naar die van iemand anders. Hiervoor is de tussenkomst van een bank nodig. De bevoegde tussenpersoon bij de bank kan echter misbruik maken van zijn machtspositie. Hij kan het geld van de rekeninghouder bijvoorbeeld wegsluizen naar een andere rekening voor eigen gebruik. Wanneer de rekeninghouder wil dat een transactie plaatsvindt, zal hij toch beroep moeten doen op een dergelijke tussenpersoon. Transacties via het internet vereisen vooralsnog dus een “blind vertrouwen” in de tussenpersoon.8

6. Pas enkele jaren na de paper van Satoshi Nakamoto, kreeg ook de blockchain technologie, die achter het systeem van Bitcoin schuilt, meer en meer aandacht. Deze technologie tracht een derde-tussenpersoon overbodig te maken bij online transacties. Hoe blockchain dit doet, wordt hierna besproken.9

7. In het eerste deel van dit hoofdstuk wordt de technische werking van blockchain besproken (1). Hierbij wordt vooreerst ingegaan op de actoren, die optreden bij het opstellen en het onderhouden van een blockchain (a). Vervolgens wordt de vorm van een blockchain besproken (b). Daarna wordt uiteengezet hoe blockchain functioneert in de praktijk (c) en hoe de beveiliging van deze technologie werkt (d). Ten slotte wordt ook ingegaan op de verschillende vormen van blockchain (e). Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen een openbare en een private blockchain (i), tussen een permissioned en een permissionless blockchain (ii) en tussen on-chain en off-chain opslag van gegevens (iii).

In het tweede deel van dit hoofdstuk wordt ingegaan op de juridische relevantie van blockchain (2). Eerst wordt besproken hoe blockchain de rol van een neutrale derde potentieel kan overnemen (a). Vervolgens wordt een overzicht gegeven van de stand van zaken wat betreft de implementatie van blockchain op juridisch vlak in België (b).

Dit eerste hoofdstuk wordt afgesloten met een tussentijdse conclusie (3).

7 S. NAKAMOTO, Bitcoin: a peer-to-peer electronic cash system, https://bitcoin.org/bitcoin.pdf (consultatie 8 december 2019). 8 D. TAPSCOTT en A. TAPSCOTT, Blockchainrevolutie, Amsterdam, Xander Uitgevers BV, 2018, (87) 88 en 118.

9 Infra 21, nr. 38 – 39; I. VAN GIEL, S. EGAMBERDIEV en A. APPELMANS, “Blockchain in vastgoedtransacties”, TBO 2019, nr. 2, 166;

(11)

1. Blockchain: technische werking

“Een blockchain is zoals een boek. De pagina’s zijn genummerd. Het boek is gepubliceerd en iedereen kan het inkijken. Aangezien het bewaard wordt op vele plaatsen tegelijkertijd, is niemand in staat om de rest te overtuigen van een vervalste versie.”10

8. Voorgaand citaat uit het boek Tradition in motion illustreert wat blockchain concreet is. Blockchain maakt het mogelijk om delicate gegevens op een veilige en transparante manier bij te houden. De veiligheid van de gegevens in een blockchain wordt gegarandeerd door de praktische werking en de beveiligingsmechanismen van de blockchain technologie.11 Hierna wordt stap voor stap uiteengezet hoe deze technologie precies werkt.

a) Actoren

9. Er bestaat niet zoiets als “de blockchain”. Elke blockchain is anders en wordt geschreven in code door programmeurs. De programmeurs zorgen voor het onderhoud van de code en kunnen de werking ervan steeds aanpassen.12

10. Daarnaast rekent de technologie voor haar werking op nodes. Deze nodes worden ook knooppunten of gebruikers genoemd. Nodes zijn computers, die wereldwijd ter beschikking worden gesteld aan de blockchain. Het zijn de belangrijkste actoren, omdat nodes toegangspunten tot de keten zijn. De computers vormen een netwerk, waarbij op elke computer van het netwerk een lokale kopie van de blockchain wordt bewaard.13

10 K. AUDENAERT, F. BARY, E. BEGUIN, B. BLONDÉ, P. BOSSELER, L. CHABOT, P. DANNEELS, H. DE DECKER, C. DENOYELLE,

B. DOOLAEGE, J. GANSEMAN, M. HUDSON, E. JANSSENS, I. LEUNCKENS, P.E.C. MERLEYEDE, B. PRINS, K. SEPP, M.J.A. VAN MOURIK, E. VAN VOOREN, B. VERHEYE, K. VERSLYPE en N. WATTILLON, Tradition in motion, Brussel, Larcier, 2019, 127.

Y. POULLET, “Blockchain: une révolution pour le droit?”, JT 2018, 801 – 819; M. VAN DE LOOVERBOSCH, “Crypto-effecten: tussen droom en daad”, TRV-RPS 2018, 193 – 207.

12 C. VANDE VORST en J. VAN DAELE, “Blockchain en smart contracts in de juridische praktijk – Enkele aandachtspunten”, TBO 2019,

nr. 2, 157; J. LINNEMANN, “Juridische aspecten van (toepassingen van) blockchain”, CR 2016/218, 1; M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, 151.

13 B. VERHEYE en A. APPELMANS, “De vastgoedtransactie van de 21ste eeuw: een samenspel tussen technologie en het notariaat” in

BUYSSENS, F. en VERBEKE, A.L., Notariële Actualiteit 2018-2019, Leuvense notariële geschriften, Mortsel, Intersentia 2019, 82; D. TAPSCOTT en A. TAPSCOTT, Blockchainrevolutie, Amsterdam, Xander Uitgevers BV, 2018, 91; M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, 151.

(12)

11. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen nodes met volledige functionaliteit en gedeeltelijke nodes. De nodes met volledige functionaliteit bewaren een volledige kopie van de blockchain. Deze nodes hebben alle mogelijke bevoegdheden. Ze kunnen dus transacties toevoegen aan de keten en ze kunnen de keten uitbreiden. Er is geen hiërarchie tussen de verschillende nodes met volledige functionaliteit. Gedeeltelijke nodes daarentegen, bewaren geen volledige kopie van de blockchain. Ze hebben daarom slechts beperkte bevoegdheden. De kwalificatie als een bepaalde soort node, is afhankelijk van de functionaliteit en de betrouwbaarheid van de betrokken node.14 12. Daarnaast kunnen nodes ook een bepaalde rol opnemen in de blockchain. Er is dan sprake van een gekwalificeerde node. Een miner is een voorbeeld van een dergelijke gekwalificeerde node.15 Miners bieden hun computerkracht aan in het netwerk. Om een nieuw blok aan de blockchain toe te voegen, moet een hashwaarde gecreëerd worden die voldoet aan bepaalde vereisten. Het proces om de juiste hashes te vinden wordt mining genoemd. Concreet gaan de miners na of de hashes in het nieuwe blok overeenstemmen met alle eerdere informatie uit de voorgaande blokken op de blockchain. Wanneer voldoende miners het nieuwe blok hebben goedgekeurd, wordt dit toegevoegd aan de blockchain.16 Waar mining bij het ontstaan van de technologie vaak nog door amateurs werd gedaan op hun eigen computer, wordt het vandaag de dag gedaan door professionals die beschikken over het gepaste materiaal.17

13. Ook derden kunnen beïnvloed worden door een blockchain, ook al participeren ze zelf niet. Het gaat hier bijvoorbeeld over de begunstigde van een testament, dat door een testator of diens notaris op een blockchain geregistreerd is.18

b) Vorm

14. Een register is een lijst waarin gegevens worden bijgehouden.19 Een blockchain is te vergelijken met een (al dan niet openbaar) elektronisch register, dat verdeeld is over meerdere locaties. Het register houdt bij wanneer en op welke wijze bepaalde transacties worden uitgevoerd.20

14 J. RIJNBOUT, Welke soorten nodes zijn er?, https://bitcoin.nl/nieuws/welke-soorten-nodes-zijn-er-253 (consultatie 11 mei 2020); M.

SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, 151.

nr. 2, 157.

16 B. VERHEYE en A. APPELMANS, “De vastgoedtransactie van de 21ste eeuw: een samenspel tussen technologie en het notariaat” in

BUYSSENS, F. en VERBEKE, A.L., Notariële Actualiteit 2018-2019, Leuvense notariële geschriften, Mortsel, Intersentia 2019, 82; M. STORME, Innovatie en disruptie in het economisch recht, Antwerpen, Intersentia, 2017, 29.

17 M. STORME, Innovatie en disruptie in het economisch recht, Antwerpen, Intersentia, 2017, 30.

nr. 2, 157.

19 X., Register, https://www.woorden.org/woord/register (consultatie 9 april 2020).

20 J. VOS, “Opportuniteiten en knelpunten bij de opbouw en mogelijke implementatie van blockchain in landregistratie(projecten)”, TBO

2019, nr. 2, 184; M.R. KRUL en T.R.A. WONDOLLECK, “Blockchain en de slimme overeenkomst in een juridisch perspectief”, Bb 2018/66, afl. 19, 1; R. BOONE en A. KEEREMAN, “Legal tech maakt tijd vrij voor contacten met cliënten”, Juristenkrant 2019, 8.

(13)

15. Technisch gezien wordt een onderscheid gemaakt tussen een shared ledger (“gedeeld” register) en een distributed ledger (“verdeeld” register).21 Bij een shared ledger wordt het register bij één partij opgeslagen. Andere partijen kunnen wel nog steeds de toestemming krijgen om het register te lezen en hier aanpassingen in te doen. Het is vereist dat de andere partijen een groot vertrouwen hebben in de ene persoon, die dit register bewaart. Daarnaast is het register bij een shared ledger ook kwetsbaarder, aangezien het op één plaats bewaard wordt. Zo is het register namelijk makkelijker vatbaar voor hacking.22 Blockchain is echter gebaseerd op een distributed ledger. Niet één partij, maar iedere gebruiker van het netwerk heeft een kopie van het register op zijn computer staan. Op deze manier kunnen de verschillende gebruikers elkaar controleren . Daarnaast wordt het voor hackers haast onmogelijk om informatie in het register te wijzigen, aangezien ze dan elke individuele kopie zouden moeten aanpassen.23

c) Werking

Grafische voorstelling naar analogie met M. STORME 24

16. Elk geheel van gegevens dat digitaal ondertekend is, wordt in de context van blockchain een transactie genoemd. Het is echter niet nodig dat er effectief een overdracht van waarde is. Het kan namelijk ook om een publiciteit gaan, bijvoorbeeld van een testament of een onroerend goed.25 Zoals te zien is op de grafische voorstelling, wordt een blockchain gevormd door een reeks van beschermde informatieblokken die aan elkaar gekoppeld zijn. Elk blok bestaat uit een veelvoud aan transacties.26

21 M. VAN DER LINDEN, “Smart contracts op de blockchain – hoe het zit en waarom ze juridisch interessant zijn”, IR 2018, nr. 5, 196. 22 Ibid.

23 Ibid.

24 M. STORME, Innovatie en disruptie in het economisch recht, Antwerpen, Intersentia, 2017, 27. 25 K. AUDENAERT e.a., Tradition in motion, Brussel, Larcier, 2019, 127 – 128.

26 M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, 150.

TRANSACTIES ... ... ... ... ... ... ... TRANSACTIES ... ... ... ... ... ... ... TRANSACTIES ... ... ... ... ... ... ... BLOCKCHAIN

BLOK 1

BLOK 2

BLOK 3

(14)

17. Iedere keer wanneer nieuwe informatie wordt toegevoegd aan de blockchain, vormt zich een nieuw “blok” aan de “keten”. Het eerste blok van de blockchain wordt het genesisblok genoemd. Op dit blok bouwen alle volgende transacties verder.27 Elk nieuw blok, met uitzondering van het genesisblok, refereert naar het vorige blok in de keten en wordt eraan gekoppeld door middel van een cryptografisch algoritme (hash).28 Dit cryptografisch algoritme beschermt de gegevens in de blockchain op basis van wiskundige principes.29

18. Een blockchain wordt gedeeld in een peer-to-peer netwerk. Dergelijk netwerk is in essentie gedecentraliseerd. De informatie wordt door de gebruikers van het netwerk bewaard.30 Opdat een nieuw blok aan de blockchain toegevoegd kan worden, moet een consensus bestaan tussen alle gebruikers van die blockchain.31 Doordat de controle binnen het netwerk gespreid wordt over vele gebruikers, kan de opgeslagen informatie niet door één individu gewijzigd worden. Dit systeem zorgt ervoor dat de informatie, die in de blockchain wordt opgenomen, steeds correct is. Er is niet langer vertrouwen tussen contractspartijen of in een derde vereist, maar wel een vertrouwen in de werking van de technologie.32

19. Het creëren van een nieuw blok in de blockchain, wordt ook mining genoemd. Gebruikers die aan mining doen, worden toepasselijk “miners” genoemd. Miners bundelen transacties en investeren in hulpmiddelen om berekeningen te maken zoals computers en elektriciteit. Ze proberen het probleem op te lossen, een consensus te bereiken en houden een kopie bij van de gehele blockchain.33

20. Welke miner nu specifiek een nieuw blok in de blockchain creëert, wordt bepaald door het proof of work mechanisme. De werking van dit mechanisme komt erop neer dat aan elke miner een aartsmoeilijke wiskundige puzzel wordt voorgelegd om op te lossen. Om de puzzel op te lossen maakt de miner gebruik van zijn computer hardware en elektriciteit. De puzzel wordt opgelost door de juiste hashwaarde te vinden. Deze hashwaarde is een vaste waarde, die wordt ontwikkeld door een hashfunctie. Een hashfunctie zet zo de transactiedata om in een vaste waarde (de hash).34 21. De miner die de puzzel als eerste oplost krijgt van de andere gebruikers het vertrouwen om het nieuwe blok te creëren en aan de keten toe te voegen. Miners kunnen beloond worden voor hun werk. Bij de Bitcoin blockchain worden nodes bijvoorbeeld beloond met Bitcoins wanneer ze een nieuw blok minen.35

27 M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, 151.

29 Infra 15, nr. 23; B. VERHEYE, K. VERSLYPE, en P. DANNEELS, Blockchain et contrats intelligents.: Quel impact sur le notaire en tant qu'intermédiaire de confiance?, Bruxelles, Larcier, 2019, 16.

30 I. VAN GIEL, S. EGAMBERDIEV en A. APPELMANS, “Blockchain in vastgoedtransacties”, TBO 2019, nr. 2, 165. 31 Infra 16, nr. 26.

32 D. DE JONGHE en V.I. LAAN, “Blockchain in de realiteit”, CR 2017/251, (1) 2.

33 Supra 12, nr. 12; D. TAPSCOTT en A. TAPSCOTT, Blockchainrevolutie, Amsterdam, Xander Uitgevers BV, 2018, (120) 122. 34 D. TAPSCOTT en A. TAPSCOTT, Blockchainrevolutie, Amsterdam, Xander Uitgevers BV, 2018, (120) 122; M. STORME, Innovatie

en disruptie in het economisch recht, Antwerpen, Intersentia, 2017, 28.

(15)

22. Elk blok uit de blockchain bevat twee soorten informatie. Vooreerst is er de applicatie-specifieke informatie, die bestaat uit een combinatie van gegevens en code. Deze informatie registreert de transacties. Daarnaast is er ook interne informatie, die zorgt voor de bescherming van de blockchain. De interne informatie beschrijft daarnaast hoe het ene blok aan het andere gekoppeld wordt in de keten.36

d) Beveiliging

23. Blockchain technologie omvat twee grote beveiligingsmechanismen. Een eerste beveiligingsmechanisme wordt gevonden in de koppeling van de blokken. Zoals reeds vermeld, refereert elk blok naar het voorgaande blok in de keten. Eens een transactie is ingevoerd in de blockchain, wordt deze wiskundig verzegeld. Deze verzegeling gebeurt op basis van de cryptografische hashfunctie. Kort gesteld wordt een willekeurige hoeveelheid transactiedata (input) ingevoerd om na de berekening door de hashfunctie een vaste hoeveelheid data te bekomen (output). De hashfunctie maakt het onmogelijk om aan de hand van de output vast te stellen wat de input van de berekening was. Eenzelfde input moet na de hashfunctie echter steeds leiden tot dezelfde output. Een hashfunctie dient steeds drie kerneigenschappen te bevatten: ze mag slechts in één richting werken, dezelfde hash mag slechts eenmaal voorkomen (collission resistant) en wanneer de input wordt aangepast moet de output ook anders zijn (geen avalanche effect).37 24. Een nieuw blok kan de informatie uit een vorig blok niet wijzigen. Dit mechanisme werkt doordat de hashwaarde van elk blok wordt berekend en mee wordt opgeslagen in het volgende blok. Zoals reeds vermeld, moet bij de hashfunctie dezelfde input steeds leiden tot dezelfde output. Er kan dus nagegaan worden of twee documenten gelijk zijn, enkel en alleen door te verifiëren of de hashwaardes gelijk zijn. In de blockchain gaat men na of er informatie gewijzigd is in een nieuw blok ten opzichte van het voorgaande blok door de hashwaardes van de twee blokken te vergelijken.38 Met uitzondering van het genesisblok, zal elk blok van de keten moeten refereren naar de hashwaarde van het voorgaande blok. Elke uitwisseling van waarde wordt door het systeem geregistreerd. Dit betekent dat men, om een wijziging door te voeren, in regel de hashwaarde zou moeten wijzigen van alle voorgaande blokken bij alle gebruikers. Dit verhindert dat iemand het register ongewenst kan wijzigen.39

36 M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, (151) 152.

37 M. STORME, Innovatie en disruptie in het economisch recht, Antwerpen, Intersentia, 2017, 28. 38 Ibid.

39 G. VANDERSTICHELE, “Rechtspraak in een datagestuurde informatiemaatschappij”, NJW 2017, 626; J. LINNEMANN, “Juridische

aspecten van (toepassingen van) blockchain”, CR 2016/218, 2; M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, (151) 152.

(16)

25. Hashing moet onderscheiden worden van encryptie. Hoewel beiden cryptografische functies zijn, dienen ze elk een ander doel. Hashing wordt gebruikt om data om te zetten in een bepaalde code (hash). Deze hash kan later vergeleken worden met andere hashes, om te verifiëren of het om eenzelfde input gaat. Encryptie wordt daarentegen gebruikt om gegevens te versleutelen, opdat ze onbruikbaar worden voor wie de gepaste sleutel niet heeft. Encryptie kan aldus gebruikt worden om bepaalde gegevens af te schermen voor het publiek. Enkel wie over de juiste encryptiesleutel beschikt, kan de gegevens decrypteren en interpreteren. Hashing dient in de blockchain dus voor de koppeling van de blokken. Door middel van hashing wordt gecontroleerd of een nieuw blok de inhoud van de vorig blokken niet wijzigt. Encryptie kan dienen voor de versleuteling van de data op de blockchain zelf. Zo kan ervoor gezorgd worden dat de gegevens op de blockchain niet interpreteerbaar zijn voor elke gebruiker ervan.40 Belangrijk om op te merken is dat de gegevens, ondanks deze encryptie, niet volledig beveiligd zijn. De encryptiesleutel kan bijvoorbeeld nog steeds worden gestolen of de houder van de encryptiesleutel kan deze verliezen.41

26. Het tweede beveiligingsmechanisme wordt gevormd door het feit dat blockchain gebaseerd is op een principe van consensus. Die consensus bestaat tussen de verschillende gebruikers van een bepaalde blockchain, over welbepaalde data en bewerkingen van deze data, op elk moment in de tijd. Omwille van dit systeem wordt het technisch quasi onmogelijk om gegevens in de blockchain te vervalsen. Wijzigingen aan bestaande informatie in de blockchain worden namelijk onmiddellijk gedetecteerd. Een wijziging van informatie leidt ertoe dat andere gebruikers van de blockchain het gewijzigde blok als ongeldig gaan beschouwen. Er bestaat namelijk niet langer een consensus over de data in dit blok.42 Een blockchain met een groot netwerk van nodes heeft aldus een grotere betrouwbaarheid, omdat er meer gebruikers zijn die nieuwe informatie verifiëren.43 27. Blockchain is gebaseerd op een gedecentraliseerd model. Kenmerkend is dat er geen centrale autoriteit is die de gegevens beheert of bewaart. Wanneer nieuwe gegevens worden aangeboden in een blockchain, is er steeds een individuele gebruiker die de aangeboden informatie in een nieuw blok omzet. Andere deelnemers van de blockchain kunnen razendsnel nagaan of de transacties uit een nieuw blok geldig zijn. Wanneer er tussen de verschillende gebruikers een consensus bestaat over de geldigheid van het nieuwe blok, zal dit toegevoegd worden aan de keten. Wanneer dit niet zo is, zullen de gebruikers weigeren om het nieuwe blok aan de keten toe te voegen. De controle op de geldigheid van de informatie wordt dus gedeeld door alle gebruikers van de blockchain.44

40 X., Hoe werkt encryptie en hashing?, https://www.byte.nl/kennisbank/onderhoud/gegevens-beveiligen-met-encryptie-en-hashing

(consultatie 12 mei 2020).

41 B. VERHEYE, K. VERSLYPE, en P. DANNEELS, Blockchain et contrats intelligents.: Quel impact sur le notaire en tant qu'intermédiaire de confiance?, Bruxelles, Larcier, 2019, 94.

42 B. VUYLSTEKE, “Blockchain - Wat is het? Wat kan het betekenen voor het notariaat?”, T.Not. 2018, 205 - 211; H. JACQUEMIN en

43 I. VAN GIEL, S. EGAMBERDIEV en A. APPELMANS, “Blockchain in vastgoedtransacties”, TBO 2019, nr. 2, 166.

Y. POULLET, “Blockchain: une révolution pour le droit?”, JT 2018, 801 – 819; M. STORME, Innovatie en disruptie in het economisch

recht, Antwerpen, Intersentia, 2017, 26; M. VAN DE LOOVERBOSCH, “Crypto-effecten: tussen droom en daad”, TRV-RPS 2018, 193 – 207.

(17)

28. Dit zorgt ervoor dat gebruikers van de blockchain niet hoeven te vertrouwen op één gebruiker of één autoriteit. Het is echter niet juist om te zeggen dat blockchain kan werken zonder enig vertrouwen. Gebruikers moeten nu vertrouwen op de werking en juistheid van blockchain technologie. Het gaat echter niet langer om vertrouwen in een persoon, maar om een meer abstract vertrouwen in het systeem.45

e) Vormen van blockchain

29. Wanneer gegevens geregistreerd worden op een openbare blockchain, zijn deze in principe voor elke gebruiker zichtbaar. Dit vormt een probleem wanneer het gaat om gevoelige of persoonlijke gegevens. Daarom dienen enkele nuances gemaakt te worden naargelang de bestaande soorten blockchain.46 Elke blockchain is verschillend en kan op een andere manier worden geschreven. Zo is niet elke blockchain voor iedereen toegankelijk of heeft niet elke gebruiker binnen de blockchain dezelfde rechten. 47 Ook de manier waarop de gegevens worden bewaard, kan verschillen.48 In dit kader kunnen de volgende drie nuances worden gemaakt. i. Openbaar of privaat

30. Een eerste onderscheid wordt gemaakt tussen een blockchain die publiek toegankelijk is (public blockchain) en een blockchain waaraan slechts bepaalde personen mogen deelnemen (private blockchain).49 Het netwerk van een public blockchain staat open voor elke gebruiker die erin wil stappen. Er is geen voorafgaande toestemming nodig. Iedereen kan de gegevens in deze blockchain lezen en iedereen kan meeschrijven aan deze blockchain. Bij een private blockchain wordt de toegang om tot het netwerk toe te treden voor derden afgesloten. De private blockchain is dus volledig privé.50

45 B. VERHEYE, K. VERSLYPE, en P. DANNEELS, Blockchain et contrats intelligents.: Quel impact sur le notaire en tant qu'intermédiaire de confiance?, Bruxelles, Larcier, 2019, 91; G. SMITS, Blockchain is WTF (Waarschijnlijk Toch Fundamenteel), Brugge,

die Keure, 2018, 156 – 158; M. STORME, Innovatie en disruptie in het economisch recht, Antwerpen, Intersentia, 2017, 26.

47 D. DE JONGHE en V.I. LAAN, “Blockchain in de realiteit”, CR 2017/251, (2) 3.

48 V.I. LAAN en A. RUTJES, “Privacy-issues bij blockchain: hoe voorkom of minimaliseer je die?”, CR 2017/253, 6. 49 Ibid., 5; V.I. LAAN, “Privacy en blockchain: wanneer is er voor wie privacywerk aan de winkel?”, IR 2017, nr. 1, 6.

50 D. DE JONGHE en V.I. LAAN, “Blockchain in de realiteit”, CR 2017/251, (2) 3; M. VAN DER LINDEN, “Smart contracts op de

blockchain – hoe het zit en waarom ze juridisch interessant zijn”, IR 2018, nr. 5, 196; N. SINGH, Introduction to Permissioned

Blockchains, https://101blockchains.com/permissioned-blockchain/ (consultatie 29 oktober 2019); T.F.E., TJONG TJIN TAI, “De blockchain als alternatief voor de notariële praktijk” in T.J. BOS en M.A. DRENTH, Financiële zorgplicht van de notaris, preadviezen

KNB 2018, Den Haag, Sdu Uitgevers 2018, 104; V.I. LAAN en A. RUTJES, “Privacy-issues bij blockchain: hoe voorkom of minimaliseer je die?”, CR 2017/253, 5.

(18)

31. Vanuit privacy oogpunt is het beter om te kiezen voor een private blockchain. Bij de private blockchain is het aantal gebruikers beperkt, waardoor ook het aantal kopieën dat van de blockchain wordt bewaard beperkt blijft. Omdat de houder van een private blockchain zelf de deelnemers kiest, kan de regelgeving waaronder de blockchain valt ook beperkt worden tot die van één jurisdictie. Doordat de groep bepaald is, kunnen de deelnemers beter worden geïnformeerd over hun verplichtingen inzake de bescherming van gegevens.51

ii. Permissioned of permissionless

32. Verder wordt er een onderscheid gemaakt naargelang de rechten die een deelnemer van de blockchain heeft. Dit is het onderscheid tussen de permissioned blockchain en de permissionless

blockchain.52 Bij de permissionless blockchain heeft een gebruiker geen toestemming nodig om

deel te nemen aan de blockchain. Iedereen die toegang heeft tot internet, heeft ook toegang tot de informatie op de blockchain en heeft dezelfde rechten binnen deze blockchain. Bij de permissionless blockchain zijn de actoren doorgaans niet gekend en is er ook geen centrale autoriteit die de blockchain beheert.53 De gebruikers van de blockchain ageren doorgaans onder een pseudoniem.54

Bij de permissioned blockchain zijn de rechten binnen de blockchain beperkt. De onderneming, die opdracht heeft gegeven om de blockchain op te zetten, fungeert als centrale organisatie en bepaalt wie toegang heeft tot het netwerk en wie niet. Daarnaast bepaalt de onderneming ook wie welke rechten heeft binnen het netwerk.55 Enkel de gebruikers, die toegang hebben tot de blockchain, kunnen er informatie in delen. De gebruikers zijn doorgaans gekend en situeren zich in en rond het netwerk van de onderneming. Het netwerk is hier dus niet volledig gedecentraliseerd, aangezien de onderneming als centrale autoriteit optreedt.56

51 Infra 73 - 78, nr. 184 – 202; V.I. LAAN en A. RUTJES, “Privacy-issues bij blockchain: hoe voorkom of minimaliseer je die?”, CR

2017/253, 5.

52 V.I. LAAN, “Privacy en blockchain: wanneer is er voor wie privacywerk aan de winkel?”, IR 2017, nr. 1, 6.

53 B. VERHEYE, K. VERSLYPE, en P. DANNEELS, Blockchain et contrats intelligents.: Quel impact sur le notaire en tant qu'intermédiaire de confiance?, Bruxelles, Larcier, 2019, 17; C. VAN DER ELST en A. LAFARRE, “Blockchain and Smart Contracting

for the Shareholder Community”, European Business Organization Law Review 2019, 127; C. VANDE VORST en J. VAN DAELE, “Blockchain en smart contracts in de juridische praktijk – Enkele aandachtspunten”, TBO 2019, nr. 2, (156) 157; D. DE JONGHE en V.I. LAAN, “Blockchain in de realiteit”, CR 2017/251, (2) 3; M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, 150; N. SINGH, Introduction to Permissioned Blockchains, https://101blockchains.com/permissioned-blockchain/ (consultatie 29 oktober 2019); T.F.E., TJONG TJIN TAI, “De blockchain als alternatief voor de notariële praktijk” in T.J. BOS en M.A. DRENTH, Financiële zorgplicht

van de notaris, preadviezen KNB 2018, Den Haag, Sdu Uitgevers 2018, 104; V.I. LAAN en A. RUTJES, “Privacy-issues bij blockchain: hoe voorkom of minimaliseer je die?”, CR 2017/253, 5.

54 M. FINCK, Blockchain: regulation and governance in Europe, Cambridge, Cambridge University Press, 2018, 53.

56 C. VAN DER ELST en A. LAFARRE, “Blockchain and Smart Contracting for the Shareholder Community”, European Business Organization Law Review 2019, 127; C. VANDE VORST en J. VAN DAELE, “Blockchain en smart contracts in de juridische praktijk – Enkele aandachtspunten”, TBO 2019, nr. 2, (156) 157; D. DE JONGHE en V.I. LAAN, “Blockchain in de realiteit”, CR 2017/251, (2) 3; M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, 150; M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, (151) 152; N. SINGH, Introduction to Permissioned Blockchains, https://101blockchains.com/permissioned-blockchain/ (consultatie 29 oktober 2019).

(19)

33. Een permissioned blockchain heeft als voordeel dat ze zorgt voor betere prestaties. Dit komt doordat er minder gebruikers zijn in het netwerk, waardoor er heel wat minder berekeningen gemaakt moeten worden om een consensus te verkrijgen. Verder vergt de permissioned blockchain slechts een eenvoudige organisatie, aangezien alle gebruikers doorgaans hetzelfde doel nastreven. Het gezamenlijk doel is hier om de blockchain zo goed mogelijk aan te passen aan de behoeften van de onderneming. Dit zorgt ervoor dat het systeem vaak sneller en meer doelgericht bijgewerkt kan worden. Een permissioned blockchain wordt ook gezien als meer kostenefficiënt.57 Er zijn echter ook nadelen verbonden aan het gebruik van een permissioned blockchain. Zo is door het beperkt aantal gebruikers de beveiliging minder goed dan bij de permissionless blockchain. Ook kan de centrale autoriteit zorgen voor censuur in het netwerk.58 34. Vanuit privacy oogpunt is het beter om te kiezen voor een permissioned blockchain. In een permissioned blockchain kan namelijk worden bepaald welke handelingen partijen kunnen stellen met betrekking tot de persoonlijke gegevens op de blockchain. Ook kan duidelijker worden gesteld aan welke privacy verplichtingen de verschillende partijen moeten voldoen.59 Terugkoppelend naar een blockchain waar gegevens op worden bewaard voor het notariaat, kan bijvoorbeeld vastgesteld worden dat enkel de notaris wijzigingen mag doorvoeren. De notaris zal hier dan als verwerkingsverantwoordelijke gekwalificeerd worden.

iii. On-chain of off-chain opslag

35. Ook de manier waarop gegevens worden bewaard op de blockchain kan verschillen. Vooral voor persoonsgegevens is dit belangrijk, aangezien dit gevoelige gegevens zijn. De persoonlijke gegevens kunnen enerzijds on-chain bewaard worden. Dat wil zeggen dat deze gegevens op de blockchain beschikbaar zijn en met alle gebruikers worden gedeeld. Daarnaast kunnen gegevens ook off-chain bewaard worden. De blockchain zelf bevat dan geen persoonsgegevens. Deze gegevens worden elders opgeslagen, bijvoorbeeld op een lokale schijf. Op de blockchain wordt louter verwezen naar de plaats van opslag. De gegevens, die off-chain worden opgeslagen, genieten evenwel niet dezelfde beveiliging als op de blockchain.60

36. Vanuit privacy oogpunt is het evident beter om te kiezen voor een off-chain opslag. Het is niet wenselijk dat persoonlijke gegevens raadpleegbaar zijn door elke gebruiker van de blockchain. Wanneer toch gekozen wordt voor een on-chain opslag, wordt aangeraden om persoonlijke gegevens te versleutelen. Zo kunnen enkel gebruikers met de gepaste encryptiesleutel de gegevens raadplegen.61

57 B. VERHEYE, K. VERSLYPE, en P. DANNEELS, Blockchain et contrats intelligents.: Quel impact sur le notaire en tant qu'intermédiaire de confiance?, Bruxelles, Larcier, 2019, 18; C. VAN DER ELST en A. LAFARRE, “Blockchain and Smart Contracting

for the Shareholder Community”, European Business Organization Law Review 2019, 127; C. VANDE VORST en J. VAN DAELE, “Blockchain en smart contracts in de juridische praktijk – Enkele aandachtspunten”, TBO 2019, nr. 2, (156) 157; M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, 150; M. SEL, “Blockchain, een functionele introductie”, TBO 2019, nr. 2, (151) 152; N. SINGH, Introduction to Permissioned Blockchains, https://101blockchains.com/permissioned-blockchain/ (consultatie 29 oktober 2019).

58 N. SINGH, Introduction to Permissioned Blockchains, https://101blockchains.com/permissioned-blockchain/ (consultatie 29 oktober

2019).

59 V.I. LAAN en A. RUTJES, “Privacy-issues bij blockchain: hoe voorkom of minimaliseer je die?”, CR 2017/253, 5. 60 Ibid., 6.

(20)

2. Blockchain: juridische relevantie

37. Anno 2020 is blockchain een actueel gegeven. Sinds de eerste toepassing ervan in 2009, heeft de veelbelovende technologie zich meer en meer in de kijker gewerkt.62 Ook in de juridische wereld

wordt gekeken naar de toepassingsmogelijkheden van blockchain.63 Meer specifiek voor het

notariaat wordt onderzocht of blockchain de rol van de notaris als betrouwbare derde zou kunnen overnemen. De kernfunctie van blockchain is namelijk enerzijds om gegevens automatisch te bewaren op een betrouwbare manier. Anderzijds zet blockchain in op de automatische verwerking van transacties. De kernfuncties raken aan enkele essentiële taken van de notaris.64

a) Overname rol neutrale derde

38. Blockchain zou de rol van de neutrale derde kunnen overnemen op drie verschillende vlakken. Vooreerst kan blockchain een rol spelen bij de bescherming van gegevens. De werking van de technologie geeft de gegevens een vaste datum. Zo waarborgt blockchain de integriteit en de onveranderlijkheid ervan. Daarnaast is blockchain ook relevant voor de overdracht van activa. Op een blockchain is namelijk de overdracht van eender welke waarde mogelijk, dus ook de overdracht van vastgoed. Ten slotte kan blockchain zorgen voor de automatische toepassing van regels, bijvoorbeeld bij smart contracts.65

39. Concreet voor het notariaat beslaat de implementatie van blockchain uit twee grote domeinen: kosten en vertrouwen. Vooreerst kan blockchain de kost, die nu aan een notaris wordt betaald, reduceren. De kost voor het opzoekingswerk van de notaris zou door automatisering via blockchain bijvoorbeeld beperkt kunnen worden. Daarnaast is niet langer vertrouwen nodig in de notaris, die als derde-tussenpersoon voor alsnog over de gegevens van zijn cliënt dient te waken.66 De vraagt rijst of blockchain de notaris in de toekomst volledig overbodig zal maken.67

b) Stand van zaken

40. Blockchain heeft zich pas recent in de kijker gewerkt en wordt tot op heden nog niet gebruikt in het Belgische notariaat. Daarom is er ook nog geen wetgeving of rechtspraak wat betreft blockchain in België. Er zijn wel al enkele voorbereidende initiatieven genomen.

62B. VERHEYE, “Blockchaintechnologie en het notariaat bij vastgoedtransacties: Damocles’ zwaard of opportuniteit?”, T.Not. 2018,

213.

63 Ibid.; B. VUYLSTEKE, “Blockchain - Wat is het? Wat kan het betekenen voor het notariaat?”, T.Not. 2018, 205 – 211; I. VAN GIEL,

S. EGAMBERDIEV en A. APPELMANS, “Blockchain in vastgoedtransacties”, TBO 2019, nr. 2, 165 – 179; J. SAP, “Blockchain is geen notariskiller”, De Tijd, 7 december 2018.

64 T.F.E., TJONG TJIN TAI, “De blockchain als alternatief voor de notariële praktijk” in T.J. BOS en M.A. DRENTH, Financiële zorgplicht van de notaris, preadviezen KNB 2018, Den Haag, Sdu Uitgevers 2018, 110.

65 B. VERHEYE, K. VERSLYPE, en P. DANNEELS, Blockchain et contrats intelligents.: Quel impact sur le notaire en tant qu'intermédiaire de confiance?, Bruxelles, Larcier, 2019, 89 – 90.

66 K. AUDENAERT e.a., Tradition in motion, Brussel, Larcier, 2019, 126.

67B. VERHEYE, “Blockchaintechnologie en het notariaat bij vastgoedtransacties: Damocles’ zwaard of opportuniteit?”, T.Not. 2018,

212; B. VUYLSTEKE, “Blockchain - Wat is het? Wat kan het betekenen voor het notariaat?”, T.Not. 2018, 205 – 211; I. VAN GIEL, S. EGAMBERDIEV en A. APPELMANS, “Blockchain in vastgoedtransacties”, TBO 2019, nr. 2, (167) 168; J. SAP, “Blockchain is geen notariskiller”, De Tijd, 7 december 2018.

(21)

41. Zo staan digitalisering en online tools al sinds het jaar 2000 hoog op de agenda van Fednot. De eerste stap naar digitalisering van het notariaat in België, werd gezet met het e -notariaat. Het e-notariaat is een beveiligd intranet, dat door Fednot is ontwikkeld. Het heeft als doel om de processen binnen elk notariaat te versnellen. Met het e-notariaat kunnen gegevens uitgewisseld worden tussen notarissen en de administratie op elektronische wijze. Daarnaast heeft Fednot ook het platform eRegistration ontwikkeld. Op dit platform kunnen akten op elektronische wijze rechtstreeks geregistreerd worden bij de FOD Financiën.68 Sinds korte tijd experimenteert de IT-afdeling van Fednot ook met blockchain. Het doel is om in de toekomst bepaalde taken van de notaris te vereenvoudigen door gebruik van blockchain technologie. Voorlopig worden nog geen resultaten van deze experimenten gedeeld in de media.69 In een interview met enkele medewerkers

van Fednot, wordt deze houding geduid. De medewerkers geven aan dat, om de juiste inzichten over een bepaalde technologie te verwerven, er voorafgaand veel onderzoeken en testen nodig zijn. Fednot wenst, net als andere spelers op de markt, haar inzichten te beschermen. Zij beschouwen deze inzichten dan ook als een “soort van intellectuele eigendom”.70

42. Recent stelde Paul Danneels, Chief Transformation Officer van Fednot, dat de impact van blockchain wordt overschat op korte termijn, maar dat de impact ervan wordt onderschat op lange termijn. Deze technologie biedt volgens hem een veelbelovend perspectief op het vlak van cryptografie, transparantie, fraudebestrijding en delen van gegevens.71 In een interview met enkele medewerkers van Fednot, wordt deze uitspraak als volgt geduid:

“Op korte termijn is er een hele hype geweest rond blockchain. Vele mensen zeiden: “blockchain zal de wereld veranderen”. Vooral vanuit technisch oogpunt was men ervan overtuigd dat blockchain alles beter zou maken. Vele processen werden in vraag gesteld omdat blockchain ze sneller, beter en efficiënter zou kunnen maken. Die eerste piek van overschatting is nu voorbij. In de praktijk botsten vele proefprojecten op problemen met de “governance”, eerder dan op een technisch probleem. In een blockchain project zijn er namelijk vaak meerdere partijen betrokken (klant, leverancier, organisatie, overheid, ...). Iedereen moet in de samenwerking een deel van zijn kennis prijsgeven als deel van het proces. Er komen in een project soms ook nieuwe spelers binnen in het domein. Niet alle partijen zijn even gewillig om samen te werken en is er niet altijd evenveel vertrouwen. Het groepsgevoel ontbreekt vaak om deze projecten te realiseren en in de markt te zetten.

68 NOTARIS TV, De notarissen en digitale transformatie, https://www.youtube.com/watch?v=xEhgEDgClDw&feature=emb_logo

(consultatie 11 mei 2020); X., De notaris van de toekomst door de ogen van Christian Van Belle (Voorzitter VlaNot) en Jan Sap

(Directeur-generaal Fednot),

https://www.connect.vlaanderen/2020/04/14/notaris-toekomst-ogen-christian-belle-voorzitter-vlanot-en-jan-sap-directeur-generaal-fednot/ (consultatie 11 mei 2020); X., E-notariaat, https://www.koengeens.be/news/2013/10/24/e-notariaat.

69 FEDNOT, Met je notaris zet je in alle vertrouwen een stap vooruit, Brussel, Fednot, 2018, 19. 70 Interview met enkele medewerkers van Fednot in het kader van deze masterproef.

71 B. VERHEYE, K. VERSLYPE en P. DANNEELS, Blockchain et contrats intelligents.: Quel impact sur le notaire en tant qu'intermédiaire de confiance?, Bruxelles, Larcier, 2019, 3 – 4.

(22)

Op lange termijn zal dergelijke technologie de digitale wereld veranderen. Ook het notariaat is vragende partij om op deze manier mee aan meer efficiëntere processen te werken, wanneer dit op een manier kan waarin de belangen van alle betrokkenen gewaarborgd kunnen blijven. Blockchain wordt op lange termijn onderschat, in die zin dat de toegevoegde waarde ervan nog te weinig wordt onderzocht (bv. interactie met de overheid, interactie met andere partijen, het vlotter kenbaar maken van status van gegevens, ...). Net op die factoren die iets zouden kunnen

betekenen op lange termijn wordt momenteel nog te weinig ingezet.”72

43. Daarnaast laat de FOD Financiën momenteel een studie uitvoeren naar blockchain in drie verschillende domeinen. De studie onderzoekt de mogelijkheden met blockchain bij het werk van de FOD zelf en van eventuele externe partners. Ook de mogelijkheden aangaande de btw-controle van bedrijven worden bestudeerd. Verder gaat de studie na of de mogelijkheid bestaat tot invoer van blockchain ter vervanging van de publiciteit van onroerende goederen. De resultaten van het gehele onderzoek worden verwacht in 2020, maar zullen confidentieel zijn.73

44. Ten slotte is op 16 juli 2018 de Conceptnota voor nieuwe regelgeving betreffende blockchain technologie besproken in de Commissie voor Algemeen Beleid, Financiën en Begroting van het Vlaams Parlement.In deze vergadering heeft de Commissie besloten dat de Vlaamse wetgever geen snelle aanpassingen in de wet kan doen “zonder de reële impact van de technologie te

vatten”.De Commissie stelt dat de nieuwe technologie niet in oude maatregelen of denkpatronen

mag vastgezet worden. De evolutie van blockchain technologie en de toepassingen ervan dienen daarom nauwlettend opgevolgd te worden de komende maanden en jaren, opdat een degelijk wetgevend kader voorzien kan worden.74

45. Ook in het interview met de medewerkers van Fednot wordt aangegeven dat het invoeren van een wetgevend kader voor deze technologie moeilijk ligt. Ondanks het feit dat blockchain veel technische mogelijkheden schept, zijn er vandaag (bijna) geen projecten waar het wetgevend kader volgt. Een wetgevend kader is echter wel gewenst om rechtszekerheid te bieden aan alle betrokken partijen in een blockchain project. Zo weten zij dat hun juridische aansprakelijkheid en belangen geregeld zijn. Blockchain technologie is echter steeds in verandering. Een wetgevend kader zou de ontwikkeling van de technologie kunnen remmen. Het verzoenen van beide motieven is een moeilijke evenwichtsoefening.75

72 Interview met enkele medewerkers van Fednot in het kader van deze masterproef.

73 B. VERHEYE en K. VERSLYPE, Blockchain en smart contracts: het einde van de vertrouwde tussenpersoon?, Brussel, ELS Belgium

NV, 2019, 105 – 106; X., “Financiën bestudeert invoering blockchain bij aankoop huis”, De Tijd, 11 mei 2018.

74 I. VAN GIEL, S. EGAMBERDIEV en A. APPELMANS, “Blockchain in vastgoedtransacties”, TBO 2019, nr. 2, 165 - 179; Conceptnota

voor nieuwe regelgeving betreffende blockchaintechnologie, Parl.St. Vl.Parl. 2017-18, nr. 1539/1; Verslag over de conceptnota voor nieuwe regelgeving betreffende blockchaintechnologie, Parl. St. Vl. Parl. 2017-18, nr. 1539/2.

(23)

46. Ondanks het feit dat er nog geen wetgeving en rechtspraak voorhanden is, wordt er in de Belgische rechtsleer reeds aandacht geschonken aan de mogelijke implementatie van blockchain in het notariaat.76 Er zijn verschillende toepassingen van de technologie mogelijk. Hier wordt dieper

op ingegaan in hoofdstuk 2 en 3 van deze masterproef.

76 B. VERHEYE, “Blockchaintechnologie en het notariaat bij vastgoedtransacties: Damocles’ zwaard of opportuniteit?”, T.Not. 2018, 212

– 237; B. VUYLSTEKE, “Blockchain - Wat is het? Wat kan het betekenen voor het notariaat?”, T.Not. 2018, 205 – 211; I. VAN GIEL, S. EGAMBERDIEV en A. APPELMANS, “Blockchain in vastgoedtransacties”, TBO 2019, 165 – 179.

(24)

3. Tussentijdse conclusie

47. Blockchain is een technologie die het mogelijk maakt om delicate gegevens op een veilige en transparante manier bij te houden. De veiligheid van de gegevens in de blockchain wordt gegarandeerd door de praktische werking van de technologie en door twee belangrijke beschermingsmechanismen. Een eerste bescherming wordt gevormd door de koppeling van blokken via een cryptografische hash. Een nieuw blok in de blockchain kan de informatie uit een vorig blok niet wijzigen. Om een wijziging door te kunnen voeren, zou de wijziging immers moeten worden aangebracht in alle voorgaande blokken van de blockchain bij alle gebruikers. Het systeem verhindert op deze manier dat iemand het register ongewenst kan wijzigen. Een tweede beschermingsmechanisme schuilt in een systeem van consensus. Wanneer er tussen de verschillende gebruikers een consensus bestaat over de geldigheid van een nieuw blok, zal dit toegevoegd worden aan de keten. Wanneer dit niet zo is, zullen de gebruikers weigeren om het nieuwe blok aan de keten toe te voegen. De controle op de geldigheid van de informatie wordt dus gedeeld door alle gebruikers van de blockchain. Dit zorgt ervoor dat de gebruikers niet hoeven te vertrouwen op één gebruiker of één autoriteit.77

48. In welke mate en voor wie een blockchain toegankelijk is, kan door de grondlegger ervan bepaald worden. Door te kiezen voor een private blockchain kan het netwerk, waarbinnen de blockchain beschikbaar is, beperkt worden tot die personen die de grondlegger zelf kiest. Een publieke blockchain staat daarentegen open voor iedereen. Daarnaast kan ook gekozen worden voor een permissioned blockchain, waarin de houder van de blockchain de bevoegdheden en rechten van de gebruikers bepaalt. In een permissionless blockchain daarentegen, heeft iedereen dezelfde rechten. Ten slotte kunnen gegevens op de blockchain on-chain of off-chain bewaard worden. Gegevens die on-chain bewaard worden, zijn op de blockchain beschikbaar en worden met alle gebruikers gedeeld. Ze kunnen eventueel wel geëncrypteerd worden, zodat ze enkel interpreteerbaar zijn voor gebruikers die over de gepaste encryptiesleutel beschikken. Wanneer gegevens off-chain bewaard worden, bevat de blockchain zelf geen gevoelige gegevens. Deze gegevens worden elders opgeslagen, bijvoorbeeld op een lokale schijf. Op de blockchain wordt louter verwezen naar de plaats van opslag.78

49. In de juridische wereld wordt momenteel onderzoek gevoerd naar de toepassingsmogelijkheden van blockchain. Voorlopig blijven wetgevende initiatieven in deze context uit. Toch loopt er achter de schermen al enige tijd onderzoek over de technologie bij verschillende instanties. De resultaten van deze onderzoeken worden niet bekend gemaakt.79

77 Supra 11 – 17, nr. 8 – 28. 78 Supra 17 – 19, nr. 29 – 36. 79 Supra 20 – 23, nr. 37 – 46.

(25)

50. Voor het notariaat wordt specifiek onderzocht welke taken blockchain potentieel van de notaris kan overnemen. Blockchain technologie kan gegevens automatisch bewaren op een betrouwbare manier. De technologie kan ook instaan voor de automatische verwerking van transacties. Deze kernfuncties raken aan de essentiële taken van de notaris. Er zijn verschillende toepassingen van de technologie in het notariaat mogelijk. Hier wordt dieper op ingegaan in hoofdstuk 2 en 3 van deze masterproef.80

(26)

HOOFDSTUK 2: SMART CONTRACTS

51. Een eerste toepassingsmogelijkheid van blockchain in het notariaat zijn de smart contracts. In het eerste deel van dit hoofdstuk wordt het begrip smart contracts besproken (1). Hierbij wordt eerst ingegaan op de technische werking van smart contracts (a). Vervolgens wordt gekeken naar de juridische relevantie ervan (b). Opdat een smart contract zou kwalificeren als een contract onder de Belgische wetgeving moet voldaan zijn aan bepaalde voorwaarden. Respectievelijk wordt de voorwaarden wilsovereenstemming (i), bekwaamheid (ii), geoorloofd voorwerp en geoorloofde oorzaak (iii) besproken in het kader van smart contracts. Ten slotte wordt ingegaan op initiatieven rond smart contracts uit de juridische praktijk (c). Hierbij worden initiatieven uit Oostenrijk (i), Frankrijk (ii) en Estland (iii) besproken.

In het tweede deel van dit hoofdstuk wordt ingegaan op de potentiële voordelen van het gebruik van smart contracts binnen het notariaat (2). Hierbij wordt eerst de identiteitscontrole besproken (a). Daarna wordt ingegaan op de automatisering (b) en de rechtszekerheid (c) die smart contracts kunnen creëren. Verder wordt ook ingegaan op het gebruik van een smart contract als uitvoerbare titel (d).

In het derde deel van dit hoofdstuk wordt ingegaan op de potentiële beperkingen van het gebruik van smart contracts binnen het notariaat (3). Eerst wordt ingegaan op de verhouding van smart contracts tot de algemene verplichtingen van de notaris (a). Daarna wordt het probleem van bugs besproken (b). Hierna wordt het gebrek aan ruimte voor interpretatie bij smart contracts onderzocht (c). Ook problemen aangaande de niet-conforme prestatie van partijen (d) en archivering (e) worden van naderbij bekeken. Ten slotte wordt kort verwezen naar de nood aan scholing, wanneer smart contracts in het notariaat zouden worden ingevoerd (f).

In het vierde deel worden de alternatieven voor smart contracts onderzocht (4). Hierbij worden Ricardian contracts (a) en artificial intelligence (b) bestudeerd.

(27)

1. Begrip

52. Het begrip “smart contract” is reeds in 1997 bedacht door Nick Szabo. Hij geeft in zijn paper “Formalizing and securing relationships on public networks” als eerste aan dat het mogelijk is om software te schrijven waarin een soort van contractuele clausules worden opgenomen. De software zou moeten werken met cryptografische protocollen. Het zou volgens Szabo ook mogelijk zijn om bepaalde voorwaarden te programmeren in de overeenkomst, waarbij het smart contract pas uitgevoerd wordt als aan deze voorwaarden voldaan is.81

53. Szabo’s concept smart contract bestaat al veel langer dan blockchain technologie. Door de opkomst van cryptocurrencies, kreeg ook Szabo’s theorie de laatste jaren meer en meer aandacht.82 Het onderzoek naar smart contracts wordt in het kader van deze masterproef beperkt tot de smart contracts die werken op basis van blockchain technologie.

54. Smart contracts bieden een oplossing voor het probleem dat, wanneer contractanten elkaar niet kennen, zij elkaar ook niet kunnen vertrouwen. Omwille van dit probleem wordt bij het sluiten van klassieke contracten vaak een neutrale derde ingeschakeld, bijvoorbeeld de notaris. De neutrale derde legt dan de verbintenissen van beide partijen onafhankelijk vast. Smart contracts beogen deze neutrale derde nu overbodig te maken.83

a) Technische werking

55. Een smart contract legt, net als een traditioneel contract, de wederzijdse verbintenissen, rechten en verplichtingen tussen partijen vast.84 Nadat de partijen tot overeenstemming zijn gekomen over de inhoud van het contract, wordt deze inhoud neergeschreven in computercode . Als de code is opgemaakt, wordt deze toegevoegd aan de blockchain op grond van het systeem van consensus.85

56. Het basisprincipe van een smart contract is vergelijkbaar met het klassieke “if ..., then ...” pseudocommando.86 Concreet bestaat elk smart contract uit een set van formele regels. Deze formele regels moeten vervuld worden om een nieuwe transactie toe te kunnen voegen aan de blockchain, waarop het smart contract gevestigd is. De verandering vindt automatisch plaats wanneer aan de regels voldaan is.87

81D. PHILIPPE, “Blockchain and smart contract: lex cryptographia?”, DAOR 2018, nr. 128, 7; N. SZABO, Formalizing and securing relationships on public networks, https://firstmonday.org/ojs/index.php/fm/article/view/548/469.DOI:http:/dx.doi.org/10.5210/fm.v2i9.548

(consultatie 8 december 2019).

82 D. PHILIPPE, “Blockchain and smart contract: lex cryptographia?”, DAOR 2018, nr. 128, 7; M. HARTUNG, M.-M. BUES en G.

HALBLEIB, Legal tech : how technology is changing the legal world : a practitioner’s guide, München, Nomos, 2018, 283.

83 M. TRUYENS, “Smart contracts: moeten juristen programmeurs worden?”, Juristenkrant 2016, alf. 338, 12 – 13. 84 D. TAPSCOTT en A. TAPSCOTT, Blockchainrevolutie, Amsterdam, Xander Uitgevers BV, 2018, 58.

85 M. FINCK, Blockchain: regulation and governance in Europe, Cambridge, Cambridge University Press, 2018, 24.

86 E. MELCHIOR, “Réflexions juridiques autour de la blockchain: analyse sous l’angle du droit des contrats”, RDTI 2018, nr. 72, 52. 87 M. HARTUNG, M.-M. BUES en G. HALBLEIB, Legal tech : how technology is changing the legal world : a practitioner’s guide,