Soldaten van zestien en de vrijheid

maar maar rden ;che, : het poli-·ordt pro-rieke

nog

H O O F D E N

&

Z I N N E N

Soldaten van zestien en de vrijheid

Soldaten

van

zestien

en de vrijheid

De VVD stelde onlangs voor om het Ieger voortaan in de gelegen-heid te stellen zestienjarigen te recruteren. Dit voorstel om het personeelstekort te bestrijden kon onrniddellijk op een brede politieke steun rekenen. Slechts D'66 zag enige practische bezwa-ren. De brede, ook door de PvdA verleende, steun en vooral het ge-brek aan enige fundamentele dis-cussie over deze kwestie waren opmerkelijk. Uiteraard pleitte niemand voor het in de oorlog sturen van zestienjarige soldaten: de eerste jaren zouden de betrok-kenen vooral in opleiding zijn. De vraag is evenwel of adolescenten in staat kunnen worden geacht om in vrijheid voor de militaire dienst te kiezen. Ondermijnt men niet datgene wat men met een Ieger wenst te verdedigen door jongeren in een positie te brengen waarin zij dermate principiele keuzen kunnen maken? Wij heb-ben een Ieger om onze collectieve vrijheid zelf invulling aan ons bestaan te geven, te verdedigen tegen mach ten, die ons andere levenswijzen willen opdringen. Degenen die er voor kiezen in het Ieger te treden, geven echter voor de duur van hun diensttijd een belangrijke vrijheid op: de vrij-heid om op basis van eigen waar-den en opvattingen, weloverwo-gen en zonder bloot te staan aan dwang van anderen beslissingen te nemen. In het Ieger is per definitie geen ruimte voor deze persoonlijke autonomie: treedt men in dienst van deze organisatie dan zullen anderen voortaan

bepalen wie de vijand is en wan-neer en hoe deze wordt bestre-den. Zeker, achteraf kan men altijd, warmeer men de opdracht althans heeft overleefd, in beroep gaan tegen een beslissing van de opdrachtgever, maar op het mo-ment zelf heeft men niet of nau-welijks keus. Voor de doeltref-fendheid van een krijgsmacht valt voor het laatste uiteraard vee! te zeggen. Maar de prijs die indivi-duen hiervoor moeten betalen is, of zij zich hier nu van bewust zijn of niet, groot: zij leveren iets in dat als wezenlijk voor hun mens-zijn kan worden opgevat, name-lijk hun persoonname-lijke autonomie. Of de mogelijke doe! en van het in dienst gaan dit offer kunnen rechtvaardigen, is een belangrijke principiele vraag die ieder voor zich zal moeten beantwoorden. De kwestie is of men van zestien-jarigen kan verwachten dat zij een beslissing, die dermate vergaande consequenties heeft voor het eigen Ieven, weloverwogen nemen. Met andere woorden: kunnen zij deze beslissing nemen in de geest van de waarde die wij met een Ieger stellen te verdedi-gen, namelijk de vrijheid?

Vrijheid houdt niet aileen in dat men door anderen met rust wordt gelaten. Vrijheid betekent ook zelfbepaling of autonomie: het maken van weloverwogen keuzen op basis van een redelijke kennis van de altematieven. Om deze keuzen te kunnen maken moet een aantal voorwaarden zijn vervuld. Iemand die in zijn beslis-singen slechts wordt voortbewo-gen door de eerste de beste aan-drang of door, in zijn toevallige opvoeding en milieu aangeleerde, gewoonten en gebruiken, kan

44

s &t_n r 1998

H O O F D E N

&

Z I N N E N

moeilijk meester over zijn leven zijn. Zo iemand is een speelbal. Autonomie vereist, onder meer, dat men afstand kan nemen van zijn onmiddellijke wensen en nei-gingen, en dat men in staat is te evalueren welke van deze wensen al dan niet wezenlijk of waardevol in zijn leven zijn. Voor autonomie zal men voorts de door de omge-ving aangeleerde waarden en nor-men ter discussie moeten stellen en op zoek moeten gaan naar alternatieve ziens- en levenswij-zen, wijzen die menwellicht pre-ferabel acht nadat men er cernnaai kennis van heeft genomen. Keuzen die in vrijheid zijn geno-men, zijn dus bewust, geïnfor-meerd en weloverwogen. Voor het laatste zal men zich eerst enigs-zins moeten ontplooien. Vandaar dat zelfontplooiing vaak in één adem wordt genoemd met vrij-heid. Vrijheid, de mogelijkheid zich in een vrije interactie met zijn omgeving te kunnen ontplooien en vervolgens ongehinderd gebruik te kutmen maken van zijn kwaliteiten, behoort tot de kern-waarden van onze beschaving. Het is deze vrijheid die wij met een leger willen verdedigen.

Nu spreekt het voor zich dat men van niemand in alle redelijkheid kan verwachten dat al zijn keuzen op de hierboven beschreven wij-zen tot stand komen. Dit is ook niet nodig om toch van vrijheid en autonomie te kunnen spreken. Niettemin: hoe principiëler en verstrekkender de keuzen, hoe meer deze voorwaarden vervuld moeten worden, wil er sprake zijn van autonomie. Het al dan niet in dienst treden van een krijgsmacht en het al dan niet ten behoeve van een hoger doel opgeven van zijn

persoonlijke autonomie is zo'n keuze. Het moeten uitvoeren van orders van anderen waar men niet achter staat, het gevoel zich over-geleverd te hebben aan autoritei-ten die beslissingen nemen die men verwerpelijk acht, kan men-sen bovendien voor de rest van hm1 leven beschadigen. Niemand wil vandaag in de schoenen staan van de soldaten die in Srebrenica hebben toegekeken hoe zich een volkerenmoord voltrok. Evenzo zullen waarschijnlijk maar weini-gen van de toendertijd betrokken militairen een goed gevoel hebben overgehouden aan hun deelname aan de politionele acties in Indonesië. Toch loopt men onher-roepelijk het risico in deze situatie verzeild te geraken wanneer men dienst neemt in het leger. Kan en mag men van zestienjarigen, zeker de zestienjarige schoolverlaters waar de Landmacht de jacht op zal openen, verwachten dat zich zij hiervan in hun beslissing reken-schap geven? Mag men adolescen-ten in een positie brengen waarin zij, bijna zeker zonder dat zij zich dit bewust zijn, een uiterst wezen-lijke keuze maken, waar zij eerst

later de consequenties van zullen ervaren en waar zij een levenlang door achtervolgd kunnen wor-den? Hoe groot zal het afgrijzen, de wrok, de rancune zijn, wan-neer zij op hun eenentwintigste bemerken dat zij vijf jaar eerder, in al hun jeugdig enthousiasme, op een trein zijn gesprongen die naar Srebrenica voerde? Door zestien-jarigen te verleiden te kiezen voor het leger maakt men de vrijheid die geacht wordt met dit leger verdedigd te worden, te schande. Als men werkelijk de vrijheid wil verdedigen dan moet men ook de

condities garanderen waaronder mensen een autonome beslissing kunnen nemen over het in dienst h·eden van een leger. Tieners val-len dan af.

Het is onbegrijpelijk waarom de krijgsmacht in haar speurtocht naar nieuw personeel haar vizier louter richt op jongeren en een andere belangrijke doelgroep -de vijftigplussers - buiten schot laat. Een grotere participatie van deze senioren heeft immers vele voordelen. Zij zijn beter in staat om weloverwogen keuzen met betrekking tot de militaire dienst te maken. Hun arbeidsparticipa-tie is daarnaast op dit moment noodgedwongen minimaal, waar-door velen zich waar-door de maat-schappij uitgesloten en miskend voelen - iets wat het leger kan oplossen. Dankzij hun deelname zal het leger voorts een meer getrouwe afspiegeling van de bevolking worden. Het vaak ver-onderstelde leeftijdsprobleem is inmiddels overwonnen: dankzij de moderne oorlogstechnieken is de lichamelijke conditie van sol-daten van aanmerkelijk minder belang dan vroeger. En tot slot men mag verwachten dat vijftig-plussers een grotere levenswijs-heid hebben opgebouwd dan de gemiddelde adolescent, hetgeen in het kader van de tegenwoordi-ge vredesoperaties zeer van pas kan komen. Misschien vormt een strijdmacht van vaders en moe-ders de beste garantie voor het slagen van vredesoperaties.

HANS BLOKLAND

is de auteur van TVegen naar Vrijheid' (Amsterdam, Boom, 1995) en verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.