MOSSIE EN MENS
R .A . Earl&
Die een is klein, vlieend en aanpasbaar, die ander, g root, lopend en verander die o m g e w in g om horn te pas. W a t 'n kom binasie? Tog bly h ulle heerlik saam in 'n o m g ew ing w a t deur die m ens geskep is, en d it in k la a rblyklike h a rm o n ie — of is dit?
A an die m ens hoef ek u seker nie voor te stel nie en nog m in d er aan die o m g e w in g w a a rin hy bly, ons is im m ers a lm a l die MENS.
Die M O SSIE is 'n ander saak. In S u id -A frik a is daar nie m in d er nie as vier soorte m ossies. Die G rootm ossie, Passer m o tite n sis, v e rm y d ie m ens u it vrye keuse. H ulle w o rd slegs aangetref in die droeer dele van die land, ver van die m ens af. Die G ryskopm ossie, P. g rise us, is glad nie so sku v ir die m ens nie m aar verkies nog steeds die vrye n a tu u r en kom selde in dorpe of stede voor. D it is e g te r 'n heel ander storie w a t die ander tw ee m ossies betref. Die H uism ossie, P. dom esticus, is soos sy w eten ska plike naam a an d ui, 'n " h u i s h o u d e lik e " v o e l. D ie m o s s ie h e t o o rs p ro n k lik net in Europa en suidelike A sie voorgekom m aar m et die ontd ekking van die nuw e w ereld en A frik a is die voeltjie saam met die m ens as te w a re die w e re ld in. Die vo eltjie het S u id -A frik a vroeg hierdie eeu bereik en het gou deur die land versprei, n a tu u rlik altyd om die h u is en sy geboue. Die inheem se G ew one M ossie, P. m e la n u ru s , is ook glad nie skaam v ir die m ens n ie . D ie m o s s ie is b a ie a lg e m e e n in m ensgem aakte h a b ita tte soos voorstedelike tu in e en selfs in die b etonoerw oud.
Daar is onlan g s 'n studie in en om B lo em fo n te in deur Die D epartem ent O rn ito lo g ie van die N asionale M useum , B lo em fo n te in onderneem om vas te stel of die G ew one M ossie goed aangepas is om saam met die m ens te leef. Die m ossie het ongeveer 3 0 0 jaar gelede vir dieeerste m aal met die m ens in a a n ra kin g gekom en in B lo em fo n te in eers so w a t 3 0 -5 0 ja a r gelede in die b eto no e rw o u d begin leef. D it staan in skrille ko ntra s met die H uism ossie w a t in Europa al vir eeue met die m ens saam leef en dus goed aangepas is vir die "le w e in die stad ''.
Daar is bevind dat die G ew one M ossies in drie goed onderskeibare groepe leef. Die w a t in die stad w o o n en die w a t in die voorstede h ulle bestaan voer en die w a t in die platte la nd se gebiede voorkom en selde, indien ooit, 'n m ens sien. Die interessante aspek is dat die drie p opulasies nie meng nie — stadsm ossies is s ta d s m o s s ie s en v o o rs te d e lik e m o ssie s is voorstedelike m ossies! V ir die buite staa n de r, is d it o nb e gryplik dat 'n m ossie in die beton o erw ou d bly te rw y l daar oop ru im te s net n paar k ilo m e te r verder is w a a r d aar beslis baie meer kos en nesm aakplek is. Die a n tw o o rd is blykbaar d at indien jy, as m ossie, nie van beter w eet nie, aan va ar jy jo u o m g e w in g soos jy d it kry en m aak die beste daarvan. D aar is tydens die studie bevind dat m ossies w a t in die m iddestad bering is n o o it meer as 5 0 0 m en selde meer as 3 0 0 m van h u lle slaapplekke af beweeg het nie. D it beteken egter nie dat die G ew one M ossies in die beton o e rw o u d 'n lekker lewe het nie. D aar is ook bevind dat hierdie stadsm ossies a ltyd m in d er eiers per broeisel le en dat hierdie eiers boonop kleiner is as eiers gele deur die m ossies in voorstede en in die platteland.
M a a r nog is het einde niet! W a t van die H uism ossies w a t al 'n lang pad saam met die m ens kom. W ei, h u lle is, soos verw ag, beter aangepas en h ulle broei byna net so goed soos die w a t in die voorstede voorkom . Een rede hie rvoo r is dat die soort m ossie goed aangepas is en al sy geleenthede gebruik. H uism ossies het byvoorbeeld die gedrag o n tw ik k e l om m o tors as 'n bron van voedsel (nie 'n voedselbron nie) te
gebruik. M o to rs w o rd baie gereeld ondersoek v ir insekreste. S elfs g ra splu im e w a a rin daar dalk insekte kan sku il, w o rd van die rooster van die m o to r v e r w y d e r en o n d e rs o e k . A s d ie H uism ossies net kon lees, sou h ulle dalk m in d er tyd gem ors het op die skoon voertuie met plaaslike nom m e rplate en die met buitestedelike nom m e rplate verkies het.
Ek glo nie die m ens kry so baie u it die m ossies as w a t die m ossies u it die mens kry nie, m aar dan hoef ons mos nou nie by die m ossies se o m g ew ing aan te pas nie. M an m aar M ossie klin k neerhalend. M ossie m aar M an is n ko m p lim e n t. Die enigste vraag is nou nog —
w a tte r soort Mossie? nrnTi
HOE VOLOP IS V E R S IE R D E
P L A A S A R B E ID E R W O N IN G S NOG OP PLASE?
Die D epartem ent A n tro p o lo g ie beoog om eersdaags met die d okum entasie van versierde w o n in g s van plaasarbeiders te begin. Indien daar sulke huise op u plaas voorkom en u bereid is dat M useum personeel u plaas mag besoek om h u lle te foto g ra fe e r en met u en u arbeiders onderhoude d aa ro o r te voer, w o rd u vrie n d e lik versoek om die meegaande vorm te voltooi en d it aan Die Hoof, D epartem ent A n tro p o lo g ie , N asionale M u se um , Posbus 266 , B lo em fo n te in , 9 3 0 0 te stuu r.
H O W C O M M O N ARE D E C O R A T E D F A R M
LABOURER H O U S E S O N FARM S?
The A n th ro p o lo g y D epartm ent plans to sta rt a project re la ting to the d ocu m e n ta tio n of decorated houses of fa rm la b ou re rs in the near fu tu re . If there are such houses on yo ur fa rm and you are prepared to p erm it M u se u m personnel to v is it yo ur fa rm in order to p h o tog ra p h them and in te rv ie w you and your la bourers regarding them , please com plete the a ccom pa n ying fo rm and send it to the Head, D epartm ent of A n th ro p o lo g y , N ational M u se um , P.O. Box 266 , B lo em fo n te in , 9 3 0 0 .
Naam van eienaar/boer Name of owner/farmer
Naam van plaas Name of farm
Distrik District
Tel. Nr. (met voorafkode) Tel. No. (plus code)
