Gasschaderapport November 1958, + foto's

PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EM FRUITTEELT ONDER GLAS, TE NAAIDWIJK. Bibliotheek Proefstation Naaldwijk A 5 M 88 L JÉ

Gasschaderapport November 1958*+ foto's.

door:

W.J.Mulder.

Naaldwijk,1958.

/

J 3 5 " : o/<# />

'<w.. g

/ VX *'*/

/ : ' Fl. C

O

"%/ "

^

°<V,

s 0„. * . ^

H

PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS TE NAiiLDwI jfr. r„ c' <7,

_ '$S . '%)J

<? a i eO.

3 \/{/

fA Gasschaderapport november 1958.

8 § Op 31 oktober werd op een aantal tuinbouwbedrijven t e n Z-0 van Hoek van Holland ( z i e b i j l a d e I ) b i j enkele gewassen een verbrandingsverschijnsel opgemerkt. Het betrof h i e r hoofdzakelijk een bladverbranding b i j druiven. Het v i e l ons op, d a t de aantasting h e t e r g s t was aan N-wT kasgevels, j u i s t tegenover de, op het Z-0 openstaande luehtramen» Naarmate de afstand t o t de luehtramen g r o t e r werd nam de aantasting a f . Ook was een enkele kas met anemonen beschadigd.

Op 1 november en volgende dagen kwamen nog een groot a a n t a l schademeldin-gen binnen, afkomstig van bedrijven geleschademeldin-gen i n een strook begrensd door de Nieuwe Waterweg en een l i j n lopend van h e t Verkeersplein t e Westerlee naar de Z-W grens van de gemeente Vlaardingen ( z i e b i j l a g e I ) . De aantasting betrof h i e r druiven, s p i -naaie, s e l d e r i j , p e t e r s e l i e , chrysanten, a l l e geteeld onder g l a s , t e r w i j l ook boom­ gaarden en u i t elzen bestaande windschermen, boerenkool en diverse onkruiden - onder meer d i s t e l s - e r n s t i g e verbrandingsverschijnselen vertoonden. Dicht b i j Vlaardingen was de strook smal en waPen veel gewassen aangetast; ook g r a s en klaver vertoonden h i e r verbranding. Op g r o t e r afstand van Vlaardingen werd de strook breder en werd » ; minder algemeen schade aangetroffen.

* Het verbrandingsbeeld b i j verschillende gewassen l a a t zich a l s volgt om­ schrijven". (yft' lo 's kij'Lc^je- H)

Druiven.

Sommige bladeren z i j n i n hun geheel of g e d e e l t e l i j k verbrand. De oorspron­ k e l i j k e groene kleur gaat i n dofgroen over, t e n s l o t t e s t e r f t h e t blad af en vertoont een g r i j z e t o t g r i j s b r u i n e k l e u r . Andere bladeren vertonen grotere of k l e i n e r e verbrande p l e k j e s , verspreid over de bladoppervlakte; soms ook was alleen de bladrand aangetast en ontstond h e t beeld, dat we van f l u o r b e

-schadiging kennen. Ook i n deze gevallen s t i e r f h e t weefsel onder g r i j z e t o t l i c h t b r u i n e verkleuring. Black Alicante bleek meer schade t e hebben dan h e t r a s Gros Maroc, / £ . n z )

Appels, peren.

De bladverbranding xvas h i e r zeer e r n s t i g ; van v e e l bomen waren praktisch a l l e bladeren aangetast. Verschillende tuinders deelden mee, d a t ze -op een morgen i n de aanplanting komend - verbaasd waren dat h e t , voor kort nog groene, blad zo s n e l van kleur veranderde. Aanvankelijk dacht men aan een s n e l l e , n a t u u r l i j k e a f s t e r v i n g ; b i j nauwkeuriger waarneming bleek echter, d a t h i e r geen sprake van normale herfstkleuren was, doch d a t de bladeren -soms aan de randen - -soms ook over h e t gehele oppervlak een abnormaal dof­ g r i j z e t o t l i c h t b r u i n e kleur vertoonden, d i e l a t e r overging i n een donker­ bruine t o t b i j n a zwarte t i n t . Over h e t algemeen was de schade b i j peren e r n s t i g e r dan b i j appels. Een uitzondering vormde h e t perenras Conference, d a t minder gevoelig bleek.

P e t e r s e l i e , s e l d e r i j , s p i n a z i e .

B i j deze gewassen t r a d pleksgewijze verbranding op; de verbrande en afge­ storven plekjes werden w i t of heel l i c h t b r u i n . In enkele gevallen werd h e t produkt gesneden en weggegooid.

Boerenkool en anemoon.

Hier waren de opstaande randjes van de gekrulde bladeren aangetast, het weefsel verkleurde wit t o t v u i l g e e l .

2. Chrysant.

I n enkele gevallen werd schade aan chrysanten waargenomen, de punten van de b l a a d j e s vlak onder de bloem werden b r u i n ; d i t veroorzaakte waardevermin­ dering van het produkt.

Klaver en diverse onkruiden, met name muur, vertoonden t a l r i j k e w i t t e s t i p j e s op de bladeren. B i j grassen werden de bladpunten en soms de bladranden na a f ­ sterving w i t t o t g r i j s . B i j d i s t e l s s t i e r f de hele plant a f , het dode weef­ sel had een grijsachtige kleur. foko H)

Bezien we de weergegevens ( z i e b i j l a g e I I en I I I ) op 28, 29 en 30 oktober, de dagen die voorafgingen aan de schademeldingen, dan v a l t op d a t het toen overwe­ gend mistig weer met zwakke Oostelijke t o t 2-0 wind was, omstandigheden d i e , naar we u i t ervaring weten "gunstig" z i j n voor het optreden van schade door i n d u s t r i e -gassen.

Gezien het beeld van de beschadiging, de weers- en overige omstandigheden, waaronder de genoemde verschijnselen optraden, mag worden v a s t g e s t e l d d a t we hier met door de l u c h t aangevoerde schadelijke produkten t e doen hadden. Deze veronder­ s t e l l i n g wordt nog v e r s t e r k t door gegevens van het K.N.M.I. t e de B i l t , waaruit b l i j k t dat zich op 29 en 30 oktober op minder dan 1000 meter hoogte een scherpe i n v e r s i e bevond. Hieronder kunnen z i c h eventuele luchtverontreinigingen ophopen, om daarna t e worden opgenomen i n de mistdruppeltjes, waarvan de zwaarste a l s neer­ slag naar beneden kunnen komen.

V/elke g i f t i g e bestanddelen h i e r een r o l gespeeld hebben i s n i e t bekend. B i j enkele druivenbladeren herinnerde, zoals gezegd, h e t sc hadepatroon aan f l u o r v e r ­ bindingen. Dat met name de d i s t e l zwaar beschadigd werd zou, volgens aan I r . S p i e r i n g s ( l . P . 0 . 'rfageningen) t e r beschikking staande gegevens, kunnen wijzen op zwaveldioxyde. De verkleuring, d i e na de verbranding optrad, g e e f t h i e r geen u i t s l u i t s e l , daar de w i t t e , g r i j z e en bruine t i n t e n zowel na beschadiging met Fluorverbindingen a l s met SO2 kunnen optreden. Chemische analyse van het aangetaste blad i s h i e r noodzakelijk.

3en a a n t a l normale en aangetaste druiven- en perenbladmonsters i s opgezonden naar het l . P . 0 . t e A'ageningen. De a n a l y s e d jf e r s z i j n op d i t moment nog n i e t i n ons be­ z i t .

'Oe herkomst van de schadelijke gassen is moeilijk vast te stellen. Aanvanke­ l i j k meenden we d a t de schade b i j Hoek van Holland teweeggebracht was door N.V. Chemische I n d u s t r i e Synres. B i j navraag bleek, dat deze f a b r i e k i n c i d e n t e e l kleine

hoeveelheden formaline i n de l u c h t brengt en voorts regelmatig SO2, afkomstig van de gebruikte s t o o k o l i e . Dit b e d r i j f l i g t op korte afstand t e n Z-Z-0 van de bedrijven waar schade optrad ( z i e b i j l a g e I ) . We hadden de indruk dat de d i c h t b i j de f a b r i e k gelegen kassen zwaardere schade hadden a l s de verder weg gelegene. Overigens i s het eveneens mogelijk de schade t e Hoek van Holland a l s een geheel met de andere schade­ gevallen t e z i e n . Mogelijk zullen de a n a l y s e d j f e r s van het h i e r verzamelde bladma­ t e r i a a l ons verder kunnen i n l i c h t e n . Bezien vre de s i t u a t i e s c h e t s (.bijlage I ) en l e t t e n we op de omvang en p l a a t s van het schadegebied en de windrichting dan v a l t het op d a t o.m. de 5.N.C.K. t e Vlaardingen de Albatros superxosfaatfabriek en de o l i e r a f f i n a d e r i j e n t e P e r n i s i n het oorspongscentrum van het schadelijk agens l i g g e n .

De d i r e c t e economische schade b i j deze gasaanval was n i e t groot. Zowel b i j de druiven a l s i n de boomgaarden h e e f t , met het oog op het vergevorderde seizoen -p r a k t i s c h a l het f r u i t was reeds gesneden of ge-plukt - de bladbeschadiging althans geen d i r e c t nadelige gevolgen opgeleverd. Volledigheidshalve z i j h i e r nog vermeld, dat een 30 ton appels, d i e ten t i j d e van de gasaanval nog n i e t geplukt was, enkele dagen na de begassing a f v i e l . De appels werden i n k i s t e n gedaan en gingen daarna bijzonder snel t o t r o t t i n g over. Of h i e r verband met de, ook i n deze boomgaard, op­ getreden gasschade gelegd moet worden, i s een open vraag. B i j de aantasting van chrysanten, p e t e r s e l i e , s e l d e r i j , spinazie en boerenkool i s door enkele t u i n d e r s schade geleden.

3. Z i j h e t ook, dat dus de f i n a n c i ë l e gevolgen beperkt gebleven z i j n , toch v e r ­ o n t r u s t h e t v e r s c h i j n s e l ons i n hoge mate, want nog nimmer t r a d een zo omvangrijke en zo e r n s t i g e gasaanval o p . Zou een d e r g e l i j k e gaswolk bijvoorbeeld i n a p r i l of mei over de t u i n d e r i j e n komen, dan kan de t e verwachten schade aanzienlijk z i j n . Ook i n h e t voorjaar kunnen de weersomstandigheden, d i e b i j de luchtverontreiniging steeds een integrerende r o l bleken t e spelen, zodanig z i j n dat ophoping van schadelijke s t o f f e n p l a a t s v i n d t . Voorts zouden ook d i t keer de gevolge;: e r n s t i g e r z i j n geweest b i j meer z u i d e l i j k e wind. De gassen zouden dan over een gebied gekomen z i j n , waar i n verband met de aard der geteelde gewassen v e e l schade zou z i j n opgetreden.

De samensteller, I r M. J.Nulder

bijlage I I .

'Weergegevens v e r s t r e k t door h e t K.N.M.I. t e de B i l t .

v l . v . Ypenburg v l . v . Zestienhoven 1958 uur dd f f WW w dd f f

WW

w 0 200 3 10 20 24O 3 10 48 1 210 3 10 30 220 3 10 50 2 210 2 10 30 23O 3 10 48 3 200 4 10 30 210 3 10 45 4 180 3 10 25 99 2 10 42 5 170 4 10 25 00 00 10 42 6 180 3 10 15 00 00 10 32 7

I70

3 10 20 00 00 10 30 8 00 00 10 20 I30 1 10 26 9 00 00 10 20 130 1 10 28 10

130

5 10 15 140 3 10 23 1 1 99 3 10 15 I30 3 10 22 12 99 3 10 20 00 00 10 23 13 99 3 10 20 00 00 10 25 14 99 2

10

20 110 3 10 25 15 130 5 10 15 110 3 10 20 16 110 5 10 15 120 4 10 12 17 120

6

46

08

100 4 10 12

18

120 7 45 08 120 4 10 10 19 130 5 47 04 140 3 in 06 20 120 5 47 0 1 110 5

47

05 21 110

6

45 0 1 110 4

47

03 22 I30 7 ₄₃ 02 _{120 5}

45

₀₃ 23 120

6

47

01

140 3 43 04 0 140

6

45 01 — — - - — 1 110 6 50 00 — — - - — 2 120 6 ₄₃ 0 1 — — — — 3 130 6 45 0 1 - - - — 4 I50 5 45 0 1 I4O 4 47 06 5 110 5 47 00 120 L 47 03

6

110 5 47 00 00 00 ₄₇ 02 7 110 5 45

00

I50 4 50 01 8 120 U 45 00 I40 2 45 01 9 110 5 43 00 110 4 43 0 1 10 I30 4 43 00 120 4 43 03 1 1 110 7 43 02 120 7 42 06 12 100 7 43

03

110 6 42 06 13 110 7 45

03

110

6

42 06 14 110 7 47 02 110 5

46

04 15 120 7 47 00 120 4 44 04 16 I30 7 45 00 130 5 47 03 17 100 7 50 00 100 8 47 01 18 100 7 45 00 120 5 43 03 19 110 7 43 ' 0 1 120 4 28 18 20 110 3 45 0 1 140 5 10 12 21

₁₄₀

4 43 02 140 5 10 25 22 120 6 42 08 — — -23 I50 5 47 03 — — — — 28 o k t . 29 okt,

bijlage I I .

Verklaring der gebruikte afkortingen.

t i j d : aangegeven i n uren G.M.T. ( i s Ned.tijd min^.s één).

dd! windrichting i n graden (90° i s oost5 180° i s zuid; 270° i s west e n z . ) 00 betekent w i n d s t i l .

99 betekent zeer veranderlijke r i c h t i n g , zodat deze n i e t t e bepalen i s . f f : windsnelheid i n knopen ( 1 knoop i s 0 , 5 m/sec.) (00 i s w i n d s t i l )

( orkaan i s 60 km/uur) ww; weer op h e t ogenblik der waarneming.

10 i s nevel ( z i c h t 1000 m.) 28 i s mist i n h e t afgelopen uur

42 i s mist dunner geworden; bovenlucht zichtbaar i 3 i s " ; " onzichtbaar

44 i s mist; bovenlucht zichtbaar; geen verandering opgetreden 45 i s " ; bovenlucht onzichtbaar; "

46 i s " ; " zichtbaar; mist opgekomen of dikker geworden 4-7 i s ; " onzichtbaar; " "

50 i s motregen, l i c h t t i j d e n s de waarneming VV: horizontaal z i c h t i n honderden meters

00 i s z i c h t ^100 m. 01 is " 100 m.enz.

Bijlage I I I

Weergegevens opgenomen t e Naaldwijk,

t i j d w . r . w.k. B l

. v ,

bijzonderheden 27 o k t . 08.40 14.40 19*40 28 o k t . 08.40 14.40 19.40 0 Z ia/ » Z • . w. Z. ^ •

z.z.o.

z.o.

1 2 1 1 1 1 10 10 10 10 10 10 99 99 92 100 98 99 mist nevel geen nevel nevel dikke mist 29 o k t . 08.40 14i40 19.40 30 o k t . 08.40 14.40 19.40 31 o k t . 08.40 14.40 19.40 0 . 0 . 0 .

z.

z.

z.

z.

N . W . N.W. 1 1 1 2 3 2 2 4 1 10 10 10 10 10 10 10 10

8

98 99 99 94 98 97 100 99 96 mist dikke mist dikke mist nevel nevel geen motregen regen geen

Verklaring der gebruikte afkortingen: w . r . i s windrichting

w.k. i s windkracht (schaal van Beaufort)

B. i s bewolking, 0 i s onbewolkt; 10 i s geheel bewolkt l . v . i s luchtvochtigheid i n procenten.

Aanvulling gasschaderapport november 1958? u i t g e b r a c h t door Ir.W.J.Mulder.

Van h e t I . P . O . t e Wageningen werden inmiddels de r e s u l t a t e n van de chemische analyse van de druivenbladeren (Black A l i c a n t e ) ontvangen. Aangezien gedacht werd aan P - of mogelijk ook SC^-beschadiging i s n a a s t de f l u o r a n a l y s e ( i n duplo u i t ­ gevoerd) een zwavel bepaling gedaan,

De r e s u l t a t e n waren a l s v o l g t s

herkomst beschadiging bladmonster ^SO/i/dr.st d . p m F / d r . s t . Hoek van Holland zwaar beschadigd groen-bruin 1.35 63 92

n _{beschadigd g r o e n - b r u i n 1.42 74 84}

11 _{onbeschadigd gro en 1.35 32 33}

Maasland beschadigd groen-bruin 1.34 81 ₉₄

tl _{onbeschadigd groen 1.62 63 67}

Naaldwijk onbeschadigd groen

_1.72

38 37

De (zwaar) beschadigde en onbeschadigde b l a d e r e n z i j n afkomstig u i t één k a s , d i t g e l d t zowel voor "Hoek van Holland" a l s voor "Maasland". Monsters grçjen + b r u i n bestaan u i t g e d e e l t e l i j k verbrande b l a d e r e n , d i e i n hun geheel worden g e a n a l y s e e r d .

De v a r i a t i e i n de SO^ c i j f e r s i s n i e t b i j z o n d e r g r o o t . Dat de schade door SC>2 zou z i j n veroorzaakt wórdt h i e r d o o r wel u i t g e s l o t e n . Het verhoogde percentage SO4 b i j 2 van de 3 onbeschadigde monsters kan door op de b l a d e r e n aanwezige r e s t e n van s t u i f z w a v e l z i j n v e r o o r z a a k t . Anders l i g t h e t met de F - c i j f e r s . Alle beschadig­ de bladeren b l i j k e n een hoger f l u o r - g e h a l t e t e b e z i t t e n dan h e t v e r g e l i j k e n d b l a d ­ monster u i t Naaldwijk.

De onbeschadigde bladeren u i t Hoek van Holland vertoonden geen verhoogd f l u o r g e h a l t e . De onbeschadigde b l a d e r e n u i t Maasland daarentegen b e v a t t e n b e l a n g r i j k meer f l u o r dan "monster Naaldwijk", maar ook d u i d e l i j k minder dan de beschadigde b l a d e r e n . W e l l i c h t hebben we h i e r t e doen met b l a d e r e n , d i e wel r e e d s f l u o r

opnamen, maar waarvan h s t f l u o r g e h a l t e nog n e t beneden de s c h a d e l i j k e g r e n s b l e e f . Alle Maaslandse c i j f e r s l i g g e n trouwens hoger dan d i e van Hoek van Holland. D i t kan aangeven d a t Maasland d i c h t e r b i j h e t oorsprongscentrum van de l u c h t v e r o n t ­

r e i n i g i n g l i g t dan Hoek van Holland. D i t v e r s c h i j n s e l , de weersomstandigheden vóór de beschadiging en de oorzaak d e r schade ( d i e gezien de a n a l y s e d j f e r s op F v e r g i f t i g i n g gesteld, kan worden), geven aan, d a t de l u c h t v e r o n t r e i n i g i n g a f ­ komstig moet z i j n u i t de r i c h t i n g Vlaardingen-Pernis. De verdenking v a l t dan op

foto. 3. Chrysanth. Te bladtoppan van de blaadjes vlak onder de bloemknoppen zijn bruin.

foto 4* Klaver. Het blad is aan öe randen verbrand en midden op het blad zijn witte stipjes aanwezig