FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg
Thuiszorg
De OverleggiDS DePAriS
SOBANE-STRATEGIE - BEHEER VAN BEROEPSGEBONDEN RISICO’S
De SOBANE-strategie is een strategie voor risicobeheersing op vier niveaus
(Screening (Opsporing), OBservatie, ANalyse, Expertise).
De reeks publicaties “SOBANE-STRATEGIE Beheer van beroepsgebonden risico’s” heeft
als doel deze strategie kenbaar te maken. Bovendien wordt aangetoond hoe de strategie
kan worden toegepast op verschillende arbeidssituaties.
De doelstelling van deze methodes bestaat erin om het tijdsgebruik en de inspanningen van
de ondernemingen te optimaliseren om de werkomstandigheden aanvaardbaar te maken,
zelfs bij complexe problemen. Zij bevorderen de ontwikkeling van een dynamisch plan van
risicobeheersing en van een overlegcultuur in ondernemingen.
De SOBANE-strategie en het geheel van de methodes werden ontwikkeld door de Unité
Hygiène et Physiologie du Travail van professor J. MALCHAIRE van de Université
catholi-que de Louvain in het kader van het onderzoeksproject SOBANE, gecofinancierd door de
Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg en het Europees
Sociaal Fonds.
De overleggids DEPARIS is een gids voor de opsporing van risico’s (dépistage participatif
des risques) die tegemoetkomt aan de eisen van het opsporingsniveau van de strategie
SO-BANE. Het is een eenvoudige methode, die economisch is op het vlak van tijd en middelen.
Deze methode bevordert de ontwikkeling van een dynamisch plan voor risicobeheer en de
overlegcultuur in de onderneming.
Deze publicatie werd gerealiseerd door een onderzoeksteam dat bestond uit:
• L’Unité Hygiène et Physiologie du travail de l’UCL (Prof. J. Malchaire, A. Piette)
• Departement Onderzoek en Ontwikkeling van IDEWE (Prof. G. Moens)
• Externe Dienst voor Preventie en Bescherming CESI (S. Boodts, A. Schietecatte)
• Externe Dienst voor Preventie en Bescherming IDEWE (Prof. V. Hermans)
• Externe Dienst voor Preventie en Bescherming PROVIKMO (Dr. G. De Cooman,
I. Timmerman)
• Externe Dienst voor Preventie en Bescherming MENSURA (Dr. P. Carlier)
• Het departement Nouvelles Technologies et Formation van CIFoP (Mr. JF. Husson)
• Dienst voor preventie SEFMEP (P. Lorent, F. Gysens)
Voor meer informatie over de SOBANE-strategie: www.sobane.be
Deze publicatie is gratis te verkrijgen:
• Telefonisch op het nummer 02 233 42 11 • Door rechtstreekse bestelling op de
website van de FOD: www.werk.belgie.be
• Schriftelijk bij de: Cel Publicaties van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg
Ernest Blerotstraat 1 - 1070 Brussel Fax: 02 233 42 36
E-mail: publicaties@werk.belgie.be Deze publicatie is ook raadpleegbaar op de website van de FOD:
www.werk.belgie.be
Cette publication peut être également obtenue en français.
De redactie van deze brochure werd afgesloten op 15 februari 2008
Productie: Algemene Directie Humanisering van de Arbeid Coördinatie: Directie van de communicatie
Wetenschappelijke supervisie: Alain Piette Omslag en lay-out: Sylvie Peeters Tekening: Serge Dehaes Druk: ???????
Verspreiding: Cel Publicaties Verantwoordelijke uitgever:
FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg
M/V
Met de termen «werknemer», «werkgever», «hulpverlener» en «cliënt» wordt in deze brochure verwezen naar personen van beide geslachten.
PROMOTOR VAN HET PROJECT
FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Algemene Directie Humanisering van de Arbeid Ernest Blerotstraat 1 – 1070 Brussel
Deze gids kwam tot stand met de steun van de Europese Unie Europees Sociaal Fonds
© FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg
Alle rechten voorbehouden voor alle landen. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of enige wijze, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van de Directie van de communicatie van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Indien de verveelvoudiging van teksten uit deze brochure echter gebeurt voor informatieve of pedagogische en strikt niet-commerciële doeleinden is dit toegestaan met bronvermelding en, in voorkomend geval, met vermelding van de auteurs van de brochure.
Handleiding
1. Informatie door de directie betreffende de nagestreefde doelstellingen en de afspraak
rekening te houden met de resultaten van de vergaderingen en de uitgevoerde studies.
2. Akkoord van het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk.
3. Bepaling van de te onderzoeken “arbeidssituatie”.
4. Aanduiden van een coördinator door de directie met akkoord van de hulpverleners
(ver-zorgenden, poetshulp, oppashulp…). De coördinator is een sleutelpersoon en het is dan
ook heel belangrijk dat hij door iedereen aanvaard wordt.
5. Voorbereiding van de coördinator: hij leest grondig de Déparis-gids, de procedure en het
instrument voor de opsporing van de risico’s zelf en leert ze toe te passen. Hij past de
gids eventueel aan de te onderzoeken arbeidssituatie aan door termen te veranderen,
overbodige aspecten weg te laten of te wijzigen of bijkomende aspecten toe te voegen.
6. Samenstelling van een werkgroep voor de te onderzoeken arbeidssituatie. De werkgroep
bestaat uit “sleutelwerknemers” (die worden aangeduid door hun collega’s en/of hun
ver-tegenwoordigers) en omkaderingspersoneel aangeduid door de directie. In de thuiszorg
verstaan we onder “sleutelwerknemers” hulpverleners zoals verzorgenden, poetshulpen,
oppashulpen, … Het omkaderingspersoneel betreft de verantwoordelijken van de
dien-sten, de sociaal assistenten, …Het is belangrijk dat de hulpverleners de arbeidssituatie
goed kennen en representatief zijn voor hun collega’s. Ze mogen niet uit eigen naam
spreken, maar moeten de mening van de werkgroep kunnen verwoorden. De werkgroep
bestaat uit minstens 1 man en 1 vrouw indien het een gemengde groep betreft.
7. Het document “Uitnodiging” wordt overhandigd aan de leden van de werkgroep om hen
te informeren over de doelstellingen van de Déparis-vergadering en om hun rol kenbaar
te maken.
8. Vergadering van de werkgroep in een rustige ruimte.
9. Duidelijke toelichting door de coördinator over het doel van de vergadering en de te
volgen procedure.
10. Bespreking van elke rubriek aan de hand van de te behandelen aspecten in de betreffende
rubriek, waarbij het niet de bedoeling is een score toe te kennen, maar wel stil te staan
bij…
• wat er kan gedaan worden om de situatie te verbeteren, door wie en wanneer
(voor-gestelde oplossingen);
• de aspecten waarvoor men een beroep moet doen op een preventieadviseur
(bijko-mend onderzoek, aspecten die meer in detail moeten bestudeerd worden).
Hoewel dit niet altijd gemakkelijk zal zijn, is het belangrijk dat de deelnemers aandacht
schenken aan de kosten van de voorgestelde oplossingen en aan de impact die deze
oplos-singen kunnen hebben op de productiviteit en de kwaliteit van het werk. Daarom worden
zij verzocht een oordeel te geven over de kosten van de oplossingen (in termen van
niets (0), laag (e), matig (ee) of zeer duur (eee)) en over hun eventuele impact op de
kwaliteit van de dienstverlening (niets (0), beperkte invloed (+), matige invloed (++), grote
invloed (+++)). De tabellen vormen een hulpmiddel voor de discussie, maar zijn geen doel
op zich. Hun doel is de vergadering te structureren en te doen vooruitgaan en niet het
louter invullen ervan.
11. Na de vergadering maakt de coördinator een synthese met vermelding van:
• de besproken rubrieken met gedetailleerde informatie over de resultaten van de
verga-dering
• de lijst met de geplande oplossingen met bepaling van wie wat doet en wanneer
• de lijst met de nader te bestuderen aspecten en hun prioriteit.
12. Voorstelling van de synthese aan de deelnemers met het oog op correcties,
toevoegin-gen…
13. Afronden van de synthese.
14. Voorstelling van de synthese aan de directie en aan de overleginstanties.
15. Er wordt beslist over de actieplannen op korte, middellange en lange termijn en ze
wor-den ingevoerd.
16. Opvolging en evaluatie van de actieplannen. De gids wordt periodiek herhaald om de
actieplannen te actualiseren.
Onderstaande tekst kan helpen om het doel van de vergadering te verduidelijken.
“ In de loop van de vergadering worden alle aspecten overlopen die het werk al dan niet gemakkelijker, doeltreffender of
aangena-mer kunnen maken.
De doelstelling is niet te weten of het werk gemakkelijk of aangenaam is voor 20%, 50% of 100%. Het is wel de bedoeling om te
achterhalen wat men concreet, onmiddellijk, binnen 3 maanden en op langere termijn kan ondernemen om het werk aangenamer en
efficiënter te maken.
Het kan gaan om technische aanpassingen en nieuwe arbeidstechnieken, maar ook om betere communicatie, reorganisatie van
uur-roosters of specifieke opleidingen.
Voor sommige aspecten zou men moeten kunnen zeggen wat er dient te veranderen en hoe dit concreet dient te gebeuren. Voor
andere aspecten zullen bijkomende studies moeten worden uitgevoerd.
De directie verbindt zich ertoe een actieplan op te stellen met als doel zo goed mogelijk gevolg te geven aan hetgeen besproken zal
worden.”
1. Or
ganis
atie v
an
H
et werk
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Instructies en inf
ormatie o
ver het w
erk
• Ov er de cliënt, de afsprak en met de cliënt, de uit te v oer en tak en • Volledig en duidelijk •Niet tegenstrijdig met de v
erwachtingen
Rol van de hulpv
erlener en aar
d van de tak
en
• Duidelijk en gek end v oor de hulpv erlener •Onderscheid toegelaten en niet-toegelaten tak
en is gek end • Voorwaar den v oor de uitv
oering van de tak
en zijn duidelijk en gek
end
Organisatie van de pr
estaties
• Duidelijk en g oed, eerlijk v er deeld in de gr oep • Aangepast aan de capaciteiten van de hulpv
erleners
•
Rek
ening houdend met het pr
ofiel van de cliënten
• Nauwk eurig: elk k ent pr ecies zijn w erk en zijn r ol
Autonomie
•Elk kan zijn w
erk aanpassen aan de noden van de cliënten
•
Elk kan zijn pr
estatie organiser
en zoals hij wil
Meer in detail te bestuder
en aspecten
2.
tijdsdruk
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Uur
roosters
• Arbeidstijd (aantal ur en, w eek end, feestdagen, o verur en…) is g oed • Voldoende op v oorhand gek end •Flexibel binnen de vastgestelde marges
Planning van de pr
estaties
• Lange v erplaatsingen w or den v ermeden • W einig veranderingen op het laatste ogenblik
W
erkritme:
niet o
ver
dr
ev
en
• Voldoende tijd voor alle tak
en en v erplaatsingen
Organisatie van de gr
oep:
ov erleg met de v erantw oor delijk e met betr ekking tot • Uur roosters en v erlofdagen • Ov erur enPauzes
• Fr equentie en duur v olstaan •Mogelijkheid om te stoppen om te eten,
uit te blazen…
Meer in detail te bestuder
en aspecten
3.
w
erkver
HO
udingen
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
W
erk
ov
erleg
• Teamv ergaderingen (v erantw oor delijk e en hulpv erleners) •Vergaderingen met ander
e zorgv erleners (huisar ts, v erpleegkundigen, …) • Fr equentie , r egelmaat, doelstellingen (v er
deling van het w
erk, oplossen van pr oblemen…) v olstaan
Relaties met de v
erantw
oor
delijk
en
• De v erantw oor delijk en zijn gek end en ber eikbaar • Goede v erstandhouding •Ondersteuning bij moeilijkheden
Relaties met de collega’
s
•
Goede v
erstandhouding
•
Ondersteuning bij moeilijkheden
•
W
ederzijdse hulp tussen hulpv
erleners
Relaties met de ander
e zorgv
erleners (huisar
ts,
thuisv
erpleegkundigen,
…)
•Regelmatig contact indien nodig
• Goede v erstandhouding, g oede samenw erking • Comm unicatiemid delen: comm unicatieschriftje …
Suggesties en kritiek vanw
ege de hulpv
erleners
• Aangemoedigd, gehoor d en voldoende ter har
te genomen
Meer in detail te bestuder
en aspecten
4.
w
erk
HO
udingen
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Opleiding in erg
onomische arbeidshoudingen:
• Rechte rug:geen flexie- of torsiebe
w egingen • Hoofd r echt : geen flexie , extensie of r otatie •
De armen langs het lichaam:
niet zijwaar
ts of gehe
ven
•
Normale positionering van de handen:
niet gebogen
•
Vermijden van gedur
ende lange tijd ongemakk
elijk
e houdingen aan te houden (Niet geknield of gehurkt)
W
erkhoudingen:
comf
or
tabel
W
erkhoogte:
• Taf els, in de hoogte v erstelbar e bed den, ingerichte badkamer… • Maken deze ideale positie mogelijk
Hulpmid
delen:
in de hoogte v
erstelbar
e bed
den,
tra
pjes…
• Beschikbaar • Gemakk elijk te gebruik en • Veilig te gebruik enMeer in detail te bestuder
en aspecten
5.
insp
anningen,
H
effen en tillen
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Be
w
egingen en inspanningen
•Niet bruusk of belangrijk
•
Inspanningen van de handen gematigd,
geen torsie van de polsen
Opleiding v
oor heff
en en tillen van v
oorw
erpen en personen
• Lasten op g oede hoogte: opnemen en wegzetten op hoogte van br
oeksriem
•
Zonder r
otatie of inclinatie van de r
omp • Slechts o ver k or te afstanden te dragen
Vermoeidheid op het einde v/d w
erkdag:
aan
vaar
dbaar
Meer in detail te bestuder
en aspecten
10
6.
a
rbeids
O
ngev
allen
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
W
erkkledij en persoonlijk
e beschermingsmid
delen (PBM) (bv
. handschoenen,
schor
ten,
…)
• W or den gele ver d door de dienst… • Gemakk elijk te gebruik en en w or den gebruikt •Aangepast aan de uit te v
oer en tak en • Comf or tabel
De bescherming tegen
• Chemische producten (onderhoudspr oducten) • W arm en k oud • Snijdende pr oducten of schuurpr oducten
Val- of struik
elge
vaar
:
•Staat van de vloer
, or
de
, netheid…
•
Onderhoud van ramen,
luchters,
staat van de lad
ders, tra pjes…
Onge
vallen (brandw
onden,
snijw
onden,
prik
onge
val…)
Onge
vallen op w
eg naar het w
erk
Pr
ocedur
es in ge
val van ge
vaarlijk
e situaties of onge
val:
• Om de dienst te waarschuw en (v erantw oor delijk e …) en opv olging • Duidelijk, gek end en toegepastBespr
eking van arbeidsonge
vallen
• Systematisch, v olledig en n uttigEHBO:
verband doos aanw ezig, kennis van eerste hulp
Meer in detail te bestuder
en aspecten
11
7.
elektrisc
H
e risic
O
’s en brandgev
aar
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Elektrische risico’
s
Inf
ormatie o
ver de risico’
s
• Elektrisch materiaal: draden, kabels, v erlengsnoer en, aar dgeleiding … • Elektrische toestellen, aar dgeleiding, onderhoud, aansluitingenBrandg
evaar
Inf
ormatie o
ver de brandrisico’
s:
• Ov er brandbar e of explosie ve materialen: pa pier , kar ton, gasflessen, jer rycans,… • Ov er de ontstekingsbr onnen: naakte vlam, warmtebr onnen of br onnen die vonk en doen ontstaan (statische elektri -citeit, …)Brandbestrijding:
gebruik van brandblusa
pparaat gek end
Contr
ole van de w
erk
omge
ving op brandge
vaar
Instructies bij brand:
duidelijk en gek end
Signalisatie:
noodn ummer (100 of 112) gek endMeer in detail te bestuder
en aspecten
1
8.
fysisc
H
e en c
H
emisc
H
e risic
O
’s
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Verlichting :
aangepastLa
waai :
niet te v eelTemperatuur :
aangepastOpleiding r
ond chemische risico’
s
Niet w
erk
en met onderhoudspr
oducten die giftig,
bijtend,
ontvlambaar
, …zijn
Etik
ettering:
aangepaste r ecipiënten met g oede etik etteringPersoonlijk
e beschermingsmid
delen:
handschoenen,
mask
ers,
schor
ten…
• Aangepast, beschikbaar en gebruiktVerluchting :
voldoende • Frisse lucht, aangenaam en geurloosGe
vaarlijk afval (vb
. gebruikte naalden):
• verwijdering gebeur t door der denHygiëne
• Geen parasieten (ratten,kakk
erlakk
en,
luizen…)
•
Geen zwammen of schimmels
W
erknemers
met
verhoogd
risico:
zwanger
e
vr
ouw
en
of
vr
ouw
en
die
borstv
oeding
ge
-ven…
• Gezondheidstoezicht • Aanpassing takenpakk
et
Inentingen
in or
de
Meer in detail te bestuder
en aspecten
1
9.
in
HO
ud v
an
H
et werk
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Beslissingen
• Niet te moeilijk om te nemen • Er is informatie beschikbaar
Verantw
oor
delijkheden
• Ieder k ent zijn v erantw oor delijkheden en kan ze g oed inschatten • Niet te zwaar , niet te lichtAfwisselend w
erk
Bekwaamheden
• Het w erk, het tak enpakk et stemt o vereen met de functie en bekwaamheden van de hulpv
erleners
•
Het w
erk laat toe zijn bekwaamheden te gebruik
en en v er der te ontwikk elen
Inf
ormatie en opleiding
• Voor ieder een (jonger en, uitzendkrachten, ouder en) • Specifiek v oor ieders w erk • Ov er pr ocedur es, risico’ s en pr ev entie • Bij aanw erving en periodiek herhaald
Emotionele belasting:
niet te zwaar
•
Omge
ving (gezondheidstoestand van de cliënt)…
Meer in detail te bestuder
en aspecten
1
10.
cliënten
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Inf
ormatie v
oor de cliënten
(br ochur e, bijlage bij het contract…):
Rol en tak
en van de hulpv
erleners
• Duidelijk en gek end •Onderscheid toegelaten en niet-toegelaten tak
en is gek
end
Voorwaar
den v
oor de uitv
oering van de tak
en
• Zijn duidelijk, gek end en w or den nageleefd •Materiaal dat de cliënt ter beschikking dient te stellen
Lijst met aanbe
velingen en raadge
vingen v
oor de cliënt
• Dier en opsluiten, beleefdheid, r espect v oor het w erk…Maatr
egelen die door de dienst,
in ge
val van niet-nale
ving,
w
or
den genomen
Arbeidsomstandigheden bij de cliënten
• Overzicht van de belemmeringen en moeilijkheden (gezondheidstoestand, h ygiëne , w erkmateriaal) van de cliënt door de v erantw oor delijk e (checklist) • Bespr eking belemmeringen en moeilijkheden van de cliënt tussen de verantw oor delijk e en de hulpv erlener(s) die instaat of instaan v oor de cliënt • Afsprak en met de cliënt ov er de maatr egelen en de aanpassingen die hij dient uit te voer en om de arbeidsomstan -digheden v oor de hulpv erleners te v erbeter en • Opv
olging van de afsprak
en met de cliënt
V
oorziening
en bij de cliënten
• W ater en elektriciteit • Materiaal (emmers, borstels, stofzuigers…) • Onderhoudspr oducten • Voedingsmid delen • Bruikbaar en h ygiënisch toiletHouding
en
gedra
g
van
de
cliënten
en/of
hun
omg
eving
(str ess, pesterij, g ew eld, discri -minatie…) • Pr ocedur es bestaan en w or den toegepast inge val een pr obleem voork omt, om de dienst te waarschuw en, v oor de opvolging van de hulp…
• Opvangstructur en en -pr ocedur es • Pr ev entie
ve acties bij de cliënten
Rok
ers:
afsprak
en tussen cliënten en hulpv
erleners bestaan en w
or
den nageleefd
Meer in detail te bestuder
en aspecten
1
11.
p
sy
cHO
sO
ciale
O
m
geving
Te bespr
ek
en
Wie
kan
wat
concr
eet
doen en
wanneer
?
Loopbaanmogelijkheden
Evaluaties
• Ieder weet hoe zijn w
erk w or dt geëvalueer d • Ieder w
eet wanneer en hoe hij w
or dt gecontr oleer d • Ieder een k ent de criteria en de ge volgen • Ieder w or
dt op de hoogte gebracht van de e
valuatier esultaten • Ieders w erk w or dt v oldoende ge waar deer d
Discriminatie vanw
ege de dienst
•Niet bij aanw
er ving • Niet v olgens leeftijd, noch v olgens geslacht, afk omst, r eligie ,…
Te
w
erkstelling
• Stabiel • Ver tr ouw en in de opdrachten en de toekomst van de dienst
•
De v
er
vanging van afw
ezigen w or dt g oed aangepakt
Lonen
• In o vereenstemming met de bekwaamheden en het uitge
voer de w erk
Ondernemingsraad en Comité PBW:
gek end en be vr edigendPsychosociale pr
oblemen
• Onte vr edenheid bij v erzorgenden, str ess, onge w enste intimiteiten, … • Opvangstructur en en –pr ocedur es: bestaan, er w or dt inf ormatie ov er verschaft, zijn gek end, w or den gebruikt en zijn doeltr eff end • Pr ev entie ve acties w or den ondernomenLe
vensomstandigheden binnen de dienst
• Mak en persoonlijk e en pr of essionele ontwikk eling mogelijk • Ver
enigbaar met het privé-le
ven (gezin…)
•
Alle hulpv
erleners zijn o
ver het algemeen te
vr
eden
