De impact van nieuws over (agressieve) belastingplanning op de reputatie van multinationals : een empirisch onderzoek naar het effect op de aandelenkoers

(1)

De impact van nieuws over (agressieve) belastingplanning

op de reputatie van multinationals

Een empirisch onderzoek naar het effect op de aandelenkoers

Masterscriptie

Fiscale Economie

Naam:

S.A. (Sophie) Slagter

Studentnummer:

11141492

Scriptiebegeleider:

drs. H.A. Vollebregt

(2)

2

Inhoudsopgave

Lijst met afkortingen ... 4

Hoofdstuk 1. Inleiding ... 5

1.1 Aanleiding van het onderzoek ... 5

1.2 Probleemstelling ... 6 1.3 Onderzoeksopzet ... 7 Hoofdstuk 2. Definities ... 8 2.1 Inleiding ... 8 2.2 Definities ... 8 2.2.1 Belastingplanning ... 8

2.2.2 Agressieve belastingplanning (definitie EC) ... 8

2.2.3 Belastingontwijking ... 9

2.2.4 Belastingontduiking ... 10

2.2.5 Onderscheid belastingontwijking en belastingontduiking ... 10

2.2.6 ‘Tax shelter’ ... 11

2.2.7 Belastingrulings ... 11

2.3 Definitie agressieve belastingplanning ... 12

2.4 Conclusie ... 12

Hoofdstuk 3. Financiële gevolgen van (agressieve) belastingplanning ... 14

3.1 Inleiding ... 14

3.2 Belastingbesparing ... 14

3.3 Kosten (agressieve) belastingplanning ... 15

3.4 Boete en belastingrisico ... 15

3.5 Reputatieschade ... 16

Hoofdstuk 4. Literatuuronderzoek en hypothese ontwikkeling ... 19

4.2 Impact van (agressieve) belastingplanning op de aandelenkoers ... 19

4.3 Impact van (agressieve) belastingplanning op de reputatieschade ... 20

Hoofdstuk 5. Selectie nieuwsberichten ... 24

5.2 Keuze database ... 24

5.3 Geautomatiseerde zoekcriteria ... 24

5.3.1 Inleiding ... 24

(3)

3

5.3.3 Het onderzochte tijdvak ... 25

5.3.4 De onderzochte ondernemingen ... 25

5.3.5 Uitkomst van de geautomatiseerde zoekopdracht ... 26

5.4 Handmatige zoekcriteria ... 26 5.4.1 Inleiding ... 26 5.4.2 Stap één ... 26 5.4.3 Stap twee ... 27 5.4.4 Categorieën ... 27 5.5 Conclusie ... 28 Hoofdstuk 6. Onderzoeksmethode ... 29 6.1 Inleiding ... 29 6.2 Model ... 29 6.2.1 ‘Market model’ ... 30

6.2.2 ‘Market adjusted model’ ... 30

6.2.3 Keuze model ... 31 6.3 Dataselectie ... 31 6.4 Afhankelijke variabelen ... 31 6.5 Onafhankelijke variabelen ... 32 6.6 Conclusie ... 33 Hoofdstuk 7. Resultaten ... 34 7.1 Inleiding ... 34 7.2 Beschrijvende statistieken ... 34 7.3 Impact op de aandelenkoers ... 35 7.4 Impact op de reputatie ... 36 7.5 Conclusie ... 39 Hoofdstuk 8. Conclusie ... 40 8.1 Inleiding ... 40

8.1 Beantwoording hoofd- en deelvragen ... 40

8.2 Beperkingen ... 42

8.3 Vervolgonderzoek ... 42

Literatuurlijst ... 43

Bijlage 1: Forbes top 100 meest waardevolle merken ... 46

Bijlage 2: Zoekopdracht LexisNexis ... 49

Bijlage 3: Selectie potentiële nieuwsartikelen ... 50

Bijlage 4: Geselecteerde artikelen ... 62

(4)

4

Lijst met afkortingen

AAR

Gemiddeld afwijkend rendement (‘Average Abnormal Return’)

APA

‘Advanced Pricing Agreement’

AR

Afwijkend rendement (‘Abnormal Return’)

ATR

‘Advanced Tax Ruling’

B2B

‘Business to Business’

B2C

‘Business to Consumer’

CAR

Cumulatief afwijkend rendement (‘Cumulative Abnormal Return’)

EC

Europese Commissie

(5)

5

Hoofdstuk 1. Inleiding

1.1 Aanleiding van het onderzoek

Belastingplanning zorgt voor een enorme belastingbesparing. Uit onderzoek onder Amerikaanse multinationals blijkt dat een investering van 1 dollar in belastingplanning zorgt voor een besparing van 4 dollar aan belasting1_{. Dit zorgt ervoor dat nieuws over}

belastingplanning vaak positief wordt ontvangen door beleggers2_.

Echter, er komen ook kosten kijken bij belastingplanning zoals reputatieschade en hoge planningskosten, zeker bij agressieve belastingplanning. Agressieve belastingplanning wordt gekenmerkt als een actie die het effectieve belastingtarief van een onderneming verlaagt tot een niveau dat lager is dan het tarief dat oorspronkelijk door de fiscale

beleidsmaker is bedoeld3_{. (Agressieve) belastingplanning kan zelfs leiden tot ongeoorloofde} staatssteun. Zo moest Starbucks – vooruitlopend op het oordeel van het Europese Hof van Justitie – 25,7 miljoen euro betalen aan de Nederlandse fiscus omdat de Europese Commissie heeft geoordeeld dat een Nederlands groepsonderdeel van Starbucks ongeoorloofde, fiscale staatssteun zou hebben genoten van de Nederlandse overheid 4_.

Hierdoor is het de vraag of de effecten van (agressieve) belastingplanning nog wel positief zijn. Belastingplanning bij multinationals gaat tegenwoordig in de pers en in de politiek bijna altijd gepaard met het woord agressief, daarom zal in het verdere deel van dit onderzoek alleen nog maar worden gesproken over belastingplanning.

Wekelijks verschijnen er nieuwsberichten over multinationals die aan belastingplanning doen. Bankman5_{suggereert bijvoorbeeld dat bedrijven die aan}

belastingplanning doen, kunnen worden bestempeld als ‘poor corporate citizen’. Dit kan een negatief effect hebben op de verkoopcijfers en de waarde van een onderneming. Verder wordt er in een rapport van Ernst & Young6_{gesproken over een nieuwe groep van}

belastingactivisme, waarbij activistengroepen en media-aandacht besteden aan bedrijven die niet hun ‘fair share’ betalen. Ook uit een enquête gehouden onder 623 transfer pricing executives7_{, blijkt dat door de toegenomen transparantie het reputatierisico steeds groter} wordt. Uit een enquête gehouden onder grote Amerikaanse bedrijven blijkt zelfs dat reputatieschade de op één na grootste reden is om geen gebruik te maken van belastingstructuren8_.

1_{Mills, L., Erickson, M., & Maydew, E. (1998). Investments in tax planning. Journal of the American Taxation}

Association, 20(1), 1–20.

2_{Blaufus, Kay; Möhlmann, Axel; Schwäbe, Alexander. (2016). Corporate tax minimization and stock price}

reactions, Arqus Discussion Paper, No. 204

3_{Organization of Economic Co-operation and Development (2011). Tackling Aggressive Tax Planning Through}

Improved Transparency and Disclosure. Paris, France: OECD.

4_{Winkel, E. (2016). Nederland vordert €25,7 mln terug van Starbucks. Het Financieel Dagblad.}

5_{Bankman, J. (2004). An academic's view of the tax shelter battle. In: Aaron, H.J., Slemrod, J. (Eds.), The}

Crisis in Tax Administration. Brookings Institution,Washington, D.C., pp. 9– 37.

6_{Ernst & Young. (2011). 2011-2012 Tax risk and controversy survey: A new era of global risk and uncertainty.} 7_{Ernst & Young. (2016). 2016 Transfer Pricing Survey Series: In the spotlight A new era of transparency and}

risk.

8_{Graham, J., Hanlon, M., Shevlin, T., & Shroff, N. (2014). Incentives for tax planning and avoidance: Evidence}

(6)

6 Per jaar lopen Europese landen tussen de 50 en 70 miljard euro aan

belastinginkomsten mis, door het gebruik van belastingplanning door multinationals9_{. Vanuit} de Europese Commissie komt er steeds meer druk te staan op belastingplanning maar toch blijven multinationals zoeken naar nieuwe structuren. Dit blijkt onder andere uit een artikel in het FD van 6 november 201710_{, waarin Apple zijn lage belastingdruk in stand weet te houden} door zijn buitenlandse bedrijfsstructuur te wijzigen.

Belastingplanning is op dit moment een erg actueel en maatschappelijk relevant onderwerp dat bijna dagelijks in het nieuws is. Het onderwerp leidt ook steeds vaker tot verontwaardiging onder de burgers.

1.2 Probleemstelling

Ondanks de toegenomen negatieve aandacht in de media over belastingplanning en het toegenomen risico, blijven multinationals er gebruik maken. Uit eerdere onderzoeken blijkt dat het nog steeds een open vraag is of belastingplanning tot reputatiekosten leidt111213_. Daarom zal de hoofdvraag van deze scriptie zijn:

Leidt nieuws over (agressieve) belastingplanning bij multinationals tot reputatieschade?

Om te kijken hoe de aandelenkoers reageert op het nieuws van belastingplanning (de events) zal er gebruik worden gemaakt van een korte ‘event study’, zoals voorgesteld door

MacKinlay14_{. Door middel van deze methode kan de impact van het specifieke event op de} waarde van het bedrijf worden gemeten.

Om tot de beantwoording van de hoofdvraag te komen, worden eerst verschillende deelvragen beantwoord:

1. Wat is de definitie van (agressieve) belastingplanning?

2. Welke financiële risico’s zijn verbonden aan (agressieve) belastingplanning? 3. Wat zegt de literatuur over de correlatie tussen nieuws over (agressieve)

belastingplanning en de aandelenkoers en wat zijn de verwachtingen voor dit onderzoek?

4. Wat zegt de literatuur over de correlatie tussen nieuws over (agressieve) belastingplanning en reputatieschade en wat zijn de verwachtingen voor dit onderzoek?

5. Wat is de beste methode om deze verwachtingen (hypotheses) te onderzoeken?

9_{European Parliament. (2015). Bringing transparency, coordination and convergence to corporate tax policies in}

the European Union. European Added Value Unit.

10_{Groot, de, G. (2017).}_{Onder druk gezet Apple vindt nieuwe belastingroutes. Het Financieel Dagblad.}

reactions, Arqus Discussion Paper, No. 204. P. 6.

12_{Gallemore, J., E. L. Maydew, and J. R. Thornock. 2014. The reputational costs of tax avoidance.}

Contemporary Accounting Research 31 (4): 1103-1133.

13_{Nesbitt, W. L., Outslay, E., & Persson, A. (2017). The Relation between Tax Risk and Firm Value: Evidence}

from the Luxembourg Tax Leaks.

14_{MacKinlay, A. C. (1997) “Event Studies in Economics and Finance,” Journal of Economic Literature Vol.}

(7)

7 6. Wat zeggen de resultaten van dit onderzoek over de correlatie tussen nieuws over

(agressieve) belastingplanning en de aandelenkoers?

7. Wat zeggen de resultaten van dit onderzoek over de correlatie tussen nieuws over (agressieve) belastingplanning en reputatieschade?

1.3 Onderzoeksopzet

Het onderzoek bestaat zowel uit een literatuur als uit een empirisch onderzoek. In het tweede hoofdstuk wordt er gestart met het literatuuronderzoek en worden verschillende definitief met betrekking tot (agressieve) belastingplanning worden besproken. In dit hoofdstuk wordt ook de definitie van ‘agressieve belastingplanning’ gegeven die in de rest van het onderzoek wordt gehanteerd. In het derde hoofdstuk worden verschillende financiële risico’s met betrekking tot (agressieve) belastingplanning besproken. In het vierde hoofdstuk worden de resultaten uit eerdere onderzoeken beschreven omtrent de impact van nieuws over (agressieve) belastingplanning op de aandelenkoers en op de reputatie van bedrijven. In dit hoofdstuk worden aan de hand van deze resultaten, hypotheses opgesteld voor dit onderzoek. Deze hypotheses worden in het empirische gedeelte van dit onderzoek getoetst.

Na het theoretische kader gaat dit onderzoek verder met het empirische gedeelte. In hoofdstuk 5 wordt een overzicht gegeven van de zoekmethode en de daaruit volgende relevante nieuwsberichten. Vervolgens wordt in het zesde hoofdstuk de onderzoeksmethode uitgebreid besproken. Daarna worden in het zevende hoofdstuk de resultaten van het

onderzoek besproken. Tot slot wordt deze scriptie afgesloten met een conclusie waarin de deelvragen worden besproken en de hoofdvraag wordt beantwoord. In dit hoofdstuk worden ook de beperkingen en suggesties voor vervolgonderzoek besproken.

(8)

8

Hoofdstuk 2. Definities

2.1 Inleiding

Om tot de beantwoording van de hoofdvraag te komen is het van belang om eerst alle van toepassing zijnde begrippen te definiëren. Daarom zal in dit hoofdstuk invulling worden gegeven aan verschillende begrippen met betrekking tot belastingplanning.

Allereerst worden de definities gegeven van de begrippen belastingplanning en agressieve belastingplanning zoals de Europese Commissie deze omschrijft. Vervolgens zal er onderscheid worden gemaakt tussen belastingontwijking en belastingontduiking. Daarna zal er dieper worden ingegaan op belastingrulings. Uiteindelijk zal een definitie worden gegeven van het begrip ‘agressieve belastingplanning’ zoals deze in de rest van dit onderzoek zal worden gehanteerd. Het hoofdstuk wordt met een conclusie afgesloten.

2.2 Definities

In literatuur worden de begrippen belastingplanning, agressieve belastingplanning en belastingontwijking vaak door elkaar gebruikt. Echter deze begrippen hebben allemaal een andere betekenis. Het is dus van groot belang voor de rest van het onderzoek, dat deze termen nauwkeurig gedefinieerd worden.

2.2.1 Belastingplanning

In het algemeen wil niemand meer belasting betalen dan nodig is. Daarom zullen de meeste belastingplichtigen gebruik maken van de mogelijkheden die de overheid biedt om de belastingdruk te verminderen. Volgens Merks15_{wordt belastingplanning gezien als een} activiteit die ook door regeringen niet als schadelijk wordt beschouwd. Gribnau en Hamers16 geven de volgende definitie van belastingplanning:

‘… het plannen en structureren van de (ondernemings)activiteiten en de juridische vorm waarin deze plaatsvinden om de belastingdruk te verminderen.’

Kortom, belastingplanning is een volkomen rechtmatige activiteit en als je als

belastingplichtige niet aan belastingplanning doet, dan doe je jezelf of organisatie financieel te kort.

2.2.2 Agressieve belastingplanning (definitie volgens Europese Commissie)

In tegenstelling tot belastingplanning wordt agressieve belastingplanning wel als schadelijk beschouwd door overheden. Echter, de definitie ‘agressieve belastingplanning’ heeft geen vaststaande betekenis. Hierdoor kan dit begrip een verschillende betekenis hebben

15_{Merks, P.F.E.M. (2006). Belastingontduiking, -ontwijking en planning (deel 1). MBB 2006/09.} 16_{J.L.M. Gribnau & R. Hamers, ‘Tax Planning: spel met regels dat om ethisch houvast vraagt. Deel 1}

(9)

9 voor verschillende mensen17_{. De Europese Commissie heeft wel een definitie gegeven voor} dit begrip, zij beschrijft agressieve belastingplanning als volgt18_:

‘Aggressive tax planning consists in taking advantage of the technicalities of a tax system or of mismatches between two or more tax systems for the purpose of reducing tax liability. Aggressive tax planning can take a multitude of forms. Its consequences include double deductions (e.g. the same loss is deducted both in the State of source and residence) and double non-taxation (e.g. income which is not taxed in the source State is exempt in the State of residence).’

Samengevat kan agressieve belastingplanning door de Europese Commissie worden gezien als het profiteren van bepaalde technische aspecten van een belastingstelsel of het gebruik maken van incongruenties tussen twee of meer belastingstelsels met als doel het verminderen van de belastingdruk.

In deze scriptie zullen we een andere definitie hanteren voor het begrip ‘(agressieve) belastingplanning’. In paragraaf 2.4 zal hierop verder worden ingegaan.

2.2.3 Belastingontwijking

Bij belastingontwijking wordt de belastingplicht binnen de wet geminimaliseerd. In het artikel van Merks19_{wordt ‘belastingontwijking’ aan de hand van de visie van de OESO}20 gedefinieerd:

‘Onder de noemer ‘belastingontwijking’ vallen in de OESO-benadering alle legale vormen van belastingminimalisatie die onaanvaardbaar zijn voor regeringen.’

In Nederland wordt het onderscheid tussen belastingontwijking en belastingplanning door de Hoge Raad gemaakt aan de hand van de fraus-legisleer. Het volgende citaat behoort tot vaste jurisprudentie van de Hoge Raad21_:

‘…het staat een belastingplichtige weliswaar vrij om de voor hem voordeligste weg te kiezen, maar dat die vrijheid niet zo ver gaat dat, met het oogmerk van belastingverijdeling, een kunstmatige en van elk reëel belang ontblote weg kan worden gekozen die ertoe leidt dat in strijd met doel en strekking van de wet wordt gehandeld’22

17_{European Parliament. (2015). Corporate tax practices and aggressive taks planning in the EU. P. 4. Verkregen}

van http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2015/563446/IPOL_IDA(2015)563446_EN.pdf

18_{The European Commission. (2012). Commission recommendation of 6 December 2012 on aggressive tax}

planning (2012/772/EU). Official Journal of the European Union.

19_{Merks, P.F.E.M. (2006). Belastingontduiking, -ontwijking en planning (deel 1). MBB 2006/09.}

20_{Aan de hand van het ‘rapport inzake internationale belastingontwijking en -ontduiking’ en het}

OESO-Modelverdrag 2005

21_{Zie ook HR 21 november 1984, nr. 22092, BNB 1985/32, met noot van H.J. Hofstra en HR 13 maart 2009,}

nr. 43946, BNB 2009/123

(10)

10 Allesomvattend kan belastingplanning worden gezien als het kiezen van de goedkoopste weg door de belastingplichtige, zonder dat het in strijd is met doel en strekking van de wet. Zodra het in strijd is met doel en strekking van de wet wordt het als belastingontwijking gezien en wordt het door overheden als schadelijk beschouwd.

2.2.4 Belastingontduiking

Van belastingontduiking is sprake als er met opzet te weinig of geen belasting wordt betaald. Merks23_{definieert belastingontduiking als volgt:}

‘… het door de belastingplichtige ontwijken van het betalen van belasting, zonder dat de verplichting hiertoe is vervallen, met als gevolg het niet betalen van belasting (die onomstotelijk volgens de wet verschuldigd is) en het overtreden van de wet.’

Belastingontduiking is volgens de wet illegaal en wordt daarom ook als fraude aangemerkt. 2.2.5 Onderscheid belastingontwijking en belastingontduiking

Belastingplanning en belastingontwijking zijn volgens de wet legaal en belastingontduiking is illegaal. Echter, de scheidslijn tussen belastingontwijking en belastingontduiking is soms onscherp – de consequenties zijn wel verschillend24_.

‘The difference between tax avoidance and tax evasion is the thickness of a prison wall’25 In de literatuur wordt verschillend gedacht over het belang van het onderscheid tussen belastingontduiking en belastingontwijking. Zo hebben Hanlon en Heitzman26_{er juist voor} gekozen om geen onderscheid te maken tussen deze twee begrippen. Blaufus et al.27

benadrukken daarentegen juist dat het van groot belang is dat onderscheid wordt gemaakt tussen belastingontwijking en –ontduiking. In het volgende hoofdstuk zal verder op deze onderzoeken worden ingegaan.

Legaliteit is dus het klassieke onderscheid dat belastingontwijking van

belastingontduiking differentieert28_{. Het verschil in legaliteit verklaart ook waarom de} perceptie van belastingontwijking en –ontduiking verschillend is. Zo wordt volgens het onderzoek van Kirchler, Maciejovsky en Schneider29_{het begrip belastingontwijking} geassocieerd met termen als legaal, belastingbesparing en handigheid. Terwijl

belastingontduiking wordt geassocieerd met termen als illegaal, bedrog en strafrechtelijke

23_{Merks, P.F.E.M. (2006). Belastingontduiking, -ontwijking en planning (deel 1). MBB 2006/09.}

24_{Bai, Y., Lobo, G. J., & Zhao, Y. (2017). Reputation and Corporate Tax Planning: A Moral Licensing View.}

Working Paper.

25_{Quote Denis Healey, voormalig Minister van Financiën (Chancellor of the Exchequer), Verenigd Koninkrijk} 26_{Hanlon, M., and S. Heitzman. (2010). A review of tax research. Journal of Accounting and Economics 50 (2):}

127-178.

27_{Blaufus, K., Möhlmann, A., & Schwäbe, A. (2016). Corporate tax minimization and stock price reactions}

(No. 204). Arqus Discussion Paper.

28_{Slemrod, J., and S. Yitzhaki. (2002). Tax avoidance, evasion, and administration. Handbook of Public}

Economics: 1423-1470.

29_{Kirchler, E., B. Maciejovsky, and F. Schneider. (2003). Everyday representations of tax avoidance, tax}

(11)

11 vervolging. Dit onderzoek stamt uit 2003 en de associaties met de begrippen zullen hetzelfde zijn gebleven, echter de emotie van de discussie is in de loop der jaren wel veranderd.

Zo gaat de discussie tegenwoordig niet meer over of het wel of niet volgens de wet mag maar of het moreel nog wel te verantwoorden is. Tijdens de parlementaire bespreking in 2012 in het Verenigd Koninkrijk over het belastinggedrag van Starbucks, Amazon en Google maakte commissievoorzitter Margaret Hodge de volgende opmerking: ‘We're not accusing you of being illegal, we're accusing you of being immoral’30

Iedereen is het er mee eens dat bedrijven een redelijk bedrag aan belasting moeten betalen maar hoe hoog een redelijk bedrag is, blijft subjectief31_.

2.2.6 ‘Tax shelter’

In Engelstalige literatuur wordt ook vaak het woord ‘tax shelter’ gebruikt. Er worden in bestaande literatuur verschillende definities gegeven van een ‘tax shelter’. De meeste definities omvatten zowel belastingontduiking als belastingontwijking. Cantley32_{geeft de} volgende definitie van een ‘tax shelter’:

‘A tax shelter is any entity, plan, arrangement or transaction if a significant purpose of such entity, plan, arrangement or transaction is avoidance or evasion of Federal income tax’ Volgens Huesecken33_{kan een ‘tax shelter’ worden beschreven als de meest agressieve vorm} van belastingplanning.

2.2.7 Belastingrulings

Alle belastingplichtigen in Nederland kunnen een verzoek doen bij de Belastingdienst om gebruik te maken van een fiscale ruling. Hierdoor krijgt de belastingplichtige helderheid over de fiscale opvatting van een voorgenomen (rechts)handeling.

Er zijn twee verschillende vormen van deze zogeheten zekerheid vooraf, namelijk in de vorm van Advance Pricing Agreements (hierna: APA’s) en in de vorm van Advance Tax Rulings (hierna: ATR’s). Onderwerpen die onder de ATR vallen zijn bijvoorbeeld hybride financieringsvormen, de toepassing van de deelnemingsvrijstelling en de vaststelling van de aanwezigheid van een vaste inrichting. Bij een APA wordt vooraf goedkeuring gegeven over verrekenprijzen in internationaal verband34_.

Dat deze fiscale rulings niet altijd voor volledige belastingzekerheid zorgen blijkt wel uit het voorbeeld van Starbucks. Starbucks had een APA gesloten met de Nederlandse

belastingdienst. Deze werd in 2015 door de Europese Commissie beoordeeld als een vorm

30_{House of Commons, Committee of Public Accounts, HM Revenue & Customs: Annual Report and Accounts}

2011-12, Nineteenth Report of Session 2012-13, HC 716.

Working Paper.

32_{Cantley, B. G. (2002). The Tax Shelter Disclosure Act: The Next Battle in the Tax Shelter War. Virginia Tax}

Review, 22, 105

33_{Huesecken, B., Overesch, M., & Tassius, A. (2016). Capital Market Reaction to Tax Avoidance: Evidence}

from Luxleaks. SSRN Working Paper.

34_{Wiebes, E. (2017). Beschrijving stand van zaken APA-/ATR-praktijk 2017. Verkregen van :}

(12)

12 illegale staatssteun35_{. Als gevolg hiervan moest Starbucks 25,7 miljoen euro betalen aan de} Nederlandse fiscus36_{. Deze kwestie is nog wel onder de rechter.}

Indien een bepaalde ruling wordt gezien als een vorm van illegale staatssteun zal er in deze scriptie worden gesproken over een onaanvaardbare belastingruling. Ook indien de maatschappij een bepaalde ruling als onaanvaardbaar ziet, zoals bijvoorbeeld het geval was bij LuxLeaks37_{, wordt dit als een onaanvaardbare ruling gezien.}

2.3 Definitie agressieve belastingplanning

Zoals al eerder is benoemd heeft de definitie ‘agressieve belastingplanning’ geen vaststaande betekenis. Agressieve belastingplanning kan volgens Alm38_{worden beschouwd} als een activiteit die elementen combineert van zowel belastingontwijking als

belastingontduiking. Hiervan zal ook in deze scriptie worden uitgegaan. Voor dit onderzoek is ervoor gekozen om de volgende definitie van ‘agressieve belastingplanning’ te hanteren:

Agressieve belastingplanning omvat alle vormen van belastingminimalisatie die door de overheid/regering en de maatschappij onaanvaardbaar wordt geacht

Onder agressieve belastingplanning vallen zowel belastingontwijking, belastingontduiking, betrokkenheid bij een ‘tax shelter’ en onaanvaardbare belastingrulings.

Agressieve belastingplanning onderscheidt zich van belastingplanning doordat belastingplanning niet als schadelijk wordt beschouwd en agressieve belastingplanning wel. 2.4 Conclusie

In de literatuur worden diverse definities voor belastingplanning, agressieve

belastingplanning, belastingontduiking en belastingontwijking gehanteerd. Als al deze termen op een schaal van legaal naar illegaal worden geplot, ontstaat het onderstaande overzicht.

Legaal | Illegaal

Belastingplanning Agressieve belastingplanning

Belastingontwijking | Belastingontduiking

‘Tax shelter’

Figuur 1. Overzicht begrippen

35_{Europese Commissie. (2015). Samenvatting besluit Europese Commissie inzake Starbucks tax ruling.}

Verkregen van: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-629864.pdf

36_{Winkel, E. (2016). Nederland vordert €25,7 mln terug van Starbucks. Het Financieel Dagblad.}

37_{De LuxLeaks is een journalistiek onderzoek uitgevoerd door het International Consortium of Investigative}

Journalists (ICIJ) waarbij op 5 November 2014 bekend werd dat ongeveer 340 bedrijven geheime deals (rulings) hebben gesloten met Luxemburg om zo belasting te ontwijken. https://www.icij.org/investigations/luxembourg-leaks/

38_{Alm, J. (2014). ‘Does an uncertain tax system encourage “aggressive” tax planning?’, Economic Analysis and}

(13)

13 Belastingplanning wordt gezien als een niet schadelijke activiteit waardoor er ook geen impact op de reputatie wordt verwacht. Agressieve belastingplanning omvat daarentegen juist vormen van zowel belastingontduiking als –ontwijking. Hiervan wordt wel verwacht dat deze activiteiten een impact kunnen hebben op de reputatie van een bedrijf. Daarom zal er in het

verdere onderzoek worden uitgegaan van de volgende definitie:

Agressieve belastingplanning omvat alle vormen van belastingminimalisatie die door de overheid/regering en de maatschappij onaanvaardbaar wordt geacht

Hieronder vallen dus zowel belastingontwijking, belastingontduiking, betrokkenheid bij een ‘tax shelter’ als onaanvaardbare belastingrulings.

(14)

14

Hoofdstuk 3. Financiële gevolgen van (agressieve) belastingplanning

3.1 Inleiding

In dit onderzoek wordt de impact van nieuws over (agressieve) belastingplanning op de reputatie van multinationals onderzocht. Om deze impact te onderzoeken zullen de aandelenkoersen rondom het moment van het verschijnen van het nieuws worden geanalyseerd. Aandeelhouders zijn voornamelijk geïnteresseerd in de financiële

consequenties van (agressieve) belastingplanning omdat dit invloed op aandelenkoers zal hebben. Het is dus van groot belang voor dit onderzoek dat mogelijke financiële

consequenties worden besproken zodat de uitkomsten van het empirische gedeelte van dit onderzoek kunnen worden verklaard. Daarom worden in dit hoofdstuk de financiële gevolgen van (agressieve) belastingplanning uiteengezet.

Dit hoofdstuk begint met het bespreken van belastingbesparingen en de stijging van deze besparingen als gevolg van (agressieve) belastingplanning gedurende de afgelopen jaren. Vervolgens zal dieper worden ingegaan op de kosten die gepaard gaan met (agressieve) belastingplanning. Daarna wordt het risico op een boete en belastingrisico besproken.

Uiteindelijk wordt ingegaan op het verband tussen (agressieve) belastingplanning en de mogelijke reputatieschade. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een conclusie.

3.2 Belastingbesparing

Uit onderzoek blijkt dat belastingbesparingen ruimschoots opwegen tegen de

planningskosten39_{. Belastingbesparing is hierdoor een belangrijke drijfveer voor bedrijven om} aan belastingplanning te doen. Ondernemingen willen zo min mogelijk belasting betalen om zo een voordeel ten opzichte van de concurrenten te hebben. Indien de concurrenten aan belastingplanning doen en dit door een ander bedrijf niet wordt gevolgd, dan ontstaat er een concurrentienadeel. Het bestuur van een onderneming zal hierbij een juiste balans moeten vinden tussen minder belasting betalen en haar morele verantwoordelijkheid naar de maatschappij.

Er bestaat een verschil tussen het wettelijke belastingtarief en de effectieve

belastingdruk. Het wettelijke belastingtarief is het in de wet vastgelegde belastingtarief. De effectieve belastingdruk laat zien hoeveel bedrijven daadwerkelijk aan belasting betalen als percentage van de winst. Bedrijven kunnen hun effectieve belastingdruk verlagen door middel van (agressieve) belastingplanning en fiscaal overheidsbeleid.

In Nederland is het Vpb-tarief de afgelopen jaren gedaald, zo was het tarief in 2005 nog 31,5% terwijl het tarief in 2014 naar 25% is gedaald. Uit onderzoek onder 151 grote Nederlandse bedrijven blijkt dat de gemiddelde effectieve belastingdruk in deze tien jaar (2005-2014) een stuk lager is dan het statutaire tarief40_{. In dit onderzoek zijn 58} niet-beursgenoteerde bedrijven (coöperaties en grote familiebedrijven) en 93 beurgenoteerde bedrijven onderzocht. In de onderzochte periode hadden de niet-beurgenoteerde bedrijven

Association, 20(1), 1–20.

(15)

15 een gemiddelde effectieve belastingdruk van 17,9% en de beurgenoteerde bedrijven een gemiddelde effectieve belastingdruk van 21,5%. Deze lage effectieve belastingdruk zorgt ervoor dat de Nederlandse overheid, in de onderzochte periode, jaarlijks zo’n 3 miljard euro minder aan belastingen van bedrijven heeft ontvangen41_.

Ook uit Amerikaans onderzoek blijkt dat (agressieve) belastingplanning een grote invloed heeft op de daling van de effectieve belastingdruk van multinationals in de loop der jaren terwijl het statutaire tarief nagenoeg gelijk is gebleven42_{. In het onderzoek van Dyreng} et al.43_{wordt de effectieve belastingdruk van 54.005 Amerikaanse bedrijven onderzocht over} een periode van 25 jaar (1988-2012). Uit de resultaten blijkt dat de cumulatieve afname van de effectieve belastingdruk sinds 1988 ongeveer 10% bedraagt terwijl het wettelijke tarief nagenoeg gelijk is gebleven. Als gevolg van deze cumulatieve afname van de effectieve belastingdruk, heeft de Amerikaanse overheid in 2013 ongeveer 109 miljard dollar minder aan belastinginkomsten ontvangen. Dit is voor de Amerikaanse bedrijven een forse

belastingbesparing geweest. Uit deze steekproef blijkt dat deze besparing ongeveer hetzelfde is bij zowel Amerikaanse multinationals als bedrijven die alleen actief zijn in Amerika.

In eerdere onderzoeken worden meestal twee verklaringen gegeven voor de daling van de effectieve belastingdruk44_{. Ten eerste verplaatsen multinationals hun inkomsten van} hoog belaste landen naar laag belaste landen, ook wel belastingparadijzen genoemd. Ten tweede hebben bedrijven in de loop der jaren steeds meer immateriële vaste activa gekocht/ontwikkeld welke gemakkelijk naar ‘tax havens’ kunnen worden verplaatst, in tegenstelling tot materiële vaste activa.

3.3 Kosten (agressieve) belastingplanning

Naast de eerdergenoemde besparingen zijn er aan (agressieve) belastingplanning ook kosten verbonden. Er is weinig onderzoek gedaan naar het verband tussen de kosten en de opbrengsten van (agressieve) belastingplanning. Ook doordat deze data niet publiekelijk beschikbaar is. Het enige onderzoek die deze relatie heeft geanalyseerd stamt uit 199845_{. In} dit onderzoek wordt data gebruikt welke is verkregen van een vertrouwelijk enquête die in 1993 is gehouden onder 365 grote Amerikaanse bedrijven. Hieruit blijkt dat, gemiddeld gezien, elke 1 dollar die wordt geïnvesteerd in (agressieve) belastingplanning een belastingbesparing van 4 dollar oplevert.

3.4 Boete en belastingrisico

Uit de bovenstaande paragrafen blijkt dat de kosten van (agressieve)

belastingplanning opwegen tegen opbrengsten. Echter, er zijn nog meer risico’s en daardoor ook mogelijke kosten verbonden aan (agressieve) belastingplanning. Indien een bepaalde

41_{Indra Römgens, I. & Kiezebrink, V. (2016). Grote bedrijven, kleine lasten. SOMO.}

42_{Gravelle, J., (2013). Tax havens: International tax avoidance and evasion. Congressional Research Service,}

CRS Report for Congress, January 23.

43_{Dyreng, S., Hanlon, M., Maydew, E. L., & Thornock, J. R. 2014. Changes in corporate effective tax rates over}

the past twenty-five years. Available at SSRN 2521497.

44_{Dyreng, S., Hanlon, M., Maydew, E. L., & Thornock, J. R. 2014. Changes in corporate effective tax rates over}

the past twenty-five years. Available at SSRN 2521497.

(16)

16 structuur uiteindelijk fiscaal niet blijkt te werken of zelfs als illegaal wordt aangemerkt, dan moet de bespaarde belasting alsnog worden betaald, inclusief rente en een boete.46_{. Het} financiële voordeel van de belastingbesparing kan hierdoor volledig wegvallen.

Volgens de enquête van Graham et al.47_{is het risico op een boete en het alsnog} moeten betalen van belasting een belangrijke reden om niet aan (agressieve)

belastingplanning te doen. Ook uit het onderzoek van Beck, Davis en Jung48_{blijkt dat het} risico op een boete een belangrijke bepalende factor is om wel of niet aan (agressieve) belastingplanning te doen.

Nesbitt, Outslay and Persson49_{hebben een onderzoek gedaan naar de relatie tussen} belastingrisico en de waardering van belastingontwijking. De graad van de agressiviteit van de belastingplanning bepaalt de hoogte van het belastingrisico.

Uit onderzoek van advocatenkantoor Allen & Overy blijkt dat de aandacht in de bestuurskamers van grote bedrijven verschuift van het zo min mogelijk betalen van belasting naar het minimaliseren van belastingrisico’s50_{. Dit onderzoek is gehouden onder 396}

bedrijfsbestuurders en managers uit de hele wereld. Redenen voor deze verschuiving zijn agressiever toezicht en handhaving en strengere belastingwetten. Uit het onderzoek blijkt ook dat 48% van de Nederlandse bedrijven in volledige openheid met de belastingdienst handelt. Wereldwijd ligt dit percentage op 38%.

3.5 Reputatieschade

‘It takes many good deeds to build a good reputation, and only one bad one to lose it’51 In deze paragraaf wordt dieper ingegaan op de relatie tussen de reputatie van een bedrijf en (agressieve) belastingplanning. Aandeelhouders en bestuurders van bedrijven zullen (agressieve) belastingplanning niet alleen associëren met belastingbesparingen maar ook kijken naar de mogelijke risico’s en gevolgen. Naast het risico op een boete en het alsnog moeten betalen van belasting, is het risico op reputatieschade een ander nadelig effect van (agressieve) belastingplanning. Uit literatuur blijkt dat sommige bedrijven afzien van (agressieve) belastingplanning vanwege de zorgen over hun reputatie52_.

De reputatie van een bedrijf kan worden gezien als de som van publieke erkenning en sociale goedkeuring53_.

46_{Hanlon, M. and J. Slemrod. (2009). What does tax aggressiveness signal? Evidence from stock price reactions}

to news about tax shelter involvement. Journal of Public Economics 93 (1): 126-141.

47_{Graham, J. R., M. Hanlon, T. Shevlin, and N. Shroff. (2013). Incentives for tax planning and avoidance:}

Evidence from the field. The Accounting Review 89 (3): 991-1023.

48_{Beck, P. J., Davis, J. S., & Jung, W. O. (2000). Taxpayer disclosure and penalty laws. Journal of Public}

Economic Theory, 2(2), 243-272.

50_{Het Financieele Dagblad. (2017). Veel meer oog voor belastingrisico’s in bestuurskamers dan paar jaar}

geleden. Blz. 2. 11 januari 2017.

51_{Quote Benjamin Franklin, Amerikaanse wetenschapper en politicus}

53_{Pfarrer, M.D., T.G. Pollock, and V.P. Rindova. (2010). A tale of two assets: The effects of firm reputation and}

(17)

17 De reputatie van een onderneming is een uniek immaterieel actief waarmee de onderneming zich efficiënt kan differentiëren van andere ondernemingen54_.

Reputatiekosten kunnen ontstaan als een bedrijf publiekelijk wordt benoemd als ‘poor corporate citizen’ die niet zijn ‘fair share’ aan belasting betaalt en zo niet bijdraagt aan de financiering van publieke goederen55_{. Dit kan een verklaring zijn waarom bedrijven die al een} slechte reputatie hebben, eerder aan belastingontwijking doen omdat ze niet langer bang zijn om te worden gezien als ‘poor corporate citizen’ (ze hebben niks meer te verliezen). Maar ook bedrijven met een goede reputatie blijken aan belastingontwijking te doen. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat bedrijven met een goede reputatie zelfs meer belasting ontwijken maar minder snel geneigd zijn om betrokken te zijn bij belastingontduiking56_.

Een goed voorbeeld hiervan is Apple. Tim Cook, chief executive van Apple, werd gehoord door de Amerikaanse Senaat. Apple wordt ervan beschuldigd dat zij op zeer grote schaal belasting heeft ontweken. Tim Cook verdedigt Apple en zegt dat het bedrijf alle belasting betaalt die zij moet betalen en dat zij volledig voldoet aan de wet en doel en strekking van de wet57_{. Hierdoor weet hij het bedrijf goed te verdedigen voor het} Amerikaanse Senaat en komt Apple er mee weg.

Graham, Hanlon, Shevlin en Schroff58_{hebben een enquête onder 595 corporate tax} executives gehouden en hieruit is gebleken dat 69% van de ondervraagden een fiscale strategie zou weigeren die mogelijk de reputatie van het bedrijf aan zou tasten. Echter, Gallemore, Maydew en Thornock59_{toonden aan dat het gevolg van belastingontwijking voor} zowel het betreffende bedrijf als het management qua reputatieschade niet significant is. Een verklaring die zij hiervoor geven is dat alleen bedrijven en hun managers welke geen risico lopen op reputatieschade aan belastingontwijking zullen doen.

Er wordt in dit onderzoek verwacht dat bedrijven met een goede reputatie meer te verliezen hebben en dus grotere zorgen zullen hebben over hun reputatie. Volgens Forbes60 staat Starbucks op nummer 49 van de best gewaardeerde bedrijven ter wereld en op plek 35 van ’s werelds meest waardevolle merken. Toch doet Starbucks aan (agressieve)

belastingplanning waardoor zij vaak negatief in het nieuws komen. Zo moest Starbucks In het Verenigd Koninkrijk voor de Public Accounts Committee61_{verschijnen. In de vijftien jaar dat} Starbucks actief is in het Verenigd Koninkrijk, heeft het bedrijf slechts één keer winst

gerapporteerd. Het verlies in de andere jaren wordt met name veroorzaakt door de hoge royalty’s die worden betaald aan het regionale hoofdkantoor in Nederland. Troy Alstead

Working Paper.

55_{Lanis, R. & Richardson,G. (2012). Corporate social responsibility and tax aggressiveness: a test of legitimacy}

theory. Accounting, Auditing & Accountability Journal, Vol. 26 Issue: 1, pp.75-100.

Working Paper.

57_{http://www.bbc.com/news/av/business-22615161/apple-s-tim-cook-defends-tax-record-to-us-senate} 58_{Graham, J. R., M. Hanlon, T. Shevlin, and N. Shroff. (2013). Incentives for tax planning and avoidance:}

59_{Gallemore, J., E. L. Maydew, and J. R. Thornock. (2014). The reputational costs of taks avoidance.}

60_{Een Amerikaans zakentijdschrift die verschillende lijsten samenstelt. Informatie over Starbucks verkregen}

van: https://www.forbes.com/companies/starbucks/ op 11/12/2017

61_{Een commissie van het Britse Lagerhuis die verantwoordelijk is voor het toezicht op overheidsuitgaven en om}

(18)

18 Alstom (voormalig chief operating officer) verdedigt zichzelf door te zeggen dat Starbucks geen gebruik maakt van ‘tax havens’ en dat het bedrijf wereldwijd een hoge effectieve belastinglast heeft62_{. In 2012 werd er in het Verenigd Koninkrijk zelfs gedreigd met een} consumentenboycot. Starbucks heeft daarom in 2012 vrijwillig extra belasting in het Verenigd Koninkrijk betaald om zo een consumentenboycot te voorkomen63_.

Een ander recent voorbeeld over het voorkomen van een consumentenboycot is de huidige ontwikkeling rondom de NAM64_{en Shell. Shell heeft in juni 2017 de 403-verklaring} van haar dochteronderneming de NAM ingetrokken waardoor Shell niet langer aansprakelijk is voor de verliezen van de NAM. Dit zorgde voor maatschappelijke verontwaardiging. Om een eventuele boycot te voorkomen en alle onzekerheden onder de bevolking weg te nemen heeft Shell advertenties in landelijke dagbladen geplaatst. In deze advertenties wordt toegelicht dat de NAM niet wegloopt voor haar financiële verantwoordelijkheden met betrekking tot de aardbeving in Groningen en dat Shell Nederland altijd achter de NAM zal blijven staan65_{. Dit is een goed voorbeeld van hoe je reputatieschade kunt beheersen. Door} snel en op de juiste manier in te spelen op de onzekerheden en maatschappelijke

verontwaardiging is het mogelijk om de reputatieschade te beperken.

Bedrijven maken zich dus wel degelijk zorgen over hun reputatie maar dit staat niet in de weg dat sommigen op een agressieve manier zo min mogelijk belasting willen betalen. Uit het onderzoek van Allen & Overy blijkt dat het risico op reputatieschade voor bedrijven is vergroot door de toegenomen politieke en publieke aandacht66_{. Dit leidt ertoe dat fiscale} zaken steeds vaker onderwerp van gesprek zijn in bestuurskamers van bedrijven. In 2012 gaven 5% van de ondervraagden aan dat belastingzaken maandelijks op bestuursniveau werden besproken, in 2016 is dit percentage gestegen tot 38%.

3.6 Conclusie

Aandeelhouders zullen (agressieve) belastingplanning niet alleen associëren met belastingbesparingen maar ook kijken naar de mogelijke risico’s en gevolgen. Naast het risico op een boete en het alsnog moeten betalen van belasting, is het risico op

reputatieschade een ander nadelig effect van (agressieve) belastingplanning. Het risico op deze kosten is afhankelijk van de graad van agressiviteit van de planningsactiviteiten. Het is voor aandeelhouders vaak lastig om de kans op deze risico’s in te schatten aangezien veel bedrijven niet transparant zijn over de fiscale structuren die zij hanteren. In de rest van dit onderzoek zal verder duidelijk worden hoe aandeelhouders reageren op nieuws over betrokkenheid bij (agressieve) belastingplanning en of de reputatie van bedrijven daadwerkelijk wordt aangetast.

62_{Starbucks, Google and Amazon grilled over tax avoidance. BBC. 12 november 2012. Verkregen van:}

http://www.bbc.com/news/business-20288077

63_{Houlder, V., Jopson, B., Lucas, L. & Pickard, J. (2012). Starbucks pays up to avoid boycott. Financial Times.}

Verkregen van: https://www.ft.com/content/d4f84a12-3fd5-11e2-b0ce-00144feabdc0

64_{De NAM is eigendom van Exxon en Shell}

65_{https://www.shell.nl/media/2018-media-releases/shell-nederland-staat-achter-nam.html}

66_{Het Financieele Dagblad. (2017). Veel meer oog voor belastingrisico’s in bestuurskamers dan paar jaar}

(19)

19

Hoofdstuk 4. Literatuuronderzoek en hypotheseontwikkeling

4.1 Inleiding

In deze scriptie wordt onderzoek naar de impact van nieuws over (agressieve) belastingplanning op de aandelenkoers en reputatie van bedrijven gedaan. Het verhogen van de winst per aandeel is een belangrijke reden voor bedrijven om aan (agressieve)

belastingplanning te doen67_{. Echter, bedrijven maken zich ook zorgen om hun reputatie als} het gaat om (agressieve) belastingplanning.

In dit hoofdstuk wordt uiteengezet wat er in literatuur is geschreven over hoe

aandelenkoersen en reputatie worden beïnvloed wanneer bekend wordt dat een onderneming aan een vorm van (agressieve) belastingplanning doet. Eerst zal de impact op de

aandelenkoers worden besproken en vervolgens zal worden ingegaan op de reputatie impact. Aan de hand van de uitkomsten van deze onderzoeken worden de hypotheses voor dit onderzoek opgesteld.

4.2 Impact van (agressieve) belastingplanning op de aandelenkoers

Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar de impact van nieuws over (agressieve) belastingplanning op de aandelenkoers. Bij sommige onderzoeken is hierbij onderscheid gemaakt tussen belastingontwijking en –ontduiking.

Uit het onderzoek van Kirchler, Maciejovsky en Schneider68_{blijkt dat personen} belastingontwijking positief ontvangen en belastingontduiking negatief. Dit verschil in morele beoordeling wordt bevestigd in het onderzoek van Blaufus et al.69_{. Uit dit onderzoek} blijkt dat nieuws over belastingontwijking, gemiddeld genomen, een positief effect heeft op de aandelenkoers. Daarentegen wordt nieuws over belastingontduiking negatief ontvangen door de aandeelhouders. Indien nieuws over belastingontduiking van een bepaald bedrijf beschikbaar komt, heeft dit ook invloed op de koers van andere bedrijven in dezelfde bedrijfstak. Nieuws over het alsnog moeten betalen van belasting en een boete wordt bijna altijd negatief ontvangen omdat het positieve effect van de belastingbesparing hierdoor volledig wegvalt. Gallemore et al.70_{concludeerden in hun onderzoek dat er een tijdelijke} daling in de koers waarneembaar was nadat er nieuws over belastingontwijking bekend werd. Maar deze koersdaling was binnen 30 dagen weer volledig hersteld.

Naast nieuws over belastingontwijking, wordt nieuws over belastingrulings ook positief ontvangen door de aandeelhouders. In het onderzoek ven Nesbitt71_{wordt een positief} effect gevonden op de aandelenkoers als er nieuws bekend wordt dat bedrijven zijn betrokken

67_{Graham, J., Hanlon, M., Shevlin, T., & Shroff, N. (2014). Incentives for tax planning and avoidance:}

Evidence from the field. The Accounting Review, 89(3), 991–1023.

68_{Kirchler, E., B. Maciejovsky, and F. Schneider. 2003. Everyday representations of tax avoidance, tax evasion,}

and tax flight: Do legal differences matter? Journal of Economic Psychology 24 (4): 535-553.

69_{Blaufus, K., Möhlmann, A., & Schwäbe, A. (2016). Corporate tax minimization and stock price reactions (No.}

204). Arqus Discussion Paper.

(20)

20 bij belastingrulings. Deze resultaten worden bevestigd door het onderzoek van Huesecken72_. In beide onderzoeken zijn de markreacties op het nieuws van de Luxemburg Leaks

(LuxLeaks)73_{onderzocht. Bedrijven die belastingrulings (zie 2.2.7) met een bepaalde} overheid hebben gesloten, lopen over het algemeen een laag risico op het alsnog moeten betalen van belasting en een boete.Belastingrulings zijn, over het algemeen, volkomen legaal en bieden belastingzekerheid. Toen LuxLeaks bekend werd, werd het niet meteen

geassocieerd met het extra betalen van belasting en betalen van boetes. Pas later werd bekend dat niet alle belastingrulings door de Europese Commissie werden goedgekeurd en door de Europese Commissie werden gezien als een vorm van illegale staatssteun.

Verder hebben Hanlon en Slemrod74_{een onderzoek gedaan naar de impact van} nieuws over betrokkenheid bij een ‘tax shelter’ op de aandelenkoers. Uit dit onderzoek blijkt dat, gemiddeld gezien, de aandelenkoers van bedrijven daalt als er nieuws bekend wordt over betrokkenheid bij een ‘tax shelter’.

In lijn met het onderzoek van Hanlon en Heitzman75_{zal er in dit onderzoek geen} onderscheid worden gemaakt tussen belastingontwijking en -ontduiking. Er wordt verwacht dat het overgrote deel van (agressieve) belastingplanningsacties technisch volledig legaal zijn. Indien blijkt dat er toch sprake is van belastingontduiking, kan dit vaak pas achteraf worden bepaald. Hierdoor is het lastig te beoordelen of er bij bepaald nieuws, bij voorbaat al sprake is van belastingontduiking. In de rest van dit onderzoek zal er dus alleen nog worden gesproken over agressieve belastingplanning zoals gedefinieerd in paragraaf 2.3.

Uit eerdere onderzoeken kan worden geconcludeerd dat nieuws over

belastingontwijking en belastingrulings op de beurs over het algemeen positief wordt ontvangen. Op nieuws over belastingontduiking en betrokkenheid bij ‘tax shelters’ wordt over het algemeen negatief door de aandeelhouders gereageerd.

Op grond van bovenstaande literatuur wordt er in dit onderzoek verwacht dat nieuws over (agressieve) belastingplanning een positieve invloed heeft op de aandelenkoers. Daarom luidt de eerste hypothese als volgt:

Hypothese 1: Nieuws over (agressieve) belastingplanning heeft een positieve impact op de aandelenkoers van de betrokken bedrijven

4.3 Impact van (agressieve) belastingplanning op de reputatie

Als het gaat om belastingontwijking dan maken bedrijven zich zorgen om hun reputatie76_{. Consumenten en andere belanghebbenden baseren hun oordeel over een bepaald}

from Luxleaks. SSRN Working Paper.

73_{De LuxLeaks is een journalistiek onderzoek uitgevoerd door het International Consortium of Investigative}

Journalists (ICIJ) waarbij op 5 November 2014 bekend werd dat ongeveer 340 bedrijven geheime deals (rulings) hebben gesloten met Luxemburg om zo belasting te ontwijken. https://www.icij.org/investigations/luxembourg-leaks/

74_{Hanlon, M. and J. Slemrod. (2009). What does tax aggressiveness signal? Evidence from stock price reactions}

to news about tax shelter involvement. Journal of Public Economics 93 (1): 126-141.

75_{Hanlon, M., and S. Heitzman. (2010). A review of tax research. Journal of Accounting and Economics 50 (2):}

127-178.

(21)

21 bedrijf aan de hand van de informatie welke over dat bedrijf beschikbaar is. Een bepaalde fiscale actie van een bedrijf kan dus alleen invloed hebben op de reputatie als de relevante informatie publiekelijk beschikbaar komt77_{. Indien een bepaald bedrijf aan (agressieve)} belastingplanning doet en dit nog nooit op enige wijze openbaar is geworden, kunnen consumenten en andere belanghebbenden hier dus ook geen oordeel over vellen. De vraag blijft echter of de reputatie van een bedrijf daadwerkelijk wordt aangetast als bekend wordt dat een bedrijf aan (agressieve) belastingplanning doet.

Er zijn in het verleden meerdere onderzoeken naar de impact van nieuws over belastingontwijking op de reputatie van een bedrijf gedaan. Uit de resultaten van Blaufus, Möhlmann en Schwäbe78_{blijkt dat nieuws over belastingontwijking niet leidt tot}

waarneembare negatieve reputatiekosten. Zij concluderen juist dat voor bedrijven met een hoog reputatierisico, de positieve marktreacties op belastingontwijking zelfs nog groter zijn dan bij bedrijven met een laag reputatierisico. Dit suggereert dat aandeelhouders van bedrijven die betrokken zijn bij belastingontwijking geen negatieve reputatie-effecten verwachten. Het reputatierisico is hierbij gemeten aan de hand van de mate van media-aandacht en de hoogte van de advertentie-uitgaven. Austin en Wilson79_{concludeerden in hun} onderzoek dat bedrijven die tenminste één merk met een waardevolle consumentenreputatie bezitten, zich ten opzichte van andere bedrijven niet significant minder met

belastingontwijking bezighouden. Brooks, Godfrey, Hillenbrand en Money80_{concluderen in} hun onderzoek dat zelfs als er reputatieschade optreedt omdat bekend wordt dat een bepaald bedrijf aan belastingontwijking doet, de effecten op de reputatie klein en tijdelijk zijn en de nadelen daarom naar verwachting niet opwegen tegen de financiële voordelen. In het onderzoek van Gallemore, Maydew en Thornock81_{,waarin een groot aantal testen worden} gedaan, wordt geen bewijs gevonden dat bedrijven of hun topmanagers door betrokkenheid bij belastingontwijking worden geconfronteerd met aanzienlijke reputatiekosten. De enige uitzondering is een tijdelijke daling van de aandelenkoers rond onthullingen van het nieuws waarbij de koers binnen 30 dagen weer volledig is hersteld.

Ook in onderzoeken naar het effect van nieuws over belastingrulings op de reputatie wordt geen aantoonbare impact gevonden. Zo slaagde Nesbitt82_{er in zijn onderzoek naar de} marktreactie op de LuxLeaks niet in om een significant bewijs te vinden dat reputatiekosten de variatie in marktreacties verklaart. Huesecken83_{concludeert dat het algehele effect erop}

Working Paper.

78_{Blaufus, K., Möhlmann, A., & Schwäbe, A. (2016). Corporate tax minimization and stock price reactions (No.}

204). Arqus Discussion Paper.

79_{Austin, C. R., &Wilson, R. J. (2013). Are reputational costs a determinant of tax avoidance? 2013 American}

Taxation Association Midyear Meeting: Tax Avoidance in an International Setting.

80_{Brooks, C., Godfrey, C., Hillenbrand, C., & Money, K. (2016). Do investors care about corporate taxes?}

Journal of Corporate Finance, 38, 218-248.

(22)

22 duidt dat de positieve effecten van belastingontwijking opwegen tegen de mogelijke

reputatiekosten.

Naast de impact van nieuws over belastingontwijking en belastingrulings, is er ook onderzoek gedaan waarbij wordt gekeken naar de impact van nieuws over betrokkenheid bij een ‘tax shelter’ op de reputatie.Uit de resultaten van Hanlon en Slemrod84_{blijkt dat de} daling van de aandelenkoers groter is als de betrokken bedrijven zich in de retail-sector bevinden. Dit kan betekenen dat een deel van deze daling is te wijten aan een terugval van consumenten aankopen doordat de negatieve berichtgeving een tijdelijke kopersstaking veroorzaakt.

In dit onderzoek wordt alleen ingegaan op het effect van nieuws over (agressieve) belastingplanning op de reputatie van een bedrijf. Er zal daarbij geen onderscheid worden gemaakt tussen belastingontwijking en –ontduiking. Om het effect op de reputatie te onderzoeken, wordt er in dit onderzoek gekeken naar het verschil in reactie op nieuws over (agressieve) belastingplanning tussen bedrijven met een hoog reputatierisico en bedrijven met een laag reputatierisico. In hoofdstuk 6 zal verder worden ingegaan op de verschillende methodes waarin de mate van het reputatierisico wordt bepaald.

Uit eerdere onderzoeken kan niet stellig worden geconcludeerd dat

belastingontwijking, belastingrulings of betrokkenheid in een ‘tax shelter’ invloed heeft op de reputatie van een bedrijf. Er zijn wel een aantal negatieve effecten geconstateerd maar deze resultaten waren niet significant.

In dit onderzoek worden nieuwsartikelen van de afgelopen 5 jaar gebruikt. Mede door de toegenomen maatschappelijke en politieke aandacht met betrekking tot (agressieve) belastingplanning en het toegenomen reputatierisico, wordt er in dit onderzoek verwacht dat bedrijven met een grotere kans op een terugval van consumentenaankopen, minder positief reageren op nieuws over (agressieve) belastingplanning. De tweede hypothese luidt daarom als volgt:

Hypothese 2: De aandelenkoers van bedrijven met een hoog reputatierisico reageren ten opzichte van bedrijven met een laag reputatierisico minder positief op nieuws over (agressieve) belastingplanning

4.4 Conclusie

Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar het effect van nieuws over

belastingontwijking en –ontduiking op de aandelenkoers. Uit deze onderzoeken kan, over het algemeen, worden geconcludeerd dat nieuws over belastingontwijking positief en nieuws over belastingontduiking negatief wordt ontvangen. Nieuws over belastingrulings wordt in eerste instantie positief ontvangen aangezien belastingrulings in principe belastingzekerheid geven. Ook kan worden geconcludeerd dat nieuws over betrokkenheid in een ‘tax shelter’ door de aandeelhouders negatief wordt ontvangen.

Uit eerdere onderzoeken kan niet stellig worden geconcludeerd dat

belastingontwijking, belastingrulings of betrokkenheid in een ‘tax shelter’ een invloed heeft

84_{Hanlon, M. and J. Slemrod. 2009. What does tax aggressiveness signal? Evidence from stock price reactions}

(23)

23 op de reputatie van een bedrijf. Er zijn wel een aantal negatieve effecten geconstateerd maar deze resultaten waren niet significant.

In dit onderzoek is ervoor gekozen om geen onderscheid te maken tussen

belastingontwijking en belastingontduiking maar het begrip ‘agressieve belastingplanning’ te hanteren. Er wordt verwacht dat nieuws over (agressieve) belastingplanning een positieve invloed heeft op de aandelenkoers van de betrokken bedrijven. Verder wordt er verwacht dat de aandelenkoers van bedrijven met een hoog reputatierisico minder positief reageren op nieuws over (agressieve) belastingplanning dan bedrijven met een laag reputatierisico.

(24)

24

Hoofdstuk 5. Selectie nieuwsberichten

5.1 Inleiding

Om de impact van nieuws over (agressieve) belastingplanning op de aandelenkoers en reputatie van bedrijven te onderzoeken worden er verschillende nieuwsberichten verzameld. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe alle nieuwsberichten voor dit onderzoek aan de hand van verschillende selectiecriteria zijn verkregen.

Eerst zal worden uitgelegd waarom voor de database van LexisNexis is gekozen. Vervolgens worden de geautomatiseerde zoektermen besproken. Ten slotte wordt uitgelegd hoe de handmatige controle op de resultaten van de geautomatiseerde zoekopdracht is uitgevoerd.

5.2 Keuze database

In dit onderzoek is ervoor gekozen om de database van LexisNexis85_{te gebruiken.} LexisNexis is een van de grootste databases voor nieuwsartikelen. Ervan uitgaande dat nieuws zich tegenwoordig snel verspreidt en al het belangrijke nieuws over internationale, beursgenoteerde ondernemingen met betrekking tot (agressieve) belastingplanning ook in Nederlandse kranten wordt beschreven, zijn voor dit onderzoek alleen artikelen uit landelijke Nederlandse kranten gebruikt.

Alle artikelen uit Nederlandse landelijke dagbladen vanaf circa 1991 zijn in deze database aanwezig. Daarom wordt verwacht dat alle artikelen die voor dit onderzoek van belang kunnen zijn, in de database van LexisNexis voorkomen. Ook wordt de database

constant geüpdate waardoor nieuwsberichten er vrijwel direct in worden opgenomen. Door de grootte van de database en omdat de database kosteloos toegankelijk is voor UvA studenten, is ervoor gekozen om in dit onderzoek van LexisNexis gebruik te maken.

5.3 Geautomatiseerde zoekcriteria 5.3.1 Inleiding

Een zoekopdracht resulteert in een steekproef van resultaten die voldoen aan de zoekcriteria. Het is van belang dat uit een geautomatiseerde zoekopdracht al zoveel mogelijk geschikte resultaten (in dit onderzoek: nieuwsartikelen) beschikbaar komen. Een zoekvraag bestaat uit verschillende termen. Er zijn veel verschillende zoekvragen onderzocht. Met de hierna beschreven zoekvraag zijn de meest relevante nieuwsartikelen gevonden. In bijlage 2 staat de complete zoekvraag zoals gebruikt in LexisNexis.

5.3.2 ‘Tax law’ als zoekcriterium

LexisNexis labelt elk artikel in zijn database met de belangrijkste onderwerpen die in het artikel worden behandeld. Dit zijn vaststaande onderwerpen en een artikel kan hierbij verschillende onderwerpen bevatten en daardoor meerdere labels verkrijgen. De relevantie van het onderwerp voor het artikel bepaalt vervolgens de hoogte van het labelpercentage.

85_{https://www.lexisnexis.nl}

(25)

25 Deze labels met bepaalde onderwerpen werken in de zoekvraag een stuk effectiever dan het toevoegen van begrippen als belastingontduiking, belastingontwijking,

belastingplanning, belastingrulings etc. Daarom bevinden zich in het zoekresultaat van dit onderzoek alleen artikelen met als label het onderwerp ‘TAX LAW’.

Bijna alle artikelen met betrekking tot (agressieve) belastingplanning krijgen in LexisNexis het label ‘TAX LAW’. Uit vergelijkend onderzoek blijkt dat hoe hoger het

percentage van dit label, hoe geschikter het artikel is voor het onderzoek. Indien ‘TAX LAW’ het hoofdonderwerp is van het artikel, dan labelt LexisNexis dit artikel met een ‘TAX LAW’ label van boven de 90%. Daarom is ervoor gekozen om alleen artikelen te selecteren met een labelpercentage hoger dan 90%.

5.3.3 Het onderzochte tijdvak

Eerdere onderzoeken hebben voornamelijk nieuwsberichten gebruikt uit de periode tussen 1990 en 2005 (e.g. Gallemore, et al.86_{, Hanlon en Slemrod}87_{en Graham en Tucker}88_). Meer recente onderzoeken zijn vaak alleen ingegaan op belastingrulings (e.g. Huesecken en Overesch89_{) of hebben alleen Duitse bedrijven onderzocht (e.g. Blaufus, et al.}90_{). Aangezien} de maatschappelijke en politieke kijk op (agressieve) belastingplanning in de loop der jaren is veranderd, worden er in dit onderzoek alleen recente nieuwsartikelen gebruikt. In het najaar van 2012 is het begonnen met Starbucks en een dreigende consumentboycot. Ook de hoorzitting van het Britse parlement met Google, Amazon en Starbucks in november 2012 zorgde voor veel publieke verontwaardiging. Omdat dit moment in de maatschappelijke discussies over (agressieve) belastingplanning een keerpunt is geweest, worden er alleen nieuwsartikelen van na 1 januari 2013 gebruikt. De steekproef van dit onderzoek zal daarom alleen nieuwsberichten bevatten uit de periode van 1 januari 2013 tot en met 31 december 2017 (afgelopen vijf jaar).

5.3.4 De onderzochte ondernemingen

In dit onderzoek wordt ervan uitgegaan dat alleen bedrijven met een waardevol merk een reputatierisico lopen. Uit verschillende zoekopdrachten naar nieuws over (agressieve) belastingplanning kwam naar voren dat het vaak ook alleen deze bedrijven zijn waarover in de kranten wordt geschreven. Daarom zal de steekproef van dit onderzoek alleen bedrijven bevatten die in de top 100 van meest waardevolle merken volgens Forbes91_{staan (zie bijlage} 1 voor een compleet overzicht). Er is mede voor de lijst van Forbes gekozen omdat deze lijst de totale waarde van het merk, de advertentie-uitgaven en de bedrijfssector bevat. Deze

86_{Gallemore, J., Maydew, E. L., & Thornock, J. R. (2014). The reputational costs of tax}

avoidance. Contemporary Accounting Research, 31(4), 1103-1133.

87_{Hanlon, M., & Slemrod, J. (2009). What does tax aggressiveness signal? Evidence from stock price reactions}

to news about tax shelter involvement. Journal of Public Economics, 93(1-2), 126-141.

88_{Graham, J. R., & Tucker, A. L. (2006). Tax shelters and corporate debt policy. Journal of Financial}

Economics, 81(3), 563-594.

89_{Huesecken, B., & Overesch, M. (2015). Tax Avoidance through Advance Tax Rulings-Evidence from the}

LuxLeaks Firms.

reactions, Arqus Discussion Paper, No. 204

(26)

26 gegevens worden verderop in dit onderzoek gebruikt om de hoogte van het reputatierisico te bepalen. Vervolgens wordt er tussen deze bedrijven aan de hand van de hoogte van het reputatierisico gedifferentieerd. De verschillende manieren waarop onderscheid wordt gemaakt tussen de hoogte van het reputatierisico worden in hoofdstuk 6 verder uitgelegd. 5.3.5 Uitkomst van de geautomatiseerde zoekopdracht

De geautomatiseerde zoekopdracht volgens bovenstaande zoekcriteria leidt tot een steekproef van 285 potentiële nieuwsartikelen (zie bijlage 3).

5.4 Handmatige zoekcriteria 5.4.1 Inleiding

Hoe goed een database ook is, de nauwkeurigheid van een onderzoek vereist dat de uitkomsten van een geautomatiseerde zoekopdracht handmatig worden gecontroleerd op geschiktheid voor het onderzoek. Daarom worden de 285 potentiële nieuwartikelen uit de geautomatiseerde zoekopdracht handmatig gecontroleerd.

Het handmatig selecteren van geschikte artikelen kent veel subjectieve keuzes. De Hoge Raad wijst een benchmarkstudie waarbij veel subjectieve keuzes zijn gemaakt af92_. Echter, bij dit type onderzoek is het onontkoombaar om subjectieve stappen te nemen. In deze paragraaf zullen alle uitgevoerde stappen worden toegelicht zodat het onderzoek toch zo veel mogelijk verifieerbaar is.

In bijlage 3 staat een compleet overzicht van de 285 artikelen met per artikel een korte reden waarom deze wel of niet bruikbaar is voor dit onderzoek.

5.4.2 Stap één

De nieuwsartikelen uit de geautomatiseerde zoekopdracht worden akkoord bevonden voor verder onderzoek op voorwaarde dat zij voldoen aan de volgende criteria:

 (Agressieve) belastingplanning moet het hoofdonderwerp zijn van het artikel; èn  (Agressieve) belastingplanning moet betrekking hebben op de genoemde bedrijven in

het artikel; èn

 Het artikel gaat als eerste in op (agressieve) belastingplanning door een bedrijf; m.a.w. latere artikelen over hetzelfde onderwerp tellen niet mee;

 Indien in een bepaald artikel meerdere bedrijven worden genoemd, is er voor elk bedrijf een nieuwsartikel aangemaakt

Van de 285 artikelen blijven er dan 23 over. Deze 23 artikelen worden met een ‘accept’ in bijlage 3 aangegeven. Een bepaald artikel kan betrekking hebben op verschillende bedrijven. Aangezien in dit onderzoek de aandelenkoers van een bepaald bedrijf rondom de datum van het verschijnen van het nieuws worden onderzocht, moet de data voor elk bedrijf apart worden verzameld. Daarom zal voor elk betrokken bedrijf een apart artikel worden

92_{Bijvoorbeeld in HR, V-N 2004/27.17}

(27)

27 aangemaakt. Eén nieuwsartikel kan dus meerdere artikelen voor het onderzoek opleveren als verschillende bedrijven in het nieuwsartikel worden genoemd.

Na deze bewerking bestaat de selectie uit 32 artikelen waar 15 bedrijven bij zijn betrokken. Hieruit zijn vervolgens nog 3 artikelen verwijderd aangezien dit nieuws betreft over Ikea. Dit bedrijf is niet beursgenoteerd waardoor deze artikelen niet in het onderzoek worden meegenomen.

5.4.2 Stap twee

Vervolgens zijn er aan de 29 overgebleven artikelen nog 5 artikelen toegevoegd over bedrijven93_{(uit de top 100 van Forbes) die niet in LexusNexus stonden maar wel zijn} betrokken bij LuxLeaks.

Deze artikelen zijn toegevoegd aangezien er wordt verwacht dat het nieuws over de betrokkenheid van deze bedrijven de aandeelhouders heeft bereikt. Hierna resteren er nog 34 artikelen waar 18 bedrijven uit de Forbes lijst bij zijn betrokken.

Uiteindelijk zijn er nog twee artikelen over Apple gecombineerd aangezien het eerste bericht een aankondiging was op het bericht over de hoogte van de boete een dag later. Hierdoor wordt alleen de datum van het eerste artikel gebruikt. De aandelenkoers wordt ook nog een aantal dagen na de publicatiedatum onderzocht, dus de datum van het tweede artikel valt ook binnen deze onderzochte periode waardoor ook de impact van dit nieuws wordt gemeten. De overgebleven 33 artikelen zullen als steekproef worden gebruikt voor dit onderzoek. In bijlage 4 staat een compleet overzicht van de geselecteerde artikelen.

In dit onderzoek is ervoor gekozen om de steekproef niet uit te breiden door aan de onderzoeksperiode bijvoorbeeld meer jaren toe te voegen aangezien dit onderzoek zich juist wil focussen op de impact van het nieuws van de afgelopen jaren. Daarnaast is het in

literatuur over (agressieve) belastingplanning niet ongebruikelijk om kleine steekproeven te gebruiken. Zo gebruikte Wilson94_{een steekproef van 33 en Graham en Tucker}95_een

steekproef van 44 ‘tax shelter’ observaties. Ook bij het onderzoek van Blaufus96_{et al.,} waarbij onderscheid werd gemaakt tussen belastingontduiking en –ontwijking, werden 28 artikelen over belastingontduiking gebruikt.

5.4.3 Categorieën

De geselecteerde artikelen gaan allemaal over (agressieve) belastingplanning maar kunnen ook verder worden onderverdeeld in verschillende categorieën. Deze onderverdeling wordt later in dit onderzoek gebruikt om tussen de artikelen te kunnen differentiëren en om resultaten te kunnen verklaren. In Tabel 1 staat een overzicht van de verschillende

categorieën.

93_{Citi, Coca-Cola, General Electric en HSBC}

94_{Wilson, R. (2009). An examination of corporate tax shelter participants. The Accounting Review 84 (3):}

969-99.

95_{Graham, J., en Tucker, A. (2006). Tax shelters and corporate debt policy. Journal of Financial Economics 81}

(3):563-94.

(28)

28 Tabel 1: Categorieën

(Agressieve) belastingplanning categorie n

Onaanvaardbare belastingrulings 8

Belastingontwijking 9

Onderzoek EC naar mogelijke belastingontwijking/illegale staatssteun 10

Naheffing/boete 6

Totaalaantal (agressieve) belastingplanning artikelen 33

5.5 Conclusie

Nadat een specifieke zoekvraag in LexisNexis is ingevoerd, blijven 285 potentiële nieuwsartikelen over. Aan de hand van verschillende criteria is er een uiteindelijke selectie van 33 artikelen gemaakt waaruit 18 bedrijven uit de Forbes top 100 meest waardevolle merken voorkomen. Deze 33 artikelen worden in dit onderzoek gebruikt.

Alle nieuwsartikelen hebben als hoofdonderwerp (agressieve) belastingplanning maar kunnen worden onderverdeeld in de volgende categorieën: onaanvaardbare belastingrulings (8), belastingontwijking (8), onderzoek EC naar mogelijke belastingontwijking/illegale staatssteun (9) en naheffing/boete (6).

Vanwege de politieke en maatschappelijke ontwikkelen omtrent het nieuws over (agressieve) belastingplanning is ervoor gekozen het aantal artikelen niet uit te breiden door verder dan vijf jaar (1 januari 2013) in de tijd terug te gaan.