Glycymerididae (Mollusca, Bivalvia) Vanaf het Oligoceen in Europa voorkomende fossiele en recente soorten

Glycymerididae (Mollusca, Bivalvia)

Vanaf het

_Oligoceen

in

_Europa

voorkomende fossiele en recente soorten

P.W. _Moerdijk & F.A.D. van Nieulande

*

De _bijeenkomst staat onder _leiding van deauteurs.

De te behandelensoorten _zijn in alfabetische _volgorde:

1 Glycymeris abessensis _{Maestrati & Lozouet,} 1996 2 _{Glycymeris agnosta} R. Janssen, 1979

3 _{Glycymeris angusticostata (Lamarck, 1807)}

4 _Glycymeris auriculata _IJspeert, 1942 5 _Glycymeris bimaculata _(Poli, 1795) 6 _{Glycymeris brongniarti (Mayer,} 1868)

7 _Glycymeris cor (Lamarck, 1805)

8 _Glycymeris dolini Maestrati & Lozouet, 1996 9 _{Glycymeris fichteli (Deshayes,} 1852)

10 Glycymeris glycymeris (Linné, 1758)

11 _{Glycymeris grateloupi Maestrati & Lozouet,} 1996 12 _{Glycymeris inflata} (Brocchi, 1814)

13 _{Glycymeris inflatoides} (Rothvon _{Telegd, 1914)}

14 _Glycymeris latiradiata _(Sandberger in Gümbel, 1861) 15 Glycymeris latiradiata = _G.

poustagnacensis ? Maestrati & Lozouet, 1996 16 _{Glycymeris lugensis} (Fuchs, 1870)

17 _{Glycymeris spec.} (aff. lugensis) 18

_Glycymeris

?lunulata

_(Nyst,

1836)

19 _Glycymeris nitida Maestrati & _Lozouet, 1996

20 _Glycymeris obovata baldii _(Glibert & Van de _{Poel, 1965)} 21 _Glycymeris obovata obovata (Lamarck, 1819)

22

_Glycymeris

obovata variabilis

_(Sowerby,

₁₈₂₄₎ 23

_Glycymeris

obtusata _(Partsch in _{Homes, 1870)}

24 _{Glycymeris pilosa (Linné, 1758)}

25 Glycymeris poustagnacensis ? Maestrati & Lozouet, 1996

26 _{Glycymeris radiolyrata}

_Moerdijk

& Van _Nieulande, 1995 27

_Glycymeris

saucatsensis _{(Mayer, 1868)}

28

_Glycymeris

subterebratularis

_{(d’Orbigny,}

₁₈₅₂₎

29 Glycymeris tenuisulcata (Von Koenen, 1866) 30 _Glycymeris texta_{(Dujardin, 1837)}

31 _Glycymeris turonica _(Mayer, 1868)

32 Tucetona tarbelliana Maestrati & _Lozouet, 1996

Dit artikel is een introductie ten behoeve van de _{determineer-bijeenkomst tijdens} de

wintervergadering van de _Werkgroep Tertiaire en Kwartaire _{Geologie op} 10 _januari 1998. Als hoofdmoot staan

op het programma de Glycymerididae van het _{Noordzee-bekken,} maar als er _{tijd overblijft} kan er _{nog gekeken} worden naar soortenuit de rest van _Europa.

56 _Afzettingen WTKG 18(3), 1997

INTRODUCTIE

Bij de determinatie van _{Glycymerididae} vinden _wij in de hieronder _genoemde kenmerken

steeds de _{belangrijkste} sleutel tot _herkenning van de soorten.

1. De _sculptuur van de _buitenzijde van de _schelp

Deze is voor elke soort uniek, met maar _weinig variatie binnen de soort. De _sculptuur is afhankelijk (geweest) van de _inplant van het _{harige periostracum.} Soorten met een _gladde schelp hebben _{geenperiostracum (gehad).}

a. Een zich circulair ontwikkelende _sculptuur van ribjes, duidelijker waarneembaar dan de

normale _groeilijnen, noemen we een concentrische ribben _sculptuur.

b. Een _sculptuur met vanuit de _top over de _schelp uitwaaierende _sculptuur van ribben (of groeven), noemen we een radiale sculptuur. Hierbij komt het voor dat de ribben zich verdubbelen of _{verveelvoudigen} door het ontwikkelen van steeds meer secundaire ribben. Soms _zijn deze _ribjes zo _fijn van _sculptuur dat het meer radiaal uitstralende _{lijntjes zijn} (striae).

c. Een _sculptuur bestaande uit

ongeveer even sterk ontwikkelde concentrische en radiale ribjes noemen we een gereticuleerde sculptuur.

2. De _{ligament-area}

De _hoogte en breedte kan variabel _zijn binnen de _soort, al naar _gelang het _groeistadium van het individu. De _{ligament-area} kan al dan niet versierd _zijn met _groeven. De ligament-area kan _{symmetrisch zijn} of _{asymmetrisch. Sculptuur} en _{symmetrie zijn} kenmerkend voor

de soort.

a. Een _groep is herkenbaar aan de _gladde ligament-area, waarin veelal horizontale groeilijnen waarneembaar _zijn (a 1). Soms is de _sculptuur van deze area _zodanig verticaal gegolfd dat er als het ware schuin _geplaatste verticale _ribjes ontstaan _{(a 2).} Deze _ribjes hebben een relatie met de door de _{ligament-area ‘opgegeten’} slottanden.

b. Een

groep waarin vanuit het midden onder de top naar beide zijden

_gelijkmatig

zijwaarts dalende _groeven zichtbaar zijn, net zoals de _{strepen op} de mouw van een

sergeant bij het _leger; we noemen dit _{chevron-groeven.}

c. Een _groep met _{vergelijkbare chevron-groeven} als hiervoor, maar met dat verschil, dat de strepen in het midden van de area niet _precies tegen elkaar stuiten maar als _vingers van twee handen in elkaar _grijpen; we noemen dit intercalerende _groeven. Vaak is het bovenste deel van de _{ligament-area} niet _gegroefd.

3. De slottanden en _{spierindruksels}

Naast de _{oppervlakte-sculptuur} en de _{ligement-area} kan de _ontwikkeling van de slottanden

(krachtig of zwak) en de vorm van de _{spierindruksels} van _{belang zijn.}

In dit verband is het van _belang om de linker- van de _rechterklep te kunnen onderscheiden. Bij de _{Glycymerididae lijkt} dit soms moeilijk, maar als we _op de _volgende zaken letten zal

blijken dat dit na enige ervaring best meevalt.

Om te _beginnen moeten we _opmerken dat de _draaiing van de top bij deze familie steeds

naar de _achterzijde van de _schelp is _gericht; dit noemen we opisthogyr. Omdat dit niet _bij alle soorten even duidelijk te zien is kan men ook aan de hand van de _{spierindruksels} de

voor- en achterzijde herkennen.

Het voorste _{spierindruksel} is veelal _hoger dan breed, waarbij boven- en _{onderzijde tamelijk} scherp zijn afgeschuind. Het achterste indruksel is veelal

ongeveer even breed als _hoog,

met onderaan een toespitsing onder een minder scheve hoek dan _bij het voorste indruksel, waardoor er een meer rondere vorm ontstaat.

Aan de achterzijde is de hoek tussen _{spierindruksel} en _{mantellijn altijd} kleiner dan aan de voorzijde.

De convexiteit en _{scheefvorming} van individuen _geeft slechts _weinig houvast tot

herkenning der soorten. Een en ander is _afhankelijk van de hardheid van het sediment

waarin de dieren zich hebben _ingegraven. Hoe harder het _sediment, hoe meer convexiteit en _{scheefvorming optreden.}

b c

58 _Afzettingen WTKG _18(3), 1997

SYSTEMATISCHE BEHANDELING DER SOORTEN

1 _Glycymeris abessensis Maestrati & Lozouet, 1996

Top: Tamelijk sterk _{opisthogyr, weinig} boven de _{ligament-area} uitstekend en _ongeveer in

het midden. *

Ligament-area: Weinig breed en _{vrij laag,} metslechts enkele _{vage chevron-groeven.}

Oppervlakte-sculptuur:

Zeer vele

_platte

radiale

_ribjes

dicht

_bijeen

_op de hoofdribben geplaatst, gesneden door een even sterke concentrische _{groeilijnen-sculptuur,} waardoor

een zeer _{fijn gereticuleerd patroon} ontstaat. Alleen aan de _{achterzijde zijn} de _ribjes

door een _{tussenliggende}

groeve wat meer _{geaccentueerd.} De ribben _zijn hol van

binnen.

Schelpvorm:

De _juveniele

_schelp

is _bijna cirkelrond van vorm, maar de volwassen exemplaren zijn aan de achterzijde hoekig verlengd, waardoor zij in eerste oogopslag

overeenkomst vertonen met Glycymeris cor.

Afmetingen: Type 22.84 mm hoog, 26.28 mm lang, 8.14 mm semi-diameter.

Voorkomen: tot nu toe alleen bekend van Chattien _{afzettingen (Oligoceen)} in de _omgeving

van SaintPaul de Dax en van Saint Etienne d’Orthe (Landes, Frankrijk).

2 _{Glycymeris agnosta} R. Janssen, 1979

Top: Weinig opisthogyr, ongeveer in het midden ten _opzichte van de _{ligament-area,}

hierboven slechts _weinig uitstekend.

Ligament-area:

Tamelijk klein, glad, scherp begrensd.

Oppervlakte-sculptuur:

Tamelijk vlakke, duidelijke ribben; _ongeveer dertig maar door splitsing telkens vermeerderend toteen veelvoud hiervan.

Afmetingen: Tot 10 mm.

Voorkomen: Kasseier Meeressande _{(Oligoceen) bij} Glimmerode _(Duitsland).

3 _{Glycymeris angusticostata} (Lamarck, 1807)

Top: Matig opisthogyr, weinig uitstekend boven de_{ligament-area.}

Ligament-area: Tamelijk breed, weinig hoog metzwak ontwikkelde chevron-groeven. Oppervlakte-sculptuur: Sterk ontwikkelde radiale ribben, welke naar de _achterzijde van

de _schelp zwakker worden of zelfs _{verdwijnen. Bepaalde exemplaren} vertonen een sculptuur die overeenkomt metG. _lugensis.

Afmetingen:

Tot 45 mm.

Voorkomen: Alleen uit _{Rupelien afzettingen (Oligoceen)} bekend, en wel uit het Bekken

van _{Parijs, omgeving Etampes (Frankrijk)} en het Mainzer Bekken (Duitsland). Van Rumst, bij Boom _(België) is één _exemplaar bekend uit de _{Oligocene Rupelklei}

afzettingen.

4 _Glycymeris auriculata _IJspeert, 1942

Top: Sterk _{opisthogyr, tamelijk hoog} uitstekend boven de _{ligament-area} en iets uit het

Ligament-area: Tamelijk breed en _{weinig hoog, scherp begrensd.} Glad met alleen horizontale _groeilijnen.

Oppervlakte-sculptuur: Het _holotype heeft 42 hoofdribben _bij een diameter van 8 mm.

Door _splitsing vermeerdert het aantal ribben zich _zodanig dat er aan debuitenrand 190

ribjes aanwezig zijn, welke gesneden worden door _{krachtige groeilijnen.} Dit _geeft de

schelp 'een _{gereticuleerd} aanzicht, maar de ribben _zijn steeds _krachtiger dan de

groeilijnen.

Afmetingen: Holotype: 45.5 x49.5 mm, collectie NITG-TNO (voorheen RGD), Haarlem.

Voorkomen: Beschreven aan de hand van twee _exemplarenuit een _boring in een Miocene

afzetting bij Maasbree _(Nederland). Een 3e _exemplaar is door _{Heering (1950)}

beschreven en _afgebeeld als _{Glycymeris spec.} 2 _(p. 35-36, _pl. 8, _figs 15, 16, en _23).

5 Glycymeris bimaculata (Poli, 1795)

Top: Opisthogyr, weinig boven de _{ligament-area} verheven, steeds in het midden _geplaatst

ten _opzichte van de ligament-area.

Ligament-area: Tamelijk hoog en breed, vooral _{bij dikschalige exemplaren.} Glad van oppervlakte, echter met _duidelijk waarneembare horizontale _{groeilijntjes. Bij strijklicht} zijn zeer flauw een aantal _{chevron-vormige}

_depressies

waarneembaar; er is echter nooit

sprake van _groeven.

Oppervlakte-sculptuur: Gebundelde, vanuit de _top uitstralende _{fijne ribjes.} Steeds bestaat

zo’n bundel uit 8 tot 12 _{fijne ribjes} welke in het midden van de bundel een licht bolle

vorm hebben, waardoor er in de totaliteiteen soort van _golvende

_sculptuur

ontstaat. De radiale _ribjes worden _gesneden door een _ongeveer even sterke _sculptuur van

concentrische _ribjes, welke soms _verdrongen worden door onregelmatige groeilijnen.

De sculptuur is over het algemeen fijner danbij G. pilosa.

Afmetingen: Miocene _exemplaren uit _Portugal tot ruim 120 mm, recente _exemplaren tot

ruim 100 mm.

Voorkomen: Vanaf het Mioceen voorkomend in _bijna alle _{Europese afzettingen,} tot zelfs in Polen. Na het Plioceen alleen

nog in het zuidelijk deel van Europa, namelijk in het Middellandse-Zeegebied met een kleine populatie in het Atlantische gebied rond

zuidwest Spanje en

_Portugal.

Uit de _omgeving van _{Antwerpen (België) zijn} exemplaren bekend uit het Mioceen _bij Edegem en uit de basis van de Zanden van Oorderen (Plioceen). De exemplaren uit dit gebied vertonen

op een aantal _punten verschillen met _typische vormen van G.

bimaculata. Zo _zijn er individuen _waargenomen met een sterkere radiale _sculptuur dan bij

gemiddelde

exemplaren van deze soort. Onderzoek naar de precieze stratigrafische

herkomst _(mogelijk Zanden van Luchtbal?) moetuitmaken of we hier wellicht met twee

vormen, dan wel met twee ondersoorten te maken hebben_(Moerdijk & Van Nieulande, in _press).

Glycymeris

bormidiana (Mayer, 1868) zie _Glycymeris

_lugensis

(Fuchs, 1870)

6 _{Glycymeris brongniarti (Mayer, 1868)}

Top; Matig opisthogyr, redelijk boven de _{ligament-area} uitstekend, en _ongeveer in het midden _geplaatst ten _opzichte van de _{ligament-area.}

60 _Afzettingen WTKG 18(3), 1997

Ligament-area: Tamelijk breed en _{weinig hoog} met zeer licht _{geaccentueerde}

chevron-groeven.

Oppervlakte-sculptuur: Bestaande uit _{tamelijk brede, afgeplatte ribben,} welke _onderling

versierd zijn met 4 secundaire ribben. Deze worden _gesneden door _ongeveer even krachtige concentrische ribben.

Afmetingen: De _schelp van _Lesperon is 28 mm _lang, een steenkern van _Sangonini 44 mm.*

Voorkomen: In de collectie van het Natuurhistorisch Museum te Basel troffen we een

aantal steenkernen aan uit het

_Oligoceen

van Sangonini bij Vicenza (Italië) en een aan

één _{zijde beschadigde schelp} uit het _Oligoceen van Lesperon bij Dax (Aquitaine,

Frankrijk). Wordt ook uit eenFranse collectie vermeld.

7 _Glycymeris cor (Lamarck, 1805)

syn. Glycymeris insubrica _(Brocchi, 1814) =

Glycymeris violascens (Lamarck, 1819) [we

volgen

hierinauteurs zoals _{Barsotti, Cahuzac, Lozouet,} Maestrati _e.a.]

Top: Opisthogyr, weinig boven de ligament-area uitstekend, tamelijk in het midden, bij superadulte exemplaren watnaar achter _geplaatst ten opzichte van de ligament-area.

Ligament-area:

Bij

juveniele

exemplaren

tot ca. 15 mm diameter is de

_{ligament-area}

meestal _nog

_glad,

_bij

meer adulte

_exemplaren

komen er

_{duidelijke chevron-vormige}

groeven tot ontwikkeling, die ten opzichte van elkaar in het midden intercaleren; de

samenkomende groevengrijpen als het ware als _vingers in elkaar.

Oppervlakte-sculptuur: Vooral het _gedeelte rond de _top is _gekenmerkt door een sterk

overheersende concentrische _sculptuur, welke vooral in het

_juveniele

stadium steeds krachtiger is dan de radiale _{ribjes-sculptuur,} welke naarmate de _{schelp grotere} afmetingen bereikt aan de _zijkanten steeds duidelijker en _krachtiger wordt. De _schelp is

in het midden _glad en _glanzend.

Afmetingen:

Tot ruim 60 mm.

Voorkomen: In het Mioceen tot aan Werder bij Bremen (coll. Van der Voort); dit is het noordelijkste ons bekende voorkomen. Ook zijn twee _{exemplaren bekend uit Antwerpen}

(coll. Marquet). Na het Plioceen alleen nog in het zuidelijke deel van _{Europa, namelijk}

in het Middellandse-Zeegebied, met een kleine _populatie in het Atlantische _gebied van

zuid-west

_Spanje

en

_Portugal.

8 _Glycymeris dolini Maestrati &Lozouet, 1996

Top: Tamelijk

sterk

_opisthogyr,

_redelijk

verheven boven de

_{ligament-area}

en iets naar

achteren _geplaatst.

Ligament-area: Tamelijk smal en _{redelijk hoog.} Het _exemplaar in de coll. Van Nieulande heeft _{geen chevron-groeven,} welke wel door Maestrati & Lozouet wordenvermeld. Oppervlakte-sculptuur: Opmerkelijke sculptuur, die in drieën is te verdelen.

Het voorste deel, tot _ongeveer in het _midden, vertoont een groot aantal _aanvankelijk

scherpe, carina-achtige radiale _ribjes, welke zich steeds vermeerderen tot _zij banen

vormen van 10-12 secundaire _ribjes die _op de bolle _zijde van de hoofd rib _liggen; gezamenlijk vormen _zij een _{golvend patroon.} Helemaal vooraan is deze _sculptuur iets

zwakker.

Vanaf iets _voorbij het midden tot _op 1/8 deel van de _{achterzijde zijn} er _geen radiale

de rib _{enigszins hoekig.} De _fijne concentrische _{groeilijnen zijn} hier het beste

waarneembaar. Dit deel van de _{schelp gaat} meteen _duidelijke knik in het achterste deel

van de _schelp over.

Dit _achterste, bijna afgeplatte deel heeft een _sculptuur van zeer dicht bijeenstaande ragdunne radiale _ribjes.

Afmetingeil: Het _type heeft de _afmetingen 23.4 mm _hoog, 25.3 mm _lang, 8.1 mm

semi-diameter.

Voorkomen: Bekend uit het Chattien _(Oligoceen) van de _omgeving Saint Paul de Dax en

Pontonx _(Frankrijk) en van het ‘depot des ordures’ _{(Aquitanien, Mioceen)} van Ferme

Laserre, Leogats (Frankrijk).

9 _{Glycymeris fichteli (Deshayes,} 1852)

Top: Tamelijk sterk ontwikkeld en flink boven de _{ligament-area uitstekend, matig}

opisthogyr

en in het midden

_geplaatst

ten

_opzichte

van de

_{ligament-area.}

Het slot is krachtig ontwikkeld.

Ligament-area: Breed en_{tamelijk hoog,} met_{krachtige chevron-groeven.}

Oppervlakte-sculptuur: De _exemplaren welke wij konden bestuderen in het

Natuurhistorisch Museum

_Senckenberg

in Frankfort

_{(Duitsland) zijn}

veelal

_geërodeerd,

maar toch is er

_duidelijk

een

_sculptuur

van een klein aantal smalle radiale _groeven.

Van een eventuele secundaire sculptuur is niets meer waarneembaar.

Afmetingen: Tot ruim 90mm.

Voorkomen: In Miocene _afzettingen in Beieren _(Duitsland) en in het Bekken van Wenen

(Oostenrijk).

10 _{Glycymeris glycymeris (Linné, 1758)}

Top: Sterk opisthogyr, matig tot sterk uit het midden _geplaatst.

Ligament-area: Vrij breed, matig hoog en glad, duidelijk asymmetrisch. Bij super-adulte exemplaren zijn soms _{golvende chevron-vormige} velden waarneembaar die echter nooit als _{groeven zijn}

_ingesneden.

_Bij enkele _exemplaren uit _Bretagne is

waargenomen

waarbij

deze

_plooien

als _groeven door

_scherpe

randen

_{begrensd zijn,}

zodat er een lichte

u-vormige

ondiepe

insnijding

ontstaat.

Oppervlakte-sculptuur: Van de _{top uitstralende, tamelijk krachtige ribjes, gesneden} door

ongeveer even _krachtige concentrische _groeilijnen, waardoor een regelmatige gereticuleerde sculptuur ontstaat. Deze is iets _grover dan bij G. bimaculata en iets

fijner

dan

_bij

G. _pilosa.

Enkele recente _exemplaren van Ria de Arosa (Spanje, coll. G.C. Cadée) hebben meer

geprononceerde ribben, waardoor _{zij gelijkenis} vertonen met G. _pilosa. Ze _zijn van die

soort te onderscheiden doordat de ribben _{fijner zijn} en een _{grotere regelmaat} vertonen.

Voorlopig wordt

aangenomen dat het hier gaat om _exemplaren die _{bij uitzondering} een

super-adult stadium hebben bereikt omdat er in dat gebied wellicht niet zo _regelmatig

op deze soort wordt gevist. Afmetingen: Tot ruim 50 mm.

Voorkomen: Recent vooral Atlantisch vanaf Normandie

-Bretagne tot _Portugal. Het voorkomen in de Middellandse Zee dient _nog nader te worden onderzocht. Fossiel

62

_Afzettingen

WTKG _18(3), 1997

11 _{Glycymeris grateloupi} Maestrati & Lozouet, 1996

Top: Tamelijk

krachtig

opisthogyr,

weinig

boven de

_{ligament-area}

uitstekend en uit het midden, iets naarde

_{achterzijde geplaatst}

ten

_opzichte

van de

_{ligament-area.}

Ligament-area: Glad, tamelijk breed en weinig hoog. De slottanden van de _voorzijde lopen ver door tot voorbij het midden van de schelp. Eronder bevindt zich een breed,

vlak veld dat iets achter het midden het breedst _is, waarna dit in een _scherpe hoek

afbuigt naar de achter-onderrand van de _slotplaat. De _sculptuur vertoont _grote

overeenkomst met G. texta; mogelijk bestaat er tussen beiden een nauwe _verwantschap Oppervlakte-sculptuur: Zeer vele radiale _ribjes, vooral _op de voorzijde gesneden door

even _krachtige concentrische _groeilijnen, waardoor er _bijna een _{gereticuleerde sculptuur}

ontstaat. Naar het midden en de

_achterzijde

_vervaagt deze concentrische _sculptuur

volkomen. Er _zijn dan alleen _nog zwakke, op ruime afstand staande concentrische

groeilijnen waarneembaar, die het voorkomenvan fijne schubjes hebben.

Afmetingen: Het _type is 37.1 mm _hoog, 37.4 mm _lang en heeft een semi-diameter van

12.5 mm. Een _exemplaar uit de _eigen collectie heeft de _afmetingen 43.6 mm _hoog,

43.8 mmbreed en 13.7 mm semi-diameter.

Voorkomen: Chattien _(Oligoceen) in de

_omgeving

van Saint Paul de Dax _(Landes, Frankrijk).

12

_{Glycymeris inflata (Brocchi,}

₁₈₁₄₎

Top: Tamelijk sterk _opisthogyr en sterk uitstekend boven de _{ligament-area.} Iets uit het

midden, naar achter _geplaatst ten

_opzichte

van de ligament-area.

Ligament-area: Glad met horizontale _groeilijnen, soms _vage chevron-sculptuur, echter

geen groeven. Bij super-adulte exemplaren kunnener verticale _lijsten ontstaan.

Oppervlakte-sculptuur: Zeer veel _fijne radiale _ribjes, welke weer in_gebundelde rijen van

4 tot 6 _{ribjes bijeenstaan} en een licht _golvend karakter hebben. _Zij worden _gesneden door _ongeveer even

_krachtige

concentrische

_ribjes

welke telkens onderbreken _op de

scheiding

van _op de _bundels, waardoor er een soort

_{schubjes-sculptuur}

ontstaat.

Schelpvorm: Juveniele _{exemplaren zijn} meestal _vrijwel cirkelrond, maar volwassen

exemplaren zijn naar de _{achter-onderzijde} sterk _verlengd, waardoor het achterste deel

van de _schelp een _hoekige vorm _krijgt.

Afmetingen:

Grote

_exemplaren

uit het Bekken van Karaman

_(Turkije)

tot ruim 78 mm (Coll. J. van der Voort); elders totruim 50 mm.

Voorkomen: Vanaf het Chattien _(Oligoceen) tot in het Plioceen in het _gehele Middellandse-Zeegebied.

13 _{Glycymeris inflatoides} (Roth von _Telegd, 1914)

Top:

Voor zover waarneembaar

_bij

het

_afgietsel

van het

_holotype

_{(de top} is

_ingekapseld

met een

_Pyriet

concretie)

_{matig opisthogyr,}

ongeveer in het midden van de

ligament-area en iets daarboven verheven.

Ligament-area: Glad, metsoms _{vage chevronstructuren.}

Oppervlakte-sculptuur: Fijne radiale _ribjes in bundels van 2 tot 4 _bijeen in een _enigszins golvend patroon; zwakke concentrische groeilijnen-sculptuur.

Voorkomen: Het _{type exemplaar} is _afkomstig uit het _Oligoceen van _Eger Wind

(Hongarije). Enkele _exemplaren uit het _Oligoceen van Eckelsheim _(Duitsland) bevinden

zich in de coll. A. Janse te Brielle. In het

_Oligoceen

van het Bassin d’Adour _(Landes,

Frankrijk)

wordt deze soort vermeld door Maestrati en Lozouet

_{(in press); volgens}

ons

betreft het hier _exemplaren van Glycymeris inflata.

14 _Glycymeris latiradiata _(Sandberger in Gümbel, 1861)

Top:Klein, tamelijk opisthogyr, matig uitstekend boven de _{ligament-area, ongeveer} in het midden.

Ligament-area: Tamelijk

breed, weinig hoog, met

_krachtige

_{chevron-groeven.}

Oppervlakte-sculptuur: Vrijwel glad oppervlak met zeer _{fijne ribjes-sculptuur} en

ingesneden door enkele _{tamelijk diepe radiale groeven.}

Afmetingen: Tot ruim 45 mm.

Voorkomen: In het Mioceen van _{Thalberggraben bij} Trauerstein (Duitsland, coll.

Senckenberg)

en het

_Oligoceen

vanMariahalom

_(Hongarije,

coll. NNM Leiden).

15_Glycymeris latiradiata = G._{poustagnacensis} ? Maestrati &_Lozouet, 1996

Top:

Matig

boven de

_{ligament-area}

verheven en ten

_opzichte

daarvan _ongeveer in het

midden _{geplaatst. Tamelijk krachtig opisthogyr,} vooral _{bij juveniele exemplaren goed} waarneembaar.

Ligament-area:

Tamelijk breed en _{redelijk hoog,} bovenaan iets _afgerond, met _krachtige

chevron-groeven.

Oppervlakte-sculptuur: Glad, zonder secundaire _{structuren, op} min of meer regelmatige

afstand _ingesneden door _{tamelijk diepe groeven,} zodat er een beeld ontstaat van brede

gladde ribben. Slechts vage concentrische _sculptuur waarneembaar.

Afmetingen: Type

is 42 mm

_hoog,

44 mm

_lang

en heeft eensemi-diameter van 14.6 mm.

Voorkomen: Chattien

_(Oligoceen)

in de

_omgeving

Saint Paul de Dax _(Landes,

_Frankrijk).

Opmerking: Omdat er _{geen opmerkelijk} verschil is tussen dit materiaal en reeds eerder

door ons onderzocht materiaal van G. latiradiata uit het _Oligoceen van Mariahalom

(Hongarije), gaan wij er vanuit dat het hier niet om een nieuwe soort _gaat, maar om de

reeds voomoemde G. latiradiata.

16 _{Glycymeris lugensis} (Fuchs, 1870)

Syn.

Glycymeris

bormidiana _{(Mayer, 1868)} nomen oblitum

Top: Matig opisthogyr, weinig boven de _{ligament-area} verheven.

Ligament-area:

Glad.

Oppervlakte-sculptuur:

Er

_zijn

30 hoofdribben waartussen 4 tot 6

_fijne

secundaire

_ribjes

te zien _{zijn. Zij} worden _gesneden door min of meer geaccentueerde groeilijnen. De

ribben-sculptuur is steeds overheersend, iets zwakker ontwikkeld aan de achterzijde .

Afmetingen: Tot ruim 35 mm.

Voorkomen: Als steenkemen in het Rupelien (Oligoceen) van _Soglio de Brin _(Italië, Nat. Hist. Mus. Basel als G. _{bormidiana); Rupelien} van Les Landes _(Aquitaine,

_Frankrijk).

Afzettingen WTKG 18(3), 1997 64

17 _{Glycymeris spec. (aff. lugensis)}

Top: Weinig opisthogyr, enigszins verheven boven de _{ligament-area.} Ligament-area: Glad, soms met

vage chevron-structuren en/of verticale golven.

Oppervlakte-sculptuur: Op de _top een vrij klein aantal _{onregelmatige,} maar duidelijke

ribben. Deze ontwikkelen zich aan de _achterzijde en in het midden tot vele vlakke

ribjes. In het midden, vooral naar de

_voorzijde

toe _zijn de

_ribjes

veel fijner dan aan de

voorzijde

en zeker fijner dan aan de achterzijde.

Afmetingen: 41.9 mm breed, 40.8mm hoog, 23.7 mm semi-diameter.

Voorkomen: _{Aquitanien (Mioceen) bij} St. Martin _{d’Onney, omgeving} Mont de Marsan

(Frankrijk).

18_Glycymeris ?lunulata _(Nyst, 1836)

Top: Tamelijk

sterk

_opisthogyr

en

_weinig

uitstekend boven de

_{ligament-area,}

iets naar

achter _geplaatst.

Ligament-area: Zeer breed en maar weinig hoog, met redelijk ontwikkelde

chevron-groeven.

Oppervlakte-sculptuur:

Vele

_platte

radiale

_ribjes,

_gescheiden

door

_duidelijke

smalle

groeven. Er is een onregelmatige concentrische sculptuur van groeilijnen. Afmetingen: Tot ruim 35 mm.

Voorkomen: In het Lattorfien _{(tegenwoordig} tot het boven Eoceen _gerekend) rond

Tongeren (België).

Opmerking: Bestudering van het _syntype materiaal in het natuurhistorisch museum te

Brussel _gaf het _{volgende opvallende} resultaat:

42 _kleppen en 12 doubletten 26

_kleppen

en 12 doubletten 1 _klep 5 _kleppen diverse _kleppen G. ?lunulata G. obovata obovata

G. cor zeker _geen Lattorfien!

G. subterebratularis zeker _geenLattorfien! Limopsis spec.

Het door Gilbert & De Heinzelin de Braucourt in 1954 _{aangewezen type} van G. lunulata (= type Pectunculus _pulvinatus var. orbicularis _{Nyst, 1843, pp. 250-251, pl.} XIX, fig. 9a&b) blijkt een _exemplaar te _zijn van de soort G. obovata obovata (Lamarck, 1819)!

Omdat de _afbeelding en de _beschrijving van _{Nyst (1836} en 1843) zeer

_onduidelijk

_zijn en het _aangewezen type door Glibert & De Heinzelin de Braucourt zeker niet het materiaal is wat Nyst heeft _bedoeld, is het beter hiervoor een nieuwe naam te

introduceren.

19 _{Glycymeris nitida Maestrati & Lozouet,} 1996

Top: Klein, licht _{opisthogyr, tamelijk spits, weinig} verheven boven de _{ligament-area,}

ongeveer in het midden.

Ligament-area: Glad, iets _{verdiept liggend.}

Oppervlakte-sculptuur: Glad, glanzend, vandaar de _naamgeving.

Afmetingen: Het _type is 11.5 mm _hoog, 12.3 mm _lang en heeft een semidiameter van

Voorkomen: Chattien _(Oligoceen) van Saint Etienne d’Orthe (Landes, Frankrijk). Zelf

hebben _wij deze soort

nog niet aangetroffen en dus ook _nog niet kunnen controleren.

20 _Glycymeris obovata _{baldii (Glibert} & Van de Poel, 1965)

Top;

Matig

tot

_tamelijk

_hoog boven de

_{ligament-area}

uitstekend, al

_naargelang

de scheefvormigheid van de _{schelp; hoogte-breedte verhoudingen} kunnen _erg variabel _zijn. Ligament-area: Tamelijk breed en _{vrij hoog,} ook hier is nogal wat variatie _mogelijk.

Steeds _zijn er _{krachtige chevron-groeven} waarneembaar, meestal vrij grof van

structuur, maar in enkele _{gevallen zagen} we ook _{chevron-groeven} die dichter opeenstaan, ondermeer

_bij

materiaal uit het Chattien _(Oligoceen) van de schachtboring Rheinberg, (Duitsland).

Oppervlakte-sculptuur: Ziet eruit alsof de schelp duidelijke radiale ribben heeft, maar wat te zien is

_{zijn eigenlijk}

enkele _tamelijkbrede velden,

_gescheiden

door zeer

_ondiepe

groeven. De groeven

zijn

in feite het restant van een radiale

borstelige beharing,

welke

in veel _gevallen ook _nog als _{duidelijk kleurpatroon} bewaard is gebleven. Door

verwering of _ontkalking kunnen er _op deze plaats diepe groeven ontstaan, omdat deze

tussenliggende lagen sneller verweren dan de rest van de _schelp, als _gevolg van een

geheel

andere

_{samenstelling.}

Dit is

_duidelijk

waarneembaar door een dwarsdoorsnede

door de _schelp te _maken, zie _afbeelding hierna.

Over de _{gehele schelp zijn duidelijk} de _groeilijnen waarneembaar en _{bij superadulte}

exemplaren zien we dat deze _groeilijnen sterk ontwikkeld zijn en als het ware een soort

schubben vormen. Een aantal _exemplaren van de reeds _genoemde schachtboring en uit

het Mioceen van Werder _bij Bremen (Duitsland, coll. J. van der Voort), heeft tevens

verder

_{uiteenliggende}

_diepere

groeven. Hierdoor

lijken

zij erg op G. latiradiata en G. fichteli, welke naar onze mening zeer nauw metde obovata-\ormen verwant _zijn.

Afmetingen: Tot ruim 75 mm.

Voorkomen: Vanaf het _{Laat-OIigoceen} tot aan het Laat-Mioceen in het gehele

Noordzeebekken. In de Pliocene Zanden van Kattendijk tot in de _basislaag van de

Zanden van Oorderen komen _exemplaren voor van Glycymeris obovata, welke _op een

aantal _{punten wezenlijk} verschillen van G. obovata baldii, onder meer door hun meer

cirkelronde vorm, gemiddeld meer _{dikschalige schelp} en door hun _fijnere oppervlakte-sculptuur. Het is wellicht beter deze _exemplaren als een _{stratigrafische} ondersoort van

G. obovata te beschouwen _(Moerdijk & Van Nieulande, in _press).

21

_Glycymeris

obovata obovata _{(Lamarck, 1819)}

Top: Tamelijk verheven boven de _{ligament-area} en _vrijwel in het midden _geplaatst ten opzichte van de ligament-area.

66 _Afzettingen WTKG 18(3), 1997

Oppervlakte-sculptuur: Minder _{geaccentueerde} hoofdribben dan_bij G. obovata baldii. _Op

de hoofdribben _liggen vele _{ragdunne ribjes,} welke het sterkst _{geaccentueerd zijn bij}

materiaal _{gevonden nabij} de _{typelocatie Wilhelmshöhe, namelijk} uit het Eochattien

(Oligoceen) van _Dörnberg bij Kassei (Duitsland). De _{tussensculptuur} van de ribben is

hetzelfde als hiervoor

_besproken.

Materiaal uit het

_{Rupelien (Oligoceen)}

van Vliermaal bij Tongeren (België) is _geregeld wat_groter en dunschaliger, en ronder van vorm. Hiér

is de ruimte tussen de hoofdribben meestal door _ontkalking aan de toppen als duidelijke

groeven waarneembaar.

Afmetingen: Materiaal van _Dörnberg tot ruim 35 _mm, van Vliermaal tot50 mm.

Voorkomen: Minder _algemeen dan G. obovata baldii. In Duitsland, _omgeving Kassel, Ahnethal, Glimmerode, Doberg. In _België in de _omgeving van Tongeren

(Grimmertingen,

Vliermaal) vanaf Zanden van

_{Grimmertingen}

_(Lattorfien,

_Oligoceen)

totde Zandenvan Berg (Rupelien, Oligoceen).

22 _Glycymeris obovata variabilis _{(Sowerby, 1824)}

Top: Tamelijk breed en _{weinig hoog,} sterk _opisthogyr en iets naar achteren _geplaatst ten

opzicht van de

_{ligament-area.}

Vooral _{bij juveniel} materiaal _nogal sterk boven de

ligament-area

uitstekend, bij adulte

_exemplaren

minder

_prominent.

Ligament-area: Tamelijk breed en _{middelmatig hoog,} krachtig ontwikkelde

chevron-groeven. Slot vrij zwak ontwikkeld.

Oppervlakte-sculptuur: Zeer veel _fijne radiale _ribjes, welke naar de _schelprand toe

enigszins

vervagen.

Vrij

regelmatige

sculptuur

van

_groeilijnen,

meestal niet _erg

prominent aanwezig.

Schelpvorm: De vorm van de schelp is in de meeste _gevallen naar één zijde verlengd, maar ookbijna cirkelronde vormen komen voor. De_schelp is meestal _vrij dun.

Afmetingen: Tot ruim 50 mm.

Voorkomen:

_Algemeen

in Midden- en Laat-Pliocene

_afzettingen

in het Noordzee-Bekken.

23 _Glycymeris obtusata (Partsch in Hörnes, 1870)

Top: Tamelijk sterk _opisthogyr en iets naar achteren _geplaatst ten _opzichte van de ligament-area en _vrij sterk erboven verheven.

Ligament-area: Tamelijk breed en in verhouding vrij hoog, met tamelijk sterke

intercalerende _{chevron-groeven.}

Oppervlakte-sculptuur:

Vele

_tamelijk

brede

_afgeplatte

ribben, welke _gesneden worden door concentrische ribben. De concentrische ribben _zijn het meest _prominent rond de top van de _schelp; later _vervagen ze, zodater meer een soort_{schubjes-sculptuur op de}

ribben ontstaat.

Schelpvorm: Hoogte-breedte verhouding

ongeveer

gelijk,

soms iets

_hoger

dan breed.

Afmetingen:

Tot ruim 30 mm.

Voorkomen: Mioceen van Beieren (Duitsland) en het Bekken van Wenen(Oostenrijk), en

het _{Aquitanien (?)(Mioceen)} van _Frankrijk.

Opmerking:

In het

_Burdigalien

_(Mioceen) van

_Aquitaine

(Frankrijk) hebben we een aantal exemplaren aangetroffen van G. cor welke _nauwelijks van deze soort te onderscheiden zijn. We sluiten dan ook niet _uit, dat de _{onderlinge verwantschap erg}

groot is. Mogelijk betreft het hier slechts een ondersoort.

24 _{Glycymeris pilosa (Linné,} 1758)

Top: Sterk _{opisthogyr, tamelijk} uitstekend boven de _{ligament-area,} en ten _opzichte hiervan

steeds uit het midden _geplaatst,

op ca. 1/3 van de achterkant van de ligament-area.

Ligament-area:

Veelal minder _hoog dan

_bij

G. bimaculata en

_duidelijk

_{asymmetrisch,}

tamelijk breed. Het _oppervlak van de _{ligament-area} is _glad, met _fijne horizontale ribjes. Soms _zijn met _{strijklicht lichte,} flauw _{golvende chevron-vormige depressies} waarneembaar, echter nooit _{chevron-groeven.}

Oppervlakte-sculptuur: Vanaf de _top uitstralende radiale _ribjes, welke _krachtiger

ontwikkeld _zijn dan _bij G. bimaculata en G. _glycymeris. De _ribjes worden _gesneden

door _groeilijnen, welke aan _{de top} wat minder _{geprononceerd zijn,} waardoor de ribben-sculptuur sterker waarneembaar is. _Geleidelijk verandert de _sculptuur in een afwisseling van radiale ribjes en radiale groeven. In doorsnede iets golvende bundels

van 4 tot 6 _ribjes worden van elkaar _gescheiden door minder _{fijne groeven.}

Afmetingen: Tot ruim 80 mm.

Voorkomen: Vanaf het Mioceen voorkomend in het

_{Middellandse-Zeegebied,}

o.a. in het Burdigalien van het Bekken van Karaman (Turkije) en verder in het Bekken van Wenen en de _Karpaten. Het Poolse Bekken vormt de _noordgrens van het _{verspreidingsgebied.}

De soort is niet bekend uit het Noordzee-bekken. Vanaf het Plioceen alleen in de Middellandse Zee.

25 _{Glycymeris poustagnacensis} ? _{Maestrati & Lozouet,} 1996

Top: Matig boven de _{ligament-area} verheven en ten _opzichte daarvan ongeveer in het

midden geplaatst. Tamelijk krachtig opisthogyr, vooral _{bij juveniele exemplaren goed}

waarneembaar.

Ligament-area: Tamelijk breed en _{redelijk hoog,} bovenaan iets _afgerond, met _krachtige chevron-groeven.

Oppervlakte-sculptuur:

Glad, zonder secundaire structuren, op min of meer regelmatige

afstand ingesneden door tamelijk diepe groeven, zodat er een beeld ontstaat van brede

gladde ribben. Slechts _vage concentrische _sculptuur waarneembaar.

Afmetingen: Type

is 42 mm

_hoog,

44 mm

_lang

en heeft een semi-diameter van 14.6 mm.

Voorkomen: Chattien _(Oligoceen) in de _omgeving Saint Paul de Dax (Landes, Frankrijk). Opmerking: Omdat er _geen opmerkelijk verschil is tussen dit materiaal en reeds eerder

door ons onderzocht materiaal van G. latiradiata uit het _Oligoceen van Mariahalom

(Hongarije),

gaan wij er vanuit dat het hier niet om een nieuwe soort _gaat, maar om de reeds voornoemde G. latiradiata.

26 Glycymeris radiolyrata Moerdijk & Van_Nieulande, 1995

Top: Tamelijk sterk

_opisthogyr,

slechts _weinig verheven boven de _{ligament-area} en ten

opzichte hiervan _nagenoeginhet midden_geplaatst.

Ligament-area: Tamelijk breed en _{vrij hoog, glad,} met alleen af en toe wat meer

geprononceerde groeilijnen.

Slot

_vrij

sterk ontwikkeld.

Oppervlakte-sculptuur:

Een _groot aantal radiale _ribben, welke zich door _invoegen van

secundaire ribben steeds vermeerderen, zodat er als het ware steeds bundels van _fijne

68 _Afzettingen WTKG 18(3), 1997

Het _geheel wordt _gesneden door _groeilijnen die steeds zwakker _zijn dan de ribben-sculptuur, die steeds overheerst.

Afmetingen: Tot ruim 50 mm.

Voorkomen: In de Laat-Pliocene Zanden van Oorderen in het gebied rond _Antwerpen (België). Vrij algemeen op de Zeeuwse stranden en in _{zuigermateriaal} uit de

Westerschelde. Ook bekend van _boringen in de Nederlandse bodem en uit de Corallii\e Crag (Plioceen) in _Engeland.

27 _Glycymeris saucatsensis (Mayer, 1868)

Top: Tamelijk sterk _opisthogyr, iets naar achteren _geplaatst tov. de_{ligament-area.}

Ligament-area: Niet heel _erg breed en in _{verhouding tamelijk hoog.} Met niet _erg krachtige, maar toch duidelijk waarneembare _{chevron-groeven.}

Oppervlakte-sculptuur: Vele _fijne radiale _ribjes, dicht _{bijeen gegroepeerd} in _platte hoofdribben, welke _{gescheiden zijn} door een ondiepe maar duidelijke naad. De radiale sculptuur wordt _gesneden door minder _krachtige concentrische _groeilijnen.

Afmetingen: Tot ruim 50 mm.

Voorkomen: In het Serravalien _{(Laat-Mioceen)} in de _omgeving Salles, Saucats, Lassime (ten zuiden van Bordeaux, Frankrijk).

28 _Glycymeris subterebratularis _{(d’Orbigny, 1852)}

Top: Sterk _ontwikkeld,

_weinig

_opisthogyr,

_tamelijk

_hoog

boven de ligament-area uitstekend en ten _opzichte hiervan _ongeveer in het midden _geplaatst. Slot zeer _krachtig

ontwikkeld.

Ligament-area: Tamelijk breed en _hoog, met _krachtig ontwikkelde _{chevron-groeven.} De toppen zijn bij adulte _exemplaren steeds _afgeplat, daar waar de kleppen elkaar steeds

raken _bij het _openenvan de schelp.

Oppervlakte-sculptuur: Zeer veel _fijne, vanuit de _top als draden uitstralende radiale

ribjes. Ze worden _gesneden door _{onregelmatige groeilijnen} welke minder

geprononceerd zijn;

alleen aan de onderrand

_zijn

deze wat

_krachtiger

ontwikkeld.

Afmetingen:

In de

_omgeving

van _Tongeren tot ruim 65 mm. Elders kleiner, tot 50 mm.

Voorkomen: Massaal in de Zanden van _{Berg (Oligoceen)} in het _gebied rond _Tongeren (België). Verder in het Mainzer Bekken, omgeving Mainz _(Duitsland) en in het Rupelien (Oligoceen) in de_omgeving van Etampes (Bekken van _{Parijs, Frankrijk).}

Opmerking:

In de vele _{exemplaren aangetroffen} te Vliermaal

_(België)

kwamen vooral bij

doubletten in het achterste deel van de _schelpinhoud tussen het _fijne zand veel zogenoemde "zwarte _bolletjes" voor, bestaande uit Frankliniet, een ferraat mineraal in

de _{magnetiet-mengkristalserie. Recentelijk} komt dit fenomeenvan _{bolletjesgroei} (in dit geval van _{chloorapatiet} of _{carbonaatapatiet)} ook _{nog bij Glycymerididae} voor, zoals

_bij

Glycymeris decussata van _Curagao.

29

_Glycymeris

tenuisulcata _{(VonKoenen, 1866)}

Top: Tamelijk klein en spits, weinig verheven boven de ligament-area en ongeveer in het midden geplaatst.

Ligament-area: Klein, weinig breeden soms in _{verhouding tamelijk hoog, afhankelijk} van

de _{toegespitstheid} van de_schelp. De_{ligament-area} is _{waarschijnlijk glad.}

Oppervlakte-sculptuur: Tamelijk brede, afgeplatte ribben, gescheiden door _duidelijke

groeven, parallel verlopend met de crenulering van de onderrand. De ribben worden

door _deling verdubbeld. _{Duidelijke groeilijnen,} welke steeds zwakker _zijn dan de

ribben-sculptuur.

Afmetingen:

Volgens Von Koenen 26 mm.

Voorkomen: We hebben deze soort

nog niet onder ogen gekregen. De beschrijving van

Von Koenen betreft _{Vroeg-Oligocene exemplaren} van Lattorf en Calbe _(Duitsland). Het

type materiaal bevindt zich in het Natuurhistorisch Museum van _{Göttingen(Duitsland).}

30 _Glycymeris texta _(Dujardin, 1837)

Top: Tamelijk sterk _opisthogyr, klein en weinig boven de ligament-area verheven. Ligament-area: Klein, weinig breed en _{hoog; glad.}

Oppervlakte-sculptuur: Vele _{tamelijk krachtig} ontwikkelde radiale ribben, welke _op het

voorste deel van de _schelp door splitsing verdubbelen en zelf verviervoudigen. Schelpvorm: De _schelpvorm is meestal _hoger dan breed.

Afmetingen:

Tot ruim 25 mm.

Voorkomen: _Algemeen in het Helvetien _(Mioceen) van het _gebied rondom Tours (Tourraine, Frankrijk).

31

_Glycymeris

turonica _{(Mayer, 1868)}

Top: Tamelijk sterk _{opisthogyr, redelijk hoog} boven de _{ligament-area} verheven, en ten

opzichte

hiervan

ongeveer in het midden

geplaatst.

Ligament-area: Tamelijk breed en _{vrij hoog} met _goed ontwikkelde, zeer _fijne en dicht bijeenstaande chevron-groeven.

Oppervlakte-sculptuur: Ogenschijnlijk glad, maar er zijn zeer vele, als _fijne draden

vanuit _{de top uitstralende radiale}

_ribjes,

welke soms in brede banen

_{samengevoegd zijn.}

De

_groeilijnen

_zijn

over het

_algemeen

_weinig

_prominent

_aanwezig,

alleen aan de onderrand _bij adulte _{exemplaren zijn} ze wat sterker ontwikkeld, _op de _scheiding van

deze _groeilijnen is de _{ribjes sculptuur duidelijk} waar te nemen.

Afmetingen: Miocene _exemplaren tot ruim 30 mm, Plioceneexemplaren tot ruim 65 mm.

Voorkomen: _Algemeen in het Helvetien _(Mioceen) rondom Tours _(Frankrijk). Tevens

aangetroffen

in het Redonien (Plioceen) in het _{gebied Nantes-Anjou (Frankrijk).}

32 Tucetona tarbelliana Maestrati & Lozouet, 1996

Top: Tamelijk opisthogyr, klein en weinig verheven boven de_{ligament-area.}

Ligament-area: Tamelijk smal en weinig hoog, met5 chevron-groeven.

Oppervlakte-sculptuur: Het bestudeerde materiaal is _{tamelijk afgesleten.} Het vertoont een

twintigtal

krachtige

radiale ribben die met kenmerkende

_schubjes

_zijn

_versierd, gescheiden door _bijna even brede _groeven.

Afmetingen: Type 17.4mm hoog, 17.5 mm _lang en heeft een semi-diameter van 5.1 mm.

Voorkomen: Chattien _(Oligoceen) van Marcon en Saint Etienne d’Orthe (Landes,

70 _Afzettingen WTKG _18(3), 1997

LITERATUURLIJST EUROPESE GLYCYMERIDIDAE

Albrecht, J.C.H. & W. Valk, 1943. _Oligocane Invertebraten von Süd-Limburg. - Meded.

Geol. Sticht., C-IV-1. _{3-136, pis} 1-27.

Baldi, T., 1962. _Glycymeris s. str. des _{europaischen Oligozans} und Miozans. - Arm. Hist.

Natur. Mus. Nat. _Hung., 54: 85-153, pis 1-11.

Barsotti, G., 1971. Guide to Mediterranean

_conchologie.

Lamellibranchia II Ordo: Filibranchia, Superfamilia: Arcacea, Familia: _{Glycymeridae.} - La

Conchiglia, 5(27). Bogi, C., M. _Coppini & A. _Margeli, 1985. Contribution to the _knowledge of the

Malacofauna of the Northern _Tyrrhean Sea. [Fam. Limopsidae e Glycymeridae]. - La

Conchiglia, 192-193.

Brocchi, G., 1814. _Conchiologia fossile _subappenina. Part. 1: _{1-240; Part} 2: 241-712, _pis 1-6.

Cahuzac, B., A. Cluzaud & J.F. _Lesport, 1993. Étude de _Populations de _Glycymeris (Bivalvia,

Glycymerididae)

du Miocène

_{d’Aquitaine,}

_Sud-Quest de la France. - Ciênsas

da Terra _(UNL.) No. 12: 91-109, 11 _figs, 2 _pis.

Cerulli-Irelli, S., 1907. Fauna _malacologica mariana, Parte 1. - Pal. Ital., XII; 65-140

(1-76), pis III-XII (I-X).

Cossmann, M., 1887. _Catalogue illustré des _coquilles fossiles de 1’Éocène des environs de Paris, deuxieme fascicule. - Ann. Soc. Roy. Malac. Belg., XXII.

Cossmann, M., 1904-1905. _{Mollusques éocéniques} de Ia Loire inférieure. - Buil. Soc. Sc.

Nat. Ouest _France, 2e _série, t.IV, fase. 3-4 ₍₃₁ décembre _1904); 2e _série, t. _V, fase. 4

(30 décembre 1905).

Cossman, M., 1908. _Pelecypodes du Montien de Belgique. - Mém. Mus.

roy. Nat. Hist. Nat. _Belg., No. 19, t. V, fase. 3.

Cossmann, M. & J. _Lambert, 1884. Étude paléontologique et _{stratigrafique} sur le terrain oligocène marin aux environs d’Etampes. - Mem. Soc. Géol. France, (3) 3 (1): 187

pp., 6 pis.

Cossmann, M. & A. _Peyrot, 1913-1914. Conchologie néogénique de _{1’Aquitaine.} T. II, fase. 1, pp. 1-204, pis I-X (1913); fase. 2, pp. 205-410, pis XI-XXII (1914); fase. 3,

pp. 411-496, pis. XIII-XXVI _(1914).

Cossmann, M., 1903-1905. Faune _éocénique du Cotentin. II: _Mollusques. - Buil. Soc.

Géol. _Normandie, fase. 1, t. XXII, 1902 _(1903); fase. 2, t. XXII, 1903 _(1904); fase. 3, t. XXII 1904 _(1905).

Cossmann, M. & G. _Pissarro, 1904-1906. _{Iconographie compléte} des _coquilles fossiles de

1’Éocène des environs de _Paris, tome 1: _{Pélécypodes.}

Curry, D., 1958.

_Glycymeris

_wrigleyi, a new name for Pectunculus decussatus SOWERBY, J. - Proc. Malac. Soc. London, 33(2): 87-88.

Deshayes, G.P., 1824-1837. Description des _coquilles fossiles des environs de Paris. Tome I, fase. _{1, pp.} 1-392 (1824); fase. _{2, pp.} 1-178_(1824);

pp. 179-306 (1833); pp. 307-434 _{(1834); pp.} 435-562 _{(1835); pp.} 563-690 _{(1836); pp.} 691-814 _(1837); Atlas pis I-LXV _{(1837), pis} 1-106 (1837).

Deshayes, G.P., 1856-1865. _Description des animaux sans vertèbres découvert dans le

Bassin de Paris. I:

pp. 1-80, pis 1-10 (1856); pp. 81-392, pis 11-49 (1857); pp.

393-704, pis 50-87, (1858); pp. 705-912 (1860); II: _{pp. 1-43, pis} 1-26 _{(1861); pp.} 433-640, pis 27-39 _{(1862); pp.} 641-920, pis 40-62 (1863); pp. 921-968 (1864); III:

pp. 1-200, pis 63-85 _{(1864); pp. 201-658, pis} 86-107 (1865).

Dollfus, G., J.C. _{Berkely-Cotter} & J. Gomes, 1903-1904. Planches de _{Céphalopodes} et

Pélécypodes laisseés

par F.A. Perreira da Costa. - Com. Serv. Géol. Portugal (in 4

Dollfus, G.F., & P. _Dautzenberg, 1902-1920.

_{Conchyliologie}

du Miocène _moyen du Bassin de la _Loire, I.

_{Pélécypodes.}

- Mém. Soc. Géol. France, Paléont., 27: 1-106, T.

1-5 (1902); 107-162, T. 6-10 _{(1904); 163-240,} T. 11-15 _{(1906); 241-296,} T. 16-22

(1909); 297-378, T. _{23-33; 379-500,} T. 34-51 _(1920).

Dujardin, F., 1837. Mémoire sur les couches du sol en Touraine. - Mém. Soc. Géol.

France,'t.

II, no. 9, pp. 211-311,

pl.

I-VI

Erunal-Erentoz, L., 1958. _Mollusques du _Néogène des Bassins de Karaman, Adana et

Hatay. 232

pp., 36 pis, Ankara.

Friedberg, W., 1934-1936. Mollusca Miocaenica _Poloniae, II: Lamellibanchiata. Fase. 1

(1934), fase. _{2 (1936), Krakow.}

Fontannes, F., 1879-1882. Les _Mollusques Pliocènes de La Vallée du Rhone et du Roussillon, Tomé 2: _Acéphales des formations Marines etSaumatres. _Pp. 163-179, pis X-XI.

Geys, J.F. & R. MARQUET, 1979. Fieldatlas on Cenozoic Fossils of _Belgium. Part 1:

The _{Neogene. 125pp.,} 45 _pis.

Geys, J.F. & R. _MARQUET, 1983. Fieldatlas on Cenozoic Fossils of _Belgium. Part 2: The_{Paleogene. 203 pp., 79 pis.}

Glibert, M., 1933. _Monographie de la faune _{malacologique} du Bruxellien des environs de Bruxelles. - Mém. Mus.

Roy. Hist. nat. _Belg., 53: 1-214. _pis I-XL

Glibert, M., 1936. Faune _{malacologique} des Sables de Wemmel. I: _Pelecypoda. - Mém.

Mus. _Roy. Hist. Nat. _Belg., 78; 1-241, pis I-VII.

Glibert, M., 1945. Faune _{malacologique} du Miocène de la _Belgique. I: _{Pélécypodes.}

-Mém. Mus. _Roy. Hist. nat. _Belg., 103: _{1-263, pis} I-XII.

Glibert, M., 1957.

_{Pélécypodes}

du _Diestien, du Scaldisien et du Merxemien de la Belgique, premiere note. - Buil. Mus.

roy. Hist. nat. Belg. 33(9): 1-40, pl. I.

Glibert, M., 1957. _{Pélécypodes} et _gastropodes de _{Rupélien supérieur} et du Chattien de la

Belgique. - Mém. Mus. Roy. Hist. nat. Belg., 137: 1-98, pis I-VI.

Glibert, M. & J. de Heinzelin _{de Braucourt,} 1954. L’Oligocène inférieur _Beige. Volume Jubilaire Victor Van Straelen (1925-1954). T. I; 281-438, pis I-VII.

Glibert, M., & L. Van de _Poel, 1965. Les Bivalvia fossiles du _{Cénozoique étranger.} I.

Palaeotaxodontida et _{Eutaxodontida.} - Mém. Mus.

Roy. Hist. nat. _{Belg. (2)77:} 1-112. Glibert, M., 1975. Les Bivalvia du Ledien

_(Éocène

_Moyen

_Supérieur)

de la _Belgique. I.

Paleotaxodonta, _{Cryptodonta, Pteriomorphia.} - Buil. Mus. Roy. Hist. nat. Belg. 51(3):

1-61, pis I-IV.

Glibert, M., 1985. Les Bivalves et _{Gastéropodes} du Bruxellien inférieur de Ia _Belgique

(Éocène

Moyen). - Annls Soc. _r. zool.

Belg., 115(suppl. 1): 261-368, pis I-V.

Görges, J., 1952. Die Lamellibranchiaten und _Gastropoden des oberoligozanen Meeressandes von Kassei. - Abh. Hess. Landesamt. Bodenforsch., 4: 1-134, pis 1-3.

Goldfuss, A., 1826-1844. Petrefacta Germaniae. _{Part 2, pp. 1-68, pis} 72- 96 _(1833).

Harder, P., 1913. De _{oligocaene Lag} i _{Jaembanegennemskaeringen} ved Aarhus Station.

-Danmarks

_geologiske

Unders., II: _{1-140, pis} 1-9.

Heering, J., 1942. Die _oligozanen taxodonten Bivalven aus dem Peelgebiete (die Niederlande). - Meded.geol. Sticht., C-IV-1(2): 1-41, pis 1-4.

Heering, J., 1950. _{Pelecypoda (and Scaphopoda)} of the Pliocene and Older-Plistocene deposits of The Netherlands. - Meded.

geol. Sticht., C-4-l(9): 1-225, 17 _pis.

Heum, W.C. van, 1936. Over Fossiele _schelpen van het Nederlandsche strand en hare

verwantschap met fossielen uit tertiaire lagen van _België en _Engeland. Wageningen, 28 pp, 14 pis

Hölzl, O., 1958. Die Mollusken-Fauna des _{oberbayerischen Burdigals}

-Geologica

72 _Afzettingen WTKG 18(3), 1997

Hornes, M., 1853-1870. Die fossilen Mollusken des Tertiarbeckens von Wien. II - Abh.

geol. Reichanst., 297-384, pis 33-41 _(1853).

Janssen,

R.,

1979. Revision der Bivalvia de

_{Oberoligozans}

_(Chattium,

Kasseier Meeressand). - Geol. Abh. Hessen, 78: 1-180, pis 1-4.

Janssen, A. _W., 1984. Mollusken uit het Mioceen van _{Winterswijk-Miste.} - Kon. Ned.

Nat. hist. Ver. - Ned. Geol. Ver. - Rijksm. v.

'Geologie

en Mineralogie (Bibliotheek

KNNV

_uitgave

nr. _36), 451 _{pp., 82}

_pis,

Amsterdam.

Kautsky,

F., 1925. Das Miocan von Hemmoor und Basbeck-Osten. - Abh. Preuss. Geol.

Landesanst., neue _folge (97): 255 _pp., 12 _pis, Berlin.

Kautsky, F., 1932. Die Bivalven des niederösterreichischen Miozans (Taxodonta und

Veneridae). - Verh.

geol. Bundesanst., pp. 131-137

Koenen, A. Von, 1889-1894. Das norddeutsche

_{Unter-Oligocan}

und seine Molluskenfauna. - Abh. geol. Spez. Karte PreuB. Thüring. Staat, etc., 10(5):

1005-1248, pis 63-86.

Koenen, A. _Von, 1885. Ueber eine _paleocane Fauna von _Kopenhagen. - Abh. Kon. Ges.

Wiss., Göttingen, Bd. XXXXII _(extrait in 4 _pits).

Lamarck, J.B. de, 1802-1809. _"Unpublished Vélins, Illustrations of Fossils of the Paris

Basin Eocene". _{Republished by:} K.V.W. Palmer, 1977. - Paleontological Research

Institution, Ithaca, New York.

Lamarck, M. de, 1823. Recueil de Planches de _Coquilles Fossiles des Environs de Paris (avec leurs _{explications) (Included: Explication} des deux _planches des _Lymnées fossi-les, etc., des environs de Paris, par M. Brard, 1823), Paris.

Lamy, E., 1911. Revision des Pectunculus vivants du Muséum d’Histoire naturelle de Paris. - Journ. de Conch., 59; 81-156, pis I-III.

Lauriat-Rage,

A., 1981. Les Bivalves du Redonien _{(Pliocène Atlantique} de France) etc.

-Mém. Mus. Natn. d’Hist. Nat., NS 45: 1-173, pis I-XVII.

Lienenklaus, E., 1891. Die _{Ober-Oligocan} Fauna des _Dobergs. - Jahresb. naturw. Ver.

Osnabrück, 8: 43-174, pis I-II.

Maestrati, P, & P. _Lozouet, 1995. Les _{Glycymerididae (Mollusca, Bivalvia)} de

1’Oligocene Supérieur (Chattien) du Bassin de 1’Adour, France. - Ann. de Paléont.

(Vert. Invert.), 82(1); 3-25, 3

_pis.

Martel, H., 1908. Pectunculus _glycymeris et _pilosus Linné. - Feuille des Jeunes

Naturalistes, IVe série, 38e année, No. 452: 152-157.

Mayer-Eymar, C., 1867. _Catologue des fossiles des terrains tertiares du Musée fédéral de

Zurich, 3e Cahier

-Mollusques: Familie des Arcides (In 8 parts, 1868). Zurich.

Moerdijk, P.W., & F.A.D. van _Nieulande, 1995.

_Glycymeris

(Glycymeris)

radiolyrata

sp.

nov. _{(Mollusca, Bivalvia, Glycymerididae)} from the Pliocene of the North Sea Basin.

-Contr. Ten _Quatem. Geol. 32(1-3): 3-17, 1 _fig., 4 _pis.

Moerdijk, P.W., R. Pouwer, A.C. _Rijken & F.A.D. van Nieulande, 1992. Fossiele schelpen van Zeeuwse stranden en stromen. Conclusies van de determinatiebijeenkomsten (1990/1992). - Kon. Zeeuwsch Gen. Wet. Werkgr. Geol.,

Publ. 2: 1-38, 10 _pis.

Moore, R.C., 1969 (editor). Treatise on Invertebrate Paleontologie, N91-2), Mollusca 6,

Bivalvia. Lawrence _(Geol. Soc. Am. & Univ. _Kansas), XXXVIII & 952 _pp., num. figs.

Nicol, D., 1945. Genera and _Subgenera of the _{Pelecypod Family Glycymeridae.} - J.

Paleont., 19(6): 622-624.

Nicol, D., 1945. _Restudy of some miocene Species of Glycymeris from Central America

Nicol, D., 1947. _Tropical American _Species of _Glycymeris from the _Tertiary of

California, and a new _Species from Panama. - J. Paleont.,

21(4): 346-350, pl. 50.

Nicol,

D.,

1950.

_Origin

of the

_{Pelecypod Family Glycymeridae.}

-1.

_{Paleont., 24(1),}

89-98, pis xx-xxn.

Nieulande, F.A.D. _van, 1980. Groeve Mommen te Vliermaal. Het _probleem van de zwarte

bolletjes.

- Afzettingen WTKG, 1(3):

p. 60.

Nieulande, F.A.D. van, 1982. De zwarte

_bolletjes

_(Apatiet

concreties in

_Glycymeris

obovata _(Lamk.)).

-Afzettingen

WTKG, _3(2): 30-33.

Nyst, P.H., 1836. Recherches sur les _coquilles fossiles de Housselt et de _{Klyn-Spauwen.}

4

pp., 4 pis, Gand.

Nyst, P.H., 1843. _Description des _coquilles et des _polypiers fossiles des terrains tertiares de la

_Belgique.

- Mem.

cour. Sav.

_étrange

Acad. Roy.

Belgique,

17: _247-254,

_pis

XIX-XX.

Nyst, P.H., 1878-1881. _{Conchyliologie} des terrains de Ia _Belgique. I. Terrain Pliocene Scaldisien. - Ann. Mus.

Roy. Hist. nat. _Belg., atlas: _pis I-XXVII (1878), texte: 1-152

(1881).

Orbigny, A. _{d’, 1850-1852. Prodrome de}

Paléontologie. etc. - (2): 427

pp. (1850), (3): 196 _pp. + 189 _{pp., Masson,} Paris.

Pasteur-Humbert, C., 1962. Les _Mollusques Marins Testacés du Maroc. II. Les

Lamellibranches et les _Scaphopodes. - Trav. Inst. Sci. Chérifien, Sér. Zool., 28,

Rabat.

Pelioso, G., 1960. Affioramento fossiliferi del Calabriano ne _preappennino Parmense.

-Giorn. di Geol., ser. _2a, 28: 123-174, pis I-V, (1958-1959).

Philippi, R.A., 1843. _Beitrage zur Kenntnis der Tertiaerversteinerungen des

nordwestlichen Deutschlands. Kassei, 85 _pp., 4 _pis.

Pomerol, Ch., & L. Feugueur, 1968. Guides _Regionaux - Bassin de Paris -Ile de France.

Paris, Masson, 174

pp., many figs., 16 pis.

Ravn, J.P., 1907. Molluskfaunaen i _{Jyllands Tertiaeraflejringer.}

-Kong. Danske Vidensk.

Selsk. Skrift., 7(3): 217-384, _pis 1-8.

Regteren Altena, C.O. van, 1937. Bijdrage tot de kennis der fossiele, subfossiele en

recente mollusken, etc. Rotterdam _{(doet. thesis).}

Regteren Altena, C.O. _van, A. _Bloklander, L.P. _Pouderoyen & L. van der Slik,

1962-1969. De fossiele _schelpen van de Nederlandse stranden en _zeegaten, 2e serie, 1

-Basteria, 26: 5-16, pis 1-5.

Roth von _Telegd, K., 1915.

_Geologica

_Hungarica, Fasciculi ad illustrandam notitionem geologicam et _{palaeontologicam regni hugariae.}

_Budapest,

T. VI: 64-65, figs 1-3. Sacco, F., 1898. I molluschi dei terreni terziarii del Piemonte e delle Liguria. Parte

XXVI: 28-38, pis VI-IX, Torino.

Sandberger, F., 1863. Die _Conchylien des Mainzer Tertiarbeckens. II. _Pelecypoda. Wiesbaden, 348-350, _pl. XXX.

Schaffer, F.X., 1910. Das Miocan von Eggenburg, [1]. - Abh. der K. K. Geol.

Reichsanst., 22(1): 57-59, pis XXVII-XXVIII.

Sima, G., 1978. Problemi di Nomenclatura: La Priorita di _Glycymeris insubricus (Brocchi). - Congiglie, 14(9-10): 181-184.

Sowerby, J. & J. de C., 1812-1846. The Mineral _Conchology of Great- Britain, in 8 vol. (vol. _{V, pp. 111-114,} pis 471-472, (1824)), London.

Speyer, O., 1864. Die Tertiarfauna von _Söllingen bei Jerxheim im Herzogthum Braunschweig. - Paleontogr., 9: 247-337, pis 40-43.

Speyer, O., 1866. Die _{ober-oligocanen Teriargebilde} und deren Fauna im Fürstendum Lippe-Detmold. - Paleontogr., 16: 1-52, pis 1-5.

Afzettingen WTKG _18(3), 1997

74

Studencka, B., 1986. Bivalves from the Badenien (Middle Miocene) Marine _sandy facies

of Southern Poland. - Paleontologia Polonica, 47: 23-27, pl. 2.

Thomas, R.D.K., 1975. Functional _{Morphologie, Ecologie} and _Evolutionary Conservatism

in the _Glycymeridae (Bivalvia). - Palaeontology, 18(2): 217-254, pl. 38.

Vasseur, G., 1880-1917. Éocène de _Bretagne - Faune de Bois-Gouët. (Atlas

Paléontologique, pis I-XIX, (1917)). Paris.

Vincent, W., 1930. _Mollusques des couches a _Cyrénes (Paléocène du _Limbourg). - Mém.

Mus. _Roy. Hist. nat. _Belg., 43.

Wood, S.V., 1851-1882. A _Monograph of the _Crag Mollusca. II. Bivalves. - Pal. Soc.

London.

IJspeert, C., 1942. _Monographie der miozanen Taxodonten Bivalven aus dem _Peelgebiet

(Die Niederlande). - Meded. Geol. Sticht., C-IV-I(l): 1-72,

pis 1-4.

'Adres van de auteurs:

P.W. _{Moerdijk, Kingstraat} 14, NL-4336 LG Middelburg, Nederland

F.A.D. van Nieulande, _{Scheldepoortstraat} 56, NL-4339 BN Nieuw en Sint-Joosland,