Een pliocene Echinophoria rondeleti (Basterot, 1825) uit de Westerschelde

AFZETTINGEN WTKG 33(1), 2012 4

Een

pliocene Echinophoria

rondeleti

(Basterot, 1825)

uit de

Westerschelde

Peter

Moerdijk

¹

Determinatie

Dat ik zo’n

opvallende schelp

niet_spontaan

_herkende,

was

voor

mij

in de

loop

der

jaren

een

bijzondere ervaring

ge-worden. Hetwasin geen

geval

de hier bekende Galeodea bicatenata

_{(Sowerby, 1817).}

Die wordt_groterenheeftveel

meer

spiralen, waarbij

de knobbels

beperkt blijven

totde

schouder. Ook is het

_siphokanaal

heel andersvan vorm.

In Glibert’s

publicatie

overhet

_{Rupelien (1957)}

vond ik de

oplossing:

Semicassis

_{(Echinophoria)}

rondeleti

_(Basterot,

1825).

Desoortwordt in de actuele literatuur

_ingedeeld

in

Echinophoria

als _genus,metals _type-soort

_Echinophoria

intermedia

_{(Brocchi, 1814)}

uit het MioceenenPlioceen

van

Zuid-West-Europa.

Het genus kent ook nogrecente verwanten,

voornamelijk

in het Indo-Pacifische

gebied.

Karakteristiekvoor

Echinophoria

rondeleti

_zijn

de circa 12

_{brede, geknobbelde spiralen}

ende verdikte mondrand met

_{krachtige lijsten. Opvallend}

voorhet

exemplaar

uit de

Westerschelde

_is,

_{dat de knobbels op het onderste deel}van

de

_windingen

_{zich pas laat ontwikkelen. Aan de}

_voorzijde

vande

schelp zijn

vooral de

spiralen duidelijk.

De bekende

_{stratigrafische verspreiding}

vanE. rondeleti omvat

_vrijwel

het

_{gehele Oligoceen}

enMioceen. Vondsten

zijn

bekend_vanDenemarkentotItalië. In Nederland

zijn

nogal

wat _vandeze

_schelpen

in

groeve De

Vlijt bij

Win-terswijk gevonden.

Nietverwarren

Bij

het zoeken in literatuurenop internetnaarinformatieen

afbeeldingen

vanE. rondeleti vond ikmetalleen afbeeldin-genvande

_typische

E.

_rondeleti,

maarstuitteik ookop twee

gerelateerde

soorten, die als rondeleti werden

aangeduid.

De

enesoortkomtvoorin het Laat

_{Oligoceen (Chattien)}

van

Denemarkenenin het

_Stemberger

Gestein van

Mecklen-burg/Sleeswijk-Holstein

in Duitsland. Deze verschiltvande

typische

rondeleti door het_groteraantal

_{(ca. 20)}

en

fijnere

spiralen.

Voor dezevorm

lijkt

denaam

‘

Cassis’

megapolita-na

Beyrich,

1854 bruikbaar.

_{Beyrich geeft}

een

prachtige

af-beelding

en een

goede beschrijving

van

zijn megapolitana,

Een

_vraagstuk

is of desoort_{in het genus}

_Echinophoria

of in Semicassis

_ingedeeld

zoumoetenworden.

De andere

_gelijkende

vormkomtvoorin het Plioceenvan

Italiëen

Spanje.

Dezevormheeft

_juist

minder

_(6/7)

spira-len dan E.

_rondeleti,

maar isdoor Muniz-Sohsetal.

₍₁₉₉₆₎

ook

_aangeduid

als E. rondeleti. Naar het oordeelvan

Lan-dau,

Beu &

_{Marquet (2004)}

betreft het hier echter de

for-ma

pliorondeleti

Sacco, 1890vanE. intermedia.

Discussie

Uit welke

_afzetting

kan die

schelp

nu

afkomstig zijn?

Het

onderzoek aan het fossiele

materiaal uit de Westerschelde

geeft

een

duidelijk

beeldvan watwedaarkunnen

verwach-ten

(Wesselingh

et

al.,

2010a

en

Wesselingh

et

al., 2010b).

We kunnen de

_afzettingen

waaruit de

Westerscheldefos-sielenstammen confronteren

metde

_afzettingen

waaruit E. rondeleti bekend is.

E. rondeleti komt_voor in de

vroeg-oligocene

KleivanBoom

(in

Nederland de

Rupelforma-tie). Op

veel

_plekken

in het

Wes-terscheldegebied

rusten

plio-cene

lagen

op de Boomse

Klei,

de

_schelp

_zou daaruit actueel In 2010 vond ik in

Yerseke,

ineen

partij schelpen

uit de

Westerscheldeeen

mij

onbekende

_{fossiele, grof geribde,}

geknobbelde

Semicassis. Het vindenvan een

schelp

met

zo’n

_tropische

_{allure is op zich al}een

piekervaring.

Aan het

_bijeengaren

vanrelevanteinformatierond deze vondst

hebik

_vervolgens

_{ook nog veel}

_{‘vervolggenoegen’}

be-leefd. Over de vondst berichtte ik eerder in Voluta

(2011)

en

Spirula (2011).

Ik vind het_nu

_tijd

_omalle

_relevante,

in-tussenverzamelde informatiemetde lezers _vande

Afzet-tingen

delen. Temeer omdat de informatietot_een

verras-sende conclusie leidt.

Afb. 1. _{(Basterot, 1825)}-Yerseke;tussen uit de Westerschelde _opgezogen

schelpen, a.voorzijde,b.achterzijde.

AFZETTINGEN WTKG 33(1),2012 5

of

_gedurende

het Plioceen bloot

_gespoeld

kunnen

_zijn.

Maar: fossielen uit die

_{kleilagen zijn}

schaars in het Westerschelde-materiaalenik ken hieruit zeker geen ander voorbeeldvanzo’n

groteenbreekbare

_schelp

vandie ouderdom. Ook de

conserve-ring

enkleur

_zijn

ermeein

_{tegenspraak. Rupelienfossielen}

uit de

_{Westerschelde,}

zoals Nuculana

_{deshayesiana (Nyst, 1835)}

zijn grijs gekleurd

ensteeds

behoorlijk gecorrodeerd.

En

zou-den de

_topwindingen

dan nietmetklei

gevuld zijn?

Wel

zijn

heel

_{enkele, goed geconserveerde oligocene}

schel-penin de Westerschelde

gevonden

als

Limopsis

costula-ta

(Goldfuss,

1836)

en

Polymesoda

convexa

(Brongniart,

1822). Zij

komenvoor in nog oudere

oligocene

afzettin-gen in

België.

Uit deze

_afzettingen

wordt E. rondeleti

ech-terniet vermeld.

Een mioceneherkomst acht ikeveneens

weinig

waarschijn-lijk.

Desoortis uit het Laat Mioceenvan

Sylt (Duitsland,

Sleeswijk-Holstein) bekend,

maarniet uit

afzettingen

van

het Laat Mioceen in Nederlanden

België.

Miocene fossie-len uit de Westerschelde betreffen bovendien

_bijna

uitslui-tendcalcitische

_{schelpen: Mimachlamys angelonii,}

Pseu-damussium

_clavatum,

Hinnitesercolanianus,

Pycnodonte

navicularisen

Neopycnodonte

cochlear. En bovendien de

Pliothyrina-schelpen.

Deze waren in de_partij

_schelpen

waarin ik de E. rondeleti vond ook

_{vrij algemeen.}

Arago-nitische

_{schelpen zijn}

vaak

_vrijwel

of

_{geheel opgelost}

in deze laat-miocene

_afzettingen.

En de zeldzame keren dat

een

aragonitische

miocene

schelp

tussen deWesterschelde-fossielen wordt

_gevonden

_(bijv.

Venus multilamella

La-marck, 1818)

is deze

_altijd

fors versleten.

De

_{gevonden schelp}

is

_verbleekt,

maar

nauwelijks

ver-weerd of versleten. Ietsvoor de

omgeslagen buitenlip zijn

littekens_van

_zeepokken

tezien. Jammer is hetgataande

achter-Zbovenzijde

vande laatste

_winding.

Maar vaak heeft

eennadeel ookeenvoordeel. Na het

_uitspoelen

vande

ho-renuit de Westerscheldebodemwasin de bovenste

windin-gen nog sediment

achtergebleven.

Juist door dat_gatheen kon ik dit

_lospeuteren

en de horen

vervolgens

leegklop-pen. Hetsediment bevatte vele kleine

fossieltjes.

Dat zag

erdus interessant uit.

Op suggestie

en

voorspraak

vanFrank

Wesselingh

vondik

Stijn

de

_Schepper

bereid de

_{dinoflagellaten}

_cystenuit dit sedimentte

analyseren.

Hetmonsterbleek helaaste

wei-nig

cysten tebevattenvoor een

_{ouderdomsbepaling.}

An-dere microfossielen in het sediment zoals foraminiferen

enostracoden

zijn

helaas

bij

de

dinoflagellaten analyse

verloren gegaan.

Maar de mollusken had ik al bekeken en

‘gelukkig

heb-ben_wede foto’s

_nog’.

Want deze mini-mollusken

blijken

wel houvastte

gevenvoor een

datering.

Hieronderbevond

zich ondermeer eenaantal

_schelpjes

vanLimacina atlanta

(Morch, 1874).

ArieJanssen,de

_specialist

_{op het}

_gebied

_van

dergelijke holoplanktonische

weekdieren determineerde_ze

enmeldde dat deze alleen voorkomen in laat-mioceneen

pliocene afzettingen.

De andere

_gevonden

molluskensoor-ten

₍

_{Caecum sp., Retusa sp., Corbula}

_{gibba, Aequipecten}

opercularis,

Musculus sp., Heteranomia

squamula,

Lima-tula sp., Kurtiella

bidentata,

Parvicardium sp., ?Gari sp.,

Spisula

sp.,Timoclea ovata, Veneridae

sp.),

of

lastig

daar-vanteonderscheidenverwantenkwamen zowel in het

Plio-ceenalshetMioceenvoor.

Een

_belangrijke

vondst in het

_gruis

is daneen

juveniel klepje

van een

_{Venerupis, vermoedelijk Venerupis}

rhomboides s.l.

Uit

_{mijn literatuumaspeuringen lijkt}

te

volgen,

dat het ge-slacht

_Venerupis

niet eerder in het Noordzeebekken

voor-komt dan in het Plioceen. Ik vond geen molluskensoorten

(Mörch),1 bovenzijde,2

on-derzijde;c.

Afb. 2. Sedimentafkomstiguitde E. rondeleti vanYerseke: a.opname vanhetgruis;b. Limacina atlanta Venerupisspec.,juveniel.

AFZETTINGEN WTKG 33(1),2012 6

in het sediment die

beperkt zijn

tothet Mioceen_enal

hele-maal_geensoorten die

opeen

oligocene

herkomst duiden.

Het sediment in de

schelp

vanE. rondeleti is duszo

goed

als zekervan

pliocene

ouderdom.

Conclusie

E. rondeleti

_lijkt

in de fossiele

_overlevering

in de

_loop

van

het Mioceen

_{uitgestorven.}

De uitstekende

_conservering

vande

schelp,

de ouderdomvanhetovergrote deelvande

Westerscheldefossielenende ouderdomvanhet sediment

in de

_topwindingen

_wijzen

echter _{allemaal op} een

plio-ceneouderdomvande vondst. Een

klepje

van

Venerupis

lijkt

eenoudere herkomstvanhet sediment in de

schelp

zelfs uittesluiten.

Dank

Mijn

dankaanFrank

_Wesselingh

voor

suggesties

en

litera-tuur,André Jansenvoor

literatuur, Freddy

vanNieulande

enAnton Jansevoordiscussie _overde fossiele Cassidae/ TonnidaeenArie Janssenvoor de informatieover Lima-cina atlanta.

Stijn

de

_Schepper

wil ikhier

vriendelijk

be-dankenvoor

zijn analyse

vande

_{dinoflagellaten}

_cysten.

Literatuur

Beyrich,

E., 1854. Die

_Conchylien

des norddeutschen

Ter-tiargebirges,

1-6. Berlin

_(Flertz),

_{336 p.}

Glibert, M.,

1957.

_{Pélécypodes}

et

_gastropodes

du

Rupé-lien

_supérieur

etdu Chattien de la

_Belgique.

- Mémoi-res de 1’lnstitut

_royal

des Sciences naturelles de

Bel-gique,

137: 1-98.

Landau, B.M., A. Beu,& R.

_Marquet,

2004. The

_Early

Pliocene

_{Gastropoda (Mollusca)}

of

_Estepona,

Sout-hern

_Spain.

Part 5

_Tonnoidea,

Ficoidea.-

Palaeontos,

5: 35-102.

Moerdijk, Peter,

2011.

Echinophoria rondeleti,

spectacu-laire vondst in

_{zuigermateriaal.}

- Voluta

17(1);

14-15.

Moerdijk,

Peter,2011.

_{Echinophoria rondeleti, (Basterot,}

1825)

eennieuwe fossiele slak uit de Westerschelde.

-Spirula

381: p. 83.

Muniz-Solis,

R.,

J.L.Vera-Pelaez,

J.Martinell,

R.

Domè-nech,

M.C. Lozano-Francisco & A.

_{Guerra-Merchan,}

1996. Cassidae

(Gastropoda)

del Plioceno de

_Malaga.

-

_Coloquios

de

_{Paleontologia}

48: 103-124.

Wesselingh,

FrankP,Tom

Meijer

& Anton C.Janse,2010. Hoe oud

zijn

de Nederlandse strandfossielen? In:

Moer-dijk,

P.W. etal. De Fossiele

Schelpen

van de

Neder-landse kust. NCB

_Naturalis,

Leiden; 15-19.

Wesselingh,

Frank

P.,

Peter W.

Moerdijk, Freddy

A.D.van

Nieulande,

Anton C. Janse,Arie W. JanssenenGerrit

Doeksen,

2010.

_{Vindplaatsen.}

In:

_Moerdijk,

P.W.etal. De Fossiele

_Schelpen

_vandeNederlandsekust. NCB

Naturalis,

Leiden; 21-33.

‘Peter Moerdijk, Kingstraat

14, 4336 LG

_Middelburg,

tel. 0118- 638405,e-mail:

moerdijkpw@zeelandnet.nl