Toekomstverkenningen landbouw in het Maashorstgebied : verslag van de workshop gehouden op 25 juni 2003 in het raadhuis te Schaijk

Hele tekst

(1)Toekomstverkenningen landbouw in het Maashorstgebied Verslag van de workshop gehouden op 25 juni 2003 in het Raadhuis te Schaijk. G.K. Hopster. m.m.v.. Wageningen Proces Consultancy M.A.W. Kommers J.A.M. Groten M.A. Schoutsen M. Braker. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Sector Akkerbouw, Groene ruimte & Vollegrondsgroenten juli 2003. PPO AGV.

(2) © 2003 Wageningen, Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Praktijkonderzoek Plant & Omgeving. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. is niet aansprakelijk voor eventuele schadelijke gevolgen die kunnen ontstaan bij gebruik van gegevens uit deze uitgave.. PPO Publicatienr. 530056-2003/1. Projectnummer: 530056. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Sector AGV Adres : : Tel. : Fax : E-mail : Internet :. Edelhertweg 1, Lelystad Postbus 430, 8200 AK Lelystad 0320 - 29 11 11 0320 – 23 04 79 info.ppo@wur.nl www.ppo.dlo.nl. 2.

(3) Inhoudsopgave pagina. 1. INLEIDING .................................................................................................................................... 5. 2. DEELPROJECT MAASHORST.......................................................................................................... 7. 3. OPZET WORKSHOP....................................................................................................................... 9 3.1 Introductie........................................................................................................................... 10 3.2 Groepswerk ........................................................................................................................ 10 3.3 Marktplaats projecten .......................................................................................................... 11. 4. RESULTATEN PER TOEKOMSTBEELD........................................................................................... 13 4.1 Uitdaging toekomstbeelden .................................................................................................. 13 4.2 Zakelijke landbouw............................................................................................................... 14 4.3 Landschappelijke landbouw .................................................................................................. 15 4.4 Natuurlijke landbouw ............................................................................................................ 17. 5. PROJECTEN ............................................................................................................................... 19 5.1 Nieuwe gewassen en technieken........................................................................................... 19 5.2 Sterker door samenwerking.................................................................................................. 20 5.3 Grote bedrijven in kleinschalig landschap ............................................................................... 21 5.4 Het agrarisch bedrijf als landgoed......................................................................................... 22 5.5 Bezoek en ervaar het boerenleven ........................................................................................ 23 5.6 Bedrijfsnatuurplan “Samen Groen”......................................................................................... 24 5.7 Regionale boerderij “de Maashorst”....................................................................................... 25 5.8 Revitalisering bezoekerscentrum Slabroek............................................................................. 26. 6. VERVOLG ................................................................................................................................... 27. 7. NABESCHOUWING ...................................................................................................................... 29. BIJLAGE 1 DEELNEMERSLIJST .......................................................................................................... 31 BIJLAGE 2 PRESENTATIE PRAKTIJKONDERZOEK................................................................................. 33 BIJLAGE 3 PRESENTATIES TOEKOMSTBEELDEN ................................................................................ 35. 3.

(4) 4.

(5) 1. Inleiding. De workshop “Toekomstverkenningen landbouw in het Maashorstgebied” maakt onderdeel uit van het project “Toekomstverkenningen van de Landbouw in 2030” van Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) en Praktijkonderzoek Veehouderij (PV). Dit project wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV). Het ministerie van LNV wil voor het behoud van een concurrerende landbouw een transitie naar een meer duurzame, maatschappelijk verantwoorde landbouw. Hiervoor zijn ingrijpende veranderingen nodig, zogenaamde ‘systeeminnovaties’. Met het project “Toekomstverkenningen van de Landbouw in 2030” geeft het Praktijkonderzoek concrete invulling aan het thema ‘systeeminnovaties’. Het project wordt uitgevoerd op twee niveaus: landelijk en regionaal. Het landelijke deel betreft een toekomstverkenning van de landbouw in Nederland in het algemeen. Het regionale deel bestaat uit twee kenmerkende deelgebieden: het Veenweidegebied en het Maashorstgebied. Het veenweidegebied is gekozen omdat er verschillende problemen spelen, zoals de negatieve invloed van bebouwing en recreatie op de natuur- en landschapswaarden, het lager gemiddeld inkomen van boeren in het gebied en de daling van de bodem als gevolg van ontwatering. Het Maashorstgebied is gekozen vanwege het spanningsveld tussen landbouw, natuur en recreatie dat in het gebied heerst en dient als voorbeeldgebied voor meer zandgebieden waar deze problematiek aan de orde is. Door middel van het werken met toekomstbeelden wordt getracht richting te geven aan de innovatie van bedrijfssystemen. Vanuit een toekomstbeeld wordt teruggeredeneerd welke ontwikkelingen nu in gang zouden moeten worden gezet om het toekomstbeeld in 2030 gerealiseerd te hebben.. Schaijk. Zeeland Nistelrode. Uden. 5.

(6) 6.

(7) 2. Deelproject Maashorst. Het deelproject in het Maashorstgebied bestaat uit de volgende stappen: - Gebiedsverkenning en interviews met actoren uit het gebied - Opstellen toekomstbeelden gebaseerd op de interviews - Workshop met actoren uit het gebied - Projectvoorstellen definiëren die invulling geven aan innovatieve landbouwbedrijfssystemen - Uitvoering projecten. Gebiedsverkenning en interviews In het najaar heeft een korte gebiedsverkenning plaatsgevonden. Het gebied is enkele malen bezocht, de problematiek in het gebied is in beeld gebracht en er hebben enkele gesprekken plaatsgevonden. In de periode november-december 2002 zijn in het gebied 12 interviews gehouden met verschillende actoren (zie tabel 2.1). Tijdens de interviews werd de geïnterviewden gevraagd hoe zij op dit moment tegen de landbouw in het Maashorstgebied aankijken en wat hun ideaalbeeld is voor het gebied in 2030, los van huidige ontwikkelingen en technische haalbaarheid. Hierbij zijn de thema’s landbouw, recreatie, natuur en beleid aan de orde geweest. Vervolgens is gevraagd welke knelpunten zich op weg naar 2030 zouden voordoen en hoe volgens de geïnterviewden deze knelpunten zouden kunnen worden opgelost. Tabel 2.1. Geïnterviewde partijen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12. Akkerbouwer Gemeente Landerd Gemeente Uden IVN Uden / VLU Melkveehouder Provincie Noord-Brabant Rabobank Uden-Volkel-Zeeland Staatsbosbeheer Stichting Platform Toerisme Gemeente Landerd Vereniging de Maashorstboeren Waterschap De Maaskant ZLTO. Toekomstbeelden Er zijn voor de landbouw in het Maashorstgebied 3 toekomstbeelden opgesteld, die gebaseerd zijn op de interviews: ‘zakelijke landbouw’, ‘landschappelijke landbouw’ en ‘natuurlijke landbouw’. De analyse en verwerking van de interviews heeft plaatsgevonden via de DTO techniek (duurzame technologische ontwikkeling). Door met verschillende toekomstbeelden te werken worden ook verschillende typen innovatieve bedrijfssystemen ontwikkeld en verschillende typen projecten bedacht, bijvoorbeeld gericht op productie of gericht op recreatie. Al deze elementen kunnen richting geven aan de toekomstige inrichting van het gebied, waarbij specifieke bedrijfssystemen op de meest ‘logische’ locatie in het gebied worden ontwikkeld. In het vervolg van dit rapport wordt verslag gedaan van de workshop die op 25 juni 2003 in het gebied heeft plaatsgevonden en de resultaten hiervan. Oorspronkelijk stond de workshop voor 23 april gepland, maar door het uitbreken van de vogelpest was het noodzakelijk om de workshop vooruit te schuiven.. 7.

(8) 8.

(9) 3. Opzet workshop. De workshop had als doel om met actoren uit gebied de door PPO en PV aan de hand van de interviews opgestelde toekomstbeelden voor het gebied te vertalen naar innovatieve bedrijfssystemen en het formuleren van concrete projecten die hier invulling aan kunnen geven. Om dit ook daadwerkelijk te kunnen realiseren werd een lange dag gepland en werd Wageningen Proces Consultancy (WPC) voor de procesbegeleiding ingehuurd. Bijna alle genodigden waren aanwezig op de workshop. Een lijst met deelnemers is opgenomen in bijlage 1. Het dagprogramma zag er als volgt uit:. 09.00. Ontvangst, koffie. 09.30. Introductie: probleemstelling, toekomstbeelden -. 10.30. 11.30. Openingspraatje wethouder gemeente Landerd Praktijkonderzoek en de regio Presentatie van 3 toekomstbeelden voor de landbouw in de Maashorst Indeling in 3 groepen. Groepswerk 1: toekomstbeeld invullen. -. Maatschappelijke trends Kansen en bedreigingen. Groepswerk 2: bedrijfsvernieuwingen verzinnen. -. Vernieuwingen in bedrijfstechniek en bedrijfsorganisatie Poster maken. 13.00. Pauze, eten. 14.00. Presentaties bedrijfsvernieuwingen - Posterpresentaties, discussie. 15.00. Groepswerk 3: kansrijke projecten verzinnen -. Sterke en zwakke punten van de bedrijfsvernieuwingen Onderbouwing Beste en haalbare vernieuwingen (top 3) Poster maken. 17.00. Pauze, snack. 17.30. Marktplaats van projecten. 18.15. -. Langs posters lopen: toelichting door projecttrekker Handtekening op poster zetten: “ik doe mee” Afspraken maken per project. Conclusies en evaluatie -. Conclusies per project Kringgesprek. 19.30. Diner. 21.30. Einde. 9.

(10) 3.1. Introductie. Na de opening van de workshop door de dagvoorzitter heeft wethouder Egbert van Hout van de gemeente Landerd en kort openingspraatje gehouden over de problematiek in het Maashorstgebied, de reconstructie die in het gebied plaatsvindt en de relatie met het PPO/PV-project “Toekomstverkenningen landbouw in het Maashorstgebied”, waar de workshop onderdeel van uit maakt. Vervolgens is een presentatie over het praktijkonderzoek, het LNV-onderzoeksprogramma Multifunctionele bedrijfssystemen en systeeminnovaties gegeven door Maarten Kommers, projectleider van de regionale toekomstverkenningen in het Veenweidegebied en het Maashorstgebied. De presentatie is opgenomen in bijlage 2. Tot slot van de introductie zijn de 3 toekomstbeelden gepresenteerd door vertegenwoordigers uit de regio. Het toekomstbeeld ‘Zakelijke landbouw’ werd gepresenteerd door Piet Rombouts (ZLTO). Egbert van Hout (wethouder gemeente Landerd / agrariër) heeft de ‘Landschappelijke landbouw’ gepresenteerd en Willem Peters (IVN Uden / VLU) heeft ‘Natuurlijke landbouw’ voor zijn rekening genomen. De presentaties van de toekomstbeelden zijn opgenomen in bijlage 3. Het toekomstbeeld ‘Zakelijke landbouw’ is gericht op productie. Landbouw is losgekoppeld van natuur- en landschapsbeheer en er is ruimte voor intensieve veehouderij en nieuwe gewassen en technieken. De uitdaging van het toekomstbeeld was het ontwikkelen van een productiegericht bedrijfssysteem dat naast (kwetsbare) natuur kan bestaan zonder negatieve beïnvloeding. Het toekomstbeeld ‘Landschappelijke landbouw’ richt zich op landschapsbeheer en recreatie. De landbouw houdt in alle opzichten rekening met de aantrekkelijkheid en kwaliteit van het landschap. De uitdaging van dit toekomstbeeld was gelegen in de ontwikkeling van een duurzaam landbouwbedrijf dat voldoet aan sociale wensen (recreatiemogelijkheden en aantrekkelijk landschap). In het toekomstbeeld ‘Natuurlijke landbouw’ richt de landbouw zich zo veel mogelijk op de natuur. Er is alleen ruimte voor biologische landbouw met traditionele gewassen en de Maashorst is een gesloten systeem. De uitdaging was het ontwikkelen van een economische rendabel landbouwbedrijf dat kwalitatief hoogwaardige natuur nastreeft.. 3.2. Groepswerk. Na de introductie is men in 3 groepen uiteengegaan, waarbij iedere groep een toekomstbeeld voor zijn rekening heeft genomen. Vooraf waren de deelnemers op basis van hun achtergrond en ervaring over de drie toekomstbeelden verdeeld, maar de mogelijk bestond om te ruilen. Men heeft onder leiding van professionele procesbegeleiders tot aan het eind van de middag gewerkt aan het toekomstbeeld, de bijpassende bedrijfsontwikkelingen en kansrijke projecten die hier invulling aan geven.. 10.

(11) 3.3. Marktplaats projecten. Tijdens de marktplaats voor projecten hebben vertegenwoordigers van de verschillende groepen de posters met projectideeën toegelicht en konden de overige deelnemers aan de workshop hun handtekening zetten op de projectposters. Met het zetten van een handtekening heeft iemand zich gecommitteerd om een vervolgafspraak van een halve dag bij te wonen. Deze vervolgafspraak wordt georganiseerd door een trekker per project. Tijdens de laatste plenaire sessie hebben mensen zich aangemeld als trekker. PPO en PV zullen de trekkers stimuleren om de vervolgbijeenkomsten ook daadwerkelijk te houden.. 11.

(12) 12.

(13) 4. Resultaten per toekomstbeeld. Hieronder worden per toekomstbeeld de resultaten van de workshop weergegeven. Ter verduidelijking zijn foto’s van de gemaakte posters opgenomen. Vooraf wordt de uitdaging van de workshop geschetst.. 4.1. Uitdaging toekomstbeelden. De uitdaging van de workshop was om te bezien of er in de landbouw in de Maashorst systeeminnovaties gepleegd kunnen worden met meerdere belanghebbenden en deskundigen, op een zodanige wijze dat de landbouw in het gebied een duurzame toekomst heeft. Deze landbouw kan per bedrijf verschillende vormen aannemen. De vormen die in het kader van deze workshop ontwikkeld en bediscussieerd zijn betreffen de zakelijke landbouw, de landschappelijke landbouw en de natuurlijke landbouw. Dit zijn uiteraard toekomstbeelden, die in de praktijk ook in verschillende mengvormen voor kunnen komen. Met name de laatste 2 toekomstbeelden sluiten aan bij de multifunctionele landbouw, waarbij de landbouwactiviteiten op een bedrijf uitgebreid worden met bijvoorbeeld natuur- en landschapsbeheer, recreatie of toerisme. Er vinden momenteel tal van maatschappelijke ontwikkelingen plaats die direct en indirect invloed hebben op de toekomst van de landbouw in ons land. Bovendien worden er vanuit verschillende invalshoeken steeds meer eisen aan het landelijk gebied gesteld en wordt het steeds moeilijker om die eisen op een goede manier op elkaar af te stemmen. In de Maashorst is men hiermee aan de slag gegaan in de vorm van de voorbereiding van de reconstructie van het landelijk gebied, waarmee de huidige spanning tussen functies zodanig verminderd moet worden, dat ze op termijn duurzaam samen kunnen gaan. Dat betekent in sommige gedeelten van de Maashorst scheiding van functies en in sommige gedeelten juist het samengaan ervan. Zo kunnen er op verschillende plaatsen in het gebied verschillende vormen van landbouw ontstaan. Het ruimtelijke beeld van de Maashorst ziet er momenteel als volgt uit: er is sprake van een EHS-begrensde open kern, waar nu nog landbouwactiviteiten zijn. Hierom ligt een bosgordel met daarbuiten landbouwgebied. Het landbouwgebied wordt gezien als een buffer tussen de natuur en de stedelijke gebieden. Er wordt momenteel door de reconstructiecommissie Peel en Maas gewerkt aan een ruimtelijke zonering van het reconstructiegebied, waarbij sprake is van ontwikkelingsgebieden voor de intensieve veehouderij, verwevingsgebieden waar landbouw en natuur samen moeten gaan, en extensiveringsgebieden waar de natuur het primaat krijgt. De gedachte is dat de voor de workshop ontworpen vormen van landbouw (respectievelijk zakelijke, landschappelijke en natuurlijke landbouw) daar aardig bij aansluiten. Vervolgens is het de vraag wat de kansen en bedreigingen voor deze vormen van landbouw zijn en welke vernieuwingen in het bedrijfssysteem daarvoor nodig zijn. Daarover gaat het vervolg van dit verslag. In dit verslag komen achtereenvolgens de zakelijke landbouw, de landschappelijke landbouw en de natuurlijke landbouw aan de orde.. 13.

(14) 4.2. Zakelijke landbouw. Relevante trends x x x. De tegenstelling tussen consument (prijskoper) en burger (idealist) blijft Consument haalt waren uit hele wereld en blijft op prijs letten Het planologische beleid van de overheid verandert. Kansen en bedreigingen x x. Kansen zijn: samenwerking tussen sectoren (plant en dier) en in de keten; twijfels bij nichemarkten Bedreigingen vanwege prijsdalingen en overheidsbeleid (natuur, milieu, water, planologie). Richting bedrijfsontwikkeling x x x x x. Met name rundvee en tuinbouw in de Maashorst Meer samenwerking tussen bedrijven (gesloten bedrijf op gebiedsniveau?) Schaalvergroting en kostenbesparing blijven leidende principes Precisielandbouw Nieuwe afzetmarkten, met name richting bio-energie, biobrandstoffen en grondstoffen voor kunststoffen. Kansrijke projecten 1. Het ontwikkelen van een gesloten bedrijf op gebiedsniveau* 2. Ontwikkeling nieuwe gewassen en technieken (vb. verplaatsbare melkrobot) 3. Afzetsamenwerking. 4. Bio-energie, -brandstof, -kunststof* 5. Streekproducten* * deze projecten zijn niet verder uitgewerkt. 14.

(15) 4.3. Landschappelijke landbouw. Relevante trends x x. Meer mensen willen onthaasten en ontspannen in het landelijk gebied. Vergrijzing biedt kansen. Burger heeft meer vrije tijd. Schaalvergroting in samenleving; Maashorst is stadsrand tussen Randstad en Roergebied.. Kansen en bedreigingen x x x. Opnemen van natuur- en landschapsbeheer in de agrarische bedrijfsvoering is een kans. Boer kan gebruik maken van de schaarste aan grond en optreden als project-ontwikkelaar voor andere functies zoals recreëren en wonen. Starre overheidsregels zijn een bedreiging. Samenleving stelt steeds meer eisen aan landschappelijke landbouw.. Richting bedrijfsontwikkeling x. x. Verbreding kan betekenen dat boer andere activiteiten aanpakt. Maar kan ook samenwerken met andere ondernemers en hen ruimte bieden op zijn bedrijf. Landbouw is dan decor voor andere activiteiten. Bij dit toekomstbeeld kunnen 2 ‘stijlen’ onderscheiden worden: o Grootschalige productiegerichte bedrijven met weinig grond, maar die wel passen in het landschap en door zichtbaarheid en toegankelijkheid sociaal geaccepteerd worden; o Grondgebonden bedrijven die veel aan het beheer van natuur en landschap doen.. 15.

(16) Kansrijke projecten x x x x x. Grote bedrijven in kleinschalig landschap (“Maatschappelijk inpassen”) Agrarisch bedrijf als landgoed Bezoek en ervaar het boerenbedrijf. Ontwikkeling kennisbank natuur- en landschapsbeheer* Nieuwe vormen van bedrijfsfinanciering (o.a. verhuur volkstuinen, adoptiedieren)*. * deze projecten zijn niet verder uitgewerkt. 16.

(17) 4.4. Natuurlijke landbouw. Relevante trends x x x x. Veel oudere en actieve mensen fietsen en wandelen in het landelijk gebied; meer behoefte aan overnachtingsmogelijkheden Meer beleidsmatige en financiële aandacht voor groene diensten (groenfondsen) Versterking marktwerking Wonen in het groen. Kansen en bedreigingen x x. Kansen: natuur- en landschapsbeheer blijvende inkomstenbron; groene diensten; proeftuin voor natuurlandbouw; harmonie tussen boeren en burgers. Bedreigingen: alle grond naar Staatsbosbeheer; verpaupering van het landschap; landbouw zelf is niet meer rendabel; boer wordt ambtenaar; boerderijen gaan over in handen van rijke stedelingen.. Richting bedrijfsontwikkeling x x x x x x x. Natuurbeheer geïntegreerd in bedrijfsvoering Ontwikkeling streekproducten Geen maïs maar wel granen Afzet van melk via RNLE-coöperatie Productie van graan voor varkensboeren Wandelpaden over het bedrijf Ontwikkeling agro-toerisme. Kansrijke projecten x x x x x x. Bedrijfsnatuurplan “Samen Groen”. Omgevingsheffing – Groenfonds* Regionale boerderij “de Maashorst”. Wisselwerking landbouw-natuur* Ketensamenwerking* Revitalisering bezoekerscentrum (alternatief voor Slabroek). * deze projecten zijn niet verder uitgewerkt. 17.

(18) 18.

(19) 5. Projecten. In dit hoofdstuk worden de in hoofdstuk 4 weergegeven projecten verder toegelicht. Per project staat aangegeven uit welke groep het projectidee afkomstig is, wie de trekker van de vervolgbijeenkomst is en welke personen hun handtekening voor de vervolgbijeenkomst hebben gezet. Verder wordt een korte toelichting en een foto van de projectposter weergegeven.. 5.1. Nieuwe gewassen en technieken. Afkomstig van toekomstbeeld: Zakelijke landbouw Trekker vervolgbijeenkomst: Michel de Haan Handtekeningen: Willie Toonen, Piet Rombouts, Maureen Schoutsen Toelichting: Met nieuwe gewassen en technieken kan een concurrerende zakelijke landbouw in de Maashorst worden ontwikkeld. Zonder nieuwe gewassen en technieken is productielandbouw in het gebied niet levensvatbaar. De doorgang van het project is twijfelachtig, omdat er niet veel animo voor was.. 19.

(20) 5.2. Sterker door samenwerking. Afkomstig van toekomstbeeld: Zakelijke landbouw Trekker vervolgbijeenkomst: Henk van den Elzen Handtekeningen: Piet Rombouts, Theo Vogelzang, Maureen Schoutsen, Egbert van Hout, Adrie van der Aalsvoort, Jan van den Biggelaar Toelichting: Er wordt gezocht naar mogelijkheden voor agrarische ondernemers om samen te werken bij de afzet van hun producten. Dit kan voordelen voor de individuele ondernemers opleveren. Er zal eerst moeten worden geïnventariseerd of hier draagvlak voor is. Als dit er niet is gaat het project niet door.. 20.

(21) 5.3. Grote bedrijven in kleinschalig landschap. Afkomstig van toekomstbeeld: Landschappelijke landbouw Trekker vervolgbijeenkomst: Goos Lier Handtekeningen: Hans van Dommelen, Catharinus Wierda, Egbert van Hout, Michiel Wennekers, Maarten Kommers, Adrie van der Aalsvoort Toelichting: Met het project wordt getracht grootschalige bedrijven op een maatschappelijke en landschappelijk verantwoorde manier in te passen in het kleinschalige landschap van de Maashorst. De bedrijfsgebouwen moeten toegankelijk zijn en in het landschap passen en dieren moeten zichtbaar zijn. Het ruimtelijk en welstandsbeleid van gemeenten moet ruimhartiger worden.. 21.

(22) 5.4. Het agrarisch bedrijf als landgoed. Afkomstig van toekomstbeeld: Landschappelijke landbouw Trekker vervolgbijeenkomst: Piet Rombouts (in combinatie met regionale boerderij) Handtekeningen: Goos Lier, Catharinus Wierda, Theo Verwijst, Egbert van Hout, Hans van Dommelen, Jos Groten, Adrie van der Aalsvoort Toelichting: Met de ontwikkeling van een agrarisch bedrijf als landgoed worden burgers meer betrokken bij het boerenwerk en het landschap, is de continuïteit gewaarborgd en kan worden ingespeeld op maatschappelijke wensen. Het landgoed is voor en door boer en burger: wonen, werken en recreëren in een complex van mooie gebouwen en toegankelijk land (bezoekerscentrum, horeca). Het project zal worden gecombineerd met de regionale boerderij.. 22.

(23) 5.5. Bezoek en ervaar het boerenleven. Afkomstig van toekomstbeeld: Landschappelijke landbouw Trekker vervolgbijeenkomst: Janneke van Summeren Handtekeningen: Theo Verwijst, Jan van den Biggelaar, Piet Rombouts, Henk van den Elzen Toelichting: De agrariër biedt recreanten de mogelijkheid om zijn bedrijf te bezoeken. Recreatieve ondernemers verzorgen het bezoek en kunnen (samen met de boer) aanvullende recreatieve voorzieningen op het bedrijf ontplooien, zoals outdoor activiteiten, verblijfsaccomodatie, fietsverhuur, horeca. Het idee is gebaseerd op samenwerking tussen agrarische en recreatieondernemers.. 23.

(24) 5.6. Bedrijfsnatuurplan “Samen Groen”. Afkomstig van toekomstbeeld: Natuurlijke landbouw Trekker vervolgbijeenkomst: Willem Peters Handtekeningen: Egbert van Hout, Hans van Dommelen, Jos Groten, Adrie van der Aalsvoort, Jan van den Biggelaar, Gerko Hopster Toelichting: Er wordt een bedrijfsnatuurplan gemaakt voor meerdere bedrijven samen om tot een efficiënte inrichting van een deelgebied te komen. Onderdelen van het plan zullen houtige, kruidige en natte ecologische verbindingen zijn en percelen die speciaal ingericht worden voor bedreigde soorten (habitatpercelen).. 24.

(25) 5.7. Regionale boerderij “de Maashorst”. Afkomstig van toekomstbeeld: Natuurlijke landbouw Trekker vervolgbijeenkomst: Adrie van der Aalsvoort en Piet Rombouts Handtekeningen: Henk van den Elzen, Wim van der Doelen, Michiel Wennekers, Hans van Dommelen, Willem Peters, Catharinus Wierda, Jos Groten, Gerko Hopster Toelichting: De regionale boerderij is een samenwerkingsverband van agrarische ondernemingen, projecten en andere initiatieven o.a. op het gebied van groene en blauwe diensten (o.a. natuur- en landschapsbeheer), landbouw, recreatie, educatie en zorg. De regionale boerderij kan de kapstok worden van de andere projecten die tijdens de workshop zijn bedacht.. 25.

(26) 5.8. Revitalisering bezoekerscentrum Slabroek. Afkomstig van toekomstbeeld: Natuurlijke landbouw Trekker vervolgbijeenkomst: Nicolien Geurts-van Kessel Handtekeningen: Janneke van Summeren, Jan van den Biggelaar, Henk van den Elzen Toelichting: Het huidige bezoekerscentrum ligt op een kwetsbare locatie in het gebied. Het vernieuwde bezoekerscentrum is gehuisvest in een passend gebouw op een passende locatie en is geschikt voor meerdere functies, zoals een theetuin, loket voor recreanten en bewoners, streekwinkel en kantoor regionale boerderij (zie §5.7).. 26.

(27) 6. Vervolg. Over het vervolg hebben zich met name de volgende partijen uitgesproken: ZLTO (Piet Rombouts): x Vooral zaken oppakken waar energie op zit. x Natuurprojecten opnemen in RNLE-pilot. x Projecten rustig opbouwen in het gebied met betrokkenheid van alle stakeholders. Provincie (Hans van Dommelen): x Geld is er voldoende; het gaat om het formuleren van goede ideeën x Projecten worden opgenomen in projectenlijst van reconstructiecommissie Praktijkonderzoek (Maarten Kommers): x Stelt zich dienstverlenend op: zal projecttrekkers een format toesturen om verslag van vervolgbijeenkomsten te maken en er op toe zien dat vervolgafspraken daadwerkelijk worden gemaakt x Kan zaken onderbouwen en daarmee projecten ondersteunen met onderzoek en advies x Heeft zelf voor 2003 budget gereserveerd om projecten te ondersteunen. 27.

(28) 28.

(29) 7. Nabeschouwing. De workshop werd door vrijwel alle aanwezigen als positief ervaren, zowel qua inhoud als qua aanpak van het proces. Als minpunt werd ervaren dat er geen vertegenwoordigers van de terreinbeherende organisaties (met name Staatsbosbeheer) aanwezig waren en dat de andere bij het gebied betrokken gemeenten ook niet vertegenwoordigd waren. Deze partijen waren wel uitgenodigd, maar konden helaas niet deelnemen aan de workshop. Zij zullen een verslag van de workshop toegestuurd krijgen en betrokken worden bij vervolgafspraken. Praktijkonderzoek heeft het gevoel dat er mogelijkheden liggen om bestaande en nieuwe initiatieven aan elkaar te knopen en door de regio gedragen projecten op te starten, waarbij zij zichzelf na de initiatiefase een onderzoeks- en adviesrol zal aanmeten. De duur van de workshop, één dag, was eigenlijk te kort om alle ideeën en mogelijkheden volledig uit te werken. De projecten die nu globaal zij uitgewerkt kunnen zich mogelijk nog in een bepaalde richting ontwikkelen in de tijd. Ook kunnen in de komende maanden nieuwe projectideeën boven tafel komen. Deze ontwikkelingen moeten niet verloren gaan, maar deze moeten worden opgepakt. Dit geldt ook voor de projectideeën die tijdens de workshop niet zijn uitgewerkt (zie Kansrijke projecten in §4.2 t/m 4.4). Mogelijk kunnen deze in een later stadium alsnog worden uitgewerkt. Hiervoor zal t.z.t. een inventarisatie worden gehouden onder de deelnemers aan de workshop.. 29.

(30) 30.

(31) Bijlage 1 Deelnemerslijst 1 Adrie van der Aalsvoort. Vereniging de Maashorstboeren / melkveehoudervarkenshouder Praktijkonderzoek Plant & Omgeving. Nistelrode. mts.v.d.aalsvoort@agroweb.nl. 0412612982. Lelystad. arjan.dekking@wur.nl. 0320291111. 3 Catharinus Wierda. Praktijkonderzoek Veehouderij. Lelystad. catharinus.wierda@wur.nl. 0320293455. 4 Egbert van Hout. AkkerbouwerZeeland vleesveehouder / wethouder gemeente Landerd Waterschap de Aa Boxtel. egbert.v.hout@worldonline.nl. 0486451429. ematla@de-aa.nl. 0411613100. 2 Arjan Dekking. 5 Erik Matla 6 Gerko Hopster. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving. Lelystad. gerko.hopster@wur.nl. 0320291340. 7 Goos Lier. Management Bureau Gido. Deventer. g.lier@saxion.nl. 0570663110. 8 Hans van Dommelen. Reconstructiecommissie Provincie Noord-Brabant. Den Bosch. hvdommelen@brabant.nl. 0736812859. 9 Harrie van Dongen. ZLTO regionaal / veehouder Zeeland. harrie.van.dongen@hetnet.nl. 0486452912. 10 Henk van den Elzen. ZLTO regionaal / veehouder Zeeland. h.v.d.elzen@agroweb.nl. 0486451418. 11 Jan van den Biggelaar. Melkveehouder. Uden. biggelaar27@zonnet.nl. 0413250356. 12 Janneke van Summeren. Platform Recreatie Landerd. Schaijk. j_summeren@hotmail.com. 0486462070. 13 Jos Groten. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving. Lelystad. jos.groten@wur.nl. 0320291356. 14 Maarten Kommers. Praktijkonderzoek Veehouderij. Lelystad. maarten.kommers@wur.nl. 0320293462. 15 Marleen Braker. Praktijkonderzoek Veehouderij. Lelystad. marleen.braker@wur.nl. 0320293393. 16 Maureen Schoutsen. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving. Lelystad. maureen.schoutsen@wur.nl. 0320291311. 17 Michel de Haan. Praktijkonderzoek Veehouderij. Lelystad. michel.dehaan@wur.nl. 0320293211. 18 Michiel Wennekers. Rabobank. Uden. bedrijvenadvies@uden-volkelzeeland.rabobank.nl. 0413333495. 19 Nicolien Geurts-van Kessel. Gemeente Landerd. Zeeland. nicolien.geurtsvankessel@landerd.nl 0486458164. 20 Piet Rombouts. ZLTO. Veldhoven. prombo@zlto.nl. 0402587136. 21 Theo Verwijst. Pluimveehouderakkerbouwer. Nistelrode. mts.verwijst.jongeneel@agroweb.nl. 0412611201. 22 Willem Peters. IVN Uden / VLU. Haaren. wpeters@brabantslandschap.nl. 0411622775. 23 Willie Toonen. Akkerbouwer. Herpen. wjim@hetnet.nl. 0486475671. 24 Wim van der Doelen. Waterschap de Maaskant. Oss. w.vanderdoelen@maaskant.nl. 0412698300. 31.

(32) 32.

(33) Bijlage 2 Presentatie Praktijkonderzoek Inhoud. Kader en achtergrond workshop 25 juni 2003. . Organisatie workshop Praktijkonderzoek van Wageningen-UR Systeeminnovatie Waarom Maashorst als Case? Waarom u? Hoe verder na de workshop?. . Toetsing in de praktijk via. . Maarten Kommers (ASG). . Projectleider. . Organisatie van de workshop. . Praktijkonderzoek Plant&Omgeving (PPO). . Praktijkonderzoek Veehouderij (PV) Æ 1 juni ASG. . Wageningen Proces Consultancy (WPC = Alterra+LEI). z. Praktijknetwerken • • • •. z. Koeien en Kansen BIOVEEM Natuur breed BIOM. Proefbedrijven • Vredepeel • Cranendonck • Horst. Systeeminnovatie . Vraag LNV: z. . Wat is systeeminnovatie? z z z z z. . Werk aan systeeminnovatie met draagvlak, geen optimalisatie huidige systemen. LNV Koepelprogramma Systeeminnovaties (P 400) Æ 5 deelprogramma’s: z z z z z. . Systeeminnovatie vereist een gezamenlijke prestatie en specifieke werkwijzen door uiteenlopende deskundigen en belanghebbenden. . Systeeminnovatie in programma “Multifunctionele landbouw”. Bedrijfs- en organisatieoverstijgende vernieuwing Verschillende belanghebbenden betrokken en nodig Aanspreken en benutten van verschillende soorten kennis, inzichten, vaardigheden en ervaring Verhoudingen tussen spelers krijgen een andere betekenis en vorm Niet alleen technologische aspecten, maar ook bestuurlijke, organisatorische en sociale aspecten. I Biologisch open teelten II Biologisch gesloten teelten III Gangbare open teelten IV Gangbaar gesloten teelten V Multifunctionele Landbouw. 33. z. Verkenningen Landbouw Veenweide 2030. z. Verkenningen Landbouw Maashorst 2030. - Interviews - Workshop.

(34) Waarom Maashorst als Case? . Waarom u?. Zandgebied Maashorst onderdeel reconstructiegebied Spanning recreatie, natuur en landbouw Lopende contacten (Natuur breed, Toegankelijkheid). Flexibel en doortastend Lange termijndenker Specifieke relevante kennis Deelprocessen koppelen Ervaringsdeskundige Open houding . Een gebied dat vraagt om systeeminnovatie!. Hoe verder na de workshop? . Resultaat deze dag: concrete bedrijfssystemen, projectideeën en vervolgafspraken. . PPO / PV initiëren actie n.a.v. vervolgafspraken. . Op lange termijn rol PPO / PV: advisering en onderzoek, geen trekker gebiedsproces. 34.

(35) Bijlage 3 Presentaties Toekomstbeelden Drie toekomstbeelden voor landbouw in de Maashorst Toekomstverkenningen landbouw in het Maashorstgebied Een verkenning van vernieuwende bedrijfssystemen in drie toekomstbeelden. . Zakelijke landbouw. . Landschappelijke landbouw. . Natuurlijke landbouw. woensdag 25 juni 2003 Raadhuis Schaijk. Aannames in de toekomstbeelden . . Er is duidelijkheid over de inrichting, keuzes zijn gemaakt Geen tegenstrijdigheid in beleidsplannen, iedereen weet waar hij aan toe is Kern Maashorst is open natuur met daaromheen bos Landbouwgrond als buffer tussen ‘groen’ en ‘rood’. Zakelijke landbouw. In 2030 is er Zakelijke Landbouw in de Maashorst. . z z. dhr. Rombouts - ZLTO. z. Zakelijke landbouw . Natuur & landschap er is een open natuurkern, met eromheen bos natuur&landschapsbeheer is losgekoppeld van landbouw grootschaliger landschap dan in 2003. Zakelijke landbouw. Landbouw z z z z. landbouw richt zich op productie landbouw losgekoppeld van natuur & landschapsbeheer ruimte voor intensieve veehouderij nieuwe gewassen en technieken. . Recreatie z. 35. alleen in natuurgebied, niet op landbouwgrond.

(36) Zakelijke landbouw. . Zakelijke landbouw. Beleid z z z. overheid stimuleert verbrede landbouw niet overheid faciliteert verbrede landbouw beperkt geen ruimte voor bewoning door burgers. landbouw. natuur & landschap recreatie. Uitdaging: Hoe kan een productiegericht landbouwbedrijf naast natuur bestaan zonder negatieve beïnvloeding?. Landschappelijke landbouw . Natuur & landschap z. In 2030 is er Landschappelijke Landbouw, gericht op recreatie, in de Maashorst. z z z z. dhr. van Hout - agrariër + wethouder gemeente Landerd. z. Landschappelijke landbouw . landschap ten behoeve van de recreant er is een open natuurkern, met eromheen bos op alle agrarische bedrijven wordt aan landschapsbeheer gedaan op alle agrarische bedrijven langs het natuurgebied wordt aan natuurbeheer gedaan veel ruimte voor erfbeplanting kleinschalig landschap. Landschappelijke landbouw. Landbouw z z. z z. z. landbouw houdt in alle opzichten rekening met de aantrekkelijkheid van het landschap landbouw richt zich op landschapsbeheer en recreatie geen intensieve veehouderij, alleen grondgebonden landbouw biologische productiewijze met traditionele gewassen langs natuur nieuwe landschappelijk passende gewassen. . Recreatie z z. Landschappelijke landbouw. in natuurgebied én op landbouwgrond veel recreatieactiviteiten op agrarische bedrijven. Landschappelijke landbouw landbouw. . landschap. Beleid z z z. overheid stimuleert verbrede landbouw beperkt overheid faciliteert verbrede landbouw ruimte voor bewoning door burgers (er worden eisen aan hen gesteld m.b.t. openstelling van hun land). recreatie natuur & landschap recreatie. Uitdaging: Hoe kan een duurzaam landbouwbedrijf gerealiseerd worden dat voldoet aan sociale wensen (aantrekkelijk landschap, recreatiemogelijkheden e.d.). Natuurlijke landbouw in de Maashorst . Natuur & Landschap z. In 2030 is er Natuurlijke Landbouw in de Maashorst. z. dhr. Peters - vrijwilliger IVN Uden / VLU. z. z z. z. 36. er is een open natuurkern, met eromheen bos er zijn robuuste ecologische verbindingszones ecologische verbindingszones op landbouwgrond natuur- en landschapsbeheer op alle agrarische bedrijven veel ruimte voor erfbeplanting kleinschalig landschap.

(37) Natuurlijke landbouw in de Maashorst . Natuurlijke landbouw in de Maashorst. Landbouw z z z z z z z z. landbouw richt zich op natuur en landschap geen intensieve veehouderij biologische productiewijze gesloten systeem traditionele gewassen verkoop streekproducten aan huis inscharing vleesvee in natuurgebied oude melkveerassen grazen in grensgebied landbouw-natuur. . z z. Natuurlijke landbouw in de Maashorst. . Recreatie alleen extensieve vormen kwetsbare natuur wordt ontzien. Natuurlijke landbouw in de Maashorst. natuur & landschap. Beleid z z z. landbouw. overheid stimuleert verbrede landbouw overheid faciliteert verbrede landbouw geen ruimte voor bewoning door burgers. natuur & landschap Uitdaging:. 37. Hoe kan een landbouwbedrijf dat kwalitatief hoogwaardige natuur nastreeft economisch rendabel zijn?.

(38)

No results found