Resultaten verkregen in een vijfentwintigjarige stalmestproef op de proefboerderij te Borgercompagnie, met een overzicht van de humusgehalten in dalgronden

INSTITUUT VOOR BODEMVRUCHTBAARHEID HAREN (Gr.)

Intern rapport 1970-1

Resultaten verkregen in een vijfentwintigjarige stalmestproef op de proefboerderij te Borgercompagnie, met een overzicht van de humus-gehalten in dalgronden.

door

d r . i r . JacKORTLEVEN

INHOUD P a g . V o o r w o o r d 1 E e r s t e D e e l . P r 800 2 I A l g e m e e n 2 II O o g s t r e s u l t a t e n 6 A . Toediening s j a r en 6 1. A a r d a p p e l e n 6 2 . S u i k e r b i e t e n 11 B . Nawerking s j a r e n 13 1. Rogge 13 2 . H a v e r 15 III G r o n d o n d e r z o e k 16 A . H u m u s 16 B . H u m u s - en N - g e h a l t e 22 C . O v e r i g e b e p a l i n g e n 23 1. p H - K C l 23 2 . F o s f a a t en kali 23 3 . M a g n e s i u m 23 4 . S en T 23 IV* B e s p r e k i n g 24 T w e e d e D e e l . Het h u m u s g e h a l t e v a n d a l g r o n d e n 27 I A l g e m e e n 27 II Stijgende h u m u s g e h a l t e n 29 III C o n s t a n t e h u m u s g e h a l t e n 36 IV Dalende h u m u s g e h a l t e n 43 V B e s p r e k i n g 59 L i t e r a t u u r 61 A a n b e v e l i n g e n b i j v o o r t z e t t i n g v a n P r 800 62 F i g u r e n

- 1

V o o r w o o r d

De proef P r 800 h a d 1944 a l s e e r s t e p r o e f j a a r , zodat m e t het j a a r 1968 de e e r s t e 2 5 j a r i g e p r o e f p e r i o d e w e r d a f g e s l o t e n . Met i n -gang v a n het j a a r 1949 w e r d P r 800 door s c h r i j v e r d e z e s g e l e i d .

Bij het o p s t e l l e n v a n een s a m e n v a t t e n d o v e r z i c h t v a n de r e s u l t a t e n in 25 j a r e n v e r k r e g e n b l e e k dat deze p e r i o d e nog t e k o r t i s , z o -dat de proef h i e r m e d e niet k a n w o r d e n a f g e s l o t e n .

Bovendien gaven de u i t k o m s t e n a a n l e i d i n g , h e t p r o b l e e m v a n de h u m u s h u i s h o u d i n g in d a l g r o n d e n in r u i m e r v e r b a n d te b e z i e n ; s o m m i g e in P r 800 w a a r g e n o m e n v e r s c h i j n s e l e n w a r e n n l . v o l k o m e n nieuw en afwijkend v a n wat tot d u s v e r r e o m t r e n t de h u m u s h u i s h o u d i n g b e k e n d w a s . Het l e e k d a a r o m g e w e n s t n a t e g a a n , of d e z e v e r s c h i j n s e l e n t y p e r e n d zijn v o o r d a l g r o n d e n .

V o o r dit doel w e r d g e b r u i k g e m a a k t v a n r e e k s e n h u m u s g e h a l t e n v a n p r o e v e n op d a l g r o n d , u i t g e v o e r d d o o r of o n d e r leiding v a n h e t I n s t i t u u t v o o r B o d e m v r u c h t b a a r h e i d ; dit o m v a t zowel - s o m s r e e d s lang - a f g e s l o t e n a l s nog lopende p r o e v e n .

E e n b e z w a a r v a n de oude p r o e v e n i s , dat m e n e e r s t o m s t r e e k s 1920 begonnen i s m e t s y s t e m a t i s c h g r o n d o n d e r z o e k . E e n a n d e r b e -z w a a r i s de m e e s t a l s i m p e l e p r o e f o p -z e t , w a a r b i j dan ook nog in de m e e s t e g e v a l l e n h e r h a a l d e l i j k wijzigingen in de p r o e f o p z e t w e r d e n a a n -g e b r a c h t .

Tot de oude p r o e v e n w a a r v a n g e b r u i k w e r d g e m a a k t , b e h o o r t o . m . h e t k l a s s i e k e proefveld bij A . G . M u l d e r t e S a p p e m e e r . Dit p r o e f -v e l d , in 1881 o p g e z e t , heeft 54 j a r e n b e s t a a n , en heeft ondanks de

p r i m i t i e v e opzet uit de begintijd v a n het landbouwkundig o n d e r z o e k i n N e d e r l a n d , door de lange duur w a a r d e v o l l e g e g e v e n s o p g e l e v e r d . Bij e e n nieuwe b e w e r k i n g v a n het g e d e e l t e v a n de proef, dat op het o n d e r -havige p r o b l e e m b e t r e k k i n g heeft, k w a m e n nog nieuwe g e z i c h t s p u n t e n n a a r v o r e n , die door de v r o e g e r e o n d e r z o e k e r s o v e r het hoofd w a r e n g e z i e n .

Het b l e e k , dat h e t k w a n t i t a t i e v e v e r l o o p v a n de h u m u s g e h a l t e n z i c h in d a l g r o n d e n wezenlijk a n d e r s g e d r a a g t dan in m i n e r a l e g r o n d e n z o a l s dit i s g e f o r m u l e e r d in (1).

Het g e h e e l i s g e s p l i t s t in twee d e l e n , Het e e r s t e d e e l geeft het v e r s l a g v a n P r 800, zowel o v e r de o p b r e n g s t r e s u l t a t e n en het effect v a n

s t a l m e s t d a a r o p a l s o v e r het g r o n d o n d e r z o e k , in het b i j z o n d e r de

h u m u s g e h a l t e n . Het t w e e d e d e e l b e h a n d e l t v o o r n a m e l i j k h u m u s g e h a l t e n i n een a a n t a l p r o e v e n , m a a r in de proef M u l d e r w o r d e n ook de o p b r e n g s t -g e -g e v e n s -g e a n a l y s e e r d .

Hoewel d a a r n a nog e e n g r o o t a a n t a l v r a a g t e k e n s overblijft en e r a l s gewoonlijk w e e r nieuwe v r a g e n o p d o e m e n , weten wij nu t o c h z o v e e l m e e r v a n de h u m u s g e h a l t e n in d a l g r o n d e n , dat t o t e e n m e e r g e r i c h t e v r a a g s t e l l i n g g e k o m e n k a n w o r d e n .

-E -E R S T -E D -E -E L P r 800 I. A l g e m e e n

Het e e r s t e p r o e f j a a r was 1944, zodat m e t 1968 h e t 25e j a a r w e r d a f g e s l o t e n . Van de u i t k o m s t e n w e r d e n r e e d s j a a r l i j k s k o r t e m e d e d e -lingen gedaan in (2), t e r w i j l d a a r n a a s t o v e r de r e s u l t a t e n in 1952 een afzonderlijke publikatie (3) v e r s c h e e n a l s o n d e r d e e l v a n e e n s e r i e p u -b l i k a t i e s -betreffende de stikstofvoeding v a n de a a r d a p p e l . T h a n s z a l e e n o v e r z i c h t o v e r de gehele p r o e f p e r i o d e gegeven w o r d e n .

De proef ligt op wat m e n zou kunnen n o e m e n een gewezen d a l g r o n d , d. w . z . dat de bouwvoor niet m e e r r u s t op v e e n m a a r op z a n d . \7el i s het h u m u s g e h a l t e h o g e r dan bij z a n d g r o n d o n d e r v e r g e l i j k b a r e o m s t a n

-digheden het geval zou zijn, en i s de h u m u s v a n afkomst d a l g r o n d h u m u s . In de loop van de tijd i s het doel v a n de proef gewijzigd, en wel s t e r k b e p e r k t . In de e e r s t e j a r e n w e r d een b e l a n g r i j k e p l a a t s i n g e -r u i m d a a n h e t b e p a l e n van de N, P en K - w e -r k i n g v a n s t a l m e s t m e t

d a a r n a a s t de b e s t u d e r i n g v a n de invloed v a n s t a l m e s t op de b o d e m v r u c h t -b a a r h e i d ( v e r w a c h t w e r d dat dit een v e r h o g i n g zou zijn) en v a n enkele a n d e r e v r a g e n a l s h o e v e e l h e i d , tijd en i n t e r v a l v a n t o e d i e n e n v a n de s t a l m e s t . Na de o v e r n a m e v a n de proef door s c h r i j v e r d e z e s w e r d b e s l o t e n het doel v a n de proef u i t s l u i t e n d t e gaan r i c h t e n op de b e ï n v l o e -ding v a n de b o d e m v r u c h t b a a r h e i d , w a a r v a n de stikstof geacht w e r d een i n t e g r e r e n d d e e l uit t e m a k e n . De p r o e f kon dus v e r e e n v o u d i g d w o r d e n t o t een a a n t a l s t a l m e s t t r a p p e n , elk m e t een a a n t a l s t i k s t o f t r a p p e n . Ook w e r d h e t a a n t a l s t a l m e s t en s t i k s t o f t r a p p e n t e r u g g e b r a c h t . D e z e w i j -ziging in d o e l s t e l l i n g b r a c h t m e d e een a a n p a s s i n g , welke e e n a a n t a l j a r e n v e r g d e en die a f g e s l o t e n w e r d in 1954 door in dat j a a r a a n elk veldje

z o v e e l s t a l m e s t t e geven a l s nodig was om de in t o t a a l vanaf 1944 t / m

1954 gegeven h o e v e e l h e i d te doen o v e r e e n s t e m m e n . m e t de nieuwe i n d e l i n g . U i t e r a a r d w e r d e n die v e l d j e s s a m e n g e v o e g d tot de nieuwe s t a l

-m e s t t r a p p e n , die d a a r r e e d s zo dicht -m o g e l i j k b i j k w a -m e n , w a a r b i j ook nog r e k e n i n g w e r d gehouden m e t de v o o r d i e n (in de P - en K - s e r i e s ) g e g e v e n P - en K - b e m e s t i n g . In 1956 vond de e e r s t e b e m e s t i n g v o l g e n s de nieuwe opzet p l a a t s . De proef t e l t 110 v e l d j e s , en in de o o r s p r o n k e -lijke opzet 73 objecten (de a a n t a l l e n v e l d j e s p e r object v a r i e e r d e n n o g a l ) . De 73 o b j e c t e n v o r m d e n 12 s e r i e s v a n t r a p p e n .

Op de r e s u l t a t e n v a n de oude proef z a l t h a n s niet w e d e r o m w o r den i n g e g a a n . V o l s t a a n w o r d t m e t de v e r m e l d i n g , dat h e t fosfaat in s t a l -m e s t nagenoeg volledig (voor 75 à 100%) tot w e r k i n g k w a -m en de k a l i volledig ( s o m s l e e k dit zelfs v o o r m e e r dan 100% het g e v a l t e zijnl ). S p e c i a a l v o o r de k a l i was dat in die tijd v a n b e l a n g , d a a r de p r a k t i j k m e t de k a l i in de s t a l m e s t weinig of geen r e k e n i n g placht t e houden.

De p r o e f b e s t a a t t h a n s uit 5 s t a l m e s t t r a p p e n , 0 - 1 - 2 - 3 - 4 , m e t 10 ton p e r ha om het a n d e r e j a a r a l s e e n h e i d . E l k e s t a l m e s t t r a p heeft w e e r 5 s t i k s t o f t r a p p e n , e v e n e e n s 0 - 1 - 2 - 3 - 4 , m e t een e e n h e i d , die v a r i e e r t p e r g e w a s en ook wel p e r j a a r . E l k e s t a l m e s t s t i k s t o f c o m b i -n a t i e heeft 5 h e r h a l i -n g e -n op de t r a p p e -n 0 e-n 4 v o o r s t a l m e s t e-n 4 op de o v e r i g e . B i j de v e r w e r k i n g d e r g e g e v e n s w o r d e n s t e e d s d i e n o v e r e e n -k o m s t i g e g e w i c h t e n t o e g e -k e n d . Door de v o o r g e s c h i e d e n i s liggen de objecten op t o e v a l l i g e wijze v e r d e e l d o v e r het p r o e f t e r r e i n , wat m e n , a l s de v e r s p r e i d i n g bij loting g e s c h i e d t , aanduidt a l s " c o m p l e t e l y r a n d o m i z e d " . De v e l d j e s g r o o t t e i s 6 x 11 m en het gehele proefveld

m e e t (10 x 6) x (11 x 11) of 60 x 121 m . Het b e z i t op het oog een b e h o o r l i j k e r e g e l m a t i g h e i d , z o n d e r opvallende v r u c h t b a a r h e i d s v e r s c h i l -l e n . D e s t i k s t o f t r a p p e n w e r d e n tot en m e t 1953 ook a a n g e b r a c h t in de n a w e r k i n g s j a r e n . Vanaf 1955 i s h i e r de s t i k s t o f b e m e s t i n g ( e v e n a l s t r o u w e n s de v e r d e r e b e m e s t i n g ) uniform en wordt s l e c h t s n a w e r k i n g van s t a l m e s t en stikstof g e m e t e n . De s t i k s t o f t r a p p e n b l e v e n a a n v a n -kelijk s t e e d s op dezelfde p l a a t s . Dit leidde tot v e r v u i l i n g van de v e l d j e s z o n d e r stikstof. Met de afschaffing v a n de s t i k s t o f t r a p p e n in de n a w e r k i n g s -j a r e n w e r d t e v e n s i n g e v o e r d het bi-j i e d e r e s t a l m e s t g i f t opnieuw inloten v a n de s t i k s t o f t r a p p e n . De m i n e r a l e b e m e s t i n g b e d r a a g t t h a n s Z o n d e r s t a l m e s t K o m p e n s a t i e p e r 10 ton s t a l m e s t N P K P K Rogge 80 A a r d a p p e l e n T r a p p e n S u i k e r b i e t e n T r a p p e n De s t a l m e s t i s s t e e d s , vanaf 1944, t o e g e d i e n d v o o r de h a k v r u c h -t e n , in h e -t v r o e g e v o o r j a a r . De w e r k e l i j k g e g e v e n s t a l m e s t h o e v e e l h e d e n p e r ha v d d r 1956, m a a r n a a r de indeling v a n t h a n s , b e d r a g e n g e m i d d e l d p e r veldje 0 10 20 30 40 G e m i d d e l d 50 120 120 120 200 300 -20 20 -50 50 1944 1946 1948 1950 1952 1954 Gemiddeld 1956 ev -_ -2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 47,5 10 10 8,5 22,5 9,5 18,5 16,5 46,5 20 20 35,5 21,5 31,5 24,5 25,5 42,-30 30 50 50 33 38,8 38,4 24,8 40 40 20 20 16 17 17 30 20 20 Het p r o e f v e l d g e m i d d e l d e wijkt in de b e g i n p e r i o d e niet v e e l af v a n het g e m i d d e l d e z o a l s dat b e h o o r t te zijn bij de t e g e n w o o r d i g e i n d e l i n g ; binnen de t r a p p e n zijn de afwijkingen g r o t e r .

De o p b r e n g s t e n w e r d e n b e w e r k t n a a r de functie 2 2 y = a x + b x + a x + b x + ix x + c s s s s n n n n s n H i e r i n i s s s t a l m e s t en n stikstof. D e z e functie b e v a t 6 p a r a m e t e r s , zodat e r g e m i d d e l d 19 v e l d j e s p e r p a r a m e t e r z i j n . Dit i s een r e d e l i j k a a n t a l , w a a r b i j b e t r o u w b a r e u i t k o m s t e n v e r w a c h t kunnen w o r d e n . De t e r m m e t as m o e s t s t e e d s v e r w o r p e n w o r d e n , zodat de s t a l m e s t w e r k t e v o l g e n s een l i n e a i r e f u n c t i e . In de n a w e r k i n g s j a r en m o e s -t e n v o o r m i n e r a l e s-tiks-tof bovendien w o r d e n v e r w o r p e n an, bn en i . Nawerking v a n deze stikstof was e r dus n i e t .

In de o v e r i g e g e v a l l e n w a r e n de p a r a m e t e r s v r i j w e l s t e e d s s i g n i -ficant, d . w . z . gelijk of h o g e r dan d r i e m a a l hun eigen fout. Zij w e r d e n d a a r o m a a n g e h o u d e n ook in de g e v a l l e n w a a r i n zij m i n d e r s t e r k w a r e n , m e t h e t oog op de v e r g e l i j k b a a r h e i d en de m o g e l i j k h e i d v a n s a m e n v o e -gen v a n j a r e n .

- 4

Bij deze b e w e r k i n g w e r d e n v ó ó r 1956 a l s m a a t s t a f v o o r de S t a l -ine s t h o e v e e l h e i d (uitgedrukt in xs m e t 10 ton a l s eenheid) g e n o m e n de w e r k e l i j k in een b e p a a l d j a a r (in het v o o r a f g a a n d e j a a r , bij de n a w e r k i n g s j a r e n ) t o e g e d i e n d e g i f t e n . Voor deze j a r e n w e r d dus niet i n g e deeld n a a r het t e g e n w o o r d i g e p r o e f s c h e m a , m a a r w e r d e n a l s te b e w e r ken v e l d j e s p e r j a a r uitgezocht die v e l d j e s die bij gelijke P en K b e m e s t i n g ( i n c l . c o m p e n s a t i e ' . ) w i s s e l e n d e s t a l m e s t en Ngiften g e k r e -gen h a d d e n . Dit w a r e n w i s s e l e n d e a a n t a l l e n en niet s t e e d s dezelfde v e l d j e s , t e r w i j l ook de t r a p p e n van b e i d e v a r i a b e l e n w i s s e l e n d en niet

a e q u i d i s t a n t w a r e n . Dit i s een w e r k g e w e e s t v a n nogal enige o m v a n g . Het was e c h t e r de enige mogelijkheid a l l e 25 p r o e f j a r e n m e t dezelfde functie t e b e w e r k e n .

D a a r die v e l d j e s niet in a l l e j a r e n s t e e d s dezelfde s t a l m e s t b e -m e s t i n g g e k r e g e n hadden, zijn v ó ó r 1956 de d i r e c t e w e r k i n g en de eventuele n a w e r k i n g v a n s t a l m e s t op o n r e g e l m a t i g e wijze m e t e l k a a r v e r m e n g d . E r b e s t o n d dus een m o g e l i j k h e i d , dat d e z e j a r e n niet z o u -den a a n s l u i t e n bij de l a t e r e j a r e n . Het b l e e k evenwel, dat zij dit wel deden. Bovendien betreffen de u i t k o m s t e n v a n v o o r 1956 m i n d e r v e l d j e s , dus niet h e t gehele p r o e f a r e a a l en ook niet s t e e d s hetzelfde

a r e a a l , wat vanaf 1956 wel het g e v a l i s . Ondanks deze b e z w a r e n l e e k h e t zinvol de b e w e r k i n g uit t e v o e r e n , d a a r wij a n d e r s s l e c h t s de b e

-schikking gehad zouden hebben o v e r 13 proef j a r e n v o o r 4 g e w a s s e n n l . 4 v o o r a a r d a p p e l e n , 3 v o o r s u i k e r b i e t e n , 4 v o o r rogge en 2 v o o r h a v e r . Dit zou v o o r h e t b e p a l e n v a n v e r a n d e r i n g e n in de tijd (te) w e i -nig z i j n .

T h a n s b e s c h i k k e n wij o v e r 25 p r o e f j a r e n , n l . 9 v o o r a a r d a p p e l e n , 4 v o o r s u i k e r b i e t e n , 10 v o o r rogge (uiteenvallende in twee p e r i o d e n v a n 5 j a r e n ) en 2 v o o r h a v e r .

A a n de u i t k o m s t e n v a n v ó ó r 1956 w e r d , h o e w e l zij z o n d e r twijfel z w a k k e r zijn, dezelfde t o e t s v o o r b e t r o u w b a a r h e i d a a n g e l e g d a l s a a n de u i t k o m s t e n v a n de l a t e r e j a r e n .

Bij de behandeling d e r o p b r e n g s t r e s u l t a t e n z a l v a a k h e t effect v a n s t a l m e s t g e m e t e n w o r d e n a a n dat v a n stikstof in hetzelfde j a a r of in dezelfde p e r i o d e . Dit houdt niet in dat s t a l m e s t w e r k i n g eenvoudig

" v e r k l a a r d " wordt a l s stik stof w e r king. De bedoeling i s in de e e r s t e p l a a t s h e t a a n j a a r i n v l o e d e n o n d e r h e v i g e s t a l m e s t e f f e c t t e m e t e n rnet e e n m a a t w a a r b i j dit e v e n e e n s het geval i s . Vaak zien wij dan ook de j a a r i n v l o e d e n bij beide p a r a l l e l g a a n . Het u i t d r u k k e n v a n s t a l m e s t w e r -king i n p r o c e n t e n v a n stikstofwer-king komt in de p l a a t s v a n h e t m e e r g e b r u i k e l i j k e u i t d r u k k e n i n p r o c e n t e n v a n h e t j i u l o b j e c t . Dit s t a a t in het a l g e m e e n ook o n d e r invloed v a n j a a r v e r s c h i l l e n . E c h t e r in deze proef niet (of nagenoeg niet) i n de a a r d a p p e l o p b r e n g s t e n . V a n d a a r dat stikstof h i e r a l s e e n b e t e r e m a a t gekozen i s . A l l e o p b r e n g s t e n a a n knol, b i e t , loof, k o r r e l , s t r o , z e t m e e l en s u i k e r w o r d e n u i t g e d r u k t in k g / a = q / h a ; de stikstof- en k a l i o p n a m e door h e t g e w a s in k g / h a . De e e n h e i d v a n stikstof, g e b r u i k t in de o p b r e n g s t f u n c t i e s ( xn) , i s s t e e d s 25 k g / h a , die v o o r s t a l m e s t ( xs) 10 t o n / h a p e r k e e r .

Het p e r c e e l w a a r o p de proef ligt, w e r d in de w i n t e r v a n 1934 h e r o n t g o n n e n . E r w e r d o n g e v e e r 1 m diep g e s p i t , w a a r b i j e e n laag v e e n v a n 10-15 cm dikte m e t de d a a r o n d e r g e l e g e n s m e e r l a a g m e t g r i j s zand n a a r o n d e r i n het p r o f i e l w e r d g e b r a c h t . T h a n s bevindt zich o n d e r de bouwvoor de l o s g e s p i t t e z a n d o e r l a a g v a n enige dm d i k t e .

-- 5

Vanaf de h e r o n t g i n n i n g i s dus de mogelijkheid v a n v e r h o g i n g v a n h e t h u m u s g e h a l t e in de bouwvoor door opploegen v a n v e e n , u i t g e s l o t e n . Wel b e s t a a t d a a r e n t e g e n de mogelijkheid v a n daling v a n h e t h u m u s -g e h a l t e door opploe-gen v a n o n d e r -g r o n d z a n d .

Het h u m u s g e h a l t e b e d r o e g bij het i n z e t t e n d e r proef o m s t r e e k s 9% en was dus v o o r een dalgrond niet hoog.

Bij het g r o n d o n d e r z o e k zijn de m e e s t e b e p a l i n g e n s l e c h t s b r u i k -b a a r vanaf h e t v e r e e n v o u d i g e n v a n de proef. De o o r z a a k h i e r v a n i s de aanvankelijk g r o t e v e r s c h e i d e n h e i d in objecten m e t s t e r k w i s s e -lende b e m e s t i n g , t e r w i j l de objecten ook nog h e r h a a l d e wijzigingen o n d e r g i n g e n . De e e r s t e a n a l y s e nadien was in 1959.

Met de h u m u s b e p a l i n g e n kon v e r d e r w o r d e n t e r u g g e g a a n , zelfs tot de u i t g a n g s t o e s t a n d in n a j a a r van 1943. Na de h e r o n t g i n n i n g en v o o r a f g a a n d e a a n de p r o e f w e r d e n v e r -bouwd 1935 t a r w e 1940 g r a s 1936 s t e k b i e t e n 1941 g r a s 1937 t a r w e 1942 a a r d a p p e l e n 1938 a a r d a p p e l e n 1943 t a r w e en rogge 1939 rogge Behalve in de j a r e n 1940 en 1941 i s de v o l g o r d e s t e e d s h a k v r u c h t > g r a a n .

Cok in de p r o e f j a r e n v/as de v r u c h t w i s s e l i n g aanvankelijk t w e e j a r i g , n l . a a r d a p p e l e n r o g g e . In v e r b a n d m e t de a a r d a p p e l m o e h e i d s -wetgeving m o e s t dit v e r a n d e r d v/orden. E r w e r d evenwel v a s t g e h o u d e n a a n de v o l g o r d e h a k v r u c h t g r a a n , n l . a a r d a p p e l e n r o g g e s u i k e r -b i e t e n - r o g g e . De s u i k e r -b i e t e n k w a m e n v o o r het e e r s t v o o r in 1954. Had deze v r u c h t w i s s e l i n g vanaf het begin b e s t a a n , dan w a r e n e r twee b i e t e n j a r e n m e e r g e w e e s t (en twee a a r d a p p e l j a r e n m i n d e r ) . T w e e m a a l , in 1957 en 1963 m o e s t rogge v e r v a n g e n w o r d e n d o o r h a v e r . De a l s proef v e r b o u w d e g e w a s s e n , m e t de t o e g e p a s t e b e m e s t i n g zijn h i e r o n d e r s a m e n g e v a t . H i e r b i j m o e t b e d a c h t w o r d e n , dat v ó ó r 1956 d e z e opgave b e t r e f t de in de b e r e k e n i n g b e t r o k k e n v e l d j e s , welke op u n i f o r m e b e m e s t i n g w e r d e n uitgezocht; dit w a r e n v a n j a a r tot j a a r w i s s e l e n d e a a n t a l l e n . Aardappelen 1944 1946 1948 1950 1952 1956 I960 1964 1968 Suikerbieten 1954 1958 1962 1966 N Trappen H ti H H M H ii H H M ii H p 50 50 92 80 80 80 120 120 120 120 120 120 120 K 200 200 260 200 200 200 200 200 200 300 300 300 250 C ompe 10 ten P -23 20 20 20 23 20 20 20 30 20 20 nsatie per stalmest K -65 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50

- 6 N i ^ K 1945 1947 1949 1951 1953 1955 1959 1961 1965 1967 H a v e r 1957 1963 T r a p p e n H H n M 60 70 100 80 80 80 80 50 50 50 80 80 60 60 50 50 50 60 50 2 0 0 200 200 2 0 0 200 100 120 120 120 120 100 120 II, O o g s t r e s u l t a t e n A . Toediening s j a r e n 1, A a r d a p p e l e n E r i s v a a k v a n r a s v e r w i s s e l d , zodat j a a r v e r s c h i l l e n en r a s v e r -s c h i l l e n niet kunnen w o r d e n g e -s c h e i d e n .

De z e t r n e e l o p b r e n g s t (in kg p e r a r e ) gaf functies m e t de v o l g e n -de p a r a m e t e r s . J a a r R a s b s An ' n 1944 1946 1948 1950 1952 1956 I960 1964 1968 V o r a n M a t a d o r V o r a n M a t a d o r Sientje Sientje Sientje A t h l e e t M e n t o r + 1 , 5 1 3 3 +2,8297 +2,3155 +3,2688 +2,8760 +2,9051 +5,9450 +3,1000 + 7,2858 - 0 , 6 6 6 8 - 0 , 3 3 9 8 - 0 , 3 1 3 3 - 0 , 6 7 1 0 - 0 , 5 0 3 9 - 0 , 1 6 3 1 - 0 , 9 6 1 2 - 0 , 7 5 0 9 - 0 , 9 1 0 2 + 9,3752 + 5 , 9 8 2 4 + 3,5725 + 7,8940 + 7,8962 + 7,2144 +12,9079 + 8,1524 +15,6674 - 0 , 2 7 0 2 - 0 , 3 9 3 5 - 0 , 3 1 3 9 - 0 , 5 3 3 6 - 0 , 4 5 6 3 - 0 , 8 2 0 4 - 0 , 8 3 5 3 - 0 , 1 2 2 8 - 0 , 8 7 3 8 +42,8420 +39,9946 +50,4168 + 4 0 , 6 8 1 3 +38,5977 +40,6196 +41,4631 +40,9279 +38,2516 De p r d u k t i v i t e i t v a n de grond i s , b l i j k e n s c , o v e r de gehele linie u n i f o r m , s l e c h t s h e t j a a r 1948 s p r i n g t e r u i t . D e z e c s t e l t v o o r de o p b r e n g s t v a n de g r o n d z o n d e r s t a l m e s t en z o n d e r stikstof, m a a r dit v o o r stikstof in d i e r v o e g e , dat in de e e r s t e j a r e n de stikstofveldjes op dezelfde p l a a t s b l e v e n , t e r w i j l zij in de l a t e r e j a r e n (het g r o o t s t e d e e l v a n de p r o e f p e r i o d e ) p e r a a r d a p p e l j a a r g e r o u l e e r d w e r d e n , m e t u n i f o r m e s t i k s t o f b e m e s t i n g in de g r a a n j a r e n . Het zijn dus geen u i t g e -b o e r d e v e l d j e s .

In fig. 1 i s b s u i t g e z e t t e g e n de tijd m e t t = \ v o o r het e e r s t e j a a r (en zo v e r v o l g e n s ) . D e z e punten schijnen o m een r e c h t e lijn t e

s c h o m m e l e n . De lijn voldoet a a n bs = +0, 1847 t + 1, 5787. H i e r b i j i s sm = 0» 0842 en sn - 0, 9272 ). De beide p a r a m e t e r s zijn o m s t r e e k s

t w e e m a a l hun fout, dus niet z e e r s t e r k . D a a r d o o r i s de u i t s l a g o n z e k e r .

T

-Men kan ook eenvoudig in het midden l a t e n hoe de u i t s l a g p r e c i e s i s en z e g g e n : t e beginnen m e t I960 k o m e n h o g e r e u i t k o m s t e n v o o r dan v ó ó r die tijd, n l . t / m 1956 g e m i d d e l d 2,6181 en vanaf I960 g e m i d d e l d

5,4336 en afwachten hoe het v e r d e r e v e r l o o p z a l zijn. De u i t k o m s t e n bij de stikstof- en de k a l i o n t t r e k k i n g e v e n a l s die bij de o p b r e n g s t bij b i e t e n (alle nog t e b e h a n d e l e n ) wettigen de a a n n a m e v a n een g e l e i d e -lijke stijging).

Het effect v a n xs = 1 (bij xn = 0) u i t g e d r u k t in % v a n dat v a n i s - m e t s c h o m m e l i n g e n - gelijk blijvend: I960 49,76 1964 4 1 , 8 8 1968 4 9 , 3 7 xn = 1 (1 1944 1946 1948 1950 1952 1956 DIJ xs = o; 17,38 50,15 71,05 45,26 38,91 41,20 G e m . 4 4 , 0 0 4 7 , 0 0 G e m i d d e l d o v e r de gehele p r o e f d u u r i s het 4 5 , 0 0 . Hoe h e t v e r

-loop v a n bs ook i s , de effecten v a n s t a l m e s t en v a n stikstof v e r l o p e n in dezelfde z i n .

Bij een N g e h a l t e v a n s t a l m e s t van 0, 55% z o a l s (4) en (5) a a n -g e v e n - vol-gt h i e r u i t e e n werkin-gscoëfficiënt v o o r s t a l m e s t stikstof v a n 2 0 . Dit i s l a a g , d a a r v o o r bouwland wordt g e r e k e n d op 4 0 .

V o e r e n wij dezelfde b e r e k e n i n g a l s boven uit m e t de g e m i d d e l d e n d e r p a r a m e t e r s o v e r de negen p r o e f j a r e n , dan vinden wij v o o r y bij xs = 1 u i t g e d r u k t in % v a n y bij xn = 1 niet 4 5 , 00 m a a r 4 3 , 66. E n v o o r t s bij xs = 1 een v e r s c h u i v i n g v a n het o p t i m u m v o o r stikstof v a n

— = 0 , 4 3 7 4 . Deze g e t a l l e n zijn p r a k t i s c h gelijk (met de f a c t o r 100

e r t u s s e n ) . Door 10 ton s t a l m e s t v e r s c h u i f t de s t i k s t o f o p b r e n g s t k r o m m e dus n a a r links o v e r e e n afstand o v e r e e n k o m e n d e m e t 0 , 4 4 x 25 = 11 kg N . P e r 10 ton s t a l m e s t kan 11 kg N b e s p a a r d w o r d e n . Dit i s het enige effect v a n s t a l m e s t , e e n stikstofwerking m e t een lage w e r k i n g s c o ë f f i -c i ë n t , en die i n de tijd gelijkblijft (naast de b e s p a r i n g op P en K door de c o m p e n s a t i e ) . De effecten v a n s t a l m e s t en stikstof v e r a n d e r e n in de tijd op dezelfde wijze m e t - w a a r s c h i j n l i j k - een g e l e i d e l i j k e stijging bij b e i d e .

Bij de s t i k s t o f o n t t r e k k i n g (in kg p e r ha) r e d u c e e r d e de functie zich v e r d e r : 1944 1946 1952 1956 I960 1964 1968 b s + 1,5300 + 2,3642 + 5,3255 + 3,8126 + 7,6500 + 7,1500 +10,0792 b n + 10,3768 + 7,9953 +15,4443 + 8,6950 +14,4801 +10,6023 + 16,8094 +12,0576 c 61,3994 46,4698 60,6168 51,6896 48,2727 40,3818 48,9653 51,9708 bs in % van bn 14,74 29,57 34,48 43,85 52,83 67,44 59,96 8

-De s t i k s t o f l e v e r i n g door de g r o n d (c) s c h o m m e l t v r i j s t e r k orn h e t g e m i d d e l d e v a n 52 kg p e r ha (mogelijk ook i s e r een l i c h t e daling, h o e w e l de o p b r e n g s t c o n s t a n t w a s ) .

De l e v e r i n g v a n m i n e r a l e stikstof s c h o m m e l t om 12 kg p e r gift v a n 25 k g . De s t i k s t o f l e v e r i n g uit s t a l m e s t stijgt s t e r k , dus ook bs in % van bn (zie fig. 2).

O p m e r k e l i j k i s , dat ondanks het ongelijke beloop in de tijd v a n de s t i k s t o f l e v e r i n g uit s t a l m e s t en k u n s t m e s t hun invloed op de o p -b r e n g s t in gelijke m a t e s t e e g .

T e n a a n z i e n van de stijgende stik stof leve ring uit s t a l m e s t dient op h e t volgende t e w o r d e n g e l e t . Z o a l s r e e d s w e r d v e r m e l d , w e r d v ó ó r 1956 in elk j a a r a l s m a a t v o o r xs g e n o m e n de w e r k e l i j k e gift in dat j a a r , onafhankelijk v a n v o o r a f g a a n d e giften. E r w e r d dus v a n de s t a l m e s t in hoofdzaak d i r e c t e werking g e m e t e n . Zou e r e c h t e r e e n c u m u l a t i e f effect o p t r e d e n , dan kan dit z i c h e e r s t na 1956 uiten. M a a r dan zou e r een b r e u k m o e t e n b e s t a a n t u s s e n de beide p e r i o d e n . H i e r o p e c h t e r wijst fig. 2 t e n e n e n m a l e n i e t , e v e n m i n a l s de c o n s t a n t e v e r h o u d i n g in o p b r e n g s t v o o r s t a l m e s t en stikstof. Dus ook in de

t w e e d e p e r i o d e zijn e r s l e c h t s d i r e c t e effecten. Dat d e z e in de tijd t o e n e m e n m o e t liggen in v e r a n d e r i n g e n , die g e l e i d e l i j k in de g r o n d o p t r e d e n .

A l s dit zo i s , en a l s d e z e v e r a n d e r i n g e n in de g r o n d z ic h s l e c h t s uiten in de d i r e c t e werking v a n s t a l m e s t en niet in e e n c u m u l a t i e f effect, m o e t dit b l i j k e n in de n a w e r k i n g s j a r e n m e t r o g g e .

In 1956 w e r d bij a a r d a p p e l e n door m i d d e l v a n p e r i o d i e k e r o o i -ingen h e t v e r l o o p t i j d e n s de g r o e i v a n een a a n t a l g r o o t h e d e n b e p a a l d .

Dit w e r d v o o r loof en knol afzonderlijk u i t g e v o e r d . Voor b e i d e w e r d a l s functie g e s t e l d (met i n v o e r i n g v a n x^ v o o r de tijd):

2 , . 2 2 . 2 . 2 . . 2 2 y = a.x. + b.x. + ï . x . x + i0x . x + ï-x^ x + ï . x ^ x + icx^ x ' t t t t l t s 2 t s 3 t s 4 t s 5 t n 2 , . 2 , . , . 2 + 1 , X , X + 1_X X + 10X , X + lnXt X X + 1 , - X . X X 6 t n Y t n 8 t n 9 t s n l O t s n

H i e r b i j i s x loof = x knol + 1 , 5 . Gp deze wijze gaan v o o r b e i d e de v e r e f f e n i n g s v l a k k e n door de o o r s p r o n g . In d e z e functie i s x loof = 0 bij de opkomst v a n het g e w a s en x knol = 0 bij het begin v a n de k n o l

-v o r m i n g . D a a r de e e n h e i d -v a n x 4 weken i s , ligt h i e r t u s s e n e e n p e r i o d e v a n 6 weken. De e e n h e i d v a n x i s 10 ton s t a l m e s t p e r 2 j a a r en die

v a n x 25 kg N / h a .

Voor de stikstofopname w e r d gevonden

2 2 Loof y = - 2 , 1 7 7 3 x . ' + 10, 3942x.' - 0, 8 5 9 1 x / x + 4, 7 6 3 0 x ' x — — t t t s t s +0, 1553x^ x 2 - 1, 7225x,' x + 7, 7825x^ x t n t n t n Knol y = - 8 , 2406x 2 + 4 3 , 3047xt + 2, 6432x,x + 0, 2721x 2x 2 t t t s t n - 0 , 9 6 3 2 x x 2 - l , 3 9 3 8 x 2x + 8,419óx.x - 0 , 4 8 5 6 x x x t n t n ' t n ' t s n • 9

-Door i n de e e r s t e v e r g e l i j k i n g te s u b s t i t u e r e n x = x + 1,5 en d a a r n a de beide v e r g e l i j k i n g e n bij e l k a a r cp t e t e l l e n , o n t s t a a t de t o t a l e stikstofopname d o o r het g e w a s , u i t g e d r u k t in de t i j d s c h a a l v a n de k n o l o p b r e n g s t . Deze heeft a l s functie

y = - ( 1 0 , 4 1 7 9 + 0,8591x - 0, 2721x ù + 3, 1213x ) x2 + 3 v s n n ' t +(47, 1675 + 4, 8289x - 0, 8079x 2 + l l , 0 3 4 6 x - 0, 4856x x )x,. x s n n s n t +(10,6924 + 5, 2115x + 0 , 2 3 3 0 x2+ 7, 7982x ) s n n In het object o n b e m e s t i s da s t i k s t o f o p n a m e y = - 1 0 , 4 1 7 9 x + 47, 1675x + 1 0 , 6924. Deze i s m a x i m a a l bij x. = 2, 2638 en b e d r a a g t dan 64, 0806 k g / h a (dat i s dus m e e r dan de

stikstof in de knol bij de e i n d o o g s t ) . -, De o p n a m e uit de s t a l m e s t v e r l o o p t v o l g e n s + ( - 0 , 8591x +

+4, 8289x + 5,2115)x . De opname uit de s t a l m e s t zelf i s op elk m o -m e n t e v e n r e d i g aan de s t a l -m e s t h o e v e e l h e i d . Zij i s -m a x i -m a a l bij xt = 2, 8104 (en b e d r a a g t dan 1 1 , 7061 kg N / h a ) en g a a t dus 15 dagen l a n g e r door dan de opname uit de g r o n d .

Bij t o e p a s s i n g v a n m i n e r a l e stikstof z o n d e r s t a l m e s t heeft de s t i k s t o f o p n a m e d a a r u i t e e n g e c o m p l i c e e r d e r v e r l o o p

y = - ( - 0 , 2 7 2 1 x 2 + 3 , l 2 1 3 x ) x .2 + ( - 0 , 8079x 2 + l l , 0 3 4 6 x )x. + 3 K n n' t v n ' n ' t

+(+0,2330x 2 + 7, 7982x )

n n

De opname uit de m i n e r a l e stikstof heeft een v a r i ö r e n d o p t i m u m v o o r xj. dat bijv. 1, 7947 b e d r a a g t bij xn = 1 en 2, 2108 bij xn = 7.

D e z e opname i s dus e e r d e r afgelopen dan die uit de g r o n d .

S t a l m e s t stikstof heeft de neiging l a n g e r en kunst m e s t stik stof k o r -t e r opgenomen -t e w o r d e n dan b o d e m s -t i k s -t o f .

Het o p t i m u m in a l l e o b j e c t e n (dus i n c l . de b o d e m stikstof) ligt dicht r o n d xt = 2, 2 5 . Bij d e z e tijd gaat de functie o v e r i n

y = + 1 1 , 7 2 7 3 xs - 0 , 2 0 7 3 xn 2 + l 6 , 8 2 4 8 xn - l , 0 9 2 6 xsxn + 6 4 , 0 7 2 5 . De g r o n d l e v e r t 64 kg N; de s t a l m e s t 1 1 , 7 kg p e r 10 ton of r u i m 22% v a n de s t a l m e s t stikstof. De m i n e r a l e stikstof l e v e r t uit de e e r s t e 25 kg e r 16,6175 of 6 6 , 5 % en evenzo 6 1 , 5 % uit 175 kg N, dus s t e e d s r u i m 60%.

Het t i j d s t i p xt = 2, 25 komt o v e r e e n m e t de d a t u m 30 a u g u s t u s , zodat v ó ó r s e p t e m b e r de s t i k s t o f o p n a m e afgelopen i s ; of zo dit niet het geval i s , gaat e r d a a r n a m e e r v e r l o r e n dan e r o p g e n o m e n w o r d t .

Stikstof, die d a a r n a nog b e s c h i k b a a r zou zijn of k o m e n v o o r o p -n a m e , z a l op a a r d a p p e l e -n -niet v e e l o f i-n het g e h e e l gee-n effect m e e r h e b b e n . A n d e r s ligt dit bij b i e t e n , w a a r de opname l a n g e r kan d o o r -g a a n .

I n t e r e s s a n t i s te v e r g e l i j k e n hoe de beide s o o r t e n stikstof d o o r -w e r k e n op de z e t m e e l p r o d u k t i e . De opbrengstfunctie h i e r v o o r i s y = - 6 , 5 0 2 1 xt 2 + 34, 0150x. - C, 1914x.x 2 + l , 5 9 5 7 x ^ x + 0 , 0 8 7 3 x 2x 2 t t s t s x n - 0, 3521x.x 2 + 1 , 3612x x - 0, 2345x x % t n t n t s n 1 0

10

-Deze gaat bij x = 2, 25 o v e r in

y = - 0 , 4 3 0 7 x 2 + 3,5903x - 0, 2246x 2 + 3, 0627x - 0, 5276x x +

1 s s n ' n s n + 4 3 , 6 1 6 9 .

Bij x = 1 z o n d e r m i n e r a l e stikstof b e r e i k t deze de w a a r d e 4 6 , 7 7 6 5 . Deze s t a l m e s t h o e v e e l h e i d l e v e r t , z o a l s g e z i e n , 1 1 , 7273 kg N. Deze wordt ook g e l e v e r d - m a a r dan z o n d e r s t a l m e s t - door x = 0, 7030 (17, 5 kg N). D a a r b i j wordt dan a l s z e t m e e l p r o d u k t i e v e r -k r e g e n 4 5 , 6 5 9 0 . Dus bij gelij-ke sti-kstofopnarnc w o r d t m e t s t a l m e s t m e e r z e t m e e l g e p r o d u c e e r d dan m e t k u n s t m e s t s t i k s t o f , tot e e n h o e v e e l h e i d v a n 1, 1175 k g / a . Bij x^ *= 3, dat i s twee weken v o o r de e i n d -r o o i i n g , i s dit v e -r s c h i l nog opgelopen tot 1,4758 k g / a , d o o -r d a t e -r m e t s t a l m e s t in die k o r t e p e r i o d e nog 0, 9625 k g / a bij g e v o r m d i s en b i j k u n s t m e s t s t i k s t o f 0, 6042.

De o p g e n o m e n s t a l m e s t s t i k s t o f i s d u s de effectiefste v a n de t w e e en hij w e r k t l a n g e r d o o r . E n z o a l s g e z i e n , blijft het o p n a m e p e r c e n t a g e v a n k u n s t m e s t s t i k s t o f in de loop van de tijd c o n s t a n t m a a r stijgt dat v a n s t a l m e s t s t i k s t o f . Men zou dus v e r w a c h t e n , dat h e t effect v a n s t a l -m e s t op de o p b r e n g s t t e n opzichte van dat v a n k u n s t -m e s t -m e t de tijd zou s t i j g e n . Dit was e c h t e r , z o a l s getoond w e r d , niet het g e v a l .

De h i e r b e h a n d e l d e a n a l y s e , m e t p e r i o d i e k e o p b r e n g s t b e p a l i n g e n , w e r d v e r r i c h t t e n behoeve v a n e e n a n d e r o n d e r z o e k (inzake de stikstof-voeding van de a a r d a p p e l p l a n t ) en niet s p e c i a a l t e n behoeve v a n P r 800 zelf. Het blijkt e c h t e r , dat in een l a n g d u r i g e proef a l s P r 800, een z o -danige a n a l y s e nuttig kan zijn, zodat het j a m m e r i s , dat h e r h a l i n g e r v a n niet wel mogelijk i s .

Uit de k n o l o p b r e n g s t k o m t h e t s t a l m e s t e f f e c t i e t s g u n s t i g e r n a a r v o r e n d a n uit de z e t m e e l o p b r e n g s t , d o o r d a t h e t z e t m e e l g e h a l t e o n d e r invloed v a n s t a l m e s t daalt en o n d e r invloed v a n stikstof stijgt ( n . b . h e t stijgt tot een z e k e r m a x i m u m , w a a r n a het w e e r gaat d a l e n ) .

H e t z e t m e e l g e h a l t e i s gelijk a a n 100 x de z e t m e e l o p b r e n g s t , g e -d e e l -d -d o o r -de k n o l o p b r e n g s t . N e m e n wij v o o r b e i -d e o p b r e n g s t e n -de g e m i d d e l d e n v a n de functies o v e r de g e h e l e p r o e f p e r i o d e dan v i n d e n wij v o o r de g e m i d d e l d e g e h a l t e n de b r e u k . +355, 99x - 5 8 , 6 7 x 2 + 874, 03x - 5 l , 3 3 x x + 4 1 5 3 , 2 7 s * n n s n [ +24, 5358x - 3,0218x 2 + 47, 6424x - 3, 1261x x + 2 5 3 , 9 2 1 2 s n n s n

Wordt e e n coefficient in de t e l l e r g e d e e l d door de o v e r e e n k o m -stige coefficient in de n o e m e r , dan z i e n wij de volgende v e r h o u d i n g e n :

b s an n i 14,51 19,41 18,35 16,42 c 1 6 , 2 9

Het g e h a l t e in het nulobject i s 1 6 , 2 9 . In de opbrajagStvermcerdejring d o o r s t a l m e s t iu het l a g e r (14, 51), in die door k u n s t m e s t s t i k

-stof h o g e r ( e e r s t bij 260 kg N zou het w e e r gelijk zijn a a n h e t nulobject).

- 11

Bij xg = 4 (40 ton stalmest) is het gehalte 15, 84 en bij xn = 4 (100 kg N)

daarentegen 16, 94. Bij xs = 4 en xn = 4 echter (waarbij ook de i n t e r

-actie in het spel komt) is het 16, 5 7. In de combinatie van stalmest en stikstof, die toch altijd zal moeten plaats hebben, speelt de verlaging van het zetmeelgehalte dus geen grote rol, te m e e r , daar in elk geval met stalmest meer zetmeel gewonnen wordt, zij het bij een lager gehalte.

In verband met de zetmeelopbrengsten is ook de kalionttrekking i n t e r e s s a n t . Deze werd v i e r m a a l bepaald, met de volgende p a r a m e t e r -waarden: b a b i c s n n 1944 + 3,6689 -9,6466 +63,0095 -0,4765 +180,6986 1950 +12,4212 -4,7554 +39,0396 -2,1435 +134,1823 1956 +19,2155 -1,5959 +24,0852 -5,4447 +130,6109 1960 +25,7125 - 6 , 1851 +58,4209 -5,9562 +144,0049 Gemiddeld -5,5458 +46,1388 +147,3742 Uit de grond (c) wordt bijna 150 kg opgenomen bij een b e m e s

-ting met 200 kg K2O, Met stikstof wordt bij dezelfde kalibemes-ting opgenomen maximaal 243 kg K2G (bij xn = 4, 15 of ruim 100 kg N),

dat is meer dan de gift. Door stikstof wordt dus de kaliopname g e s t i -muleerd; hierin i s echter in de tijd geen verloop vast te stellen, zoals bij de stik stof opnam e.

Met stalmest daarentegen neemt de kaliopname in de tijd sterk toe, en dit ondanks de compensatie (die in het laagste jaar, 1944, niet

eens plaats vond). E r is zelfs overgecompenseerd, daar per 10 ton stalmest 50 kg K2O in de mindering werd gebracht, terwijl (groep) stalmest volgens (4) per ton 3, 5 kg K2O bevat.

De opname verloopt volgens bs = +1, 3460xt + 3, 1407 (vereffende

waarden 3,8137 - 11,8896 - 19,9655 - 25,3494), met als uitkomst voor het 25e jaar 36,1173 kg K2O per 10 ton stalmest. Evenals bij de

stikstofopname i s er in de tijd een sterke toename van de kaliopname. Daar de stalmest niet in kaligehalte stijgt en de compensatie hoger i s dan de aanvoer door stalmest, moet ook deze stijging worden toege-schreven aan optredende veranderingen in de grond.

Hoewel beide, zowel stalmest als stikstof, de kaliopname s t i -muleren - zij het in de tijd op ongelijk verlopende wijze - wordt het zetmeelgehalte door stalmest verlaagd en door stikstof verhoogd. De kaliopname is dus niet voldoende voor de verklaring van het z e t m e e l -gehalte.

In de periode 1944-1968 lag - zonder stalmest - de optimale stikstofgift voor de zetmeelopbrengst bij xn = 7,4 of 185 kg N. Met

de trappen wordt de laatste tijd uniform gegaan tot 160 kg. Rekening houdende met de verlaging van het optimum door stalmest (negatieve i) waren deze trappen wel goed gekozen en is er geen aanleiding om

hierin verandering te brengen. 2. Suikerbieten

Afwisselend met de aardappelen komen, te beginnen met de zesde stalmesttoediening, vier toedieningsjaren met bieten voor, In twee daarvan is de suikeropbrengst bepaald. De verkregen functies

zijn:

-12-- 12 Biet b_ a b s n n 1954 1958 1962 1966 Loof +26,0659 +45,4708 +49,4917 +43,7375 -3,6428 -4,3028 -3,6843 -2,6733 +45,9794 +68,9253 +55,3678 +38,9016 -3,5979 -4,3573 -2,6094 -2,3672 +233,6512 +270,3181 +175,3517 +157,5458 1954 +21,2107 +39,0362 +154,2348 1958 +21,1729 +34,9477 +162,1689 1962 +30,5583 +34,0273 + 99,7470 1966 +37,3583 +32,3778 + 86,1652 De e ' s zijn. in de twee laatste j a r e n lager dan in de twee e e r s t e .

Afgewacht moet worden of dit zich voortzet. Drukken wij wederom bg

uit in % van an + bn ( c . q . bn alleen) en nemen wij dan tevens de s u i k e r

-opbrengst op waar deze bepaald i s , dan krijgen wij

Biet Suiker Loof

1954 61,261 54,336 1958 70,364 64,125 60,602

1962 95,759 89,805 1966 120,728 119,382 115,382

Deze waarden bij biet en loof stijgen kennelijk lineair en beant-woorden aan

Biet y = +5, 0 9 5 ^ + 2, 963 met sm = 0, 693 en s = 1 1 , 853

Loof y = +4, 559x,. + 4, 801 met s = 1, 385 en s = 23, 678

' t m. n

Het zijn dus beide lijnen, die als door de oorsprong gaande g e -dacht kunnen worden. Vereffening op y = mxj. door de uitkomsten te delen door de tijd in jaren (reep. 10, 5 - 14, 5 - 18, 5 - 22, 5) en de quotiënten te middelen geeft:

Biet Loof 1954 5,834 5,175 1958 4,853 4,179 1962 5,176 4,854 1966 5,366 5,128 Gemiddeld 5,307 4,834

In de beide jaren waarin de suikeropbrengst is bepaald ligt bs in

% van an + bn in tussen biet en loof. Nemen wij aan, dat dit steeds zo

i s , dan vinden wij voor suiker als gemiddelde uitkomst van de qutienten een waarde van omstreeks 5. Wij vinden dus, dat het effect van s t a l -mest bij bieten in verhouding tot dat van stikstof sterk stijgt, zulks in tegenstelling tot aardappelen. De stijging bedraagt 5% per jaar of 20% per bietenjaar. Aan het eind van de 25-jarige proefperiode zou de werkingscoöfficiënt van stalmest stikstof reeds 50 bedragen hebben. Hij stijgt met 2, 27 per jaar of 9 per bietenjaar.

-13-- 13

Van de vier jaren ligt het eerste in de tijd v/aarin hoofdzakelijk directe werking gemeten wordt en drie in de periode waarin cumula-tieve of blijvende effecten, zo die er zijn, medegemeten worden. Evenmin als bij aardappelen is er een breuk te bespeuren, zodat wij wederom moeten concluderen tot het bestaan van het stalmesteffect uit een directe werking waarbij veranderingen, die in de grond optre-den een geleidelijk sterker woroptre-dend effect teweegbrengen.

In 1958 werd de werkelijke stikstofopname gemeten. Deze vol-deed aan functies met de volgende parameters

be b e b in % van b

s n s n

Biet + 4,2929 + 5,1241 +31,2460 83,18

L o o f + 5,8121 + 8,6370 +27,1986 67,29

Totaal +10,1050 +13,7611 +58,4446 73,43 De percentages zijn iets hoger, dan in het betreffende jaar voor

de opbrengsten aan biet en loof werd gevonden. Zij zijn ook hoger dan bij de stikstofopname door de aardappelknol werd gevonden.

Uit de grond werd 58 kg N opgenomen, uit 25 kg minerale stik-stof 13, 8 kg of 55% en uit 55 kg stalmest stikstik-stof 10, 1 kg of 18%. De opname uit de grond en uit stalmest is hoger dan bij aardappelen, die uit minerale stikstof van dezelfde orde van grootte.

Zoals gezien stijgt de opbrengst per stalmesttrap per bietenjaar met 20% van het effect van 25 kg N of wel met dat van 5 kg N. Aan

het eind van de hier beschreven proefperiode staat het effect per stal-mesttrap dus gelijk aan dat van ruim 25 kg N.

Het lijkt daarom aan te bevelen in het vervolg bij bieten de stik-stoftrappen als volgt te kiezen (1 = 25 kg N):

Stm 0 .— t " 2 11 3 ii 4 N0 0 0 0 0 0 Nl 2 1 , 7 5 1 , 5 1 , 2 5 1 N2 4 3 , 5 3 2 , 5 2 N3 6 5 , 2 5 4 , 5 3,75 3 N4 8 7 6 5 4

De achtste trap ligt iets boven het gevonden optimum van ge-middeld 180 kg N.

B. Nawerking s jaren 1. Rogge

In de eerste vijf nawerking s jaren kwamen stikstoftrappen voor. De uitkomsten hiervoor waren:

•14-- 14 Korrel 1945 1947 1949 1951 1953 G e m , Stro 1945 1947 1949 1951 1953 G e m . Korrel + G e m . b s +0,2640 +1,2429 +0,6757 +0,7034 +0,5205 +0,6813 +0,6754 +0,8606 +1,9847 +1,1221 +1,2189 +1,1723 stro + 1,8536 a n -0,6048 -0,4878 -1,8478 -0,5355 -0,2253 -0,7402 -1,5153 -0,3156 -2,8958 -1,1034 -1,0539 -1,3768 -2,1170 b n + 6,1356 + 5,5724 +10,1852 +10,1194 + 5,6266 + 7,5278 + 17,5381 + 6,4419 +20,1580 +17,0528 +15,5439 +15,3469 +22, 8747 c 11,0897 8,1435 28,4014 14,8415 10,8426 14,6637 30,5954 24,0496 52,4690 26,7574 37, 1078 34,1958 48,8595 b in % van a +b s n n 4,77 24,44 8,10 7,34 9,69 10,04 4,21 14,05 11,50 7,04 8,41 8,39 8,93 De jaarverschillen zijn zo groot, dat als e r al een verloop in de

tijd i s , dit hier niet uit te halen valt.

E r i s ieder jaar een positieve nawerking van stalmest, m a a r deze is zeer gering, nl. gemiddeld per stalmesttrap gelijk aan het effect van 2, 5 kg NÎ

Na 1953 werd in de graanjaren uniform bemest, ook met N. Wel werd de nawerking van de aan de voorafgaande hakvrucht toegediende stikstof- (en stalmest-) trappen gemeten.

Het geringe stalmesteffect bleef, stikstof na werking kon niet

worden vastgesteld. E r bleven dus slechts twee p a r a m e t e r s over, één voor stalmest en één als r e s t t e r m voor de t r a p nul stalmest, dat is in

dit geval de opbrengst bij de uniforme stikstofbemesting.

De e e r s t e periode kan hierbij worden ingeschakeld door de op-brengst te berekenen bij de stikstoftrap overeenkomende met het

stikstofniveau in de tweede periode. De r e s t t e r m wordt aangeduid door C. De uitkomsten zijn N b C b C Korrel 1945 1947 1949 1951 1953 G e m . Korrel 1955 1959 1961 1965 1967 80 80 80 80 80 80 60 70 100 80 80 0,2640 1,2429 0,6757 0,7034 0,5205 0,6813 0,5422 1,1600 0,2625 0,4908 1,1583 Stro 24,5249 20,9791 42, 0723 41,7400 26,5408 31,1714 Stro 37,5520 41,5800 19,3150 36,5092 47, 9779 0, 6754 0,8606 1,9847 1,1221 1,2189 1,1723 0,6812 1,2358 0,1396 1,4092 0,2292 71,2008 41,4321 87,4254 43,2705 76,0559 63,8769 ' 61,5685 55, 7647 33,7763 66,4908 65,9235 Gem. 78 0,7228 36,1714 0,7390 56,7048 1 5

-15

De nawerking is steeds zeer gering. Verloop in de tijd is e r niet, behalve dat, veroorzaakt door r a s v e r s c h i l . In de e e r s t e periode werd Petkuser verbouwd, in de tweede Dominant. En volgens de-rassen« lijst I969 geeft de laatste een lagere opbrengst aan stro tegen een

evenveel hogere aan k o r r e l : in beide perioden is de opbrengst aan k o r r e l + stro voor C gemiddeld 95, 0403 en 93,2916 in de objecten zonder stalmest. Dit klopt dus zeer goed. De verhouding k o r r e l : stro is

bs C

1944 - 1953 0,581 0,488 1955 - 1967 0,978 0,645

Het verschil tussen Petkuser en Dominant komt er duidelijk uit, m a a r ook stalmest geeft een verhoging en wel bij de beide r a s s e n m a a r het sterkst bij Dominant.

Daar k o r r e l + stro bij beide r a s s e n gelijk is worden zij samen-gevat 1945 1947 1949 1951 1953 1955 1959 1961 1965 1967 b s 0,9394 2,1035 2,6604 1,8255 1,7394 1,2234 2,3958 0,4021 1,9000 1,3875 C 96,240 62,413 129,393 111,766 102,597 99,121 97,345 53,091 103,000 113,901 b in % van C s 0,976 3,370 2,056 1,633 1,695 1,234 2,461 0,758 1,845 1,218 Gem. 1,6577 96,887 1,711 Het is wel duidelijk, dat er geen stijging in de bodemvrucht-baarheid, zich uitende in een toenemend stalmesteffect in de nawer-kingsjaren, voorkomt. Dit onderstreept de voor de toediening s jar en getrokken conclusie, dat e r slechts een direct voedende werking van de stalmest uitgaat.

2. Haver

E r zijn slechts twee haverjaren, welke beide liggen in de tijd v/aarin de definitieve indeling bestond.

1957 (na aardappelen) 1963 (na bieten)

C bß C

56,2355 +0,1133 47,2079 51,0588 - 46,6020 +1,0883 107,2943 +0,1133 93,8099 Twee jaren zijn te weinig voor conclusies.

Korrel Stro b s +0,2650 +0,8233 •

1616 -III. G r o n d o n d e r z o e k A . H u m u s In 1943 w e r d in e e n m e n g r n o n s t e r h e t g e m i d d e l d e g e h a l t e v a n het proefveld b e p a a l d , en in 1946 in 12 m e n g r n o n s t e r s de g e m i d d e l d e n v a n de toen b e s t a a n d e 12 s e r i e s , w a a r u i t m e t b e h u l p v a n de b i j p a s

-sende gewichten e v e n e e n s het p r o e f v e l d g e m i d d e l d e t e b e r e k e n e n w a s . Wij beginnen d u s m e t de p r o e f v e l d g e m i d d e l d e n v a n a l l e b e p a l i n g e n , w a a r b i j aangetekend z i j , dat het gehele proefveld g e m i d d e l d 20 ton s t a l m e s t om het a n d e r e j a a r k r e e g . In de b e g i n p e r i o d e ging dit niet h e l e m a a l op (zie onder I); het z a l e c h t e r blijken, dat dit e r niet t o e doet, d a a r in deze p e r i o d e s t a l m e s t geen enkele invloed had op h e t h u m u s g e h a l t e .

De p r o e f v e l d g e m i d d e l d e n v a l l e n kennelijk uiteen in twee s c h e r p g e s c h e i d e n p e r i o d e n . Z i j w o r d e n w e e r g e g e v e n in fig. 3 en i n de

volgende t a b e l , w a a r i n rond het b r e e k p u n t enkele j a r e n i n beide p e r i o -den zijn opgenomen:

1943 1944 1945 1946 1951 1953 1959 1960 1961 8,50 9,01 8,80 8,53 8,75 8,83 8,83 8,57 8,79 1959 I960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 8,83 8,57 8,79 8,08 7,99 7,56 8,31 8,02 7,29 7,34 G e m . 8 , 7 4 In de e e r s t e p e r i o d e i s h e t gehalte zo t e z i e n c o n s t a n t , in de tweede daalt h e t . Om t e z i e n of e r in de e e r s t e p e r i o d e invloed

v a n s t a l m e s t w a s w e r d h e t p r o e f v e l d g e m i d d e l d e m e t gewicht 4 , 4 (de s t a l m e s t t r a p p e n zijn in d e z e p e r i o d e niet b r u i k b a a r ) en h e t nulobject m e t gewicht 1 (de t e g e n w o o r d i g e s t a l m e s t t r a p nul i s altijd nul g e -w e e s t ) g e z a m e n l i j k l i n e a i r vereffend op h = bxj. + p xsxt + cs ( w a a r i n s = 0 of 2 en xt de tijd in j a r e n vanaf 1943). De v o o r h e t nulobject b e k e n d e g e h a l t e n zijn I944 1945 1951 1953 1959 I960 1961 9,12 8 , 8 8 8,78 8,82 8,72 8,78 8,40 De b e w e r k i n g v e r l i e p a l s volgt b 0,0244+0,01.74 -p +0,0129+0,0094 +0,0007+0,0036 c0 + 9 , 0 3 7 2 + 0 , 2 1 2 4 + 8 , 7 8 5 7 + 0 , 1 1 7 9 + 8 , 7 8 5 7 + 0 , 0 5 1 3 ) c2 + 8 , 7 2 2 5 + 0 , 0 7 5 3 + 8 , 7 2 2 5 + 0 , 0 7 8 0 + 8 , 7 3 4 4 + 0 , 0 2 1 6 ) +8» 7 4 2 1± 0 , 0428 In de e e r s t e ronde b l e e k b (de daling bij afwezigheid v a n s t a l m e s t )

k l e i n , . o v e r e e n s t e m m e n d e m e t een a f b r a a k v a n 0, 28% v a n de h u m u s -v o o r r a a d p e r j a a r in p l a a t s -v a n de n o r m a l e 2%. Bo-vendien i s b s l e c h t s i e t s m e e r dan zijn fout. D a a r o m w e r d b v e r w o r p e n , wat b e t e k e n t , dat z o n d e r s t a l m e s t h e t h u m u s g e h a l t e h o r i z o n t a a l v e r l o o p t .

17

-Na v e r w e r p i n g v a n b bleef e r in de t w e e d e ronde v a n p h e l e m a a l n i e t s m e e r o v e r ; d e z e w e r d dus ook v e r w o r p e n . S t a l m e s t heeft dus geen invloed op het h u m u s g e h a l t e . T e n s l o t t e bleef e r t u s s e n de e ' s geen b e t r o u w b a a r v e r s c h i l o v e r .

De c o n s t a n t h e i d v a n het h u m u s g e h a l t e i s v e r b a z i n g w e k k e n d , d a a r het op e e n v r i j hoog peil l i g t . Wordt de j a a r l i j k s e a a n v o e r v a n

s t o p p e l - en w o r t e l r e s t e n in o v e r e e n s t e m m i n g m e t (4) g e s c h a t op 1500 kg p e r j a a r , dan i s bij een a a n g e n o m e n bouwvoorgewicht v a n 1, 5 x 1 0 " kg x = 0, 1 in de f o r m u l e r i n g v a n (1); v o l g e n s de v u i s t r e g e l , dat h e t h u m u s -gehalte in de e v e n w i c h t s t o e s t a n d gelijk i s a a n 20 x, v e r m e e r d e r d m e t een z e k e r gehalte a a n i n e r t e h u m u s wordt h i e r het e v e n w i c h t s g e h a l t e ZO x 0 , 1 + Yi = 2 + y^. Dit ligt z e e r v e r b e n e d e n 8, 74 t e n z i j y^ = 6, 7

zou z i j n .

E r i s dus in elk geval e e n g r o t e o v e r m a a t aan n i e t - a f b r e e k b a r e h u m u s g e d u r e n d e 16 à 18 p r o e f j a r e n . Wij m o e t e n v o o r t s wel a a n n e m e n ,

dat de s t a l m e s t v o l l e d i g wordt afgebroken, of m e t a n d e r e w o o r d e n , dat e r geen h u m i f i c a t i e o p t r e e d t en e r n i e t s v a n overblijft. N e m e n wij dit ook a a n v o o r de o o g s t r e s t e n , dan i s , w e d e r o m in da f o r m u l e r i n g v a n (1) Ki = 0 en Kz = 0. Dit i s e e n wonderlijke s i t u a t i e , die nooit e e r d e r w e r d aangetroffen.

De h u m u s g e h a l t e n l i e p e n p e r veldje nogal u i t e e n . Over 5 b e p a lingen in de p e r i o d e 19441959 w e r d e n zij p e r veldje v e r r i c h t . Het g e -m i d d e l d e dezer5 b e p a l i n g e n p e r veldje wordt beschouwd a l s e e n goede b e n a d e r i n g v a n het w e r k e l i j k e h u m u s g e h a l t e , t e m e e r d a a r deze 5 b e -palingen opvallend weinig v a n e l k a a r afweken, e e n n a u w k e u r i g h e i d die l a t e r niet m e e r b e r e i k t w e r d .

D e z e g e h a l t e n l i e p e n p e r veldje v a n 7, 2 0 1 0 , 56 en b e d r o e g e n g e -m i d d e l d 8, 84 (+ 0, 71). De afwijkingen v a n het g e -m i d d e l d e zijn u i t g e z e t in fig. 4, welke op s c h a a l getekend i s ; de v e l d j e s die m e e r dan s afweken zijn afzonderlijk a a n g e g e v e n . Lage g e h a l t e n liggen v e e l v u l d i g a a n de N o o r d - , W e s t - en Z u i d r a n d .

Het i s te v e r w a c h t e n , dat o n d e r deze o m s t a n d i g h e d e n , en b i j ejejï-niet-s y ejejï-niet-s t e m a t i ejejï-niet-s c h e p r o e f o p z e t , e r o b j e c t ejejï-niet-s v e r ejejï-niet-s c h i l l e n kunnen o p t r e d e n : 0 s t a l m e s t 10 " n 20 30 H 40 s t a l m e s t 7, 7, 7, 7, 88 80 20 36 -1 0 , 9, 9, 9, 18 74 96 8 4 G e m i d d e l d 7 , 42 - 1 0 , 56 gern. ii n it g e m . 8,88 8 , 6 7 8,80 8,71 8,77 9,10 T o t a a l g e n e r a a l 8, 84 S l e c h t s de h o o g s t e t r a p wijkt duidelijk af.

In fig. 5 zijn de g e m i d d e l d e humusgehalten p e r r i j en p e r k o l o m u i t g e z e t t e g e n de r i j - en k o l o m n u m m e r s g e r e k e n d v a n u i t h e t m i d d e n . Men z i e t , dat v a n noord n a a r zuid, d . i . in de r i c h t i n g v a n wijk n a a r sloot, de g e m i d d e l d e n e e n p a r a b o l i s c h v e r l o o p o p l e v e r e n m e t de t o p in h e t m i d d e n , t e r w i j l h e t v a n oost n a a r w e s t , d . i . evenwijdig aan de wijk, d a a l t .

Dit zijn s y s t e m a t i s c h e afwijkingen. D a a r n a a s t kunnen e r a n d e r e s y s t e m a t i s c h e afwijkingen v a n m i n d e r i m p o r t a n t i e zijn ( b . v . t o e t e s c h r i j v e n a a n de h e r ontginning) en z u i v e r t o e v a l l i g e , toe t e s c h r i j v e n a a n b e m o n s t e r i n g , a n a l y s e e . d . . D e z e w o r d e n a l l e in de proeffout opgenomen door de 110 v e l d j e s t e v e r e f f e n e n op de functie y = a , x . + blxl + b2x2 + i xlx2 + c' I ü e r i n z iJn xi d e k o l o m n u m m e r s v a n zuid n a a r

1818

-noord en x2 de rijnurnmers van oost naar v/est, beide gerekend vanuit

het midden (dus xi = -4,5, - 3 , 5 , - 2 , 5 , - 1 , 5 , - 0 , 5 , +0,5, +1,5, +2,5, +3,5, + 4 , 5 e n x2 = - 5 , -4, - 3 , -2, - 1 , 0, +1, +2, +3, +4, +5). De i is

de coefficient van een gemeenschappelijke term (de formule is ontleend aan (6) n. 1. formule 9^ op pag. 152).

Bij bewerking bleken bi en i niet houdbaar te zijn. Er bleef over de functie y = -0, 0617x!2 - 0, 1022x2 + 9, 3455 (met sa l = 0, 0057,

sb2 = °' 0 1 3 2 e n sc = °' °0 3'7)' Hierin is c = 9, 3455 het humusgehalte

op het snijpunt der diagonalen. De drie parameters zijn zeer signifi-cant, zodat de humusgehalten in de beginperiode er zeer goed door beschreven worden. Het is wenselijk in de toekomst de bepalingen per veldje weer in te voeren, om te zien welke wijzigingen in dit beloop

zijn gaan optreden. Opgemerkt zij nog, dat de grootste variatie, die zich in de lengte binnen het proefveld voordoet 1, 0220 bedraagt bij x£ = 10 of 110 m, terwijl deze zich in de breedterichting reeds

voor-doet bij xi = 4, 071 of 24, 4 m ter weerszijden van het midden. Het verloop in de lengterichting is dus veel zwakker dan dat in de breedte

-richting.

De proefveldgemiddelden uit de tweede periode (1959-1968) wer-den lineair vereffend, uitgaande van t = 0 in 1959. Deze vereffening leverde op y = -0,1573t + 8, 7860 (met sm = 0, 03.77 en sn = 0, 0742).

De daling is dus zeer overtuigend. Zij bedraagt per jaar 0,1573% humus gemiddeld over alle objecten. De vereffende en onvereffende waarden zijn: t 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 onvereffend 8,83 8,57 8,79 8,08 7,99 7,56 8,31 8,02 7,29 7,34 vereffend 8,79 8,63 8,47 8,31 8, 16 8,00 7,84 7,68 7,53 7,37 afwijking +0,04 -0,06 +0,32 -0,23 -0,17 -0,44 +0,47 +0,34 -0, 24 -0,03 +1,17 -1,17

Hoewel een lineair verlopende daling ook weer een novum i s , geeft het materiaal niet de minste aanwijzing voor een ander (een logarithmisch) verloop. "Wij hebben het feit dus te aanvaarden, in de verwachting, dat de daling niet lineair zal blijven, maar te eniger tijd kromlijnig zal worden.

De vereffeningslijn is aangebracht in fig. 3. Wij zien nu, dat de lijnen voor beide perioden elkaar snijden bij t = 16, d.i. najaar 1959. Met het jaar I960 zet dus de daling in. Het lineaire verloop wordt aan-gehouden bij de verdere bewerking van het materiaal.

Zoals gezien, liepen gedurende de eerste periode de humusgehal-ten per veldje vrij sterk uiteen. Daar dit tevens de uitgangstoe stand is voor de tweede periode, en het denkbaar i s , dat de hege gehalten

sterker zouden dalen dan de lage, werd deze mogelijkheid ingebouwd bij de volgende analyse.

19 19 19

De humusbepalingen van I960 en volgende jaren zijn uit zuinig -heidsoverwegingen niet gedaan per veldje, m a a r bij 22 mengmonsters van 5 veldjes, zó dat binnen elke groep van vijf elke stikstoftrap een-maal voorkomt. Daar de stikstoftrappen rouleren zijn het elke twee j a a r andere groeperingen.

Door dit samenvoegen zijn de grootste verschillen al weer weg-genivelleerd, m a a r de variatie blijft toch groter dan bij samenvoegen per stalmesttrap van 20 c . q . 25 veldjes. Het was uiteraard fraaier en ook doeltreffender geweest, als deze analyse per veldje had kunnen worden uitgevoerd.

Van alle groepen van vijf, tot en met 1968 in totaal 198 stuks, kon het gemiddelde in de uitgangstoestand berekend worden, daar deze per veldje bekend i s . Als uitgangstoestand voor 1959 geldt het gemiddelde over 1944-1945-1951-1953-1959 (met vijfvoudig gewicht). Voor alle bepalingen is e r dus een uitgangstoestand met 2 uitkomsten na een zeker aantal j a r e n (een aardappel- en een graanjaar). In de uitgangstoestand v a r i ë r e n de gemiddelden van vijf nog van 8,15 tot 9,76.

De 198 combinaties werden vereffend op h = itx . x + i - x h + b h .

^ l t s 2 t o o o

Hierin i s h de uitgangstoestand, x de tijd in j a r e n vanaf 1959 en xg de

s t a l m e s t t r a p . De h i s in feite niet een foutloze onafhankelijke v a r i a -bele, m a a r als gemiddelde van vijf j a r e n toch veel betrouwbaarder dan de latere bepalingen. Bovendien bestond er tussen de vijf j a r e n een zo grote overeenstemming als in het algemeen bij humusbepalingen in de zestiger jaren niet werd bereikt.

Verkregen werd i j = +0, 0148 + 0, 0043, i , = - 0 , 0206 + 0, 0018 en bQ = +0, 9898 + 0, 0087. De oplossing betekent inderdaad, dat volgens

de negatieve i2 de daling s t e r k e r is naarmate h hoger i s .

Wij zien, dat b0 steeds praktisch gelijk is aan 1. Dit komt erop

neer, dat b0 het karakter heeft van de e ' s in de voorgaande bewerkingen.

Op deze wijze zijn e r dus thans 198 e ' s . Stellen wij b0 = 1, dan kan nog

vereffend v/orden op h^ - h - hQ = i , x x + L x h . Dit levert op i, =

+0, 0148 + 0, 0043 en i2 = - 0 , 0223 + 0, 0012, zodat de uiteindelijke

functie i s h = +0, 0148 x x - 0, 0223xAx + h .

t s t o o

Voor het proefveldgemiddelde, dus bij x = 2 en h" = 8, 84 wordt

S o

dit h = 0,1676x + 8, 84. Dit is in goede overeenstemming met de t e -voren gevonden p a r a m e t e r s .

De coëfficiënt 0, 0223 geeft aan het gedeelte van h0 dat jaarlijks

wordt afgebroken. In het e e r s t e jaar is dit 2,23% van x0, . m a a r n a a r

-mate het humusgehalte daalt, stijgt het percentage van de humusvoor-raad, dat wordt afgebroken. Dit i s het gevolg van het aangenomen lineaire verloop. Deze coëfficiënt is te vergelijken met de factor K2 uit (1) en heeft een daarmede vergelijkbare waarde (gewoonlijk 0,02).

Het blijkt v o o r t s , dat e r in de tweede periode met dalende h u m u s -gehalten wel een invloed van stalmest op het humusgehalte bestaat. Deze bedraagt bijv. bij x = 10, (dus in 1969) + 0,1477 per stalmesttrap, dus bij x = 4 niet minder dan + 0, 59.

P e r 2 j a a r , d . i . per stalmestgift i s de humusverrijking p e r s t a l -m e s t t r a p 0,0295. P e r stal-mesttrap wordt aangevoerd (bij een gehalte aan organische stof in stalmest van 14%) 1400 kg organische stof.

-H i e r v a n wordt g e h u m i f i c e e r d - a l s het bouwvoorgewicht wordt g e s c h a t op 1, 5 m i l . ' kg - 0, C295 x 15000 = 443 kg of 32% v a n de a a n v o e r . De

humificatiecoöffici^nt i s dus n o r m a a l , d a a r het r e s t a n t ad 32% nog h e t v e r s c h i l i s t u s s e n a a n v o e r en r e g e l m a t i g e a f b r a a k (het b e t r e f t n l . 2 j a a r ) . Kj b e n a d e r t dus de n o r m a l e w a a r d e v a n 0 , 4 .

Zou de daling v a n de g e h a l t e n op de b o v c n b e r e k e n d e voet d o o r -g a a n , dan zou o m s t r e e k s het j a a r 2005 alle h u m u s v e r d w e n e n zijn in het object z o n d e r s t a l m e s t en o m s t r e e k s 2025 in de h o o g s t e s t a l m e s t -t r a p . D a a r di-t o n a a n n e m e l i j k ( m i s s c h i e n zelfs o n b e s -t a a n b a a r ) lijk-t m a g v e r w a c h t w o r d e n , dat v r o e g of l a a t e e n afbuiging z a l gaan o p t r e d e n . Bij v o o r t z e t t i n g v a n de proef kunnen dus i n t e r e s s a n t e ontwikkelingen t e g e m o e t g e z i e n w o r d e n .

D a a r b i j z a l bovendien de proef, wat h u m u s g e h a l t e b e t r e f t , m i n -d e r h e t e r o g e e n w o r -d e n , -d a a r z o a l s g e z i e n , -de h o o g s t e g e h a l t e n h e t s t e r k s t e d a l e n . S u b s t i t u e r e n wij in h = +0, 0148x.,x - 0, 0223x.x + h v o o r h de J t s - t o o o d a a r v o o r e e r d e r gevonden functie h = - 0 , 0617 x , - 0, 1022 x~ +9, 3455 dan o n t s t a a t h = + 0 , 0 1 4 8 x xs - 0, 0 2 2 3 xt( - 0 , 0 6 l 7 x ^ - 0 , 1 0 2 2 x2 + 9,3455) - 0 , 0 6 l 7 x j - 0 , 1 0 2 2 x2 + 9 , 3 4 5 5 .

Dit wordt bij een b e p a a l d e w a a r d e v a n x^., b i j v . x^. = 10 (dat i s i n 1 9 6 9 ) h = +0, 1477x„ - 0, 0477xj - 0, 0795x2 + 7 , 2 6 5 2 .

Met behulp v a n de functie h = +0, 0148x^0^ - 0, 0 2 2 3 xtho + hQ kunnen vereffende h u m u s g e h a l t e n p e r veldje p e r j a a r w o r d e n b e r e k e n d . H i e r -m e d e kunnen de o p b r e n g s t e n , die p e r veldje gegeven zijn, nog v e r d e r w o r d e n g e a n a l y s e e r d . Uit de vereffening v a n de o b j e c t s g e m i d d e l d e n w e r d bij a a r d a p p e l e n en b i e t e n e e n functie v e r k r e g e n v a n de v o r m

y = b x + a x + b x + i x x + c . Door het h u m u s g e h a l t e a l s v a r i a b e l e

' s s n n n n s n

in te s c h a k e l e n , en dit bij deze v o o r l o p i g e a n a l y s e s l e c h t s l i n e a i r t e n e m e n m a a r m e t i n t e r a c t i e s o n t s t a a t y = bux , + b x + a x4- + b x + J n n s s n n n n + i , x , x + i->x, x + i_x x + c . I n s 2 n n 3 s n Bij de z e t m e e l o p b r e n g s t v a n 1968 b l e k e n i, en i? te m o e t e n w o r d e n v e r w o r p e n . D a a r n a bleef o v e r : Z e t m e e l N - o p b r e n g s t bh = - 2 , 7 9 9 1 + 1,3562 - 3 , 7 6 2 0 _ + 2,1180 b = + 7, 7837 + 0 , 9 2 4 8 + 1 0 , 7 5 3 0 + 0 , 8 9 1 3 an = - 2,2712 + 0,4559 bn = +24, 4288 + 2 , 0 3 8 9 + 2 6 , 7 8 8 5 + 0,8445 i = - 1,3964 + 0 , 3 6 4 5 c = + 5 8 , 1 0 5 0 + 9,9137 + 7 5 , 4 8 0 4 ^ 1 5 , 1 5 5 7 De invloed v a n h u m u s i s negatief, m a a r net niet b e t r o u w b a a r .

Hetzelfde i s het g e v a l bij de N - o n t t r e k k i n g , \ 7 o r d t ook b ^ v e r w o r p e n , dan k e r e n de functies v a n "pag. 6 en 7 t e r u g .

21

Bij de b i e t e n in 1966 was b ^ wel significant, en was de functie y = - 3 , 1986x^ + 0, 6323x^ + 7, ?167xn - O, 5226xgXn + 50, 8433. De h u m u s i n v l o e d w a s negatief.

Bij de rogge in 1967, w a a r b i j door het o n t b r e k e n v a n stikstof-t r a p p e n de funcstikstof-tie v/erd g e r e d u c e e r d stikstof-tostikstof-t y = b, x, + b x + iXjX + c , was h u m u s i n v l o e d afv/ezig. Toch was ock h i e r b ^ negatief, m a a r k l e i n e r dan zijn fout (b^ = 1 , 2026 + 1, 8034). E r i s dus een duidelijke a a n -wijzing, dat in deze proef e e n h o g e r h u r a u s g e h a l t e e e n l a g e r e o p b r e n g s t geeft, en dit in de v o l g o r d e w a a r i n de d i r e c t e s t a l m e s t w e r k i n g tot uiting kwam n l . h e t s t e r k s t - zelfs significant - bij b i e t e n , het z w a k s t bij

g r a a n .

De aanwijzing wordt nog v e r s t e v i g d , door de u i t k o m s t , v e r k r e g e n bij de in het Tweede D e e l o n d e r III t e b e h a n d e l e n proef P r 1 0 4 1 . Dit

was een proef m e t c o m p o s t - en k a l k t r a p p e n (los v a n e l k a a r ) en w a a r i n h e t h u m u s g e h a l t e e e n a a n t a l j a r e n om e e n g e m i d d e l d e s c h o m m e l d e . Het l i e p evenwel p e r veldje s t e r k u i t e e n , e n wel v a n 8, 92 tot 1 8 , 5 1 a l s gem i d d e l d e n v a n t i e n b e p a l i n g e n lopende v a n 1948 tot 1965. Deze g e gem i d delden w e r d e n i n g e v o e r d a l s v a r i a b e l e bij de b e w e r k i n g v a n de k n o l o p -b r e n g s t v a n a a r d a p p e l e n in 1 9 6 1 . A l s volledige functie w e r d g e s t e l d :

y

v^

Vh

c

c

c

c

k

k

k

k

te

vVk

E r m o e s t e n worden v e r w o r p e n a^ en de beide i ' s , t e r w i j l t u s s e n c o m -post en kalk het v e r s c h i l zo g e r i n g w a s , dat hun a ' s e v e n a l s hun b ' s w e r d e n s a m e n g e v o e g d . D a a r n a was cle u i t k o m s t bh = - 3, 1346 + 1,4094 3 ^ = - 8,3666 + 2, 1903 b . = + 38,8295 + 1 0 , 2 1 8 3 C K. — c = +315, 1401 + 2 3 , 7 9 2 5

W e d e r o m i s b ^ negatief, m a a r niet voldoende b e t r o u w b a a r , a l i s h i j h i e r r u i m t w e e m a a l zijn fout. E v e n a l s bij de v a n P r 800 b e w e r k t e j a r e n m e t a a r d a p p e l e n en b i e t e n i s b ^ , m a a r t h a n s bij een v e e l g r o t e r h u m u s b e r e i k , zwak negatief.

Zou dit r e s u l t a a t b e v e s t i g d blijken t e w o r d e n bij n a d e r o n d e r z o e k dan zou h e t b e t e k e n e n , dat v a n d a l g r o n d h u m u s e e n ongunstige invloed uitgaat op de o p b r e n g s t .

Het i s o p m e r k e l i j k , dat v a n h e t u i t e e n v a l l e n v a n de h u m u s g e h a l t e n in twee s c h e r p g e s c h e i d e n p e r i o d e n n i e t s w e r d t e r u g g e v o n d e n in de o p -b r e n g s t e n , m a a r dat d a a r a l l e s óf continu v e r l i e p óf c o n s t a n t -bleef. Het g e v a l , dat nog het m e e s t g e l e e k op e e n b r e u k , n l . het v e r l o o p v a n bs bij de o p b r e n g s t v a n a a r d a p p e l e n , w a s o n z e k e r , t e r w i j l de o v e r i g e g r o o t h e d e n bij de a a r d a p p e l e n w e e r op een continu v e r l o o p ( h o r i z o n -t a a l dan wel hellend) w e z e n . M e e r m a l e n ook w e r d g e c o n c l u d e e r d -to-t het o p t r e d e n v a n een r e g e l m a t i g e en geleidelijke v e r a n d e r i n g in de g r o n d . Dit b e t r e f t dus z e k e r niet het h u m u s g e h a l t e a l t h a n s n i e t op z i c h -zelf, mogelijk wel in c o m b i n a t i e m e t de stikstof in de g r o n d .