Maatschappijleer (pilot)

(1)

Staatsexamen HAVO

2017

Nederl

Maatschappijleer (pilot)

Tijdvak 1 Woensdag 24 mei 13.30 – 14.30 uur College-examen schriftelijk Opgavenboekje

Voor dit examen zijn maximaal 33 punten te behalen;

het examen bestaat uit 33 gesloten vragen.

Geef het antwoord van meerkeuzevragen in duidelijke hoofdletters. Het examen duurt één uur.

(2)

Tekst 1

Onderschrift: “Hey, wil je data kopen? Nauwelijks gebruikt! Heel veel informatie is achtergelaten. De laatste eigenaar was een oud vrouwtje die het slechts gebruikte om te winkelen”.

(www.sangrea.net/free-cartoons/law-cartoons.html)

1p 1 In een rechtsstaat is het belangrijk dat de grondrechten van burgers gewaarborgd

worden. Welk maatschappelijk probleem is in de bovenstaande cartoon aan de orde? A De cartoonist wijst op de gevaren die elektronische databanken opleveren voor de privacy van mensen.

B De cartoonist stelt aan de kaak dat gegevens verhandeld worden. C De cartoonist stelt aan de kaak dat internetverkeer onveilig is.

D De cartoonist stelt aan de kaak dat iedereen computers aan elkaar mag verbinden.

Tekst 2 Gebruik sociale media

“Het gebeurt volgens mediadeskundigen steeds vaker dat gedupeerden sociale media gebruiken om daders op te sporen. Volgens Jan van Croesen, voorzitter van de stichting Media-Ombudsman, wordt hiermee “de bijl gelegd aan de wortels van onze rechtsstaat”. Hij reageerde daarmee op de succesvolle facebookactie van restaurant Bouvigne Paradijs in Breda tegen gasten die vertrokken zonder te betalen. Het Bredase restaurant plaatste zondag beelden op Facebook van vier gasten die die avond niet hadden afgerekend. De actie had snel succes. Maandag is “een dame” uit het gezelschap alsnog komen betalen. “Met fooi”, lachte de eigenaar van het Chinees-Japanse eethuis.

“De eigenaar is blij met zijn publiciteitsactie, het publiek kan het waarschijnlijk ook waarderen, maar het is eigenlijk een schande”, zegt van Croesen tegen BN De Stem. “Onze normen over privacy zijn echter zo verlaagd, dat niemand zich er nog druk

(3)

Van Croesen: “Dat kan op basis van de grondwet en het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens. Maar niemand durft dat nog. Het ontbreekt de meeste mensen aan persoonlijke moed.” Volgens de voorzitter zijn slachtoffers van zulke acties bang voor nog meer slechte publiciteit, zelfs als ze niks misdaan hebben. Mede onder invloed van de media is er bovendien zo’n vals beeld van onveiligheid geschapen in Nederland, dat er een atmosfeer is ontstaan waarin burgers kennelijk bereid zijn hun privacy op te offeren. Politiewoordvoerder Jeroen Stenmeijer heeft begrip voor de facebookacties, maar juicht die niet toe. “Eigenlijk moeten ze zulke videobeelden aan ons geven. Als wij die mensen dan niet kunnen vinden, kunnen we de beelden in overleg met …A…… alsnog publiceren.”

(Algemeen Dagblad, 2 februari 2016)

1p 2 Met welk uitgangspunt van de rechtsstaat is de actie van het restaurant in tekst 2 strijdig?

A Het uitgangspunt dat in een rechtsstaat burgers niet zelf in actie mogen komen tegen overtreders.

B Het uitgangspunt dat in een rechtsstaat iedereen gelijk is.

C Het uitgangspunt dat de overheid het vervolgen van strafbare feiten niet aan de burgers moet overlaten.

D Het uitgangspunt dat in een rechtsstaat de overheid beschermd moet worden tegen de burgers.

1p 3 Bij welke instantie kunnen de vier niet-betalende gasten uit tekst 2 aangifte doen? A Politie

B Rechtbank

C Openbaar Ministerie D Gemeente

1p 4 In tekst 2 komt het “dilemma van de rechtsstaat“ naar voren. Het gaat om de verhouding tussen rechtsbescherming en rechtshandhaving. Wie heeft in een rechtsstaat het recht om beschermd te worden en wie moet het recht handhaven?

Bescherming van: Handhaving door:

A Overheid Politie

B Openbaar Ministerie Overheid

C Burgers Overheid

D Politie Rechters

1p 5 Welke woorden moeten er op de puntjes, bij de letter A, in de laatste zin van tekst 2

staan?

A de advocaat van de verdachte

B het ministerie van Veiligheid en Justitie C de rechtbank

(4)

Tekst 3 Overval

Een 31-jarige man uit Deurne, die in maart de cafetaria ’t Stuupke in Asten heeft overvallen, is veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf. De man maakte zich in maart van dit jaar schuldig aan een gewapende overval en deed in april twee pogingen daartoe. Hij moet de slachtoffers een schadevergoeding betalen van in totaal 1727,52 euro. De straf die de rechtbank oplegt is fors hoger dan de straf die werd geëist door het Openbaar Ministerie.

(www.siris.nl, 24 december 2015)

1p 6 Op grond van welk beginsel van de rechtsstaat is het mogelijk dat de straf die de

rechtbank oplegde fors hoger was dan de eis van het Openbaar Ministerie? A Het ne bis in idem-beginsel.

B De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. C De onschuldpresumptie.

D De vrijheid van meningsuiting.

1p 7 De veroordeelde persoon uit tekst 3 kan in hoger beroep gaan. Welke rechterlijke

instantie zal zich dan over zijn zaak buigen? A Het gerechtshof.

B De kantonrechter. C De meervoudige kamer. D De politierechter.

1p 8 Na zijn hoger beroep kan de veroordeelde nog in cassatie gaan bij de Hoge Raad. Waarin verschilt de behandeling van een zaak bij de Hoge Raad van een

behandeling van een zaak bij een andere rechtbank?

A De Hoge Raad beoordeelt enkel de inhoud van de zaak.

B De Hoge Raad controleert de gevolgde procedures bij een zaak. C De Hoge Raad kan andere straffen opleggen dan een rechtbank. D De Hoge Raad kan gratie verlenen.

1p 9 Behalve de in tekst 3 genoemde schadevergoeding hebben slachtoffers nog meer rechten. Wat is geen recht van slachtoffers?

A Recht op informatie. B Spreekrecht.

C Recht op een gesprek met de verdachte. D Recht op hulpverlening.

(5)

Tekst 4 Rechtbank Maastricht

Een aantal jaren geleden trokken Tony van der B. en zijn helpers een spoor van oplichting door het land. Van Noord-Drenthe tot Zuid-Limburg huurden ze dure attracties – zoals een bierfiets, een rodeostier en een luchtkussen – die ze nooit terugbrachten. Op die manier dupeerden ze een aantal kleine verhuurbedrijven voor tienduizenden euro’s. Na tussenkomst van Peter R. de Vries werd roverhoofdman Tony aangehouden in Tilburg. De rechtbank veroordeelde hem in augustus 2009 tot een jaar cel. Daarnaast moest hij zijn slachtoffers een fikse schadevergoeding uitkeren. Tot op de dag van vandaag hebben zij nog geen cent gezien.

(naar: www.peterrdevries.nl, 6 maart 2016)

1p 10 Twee beweringen die te maken hebben met tekst 4: l. Oplichting is een vorm van een misdrijf.

ll. De opgelegde gevangenisstraf is een bijkomende straf. A l en ll zijn juist.

B l is juist en ll is onjuist. C l is onjuist en ll is juist. D l en ll zijn onjuist.

1p 11 De rechter in tekst 4 veroordeelde Tony tot een jaar cel. Welke juridische

mogelijkheid stond nog open voor Tony van der B. als hij het niet eens was met deze veroordeling?

A De zaak opnieuw laten voorkomen bij een andere rechtbank. B Om TBS vragen.

C Vragen aan de minister van Veiligheid en Justitie om het vonnis te vernietigen. D In hoger beroep gaan bij het gerechtshof.

1p 12 Twee beweringen die te maken hebben met tekst 4:

l. Een voorbeeld van een hoofdstraf in deze tekst is de schadevergoeding die Tony van der B. moest betalen aan de slachtoffers.

ll. De slachtoffers kunnen een strafzaak tegen Tony van der B. aanspannen om alsnog hun geld te krijgen.

A l en ll zijn juist.

1p 13 Twee beweringen die te maken hebben met tekst 4:

l. De gevangenisstraf van Tony van der B. is een voorbeeld van een hoofdstraf. ll. De schadevergoeding die Tony van der B. moet betalen is een voorbeeld van een strafrechtelijke maatregel.

(6)

Vragen zonder tekst

1p 14 Welke van de volgende beweringen is of zijn juist of onjuist?

l. In een rechtsstaat mag de overheid, in het belang van de veiligheid van de staat, mensen die verdacht worden van terroristische aanslagen, onbeperkte tijd in voorarrest houden.

ll. Een groep voetbalsupporters wil in Nederland een politieke partij oprichten. Volgens de grondwet is dit verboden.

lll. De burgemeester van een stad mag een demonstratie verbieden omdat hij de risico’s voor de openbare orde te groot vindt.

IV. Het recht op gezondheidszorg is een klassiek grondrecht. A II en IV zijn onjuist, I en III zijn juist.

B I en II zijn onjuist, III en IV zijn juist. C I, II en III zijn juist, IV is onjuist. D I en IV zijn onjuist; II en III zijn juist.

1p 15 Twee beweringen:

l. Het legaliteitsbeginsel houdt in dat de overheid zich moet houden aan de wetten en regels die in een rechtsstaat gelden.

ll. Rechters moeten in Nederland verantwoording afleggen aan de minister van Veiligheid en Justitie. A l en ll zijn juist. B l is juist en ll is onjuist. C l is onjuist en ll is juist. D l en ll zijn onjuist.

1p 16 Artikel 16 uit de Nederlandse grondwet luidt: “Geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane wettelijke strafbepaling”.

Op welk kenmerk van de rechtsstaat heeft artikel 16 betrekking? A Scheiding der machten

B Grondwet

C Legaliteitsbeginsel D Opportuniteitsbeginsel

1p 17 Welk begrip hoort in de onderstaande antwoorden niet thuis? A Vrijheid van drukpers.

B Vrijheid van vereniging en vergadering. C Vrijheid van onderwijs.

D Vrijheid van rechtspraak.

1p 18 Wat is het doel van de Trias Politica?

A Juristen specialiseren zich op hun eigen beleidsterrein. B Het beschermen van de rechten van verdachten. C Het voorkomen van machtsmisbruik.

D Het waarborgen van de sociale grondrechten van de burgers.

(7)

1p 19 Twee beweringen:

l. Het wijzigen van de grondwet gaat op dezelfde wijze als het wijzigen van andere wetten.

ll. Als een burger van mening is dat de overheid zijn grondrechten heeft geschonden, kan deze burger de overheid juridisch aanklagen.

1p 20 In het Wetboek van Strafvordering vinden we een aantal rechten van verdachten: - het recht op een zelfgekozen raadsman,

- het recht op contact met zijn raadsman, - het recht om te zwijgen.

Waarom is het in een rechtsstaat belangrijk dat ook een verdachte rechten heeft? A Omdat een verdachte zonder rechten minder goed opgewassen is tegen het Openbaar Ministerie.

B Omdat een verdachte meestal over minder kennis beschikt dan een officier van justitie.

C Omdat een verdachte anders te snel schuldig kan worden verklaard. D Alle antwoorden zijn juist.

1p 21 Artikel 12 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens luidt:

“Niemand zal onderworpen worden aan willekeurige inmenging in zijn persoonlijke aangelegenheden, in zijn gezin, zijn tehuis of zijn briefwisseling, noch aan enige aantasting van zijn eer of goede naam.

Tegen een dergelijke inmenging of aantasting heeft een ieder recht op bescherming door de wet.”

Dit artikel heeft betrekking op:

A het recht op vrijheid van godsdienst. B het recht op een eerlijk proces. C het recht op privacy.

(8)

Tekst 5 Kamer overstag: toch 20 uur les voor docent

Drie keer sinds eind 2014 diende D66-Kamerlid Paul van Meenen zijn motie in, drie keer werd die weggestemd. Vandaag, bij de vierde poging, gaat het wel lukken. Een Kamermeerderheid zal het streven steunen naar maximaal 20 lesuren voor een fulltime-docent in het voortgezet onderwijs en maximaal acht dagdelen lesgeven voor een voltijds leraar in het basisonderwijs.

Dit geeft docenten meer tijd om hun onderwijsuren goed voor te bereiden en zo de kwaliteit van hun lessen te verhogen. Ook kunnen ze meer aandacht geven aan onderwijsvernieuwing. De motie van Van Meenen dwingt staatssecretaris Sander Dekker (VVD), in samenwerking met de betrokkenen uit het onderwijs, met een uitgewerkt voorstel te komen, waarin ook de financiële gevolgen zijn meegenomen. Dhr. Van Meenen is na de drie afwijzingen opnieuw met zijn motie de boer op gegaan. Nu staat ook de handtekening van Loes Ypma eronder, een van de PvdA-onderwijswoordvoerders in de Kamer. Door de bevindingen uit het onlangs

gepubliceerde OESO-rapport, dat onder meer zegt dat Nederlandse leraren te veel lesgeven, stemmen nu voor het eerst ook ChristenUnie en SGP mee. Samen met de steun van SP, GroenLinks en de Partij voor de Dieren komt Van Meenen daarmee op een veilige 77 zetels.

(De Volkskrant, 8 juni 2016)

1p 22 Een onderdeel van het werk van de docenten gaat veranderen volgens tekst 5. Wat gaat er veranderen volgens deze tekst?

A De arbeidsinhoud.

B De arbeidsverhoudingen. C De arbeidsomstandigheden. D De arbeidsvoorwaarden.

1p 23 Welke rollen van de overheid zijn te herkennen in bron 5?

A De sturende rol in de economie en de rol als overlegpartner. B De rol als overlegpartner en de rol als werkgever.

C De rol als werkgever en de rol als wetgever. D De rol als overlegpartner en de rol als wetgever.

(9)

Tekst 6 Naastenhulp vrienden of buren wordt overschat

UTRECHT - Driekwart van de Nederlanders neemt aan dat familie, vrienden of buren in de bres springen als ze hulpbehoevend zijn. De praktijk is dat slechts 4 op de 10 mensen die langdurig in de lappenmand zitten, hulp krijgen van hun naasten.

Dit blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau naar de werking van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Die wet regelt steun bij

lichamelijke, psychische, verstandelijke of psychosociale beperkingen.

Het minst op hun medemens rekenen 75-plussers, mensen met een matige tot ernstige lichamelijke beperking, alleenwonenden en mensen met een langdurige psychische aandoening. Zij geven het vaakst aan dat ze geen hulp van naasten willen of kunnen krijgen. Dit zou voor de overheid een financiële tegenvaller zijn, want juist voor hen is dan veel professionele hulp nodig.

Kleiner netwerk

De SCP-onderzoekers: "Wellicht heeft een deel van deze mensen een kleiner netwerk, waardoor ze minder vaak iemand kennen op wie ze een beroep kunnen doen. Ook is mogelijk dat zij zó veel hulp nodig hebben, dat zij hun netwerk daar niet mee willen belasten."

In 2005 kreeg 27 procent van de thuiswonenden met lichamelijke gebreken informele hulp. Dit steeg in 2011 naar 40 procent. Deze groep mensen doet daarnaast nog wel net zo vaak als vroeger een beroep op de gemeente.

Toch kloppen minder mensen aan voor bijvoorbeeld huishoudelijke hulp,

woningaanpassing of een scootmobiel. Mogelijk zien zij ervan af omdat ze soms een vrij hoge eigen bijdrage moeten betalen. Wie wel bij het WMO-loket aanklopt, heeft een goede kans van slagen. Gemeenten verkopen nog weinig “nee” door mensen naar het eigen netwerk te verwijzen of naar algemene voorzieningen als tafeltje-dek-je.

Gemeenten honoreerden in 2012 acht van de tien verzoeken voor hulp, net zoveel als in 2010. Er is geen verschil tussen gemeenten die al wel of (nog) geen

keukentafelgesprek voeren om te bepalen wat iemand met zijn eigen netwerk kan oplossen. In 2011 deden circa 390.000 Nederlanders een beroep op de WMO.

(Tubantia, 30 mei 2015)

1p 24 Welke van onderstaande begrippen past het beste bij de naastenhulp in een netwerk

zoals vermeld wordt in tekst 6? A Vrije markteconomie B Sociale ongelijkheid

C Maatschappelijk middenveld D Verzorgingsstaat

1p 25 Het gebruik van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning zoals in het geval van lichamelijke, psychische, verstandelijke of psychosociale beperkingen is een voorbeeld van een:

A sociale voorziening. B sociale verzekering. C aanvulling op de AOW. D volksverzekering.

(10)

1p 26 In tekst 6 wordt familie genoemd als onderdeel van het netwerk dat hulp kan bieden aan hulpbehoevende mensen.

Welke politieke partij legt het meeste nadruk op gezins- en familiewaarden? A PvdA

B PVV C VVD D CDA

Tekst 7 Asscher wil loon reserveren voor scholing werknemers

Minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken gaat onderzoeken of een werkgever verplicht kan worden een deel van het uit te betalen loon te reserveren voor scholing van zijn werknemers. 'Scholing is niet alleen een fundamenteel recht, maar ook een fundamentele plicht', stelt de PvdA-bewindsman in een artikel op de site van de internationale sociaaldemocratische denktank Policy Network.

“Iets onderzoeken staat de minister vanzelfsprekend vrij. Wij wachten de onderzoeksresultaten af “, zegt de Werkgeversorganisatie VNO-NCW.

Asscher redeneert dat voortschrijdende robotisering ten koste van werkgelegenheid gaat als bedrijven alleen maar in technische innovatie investeren. Maar een zeer beperkt aantal werknemers kan die vernieuwde technologie toepassen, stelt de minister. “Daardoor daalt de werkgelegenheid met 5,8 procent”, stelt Asscher op basis van een onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zouden bedrijven echter ook in scholing en in hun werknemers investeren, dan stijgt de

werkgelegenheid met 8,3 procent, aldus de PvdA'er.

Werkgeversorganisatie VNO-NCW wijst erop dat er al 'heel veel scholingsfondsen zijn waar voldoende geld in kas lijkt te zitten', aldus een woordvoerder. 'Bovendien zijn de werkgeverslasten in Nederland al torenhoog en moeten ze dringend omlaag.' De werkgevers wijzen erop dat het idee van Asscher kan betekenen dat werknemers minder loon krijgen. 'Maar iets onderzoeken staat de minister vanzelfsprekend vrij. Wij wachten de onderzoeksresultaten af.' De ongelijkheid tussen werknemers met een lage of hoge opleiding is de laatste jaren gegroeid. In 1995 verdiende een academisch geschoolde werknemer nog 37 procent meer dan een mbo’ er, in 2009 was dat 50 procent. In een 'robottijdperk' wordt die ongelijkheid sneller groter. Mensen met een lage opleiding haken dan af en komen in, wat Asscher noemt, langdurige technologische werkloosheid.

(De Volkskrant, 23 januari 2016)

1p 27 Welke vorm van werkloosheid komt in tekst 7 naar voren? A Frictiewerkloosheid

B Seizoenswerkloosheid C Conjuncturele werkloosheid D Structurele werkloosheid

(11)

1p 28 Waarom wijst VNO-NCW er in tekst 7 op dat de werkgeverslasten omlaag zouden moeten?

A In verband met de mogelijkheid om de lonen te verhogen. B Dit geeft de kans om nieuw personeel aan te nemen. C A en B zijn juist.

D A en B zijn onjuist.

1p 29 Waarom is het voor werkgevers in het algemeen van belang dat werknemers geen loonsverlaging krijgen?

A Dat zou de koopkracht van werknemers verminderen waardoor ze geen goederen en diensten kunnen kopen.

B Werkgevers hebben belang bij tevreden personeel.

C Bij een lager loon moeten werkgevers relatief meer werkgeverspremie betalen.

D Dan zullen hoogopgeleide werknemers sneller ontslag nemen en moeten zij weer nieuwe mensen zoeken en inwerken.

1p 30 Welke partij zal minder moeite hebben met inkomensongelijkheid tussen de verschillende werknemers, zoals die in tekst 7 naar voren komt?

A SP

B GroenLinks C VVD

D 50PLUS-partij

Vragen zonder tekst

1p 31 In 1965 werd in Nederland de Algemene Bijstandswet ingevoerd. Deze wet garandeerde een basisinkomen voor iedereen zonder inkomen.

Voordat die wet er was:

A waren mensen zonder inkomen afhankelijk van liefdadigheidsinstellingen. B werden zij volledig door de maatschappij aan hun lot overgelaten.

C moesten zij verplicht in werkkampen werken.

D moesten zij dagelijks eten in de gaarkeukens gefinancierd door de overheid.

1p 32 Welke bewering is juist?

A Liberalen vinden sociale ongelijkheid niet per definitie onrechtvaardig.

B Sociaaldemocraten zijn tegen samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven. C Christendemocraten willen niet dat burgers mantelzorg aan elkaar verlenen. D Liberalen en sociaaldemocraten vinden beide dat de overheid minder invloed moet hebben op de economie.

(12)

1p 33 Welke van de beweringen is of zijn juist of onjuist?

I. In het Nederlandse model van de verzorgingsstaat ligt de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de collectieve voorzieningen voor een groot deel bij de sociale partners.

II. In het Nederlandse model van de verzorgingsstaat ligt de verantwoordelijkheid voor de regelgeving van de collectieve voorzieningen uitsluitend bij de overheid. A l en ll zijn juist.