UOVS-SASOL-BIBLIOTEEK
0124551
\1111111111111111111111'
111073745205220000012•••• •••••• •••• •
~",.
, . ',_) _:,fu ::.AA'" r .!.: :::":;JER
c=::J OJSTANDlGHEI:E l_--~
Studieleier~ Prof. dr. M. C.E. van Schoor.
DIE N A SlO N ALE
o
P POS I S I E1
9
21- 19
2 4deur
Cornelia Marais, B.A.Hons.
Verhandeling voorgelê ter vervulling van die vereistes vir-die graad Magister Artium in
die Fakulteit van Lettere en Wysbegeerte, Departement Geskiedenis9 aan die Universiteit
van die 0 r anje- Vry staat.
Bloemfon tein
.niver" t e 1 d'. "e- 1rystaat C~-.:STANDIG:-IL:- :: DIE . ... - \. T ._ I< -_"' ... - _\.. ..
. =::
JER,_----
..-"_-
-
-
_.
---.-.
It 2 tï6- 1971 "-L "124557
No. __VOO R WOO R D
Met hierdie verhandeling word die rol van die Nasionale
Party as amptelike opposisieparty in die Parlement van die Unie
van Suid-Afrika gedurende die jare 1921 tot 1924 geskets en dit
is in 'n sekere sin 'n opvolging van die verhandeling van
DoJ.Jo Coetzee, Die geskiedenis van die Nasionale Party
1914-Naas 'n waardebepaling van die Nasionale Party as
sodanig, die behandeling van die standpunt van hierdie party
ten opsigte van politieke aangeleenthede van destyds en die
toetsing daarvan aan die party se program van beginsels, het
ook die party se groei gedurende hierdie jare en sy toenemende
samewerking met die Arbeidersparty wat in 1924 op die oorname
van die Pakt-regering uitgeloop het, aandag geniet.
Hoewel die periode wat deur hierdie verhandeling betrek
word in verskeie werke oor die Suid-Afrikaanse politieke
ge-skiedenis beskryf word, is die behandeling daarvan, met
uit-sondering van die staking van die mynwerkers aan die 'Ni
twaters-rand, uiter-s kursories. Selfs die analise wat van die staking
van 1922 gemaak is, was hoofsaaklik op die gebeurtenis as
sodanig gerig en verskaf geen beeld van die standpunt en rol
van die Nasionale Party in hierdie aanóeleentheid nie.
Die Burger wat as mondstuk van die Nasionale Party gedien
het, met dro DoFo Malan, leier van die Nasionale Party in
Kaapland, as redakteur, het as hoofbron vir hierdie verhandeling
óedien~ Aangesien Die Burger as dagblad verskyn het, terwyl
ander koerante soos Die Volksblad, Ons Vaderland en Die
Afrikaner wat ook die Nasionale Party gesteun het, slegs twee
keer per week verskyn het, is die algemene politieke
nuus-dekking en kommentaar daarin uiteraard vollediger.
Private dokumenteversamelings soos dié van EoG. Jansen,
CoR. Swart, ~1oPoA. Malan en andere wat in die
dokumentasie-afdeling van die Instituut vir Eietydse Geskiedenis bewaar
word, dié van ·onder meer FoEoPo Creswell en genl. JoC. Kemp
in die Staatsargief te Pretoria, sowel as die Arbeidersparty
...._---_____:-~~---_._---c.
rlARAIS.)
se dokumente in die Openbare Biblioteek te Johannesburg is ook geraadpleeg.
,
Insae kon egter nie in die versamelings van genl. J.B.r1. Hertzog en dr. D.F. Malan verkry word nie en
moontlike gegewens daarin vervat, sal later bygewerk mOet word. Die uitgebreide pamfletversameling, konjz-esriotu Les en stukke van die Nasionale Party wat ook in die dOIDlfficntasie-afdeling van die Instituut vir Eietydse Geskiedenis gehuisves word, het
as waardevolle bron van gegewens gedien.
My opregte dank en waardering aan prof. dr. ~LC.E. van Schoor vir sy hulp en leiding as studie1eier.
Bloemfontein. 4 Desember 1970.
INHOUD
Hoofstuk I
DIE VERKIESINGSTRYD VAN 1921. ••.••...•• 00 coo 0 0 1
Hoofstuk II
DIE STAKING AAN DIE WITVY'ATERSRAND,1922.0.00.... 43
Hoofstuk III
DIE BEOOGDE INLY'VIN G VAN SUID- RHODESTËl•. 0 • • • • • • • 103
Hoofstuk IV
DIE VRAAGSTUK VAN BLANKE EN NIE-BLANKE
VERHOUDINGEo 0 • 0 • II 0 0 0 0 II 0 II 0 0 0 0 0 o'0 ••••• 0 • 0 II 0 0 0 0 0 0 U 0 142
1. Die Naturelle ••••..•••.•...••..•.•.•• o.oo 143
2. Die Kleurlinge.ooooooooo.o .•... o .• oooooo. 186
30 Die Indi~rso.oooooooo.o ..•..•...••.•• oo.oo 191
Hoofstuk V
NA-OORLOGSE EKONOMIESE EN MAATSKAPLIKE
~AAGSruKKEo 0 0 0 •• 0 0 0 0 0 0 II 0 II 0 0 0.0 • ,••• 0 •• 0 • '0 • 0 0 0 0 II O' 0 208
1. Ekonomie se vraagstukke 0 • 0 •• 0 •••••• 0 • 0 0 •• 0 208
20 Werkloosheid en die armblankevraagstukooo 244
3 . Immigr'a si e. 0 0 • 0 0 0 0 0 0 0 0 0 II • • II II ., 0 • • 0 • 0 0 0 0 II II 0 273
Hoofstuk VI
TOENADERING EN SAIfiE~\'ERRING ruSSEN .DIE NASIONALE
PARTY EN DIE ARBEIDERSPARTY.oo ••. o ... 000000.0000 301
Hoofstuk VII
POLITIEKE MAGSVERSKUIWING IN SUID-AFRIKA •• 0 • o. 0 0 348
Hoofstuk VIII
DIE ALGEMENE VERKIESING VAN 19240 .. ~~00 .•.• 0.0.. 419
SLO'I'BESKOUING ••••. 0 •• 0 0 •••••••.. ~ 0 .•.••. 0 •••• 0 • • 467
1.
Die Volksraadsverkiesi.ng van Septemb8r 1910 liet genl. Loui s Botha as leier ven die gekombi.neerde magte van die Het Volk-party van Transvaal, die Orangi.a-Unie van die Vrystaat
en die Afrikan8rbond of. Suid-Afrikaanse Party ven dd.e
Kaap-pr ovLns ie in dLe eerste Um.e=par-Lemerrt aan bewind geplaas.
,
.Ha hi0rdie verkiesing is die drie Afrilcenerpartye en manne van versl;:illende politieke oortuiginge· in die
Suid-Afrikaan-se Party vereni.g. Die party het hom die sarnesnoering van
. ,, .
Doer en .i3rit tot' een groot Suid-Afrikaanse nasie binne die :Sri t·se Ryk ten doel gestel.l
In d'i.e cppo sa si ebank e het, die Uni oniste-p8J'\iy onder Ipj ,-'
ding van dr. L.S. lTame son en later sir ~~hom0s9wart-t em die Arbeidertrp2.rty onder kol. F.ILP. Creswell g~'s·it. Die Unio-niste-:party was grootliks die lCaJIlpvegters
van
'hilperiale en kapitalistiese belange terwyl die Arbeidersparty weer die belange van ge sko o.l.deb'Lanke arbeid op die hart gedra het. 2Dat uiteenlopende en onversoenbare ideale van Afrilca-nerleiers ter wille van nasionale eenheid in dd.e Suid-Afri-kaan se Party saamgesnoer is, het spoedig geblyk. Toe genl. }jo-Ghamet sy konsiliasiebeleid d'i,e Unie nog vaster aan die Britse Ryk wou bind, het genl. J .B.M. hertzog na vore getree. In die Vrystaat VIaS' hy 'n sterk lei(3r· en het hom na die
im-glo-Boere-oorlog sasm met president MoT. Steyn daarvoor
be-yVfe-r om die Afrikaner te help om op alle terreine weer sy
i:-'·1ThQmp-s·or.;;-t-~~Ï{:;-.~1l~
Unifie q_tign o~~_<;>uth~F.2:.2_~ 1902.::191Q,
p.
477; Coetzee, D.J.J.,
Di~~_.KesEi_~s1"?~Q-isv@q_:i.:~~,
Nasi_o.B:.êJ..E?J_Sld'.:tY..1914-:.:1-9£1,M. A. -verhandeling,
u,
O.v. S. , 1967, pp. 11-20 en p.234; en Pro_gram v'an ~..§A.~se1..enen KO'0.ê.:~~.t~~~.t~~..van..;._d~_~uid-.4£:r.ik_~9P~_~1:8.r~j.j,~Q. I.2. Van der Schyff, P.]'., Die Unioniste Par~y. in die Suid-Y?:!:t,__~®.se__J2..01iti?1\:: 19W:':'1.9-2I;lVI:Ao-:ver.o_aUdeTing,
·")t:lJ.-vir C. E. 0., 1964, pp. 99-168; en Grobler, F.J., Di~ in,!]._<?_e.~.__Y_@_ ...&.E?~'3k.QO~.g.~ëS'~-~.§'''' arb
~~L~_.9:~..?_ ..
.ê~~c!.::...4=f.ri-Klê-.êA?~~_,p.oli~j,e~_.v@~log2..:-1924, 'D.Li.tt .-proefs1crif,
2 •..
selfrespek te herwin. As minister van. onderwys in die Oranje--rivier-Kolonie, het by veral waardevolle werk vir die herstel
vsn
die Afrikaner se t.aalregte gedoen.3 Genl. Hertzog het die ideale van die steeds groeiende getalle nasionaalbewuste .Af'rikaners i.n woorde geformuleer en dit in die openbaar ver-korid'igo IlSy beleid van ISuid-Afrika eerste I het daarop neer-gekom dat elke Afrikaner in sy ganse opJiirede, in watterver-.
'band o okal., di.e belange van Su~d-Afrika bo die beLange van enige ander land of volk ter wêreld moes st:elll•4 Die stand-punt wat hom ve r'al, in onguns by di.e Eerste VIinister en sy gemati.gde Engelssprekende volgelinge gebring het, was dat·
.
,
waar die belange van Suid-Afrika met die van die Britse Ryk in botsing kom, die belange van Suid-Afrika voorkeur moes ge-niet":. Die gevolge van genl. Hertzog se optrede was dat hy
as minister uit genl. Botha se kabinet gesit is.5
Na mi slukte pogings om die twee generaals te versoen, het die Nasionale P arty onder leiding van genl. Hertzog in
1914 tot stand gekom en i.s die Af'rikaners in twee geskeur. Met In sterk program van beginsels het die NasionaI.e'Party
sy stryd vir die behoud van die i.dent·i tef:\; van die Afrikaner en vir die onafhanklikheid
van
sy land voortgesit:.·In teenstelling met die vae pr-ogz-am van die S.A. Party, wat mense van verskillende politieke sf.enswyse e op kunsmatige wYse wou saamsnoer, was die Nasd.onal.e :Party se program van beginsels duidelik omakr-ewe en het di.t geen t'vVyfel oor die
standpunt van die partyoor kardinale beginsels gelaat nie. Die opstellers se standpunt was dat die party liewer oor In
In artikel 1van f5Y pr-ogr-am onderneem die NasioneJ.e Party gesonde minderheid moes beskik as wat dit In meerderheid sou verkry wat nie oor die politieke vraagstukke van die dag
eensgesind was nie.6
3.·-Van den-Weever
,C
.1\10 7 .Generaal ~~!301VI.• 8He.rt.zo_gvp.228
et seq.; en Coetzee? .0.]. ei t., pp. 7- 0
4.
Coetzee, op. cit.? p.235.
5. Ibid.
..,
.)0
om die nasionale oortuigitlg en aspirasies van die volk te v er-teenwoor-dág , om dit te beskerm, te bevorder en tot volle verweseYLliking t:e laat ontwikkel. Artikel 2 erken die
lei-ding van God in lotgevalle van lande en volke en spreek die begeerte uit dat die orrtwikk eIi.ng van die volkslewe langs Christelike-nasionale vvegmoet geslded. Artikel 3 erken die noodsaaklikheid van die aanlcweek van In kragtige besef van nasionale selfstandighe:Ld en verklaar met nadruk dat die be-lange van die Uniebevolking bo die belange van enige ar..der land of volle gestel moet word. Artikel 4 omskryf die
verhou'-ding van die Unie tot Brittanje. Daarvolgens berus die be-trekkinge tussen die twee nasies op goeie trou, en word dit gestel dat In goei.e verstandhouding tussen die Unie en die Ryk van bestaande vryhede in die Unie afh;,mg en dat dit
be-dreig sal word indi.en Eri ttanj eenige daarv an probeer inkort. ,Artikel 5 erken die aanspraak van die verskillende bevollcings-g:::::'oepeop die eer'bi.edá.g.Lngvan dit· wat aan die volk eie is,
te wete sy taal? geskiedeni.s, godsdiens, gewoontes en sedes ter behoud van die vollcskara1cter. Volgens arti.ke.L 6 is dit die pliG van die regering om die heil en welv aart van die volk op geestelike, nasionale en stoflike gebied te bevorder.
Di,e reg van elke persoon om in sy eie taa~ deur staatsdeparte--mente bedien te word, en die noodsaa.klikheid van tweetaligheid by s.taat samp'ten ar e wor d in 1'3ptilcel 7 b ek.Lenrboon, Artikel 8
«se
weer op die n oodaaalr Li.khe i.dv
an kennis by die volk oor sy regte, vryhede, en pligte. In a.rtikel 9 word verklaar dat die grondslag van die welvaart van Suid-l-..frika op die eenheid van die blanke bevolking ;vin In gees Van toewyding aanSuid-regte gun. ArtileeIlO behandel die nasionale Party se stand-Afrika, en van onderlinge toegeneoënélJleid en trou aan die
medeburgers van die land" berus. Hierin word genl. Hertzog se "tweestroombeleidll verklaar, nl. dat die tvvoe taalgroepe alleen tot eenheid kan groei wanneer albei Suid-Afrika as ge-meens_'kaplike vaderland aanvaar en as een groep die ander sy
sonderlike
en
selfstandige organi sasies met eiehoofbe-4.
punt oor ondarwys , landbou, handel, nywer'hei.d, arbeid, immi-grasie, naturelle, Asiate, finansies, landsverdediging en
Sondagheiliging •7
Die Nasionale Party het in die vier 'provinsies oor
af-sture b e skf.k, maar is op 'n federale grondslag deur ' n fede-raad saamgesnoer waarin elke pr-ovi.nsa e 'n gelyke aant al lede gehad het. Die Federal Raad het geen uitvoerende mag besit nie, maar het slegs in adviserende hoedanigheid opgetree.
Alle voorstelle van die Raad moes gevolglik eers deur die pr-ovi.nsf al.e kongresse goedgekeur word voordat dit Van krag
sou word. Die Federale Raad van die Nasionale Party \IVas 'n
sa81p.bindendekrag wat veral sou sorg dat die eenvormi.ge na-8
sionale beginsels van di.e vier provinsi.es behoue bly.
Die Nasionale Paxty was reeds by sy s.tigting van die steun van 'n groot persentasie Afrikaners verseker en die groei van die party is gestimuleer deur die besluit van die regering in 1914 omJ3rittanj e in die Eerst":e Wêreldoorlog by te staan. Hierdie besluit het di.e leiers van die S.A. Party se imperiale voorkeur duidelik aan die lig gebring en daar-deur baie cnder-s'teuner-s van die party in die kamp van die Nasionaliste gej aag. Die Rebellie wat op die oorlogsbeslui t gevolg het en die regering se onderdrukldng da2.x'Vanhet" die
9
Naat onril.e opposá si.e verder versterk.. Daar-toenoor het die Unioni.st-e-party wat al sedert die Botha-Hertzog krisi.s nader
,
aan die S.A. Party gedryf het, na die regering se toet.rede tot di.e oorlog, hom verplig gevoel om die regering t.e
10
steun.-In die algemene verkiesing van Oktober 1915 het die
n
a-sionale Party 27 setels verower en meer as 78,000 s't emme op~---hom verenig.ll Die SoA. Party het 54 setels, die Unioniste-party 40, die Arbeidersp8.Tty 4 en die onafhanklikes 5 setels verower.12 Die Unioniste was wel die tweede sterkste party in die Parlement, maar weens h11.11esteun aan die regering kon hulle nie meer in die ware sin van die woord die rol van
oppo eá sd.e vervul nie. i,Die breuk tussen Botha en Hert.zog, die stigting van die Nasionale Party Ln 1914 en veral d'i.e
deaLname van Suid:""Afrilca aan di.e Eerste 'Wêreldoorlog het die gronde vir. die ap2..rte bestaan van die S.A.P. en die Unionis-te uit di.e weg geruim en die verdere v oor-tbe at aan van die Unionist:e onnodig gemaal~.1I13 Dit was gevolglik die Nasio-nale :t'arty wat die regering beveg en 8.S opposisie opgetree
het Lank voordat die party op grond v-an getalle die ampte-like opposisieparty geword het .14 Hoewel f:J"y verteenwoordi-ging in die parlement klein was, het genl. Hert zog 1n
gedug-te span om hom versamel, wat bekwame debatteerders soos dr.
D.F. Malan, lid vi.r Calvinia en leier van di.e party in
Kaap-land, adv. T. de Vo Roos, Transvaalse leier en lid vir
Lichtenburg, adv. J .H.II. deWaal, lid vi.r Piketberg, adv. C.G. li'ichardt, lid vir Ladybrand, C.W. Malan, lid vi.r Humans-dorp en kmdt , C.A. van Niekerle, lid vir Boshof , ingesluit
het. Het behulp van koerante soos HE?~_Y olksbl_s.~ in die Vry-staat, pie_l3,ur_ger15 in KaapLarid, .0n~_:Y:.9:.sl<?E)-~'l_nden De S]2ectat_QE_ in Transvaal en later _f)_ie A+_rikan§r in Nat al, het die lT
asio-nale Party met sy beleid van tlSuid-Afrilca eer ste " veld ge-16
wen.
11.If@c oci{-;~VV
jf.,
.ê.!Jlut.êL~.h~"__SanguiE-!L.Y-e~.s ~87~Q~1919., po 405012.' Mulder, C. P. en Cruywagen, \"1.A.,
Qt..~_..
~er:.~.:t~._sl~<?!..xan 13. ~~ ~~~i~%~lf~~§:·--·{-rF:~~~~~.:~19~.1-=.J:.~-§4, p , 123. 14. Coetzee, .9Jl~_..£.tj~.•, pp. 236-237.15. !?1-_~_13t1:!1~rhet sedert sy oprigting tot 31 Des. 1921
pe.__
Êu_Eg.?rgeheet en sederdien as.Dt_e.
;ê~_g_~ bekend gestaan. In die tel.:s en voetnote van hierdiever-handel i.ng word deurgaans ria die blad as D=h£_l?~E.Ge:r.: verrrys.
16. Coetzee, Q.£.?. __.c~t. 7 po 115; en Ï!I8lan, H.P.A., Di~_"XLEt~.
.?..tQ~:.§1J:_~_._R
8~.~y'~Y an Su.ië!::.Afr:iJe a: _êL.l3.:.tIT_<!__~p. .._~;Y""J2.E..e s-:-~.s~§..=h:?~s.._.1914.:::J.-
9.~..4.
7 p. • 4 4 •heli,d van Su1i.d'"'-.Afril\ab eywer l
.,..'
.,
Na ~ie vredesluiting het genl . Die Nasá on al.e P art;v h~t hom in hierdie j are tydens en
n~
~i~. Q<;>r'logveral vir dl'e volledige soewereineonafhaUklik-J:jotha en g en'l., JiC,l' Smuts di.e Unie bp die vredef;3kc;mferensie in Ve.rsailles verteenwoordig. Die Nasé.on al.a st e wou verhoed. dat di.e indruk geskep word dat die hele bevolking van die Unie Van Suid-Afrika tevrede was om aan B~i tt·:.mje
onderge-slr l.k te bly , Gevolglik is daar op 'n uniale kongres van die Nasion.ale Party op 17 Januarie 1919 te Bloemfont·ein besluit ern 'n deputasie na Engeland t,e stuur en oP. grond van 'n ver-klar:ing van die Eerste ~riinister van Engeland, Lloyd George,
dat geen vrede moontlik is tensy geskonde :regte en vryhede van kl.,e1.n volke en nas;Les e:rken wo;rd nie, die cmafhanklik-he:i,él van die voo:rmali.ge Boererepublieke t·e ei.s.. Die deput
a-sie moe s egter onverrigter sake terugkee,r; maar' die Nasionale J?arty was mee'r as ooittevore vasbeslote om hom vir die for-meLe erkenning van die soewereine on af'h.ank.Lf.khed.dvan
Suid-.M'rika t;e beywer .•17 Op aanb ev e.Idng van die Federale Raad het (Jj,.e Nas:iQnale Party d.an ook artikel 4 van sy program van
be-.,
ginqe1.s so gewysig dat dit sy onafhanklikheidstrewe duidelik s1;,e+! Die gewysigde artilcel het SO.O.8 volg gelui.:
IIDie bestaande betr·ekkinge tu:ssen die Unie en di.e
Vere.nigde Koninkryk word. deur die Nasiona.le Party sonder
om-"Daar egt.er die uiteindelike hestenuning en die doel van die voIlc van di e Unáe., soo-s die v-an elke ander
sigself-respekt"erende nasie" sy yolkome vr:yhei.d en aoewer'ef.ne onaf-hcml[l:Ll~hei.gmoe. . . t wees~" en d.Eia+'aLeg-s d,eur sulke v o.Lkomevry-he;i,él en. ê.0ewer~ine Qp-@hal'i}.{likhe:i.d:di.~ v:riendBkaplike ver-:p.~llQJn,g i:;U$s~:m?1J.idaLri¥a en die Verenigde Kon:i,i1].c:rykKan
be--"'-.
__
.~-_
..~-;pt.
.Q
qqi:;:;;;~si~,
'0,1),0"$
~t'i~.,staa"0-:t s.al, 4ie NaRiQ.I1,~~
Pa,T*y
~lk~ gel(,?,~ni:;h~idt~ baat neem'1.
van die Unie getrou te handhaaf en om dit langs konsti tusio-rld1e Weg en met die oog op die belenge van Suidafrika,
ver-der uit te brei.; totdat Suidafrika as selfstandige staat, ook in di.e pr ak+yk in elke Ópsig, gely~(staande ls met die Verenigde Koninkryk cm verder ui teindelilc sy volkome vryheid
en soewereine onafhanklikheid verkry.
uIn ooreenstemming hiermee verklaar die Nasionale Party hom beslis teen eni.ge rigting, optree of pOlitiek, wat die
strekking het om ons bestaande regte en vryhede op enigerlei wyse in te kort of inbreuk daarop te maak , of om die deur vir die verlcryging van die uiteindelike volleome vryheid en soewe-reine ons£hanklikhei.d te sluit 9 en onderneem by om sodanige
rigt.ing, optree of politie,k met alle, geooI.'loofde middele te
18
bestryll.~
Die Nasionale Party v an die Vrystaat het nog 'n verdere toevoeging tot artikel 4 gemaak waar'Ln sy standpunt nog dui-deliker uiteengesit is. Die soevvereini tei t van die volk,. die reg van self.beskikking en o.i.8 reg van afskeiding van Groot
\
Brittanje word erken en die verset teen enige nouer imperiale vereniging word aangetoon. Verder erken die party die reg
om vir ' n republiek :propaganda te m aak , maar stel dit duide-lik IIdat dit nie die bedo'eLá.ng is van die re:publikeinsgesin-de gere:publikeinsgesin-deelte van die volk nie omop enige ander-e wyse dan langs konstitusi.onele weg hul Lde.aal, tot verwesenliking te bring, en wel met inagneming van die gevoelens en simpatie
sowel van die ~i~ngels,g-prekendeas van die Hollandssprekende burgers van die Land "; Die party me'en verder dat die
kwes-sie
van
afskeiding slegs deuT 'n referendum beslis moet. 19
word •....
net sy terugl:eer
van
Versaïlles het genl. S'nmts ver-klaar. da-\; hy 'met sy on,derteken:ing van di.e v-redesv$r.d;rag vir--
..
-~--
..._._.._ ...'~ •..,-_
..._,
..~_.._._._._._~24.:-225 'l en
L~
as~?~.?d.~.J~.~.!.Y,.._K..@dfe_-~-fE_j
8.lJeglnJ~.t:?l.§.1_J~.9]lf?.tl~~_§.1.:_G.J~~iltute,192oJ,
27 44 54- 41 40 25 4 21 5 3
n.
Suid ....Afrika In verhoogde status verkry het en geargUIIlenteer
dat Sui.d=Af'r-Lka dieselfde v er-t eenwoor-dd.gá.ng, st em 'en regte as :Grit·t·anje in die Volkerebond hct , Sy standpurrt
vva~
egter dat Suid-~\frika nie eensydig bande m.et die Britse Ryk mag verbreek nie. Hierdie verklaring het aanleiding gegee tot:In spotprent deur :B'. Vl. TJoonzaier in Die BurO'er wat hierdie-- ._..•._•._.._._Q,,-~
:,verhoogde st atusli voorat.e'l as In bobbejaan wat vry is om te beweeg sov er f3Y ketting dit toelaat en nou, steeds met sy
20 ketting, op die paal sit pleks V8n op die grond.
Op 27 Augustus 1919 is genl. Louis 130tha oorlede en het clie marrte L van :Serste LIinister op gen.l., Smuts geval., Kort daarna, op 10I\laa:rt 19209 is die Unie se derde algemene
ver-kiesing gehou. Vir genl. Smuts en sy S.A. Party was die uitslag uiters teleurst:ellend. Dit het ook In
radikale'ver-andering in die sterkte van die land se vier -politieke par-tye teweeggebring. Die 8.1\.'. Party het 12 set:els en die Unio-niste-party 13 setels verloor, terv'lYl die Nasionale Party 17
21
se'te l s en die Arbeidersparty 15 setels bygekry het. Die stand van partye na afloop van die 1915- on 1920:...verkiesing het soos volg daaruit ge sa ern. 22
Nas. J?arty
s.
A. Farty Unio. Party Arbeiders - Onafh. P art:y Party 1915 1920 1915 1920 1915 1920 1915 1920 1915 1920 'rVL. 12 21 19 13 15 20 1 5 17 ~ 1 12 OVS. 4 7 16 15 17 22 4 ,2 2 1 2 NAT._.~._ ..__ ...
1J_._._...
_:1_.
.4_
....
_3.__ ___]:~._,
2 ..
_~1~'_-=-_._
.._.__
.._-_._.
__.•..__
-
.._._-_._--_.
__
.._.~_
_---~_.~
---_,,-_.
20. Kruger9 D. \"1., (rIfe j\4.9}[~P.K.._<?.::f. ...§.JI.gtt.orl;, p. 109.·
21. Hane ock,
vY.K.,
~'3m~t~,,~._._Tlle_..:f.t~1~Ê~,,9J.'_.!.<?F~2.9_1.9-1950, Il. 3C). Die meeste' van die Nasionale Party se eete.Le i s verower in pLatrt e.Landse ki esafdelings '.'laar 110'slegs deur di.e S.A. Party geopponeer Ls, Die Na-si.onale Party het, feit:iik al die plattelandse setels in die Vrystaat vert:eenwo:ordig en het nou: ook in Wes-Kaapl.and en Tra!1:Elvaal sy posisie verstewig.
22,. lilu..lder en Cruywagen, Q.P..!_ •
.2J.
t6,
po 123. Die totale aantal setels in 1915 was 130 eri in 1920, 134.:tus 1920 skryf hy aan 'n vriendin; oWehave done more and
9.
"
,
Gevolglik het nie een van die partye oor In effektiewe meerderheid beskik nie. Het die steun van die Unioniste en
die onafhanklikes het; genl. Smuts 'n meerderheid van slegs vier stemme oor sy sterkste teenstanders, die Nasionaliste
en die Ar'bei.de.ro, gehad. Hy "vas egter nie altyd van hier-die steun seker nie en die situasie was vir hom nie alleen vernederend n i.e ~ maar ook gevaarlik. Om die rede het hy 'n koalisieregering met die ander drie partye probeer v orm, maar sy aanbod is deur al die partye van die hand gewys.23
GenI;. Smuts het egter aan die premierskap v asg ehou , ter-wyl die parlementêre werksaamhede begin het. Daar was 'n at-mosf eer- van onsekerheid en waaks aamh.eLd in die Par'Lemerrt en
dLe Nasi onale P arty was voortdurend op die uitkyk vi.r ' n ge-leentheid om d.i.e regering te verslaan. Genl. Smuts het: eg-ter 'n beslissende verdeling in die Volksraad met talc~~vermy? hoewel hy byeen geleentheid met 'n meerderheid van slegs
twee stemme van 'n nederlaag gered is. Sy hantering van die situasie was beslis 'n triomf van parlementêre leiersl<;:ap.24 Genl. Smuts se regering het die sitting oorleef, maar die posisie was vir hom onhoudbaar en s enu't cr-gend, Op 12
Augus-bett~er worlc than the strongest government relying on a power ful, majority has a+t emp+ed , But my position remains
pre-c ari ous and i.nsepre-cure, .and some r-ef'orm of the government will
OG necessary before parliament meets n ext January.1I25
Die strewe na hereniging wat sedert die uit setting van genl. Uertzog uit die Botha-kabinet en die gevolglike skeu-ring in die S. A. Part yonder Afrikaanssprekendes aanwesig was,
_ ...__ ••• _.__ ... .-.AI ...__••.._ ...'"'__ ~ • _
23. Coetzee, QP~_cit., p. 142~ en p~~~~gr~~jE~~ptleed, uit'gegee deur die Federale Raad van die Irasionale Party, Il. 13. Eri ef van genl. Hert zog aan genl.
Smuts gedateer 26.3.1920 i.s. v oorwaar'de s v-laaronder die Nasion8~e Party bereid is om '11.
lcoalisie-rege-ring met die S.A. Party te vorm.
24. Crafford,
r .s., ~~__
SmutJi.2_~Rj...Qg_J:'_~.Pl'J,;Y:_,p. 193. Sien ook Pirow, 0., J<ê[~§_ ..P._?ll_,H~Il~.tK..ns:rtzqg_, ~p. 82.lO.•
is opnuut deu:rdie uitslae van die 1920-verkiesing aang ewak-in Herenigewak-in.gskongre sis op 26 en 27 11ei 1920 op
Robertson gehou en dit het die weg voorberei vir In daarop-volgende kongres wat op 22 en 23 September in Bloemfontein
gehou is. G·eenbasis vir hereniging tussen die S.iI.~ Party
en die Nasionale Party kon egter gevind word nie. ]\'.S: IVIalan1 l\linister van Hynwese en Nywerheid? Onderwys en I an.dbou , het
aan die einde van die kongres daarop gewys dat 'nhet voornaam-ste verschi.l draait hierop neer. De andere kant. staat er 0P9
dat het ideaal van afscheiding van Eng el and in het programma van de herenigde parti j opgenomen zal worden en wt j zi jn niet
bereid daarin toe te stp.mmen."26
,,
Hoewel die onafhanklikhcidstrevve een van die belangrik-ste grondslae van die Nasionale 2arty se prog.ram van begin-sels uitgemaa~ het, was die party bereid om die verkryging van hierdie ideaal ter wille V2n hereniging tydelik op die lange baan te skuif 9 maar die beginsel moes ten minste in die nuwe
:program van beginsels erken wor d. I-liertoe wou die S.A. Party nie inst-em nie. Die rede vir die mislukking v8,J.'1.herenigi.ng Vlas dus clie vraagstuk van soewereine onaf'hank.Ii.lche i.d ,
afge-skei van di.e JJti t:se Ryk, as einddoel van Suid.-I\.frika se st aatkundige orrtwa lclre.Ling . 27
Genl. Sr,mts het na die mislukte hereni.gi.ngskongres in In omsendbrief aan' die hoofl::omitee en distriksbesture van sy party', sy }?18nne vir die toekoms uiteengesit. Hy het die
on-afhanklikheidstrewe van die Nasionaliste as In gevaarlike dwaalweg, In verkragting van die Unie-grondwet en "n verbre-king 'lap. die goef,e trou tussen rasse bestempel. Hy vyys
daar-op dat die S.A. Party se weg uit sy politieke moeilikhede herenigi.ng met- die Naaï onal,e Par-ty of ui threidij_'lg vansy ge-Iedere Vlas.e Hereniging het mi sluk en die enigste
alt-erna--_
..._-'
....-..---'...--'....-...~~---
...'-..
26._ !iE).-:t._)~·.§.?:~~~:Q-l-,Z.:l:.!l:g:.s.kqp1Q'.§s-.~._§ten.o_g~_:¥.'.:L_~!?__.e~g_..9gJci_e_~1 !..~~?J:_~.~__._Q.9):.~..êJ~§~__Y._@_._q_~._mi_f_:31~d~J.-p-.G'._Y:_§;l1_]~_~.!.'_qp-1-gil~_g,
pc, 20.
28.
29.
30.· p. 33. Brief
tief was dus uitbreiding" Aangesien die Nasionaliste vasbe-slote was om met hu.l, republikeinse pr-opagand a voort te gaan, dié vuur
v
an af ske i.ding aan te blaas en die bLanke rasse ui t-mekaar- te jaag, bly daar vir die besadigde element niksan-.
,
dors oor as om saam te staan en die soort politiek te beveg nic. IIy meen dat In beroep op al die gema:ti:jdE: Suid~Afrika-n ar s ,'. oSuid~Afrika-ngeag ras of party; gemaslc moet word om saam te st aan ·en aan. te slui t by In nuwe sentrale poli tiek.e party wat, sterk genoeg sou wees om die blywende belange van die Unie teen die verbrokkelings- en vernietigingspolitiek van die Nasionale Party te handhaaf ..
28
Sir Thomas Sm8.rtt;, leier van die Unionis-G·eparty, he t
da-,..29
delik sy steun aan die oproep toegese. Genl. Smuts het be-sef dat al sy ondor-srt euner-s ni.e vir samewerking met die Unio-niste te vinde was nie~. Op 25 Oldober sk ryf hy aan v r-iendee
1l1\f.(ypeopl,e are full of fears if the Unionists join us as a
body as I think they wi.L], do. But I do not see any other exit out of the present -political troubles .. I cannot go on with 40 members in a house of 134.. If I fail now it means that T am going to be scrapped poli t,ically.. If. I succeed,
South African politics will have made,8- great ste}? forward
on the path of raci al. unity and nationhood. ~,30
Die S.A. Party het In buitengewone kongres op 27 Oktober : gehou cm di e saak te be spreek... Volgens genlo SJ.i1uts"vas die 1\laFlion8~e'Party se hoofdoel, af slced.dang van die Ilri t.se Rylc, . Was;r;'. die Nasionaliste se slagspreuk is~ "E).A. In Repub.Lt.ek,n
i s. die 8. A. Party sIn; IIS.A., 'n na sLec " Hy het ve.rk.Laar dat sy PLU'ty se hoogste ideaal die nasionale eenheid van Suid-.AIrika is. ;;Ons s e,..s Soek eers di e vorming van ' n war e S. A. nasie 9 en al die Cinder dinge, self s die uiteindelike
aan-12J
gevoer dat die Nasionale ]?arty 'n suf.wer' ras.separty is en dat sy sesessiebeleid vir volkseenheid fataal. is. Hy het gewys op die gevare wat d;Le land bedreig en op die ekstre-mistiese elernente onder die bevolking wat al hoe sterker word en wat ook die natUrelle onrustig maak , Sy standpunt was dat hereniging met die Nasionale Partyonmoontlik l.s en f.inaal deur die Dloemfont·einse kongres beslis is. Hy het
sy opr'oap om 1n sterk party waarin a'Imal. 's aam kan Vlerk tot
heil van Suid-Afrika herhaal. Genl. Smuts het daarin ge_; slaag ern 8~ die vooroordele van sy partygenote uit die weg
t·e ruim en die kongres het di.e uitbreiding van die party op grond van sekere g:rondbeginsel.s eenparig aangeneem.31
Die Unionisteparty het genl. Smuts se verwagtinge nie teleurgestel nie. Na In buitengevvone kongresbesluit op 2 November en n~ onderhandelinge met die S. A. Party, het di e
Sentrale Bos't uur' van die party op 24 November aang ek cn dig dat hy in sy geheel met die S.A. Party ga2111SaSl11SlIlelt.32 Die gevolglike ontbindi.ng van die Unionisteparty en sy
oplos-sing in die S.A~ Party "vas volgens genl. Smuts ' n teken dat die rassepolitiek nou laat vaar is en dat In nuwe tydperk ven nasionale politiek aangebreek het. Hy het verklaar dat
die verskillende rasse in Suid-Afrika nog altyd met 'n soort poli tieH:e toutrekkery besig was, maar dat hulle nou die toe-koms op die basis V8n politieke gelykhoid tegeu"lOet gaan.33
Hy het ook verklaar dat die sarnesmelting vir hom dio groot-ste vreugde van sy politieke loopbaan b e sor'g het. 34
Vir die Nasiol1.c.,_le112rty was genI , S'muts so asnbodvan-selfsprekGnd onaanv aar'baar' want di.e reg tot aoewer-ed.ne onaf·
31. 'p'_i._~.p:0-I_g_er,28010.1920. Verslag van toe spr aak ; The. g?un..fl:.._.l.rabl~Avol .. ~-2?pp. 429-431; en Coetzoe, .Q.E.
cl:':'~.f p , 15b •
32. Die_.D~l~'&§E,3.11.1920 en 25.11.1920; en Th_<?_.Bs)und Tal>}e, vol. 42, pp. 431-434.
33. l?ie_1~~_g.§.!'.,2,12.1920. Verslag van toc:;spra::ik in Johannesburg.
34 • .J2.i._9._JjUFAe:r:_,27.1~1921. Verslag van toespra81;: in Kaapstad ..
·DiG opr'oep om 'n gemati.:;c1e p arvty te stig, was slegs ' n
...~
h ankLf.lche.i.dis steeds nie erl-cen nie. Die NEl.sionaliste het die mislukking van die herenigingskongros betreur
35
en het besef dat hereniging met die nuwe S.A. Party nie moor moont-lik was nie, want ;!die. S. A.P ~ van 1910 is dood , en welkenaam ook die S.A.P. van 1920 ma€; dra, geen ander goes sal weer deur haar g e ad em word dan die van. die Smartt-Smuts Im-p er-Lal.Lsme'' nie en "dit sal net een geloofsartiekel aanh ang
en dit is QEl alles wat nasionaal ~s te beveg.1I36
r-ook ske rm wa3.I'agtor.genl. Smuts die samesmelting met die Unioniste wou verberg~ Die waar-de wat albei partye aan die b an de met die :Britse Ryk geheg het en die
onafhanklikheid-strewe van die Nasd on al,e J?q.rty, het hulle al sedert die Botha-Hertz;og-krisis geleidelik na mekaar gedryf. Genl.
Botha was skynb aaz' net bereid tot informele samewerking? maar
,
na sy dood het genl. Smuts gelei delik di.e v'leg vir samesmel--ting begin voorberei. 37 Di.e vraag ontstaan dus of genl.
Smuts , ten spyt e v all. al di e herenigingspogings, ooit werk.Lt.k met die Nasionale Party wou h er-en.Lg, Hy het openlik verklaar
dat hereniging van di.e Suid-Afrikaanse :Party en die Nasionale J?arty oorb.eersing deur die Afrikaanssprekendes oor die ::~n-gelssprekendes sou meebring en 'n terugkeer na reaksionêre
rassepolitiek sou beteken iets waf hy tot elke prys wou
38
vermy. Daarom verklaar hy ook dat dio nnsLukka.ng van die herenigingsJ.::ongres In belangrike .keer-pun't in die politieke
gesleiedenis kenmerk.39
LIet die S.Ao Party en die Unioniste nou verenig het genl. Smuts 66 setels teenoor 'die 65 setels van die Nasiona-le Party en die Arbeidors})c'crty in die Parlem.ent gehad. Hy "35.
~:;_qQZFei~.Q.!i~"~=Y.2P
....:.g.l_~
..
_~.il_f?J~qEl.sJ_~.._R.¥..~;Y~Y..§__..9.-.:!-~~.
Or..@]_q-Y_~Y_~:'~.§'_8.:t.,19-20.10.1920, pp. 22. Dyvoegsel tot die jaarverslag van die Li'ederale Raad.
360 Ibid., pp. 10-11. Verslag van die Sentrale J3estuur.
37.. tTo'ët'zee, 9Po._ ...
sJ_i•.,
pp. 154-157~ en Van dcr' Schyff,op • c it " p. 168 •
. 38. lranc~óclc,
Smuts~ The_..f_t_~.1fu3_..~i...
!.?~9~ 0 •• ' p. 31.39. D:t?_}~:::}.F.R.~..r..:,28.10.1920. Verslag.van toespraak op kon-gre s van di eS. A. Party.
Di~__~~E.!'_g_erwas ven mening dat ditniks meer as reg was
.:=:
was dus nog van die drie onafhanklikes se at emmeaf'hank'l ik indien, die Nae.iona.li,ste en l-iXbeiders hul at emme teen hom sou
verenig - iets wat dikwels gedurende die sitting gebeur het. Die afvalligheid van adv. M. Alexander, Unionis en lid vir Kaap s'tad+Kaa't ee.L, en J .IJo Schurink, Volksraadslid van die
S.Ao Par+y vir Lydenbur-g , weens die aaue sme.Lting van die twee· 40
partye, het genl. Smuts se posisie benard gemaak , Gevolg....,. lik het hy op 26 November aangekondig dat met die oog op die bestaande politieke toestand, die Parlement op 31 Desember
ontbind en dat 'n al.gemene verkiesing op 8 Februerie 1921 ge-hou sou word , 41 Genl. Smuts het waarskynlik gehoop dat hy van die ArbeiderS1Jarty se 'setels sou kon verower en sy eie party versterk.42 Hierdie aankondiging is deur al. die partye v erwaLlcem met uitsondering van die ..Arbeidersparty, wat nie
die noodsaaklikheid van 'n verkiesing k on insien nie.43
dat daar opnuut, 'n beroep op die volk {~edoen wor d, nadat die
,
1101itie1:e situasie so verander net nie. Volgens die redak-teur sou die verkiésing oor twee sake beslis wor d, ::~erstens of Suid-Afrika tot nouer aaneenslui ting met die Jlri t sé Ryk bereid is. "Sal ons In radjie word van die J3ritse oorlogswa, of salons ons posiesie as selfstandi.ge staat in die volkery inneem? li :en tweedens wat die binnelandse :politiek betref, of die Land se natuurlike hulpbronne in b eLang van die Suid-.A.frikaans·e volk of in belang van vreemde };:apitaliste ontwik-kei soU word., ,irOnshuldig die beginsel dat ons ontwikkeling
---~-'"
._---40. Di ~ J3urg_er, 27.•11.•1920. Hoof arti.kel so Schurinlc was sedert 1915 Volksraad,slid van die Se .AoPari(y vir
Lydenburg en by het in -tn toespraak op Lydenburg
hom sterk teen die amalgarnasi.e yan sy party met die Unioniste uitgespreeko 'Sien Die Bur..K~~, 27'011.•1920. Verslag van toe spr-aak, Adv. Alexander was
Unionis-lid vir Kaap s'tad-Kas't.e e.L en het hom o.ok teen amal-gamasie v er-k.Laar, Sien Di~_J3:urg..?r3.12 .•1920..
V~r-slag van to·espraale in Kaap stad , 41. Die ..:D~K?r·1 27.e 11.•.1920.
42,0 Di_~_PUI'_2;.§r,24.12 e1920. Hoofar-t á.keL,
430 T}ll~._~~0~~~g.~.1.~.91~,vol .• 42, p., 438; en .Die J?U~g_~.E1
15.
ondergeskik moet gemaak word aan die belange van ons eie be-volking ••.44
Genl. Smuts het sy verkiesingsveldtog op 3 Desember 1920 vanaf Pretoria geloods. In ' n reeks toe spr-ake het by sy pro-gram voor die kiesers gelê. I{y vvys in die eerste plek
daer-op dat hy n~ die vorige verkiesing geen par'Lomerrter'e meerder-heid geh.ad het nie en dat sy poging om ID. koalisieregering
s aam te stel~ misluk het. Die pogings van die S.A. Farty en die Nasionale Party om te herenig, het. ook misluk weens die aa;q4r,an..g van die Nasiona~is-te dat hul beleid van soewereine
sti tusie van die nuwe party opgerieem word. I,For that reason onaf'hank'lákhe-id en afskeiding van die };ritse Ryk, in die kon~
hereeniging has failed, the srnaller hereeniging wh.ich would have been confined exclusively to the people of the Dutch descent. But the Nationali st leaders could not frustrate a greater here eniging 9 the coming together of all moder at.e
patriotic South Af'r-ac ana, o·f what ever racial descent, who
w i,sh to join hands in order to deve.l.op South ..A..frica: int 0 a
greater country 9 the fitting home of 2. great United South
African n at Lon, In fact, their action has given a great im-petus to the r ealtsat ï on of this ideal. \!ithout the
seces-sion policy of the Frat ï.onal.t s't.s and tb.eir af'f or-ts to br-eak
eJllalg8IDasie van di.e Um.cni.at epar-ty met dt.e S.A. Party.
up tihe Union _. to treat our Consti tution as a scrap of paper, to sow division and dissention b otween the r-aces , and to pre-ci:pitate a crisis with the British Empire - we might perhaps have gone on the old basi.s of :party :politics for many years to come. But the secession movement has been like a flash of lightini.ng on a dark night. It has made mcder-at.e :people suddenly realise +he dangers ahe ad which threaten +ho future peace and uni ty of South jI..frica.1145 Dit: het gelei tot di.>
4~.:-··Di~~~I!~iF-Ki£;-
1'6".11.1920 en 18 ..11.1920.. Hoofartikels.4-5. General_._ ... ".•••.• _._ .. o. __Smuts be.r;-ins the•__ .••• .:0 ...._ ., .•.__ ._._battle,..... _ JX!?' 1-5. Verslag van t08spraaJc gellou op 3.,12.1920 te Pr-etor'La; en !li~
Fiierbenewens het die onverbiddelike standpunt van die GenL. Smuts het ontken dat daar in sogenaamde illmvvelikII tus-sen die twee partye aang eg aan is en dat die S•.á. Party die beginsels van die Um onf s't epar-ty saam met sy eie aanvaar- het. Die Unioniste het volgens hom onvoorwaardelik, sonder onder-handelinge en in 'n gees van p atri oti SIneby die Só A. Party
aongeslui t. Hy noem dit 'n heilige verbond van vertroue en s 8J.llewerJ.cingtussen rasse. Die sBIllesme1t i ng van die twee
par-tye het gevolglik 'n nuwe politieke situasie laat ontstaan en die :;~erste Minister meeri dat dit nodig is dat die volk
op-nuut daaroor gera2dpleeg moet word.46
Nasionale P arty oor af sk eiding van die }3ritse Rylt en sy repu-blikeinse pr opag anda In verkiesing g en oods aak orndat; hierdie b e.Lei.d tot burgeroorlog sou lei. Volgens genl. Slnuts beteken
sesessie nie net af sk ei.da.ng van die :Uritse Ryk rrio, dit be-:-teken ook sk eid.lng tussen die Afrikaans- en :!~ngelssprekendes in SUic1::-Afrika, af sko i.di.ng van een provinsie V811 In ander en
dus verbrOkkeling van die Unie. Dit beteken ai'skeiding vir die naturelle, wie se gehegtheid aan die j:;ritse kormoksn.e hi stories geword het , Verder aal. dit buitelandse beleggers afskrik en die nywerhede ernstig strem. Dit b et elren isolasie, verveJ_ en selfmoord vir die bLanke bevolking van Suid-Afrika want die bLanke s sal In hopelose minderheid teenoor die swart rasse in die land wee s , Hy verseker die kiesers dat die
Ï'Ta-si onal.e Party, sodra hy In meerderhei d in die Parlement het,
hierdie sesessiebeleid sel uitvoer, .ongeag die dreigende ge-vare en inwendige skeuring, selfs bloedvergieting, wat dit tot gevolg sal hê.
47
Genlo Smuts verklaar hom egter ten gunste van ' n ona£-hank.Lf.khcá d waf op vriendskaplike voet en deur vriendskap-like s amewer'ki.ng me't die J3ri tse nyk verln"Y is, sond'3r
afskei-46.
47.
Genc;ral Smuts bep'ins the b attLo p.G. _. __ ..•...•..•. _ .•_ ., _ •• _._ .. __ .__ ::.D..: ... •__ . ~ .._.__ ._,
Ibid., IJ. 5; en Pi~_.~~ur_g.9_:r.,29.12.1920. Verslag van tocti:i'praak op Carolina? Jb1.Q. ~ 1301.1921. Verslag v an toes~!raal;: op Zoekmekaar ; en Ibi~., 9.2.1921. Oproep van genl,. Smuts.
17.
ding van die Ryk. Volgens hom is dit presies die posisie
waarin Suid-Afrika hom bevind het. Die Land is ten volle on-afhanklik met beheer oor sy binne- en buitelandse politiek • .Alle onderhorigheid wat daar nog teenoor :;~ngeland was, het . met sy ondertekening van die vredestralctaat in 1919
teore-ties ver-dwyn toe die internasionale status van die dominiums erken is. :Sinne' n pasr j aar sal a.ILe onderhorigheid ook in die pr-alr tylc v er dwyn, Hy wys ook op die t alle voordele wat lidmaatskap van clie Ryk vir Suid-Afrika meebr-i.ng en besluit d at dit b ai e voordeliger en veiliger i s om 'n vry en onaf-hanklilce dominium binne die Ryk en op gelyke voet met :Cnge-1 and te wees.48
Genl. Smuts het aangevoér dat die Nasionale Part.y 'n na-sionale opgewon.denh ei.d en In gevaarlike histerie van die
Suid-Afrilcaanse politiek gemaak het ~ Hul negosiegoed is
rassehaat en afskeiding~' Daar woed ' n stryd op lewe en dood tussen die Nasiona~e Party en die S.A. Party en die Arbeiders_. party staan in hulle pad. Die .Arbeidersparty is volgens die
:!:::erstel'fiini ster 'n groep wat vinnig neig na ' n ui terste so-sialistiese posisie en die verkondiging van 'n kruistog vir die nasionalisering van alle grond? myne, fabrieke en
nywer-,
hede.. Agter die verregaande sosi ali sme st aan clie dreigende, ,
groeiende spookgestalte van "n internasionale }301sjevlisI11e. Die b.Lankes is in 'n hopelose minde r-hei dsv er-houdLng teenoor die naturelle en as d:Le kommunistiese leer eers onder hulle posvat, kan dit groot J>robleme skep. IIy hot kol. F.I:LP. Creswell, leier V2,l1: die party, daarvan beskuldig dat by on-b ewus't.e'Lik 'n on-bondgenoot. van genl. Hertzog is, en die
afskei-dings-politiek daar'd eur- bevorder. Genl. Smuts het "n beroep op die. Arbeiders gedoen om sy party te steun.49
Die }_:;·erste1YIinister het aan die kiesers ook sy program
48. Q~n§EsJ._SlIlAtê..___2.~_g.i.n.s.t}'l.CL.q.§1.t~J.§., pp •. 7-10.
49. I1J.t.9:o, pp. 14-15? en 'p_i_E}_2:?_~_tg_er,27.1.1921. V8rslag v211: t,oe sp.raak te Kaap st ad .
Genl~. Smuts het .'In berOel) op die vo.Llc gedoen om die ge-yir die orrtwi.lrk e'L'i ng en vooruitgarig van die Land voorgelê, maar dit·.beklemtoon dat die verldesing nie daaroor bes:I:t~
sal word nie, aangesien sesessie die eintlike v er'lr i.e sl ng a-vraagstuk I s , Sy regering sal die maat slcap.li.lco en ekonoma
e-se vraagstukke van die land oplos; v r-ede 'tu s aen werkgewer en ~rbeider bewaar ; die vverkloosheidsvraagstuk oplos; meer aan-dag aan on.dorwy e , boerdery, nedersetting en d'ie opLos sf.ng vandie na'tur-el Levr aag s'tuk g e e ; nywerhede en Lmmig.r aa l e aan-moedig; mee r spoorweë '0011 p~ g::r'otGrmarkt e vir SUid...
Afrikaan-se pr-cdulct e in die buiteland soek , Die regering. sal ook
:'.-_.
goedkoop elektri Gse krag aan die nywerhede voorsien.50·
....
Genl. Smuts het daarop aanapr-aak gem.ank dat ,sy party die vo'Llt sp arty i.s en beter in st aat i s om die land te regeer.
nWe are not the party for big capital or gr e at f'Ln.ancfa.L interests~ Neither are WGthe party for those who look f'o.n-: ward to political and social. revolution. Ve are not a Iner.e c on s ar'v at Lve lJarty, as the record of -i;}.leGovernr.tlent for last s e s sion has abundantly pr oved , 'rhe Ej8cessionist:s, tl'le
:f301-~_hevists, the urihappy .forc c a of discontent bent, on de::)tr.oy-:-_ ing the existLng order of things ei t}ler in a oonat r tutioné1l, or economic sense - the exploiter and t·he :prOfitee], ...· b.eni; OIl, fleecing those who cannot pr-otact themselves - all i;h,ese
t· ~-d tl . h . t' , _...i,51
mus r s,n n ei r ome an 0 ne r p ar r.ie s.•
vare wat die land bedreig., af te we.er.,o. Vo'Lgen s hom.was d,it meer as .net "n eleksie, dit was In groot nasionale
bei?li.$-::-sing, mislcien die ge'.Ti:gtigste in die gesleiedenis
van
Su.j;d:-:: A-P ." 52.;tU.rll-\:a.. ' .
Genl .•, SiilUts het die volle steun van die Union.J;st:e genad. Sir 'I'hom as STt18rtt het. op al di 12 1ede en o.nders1;;8p-p,e.JfS;van,
<JJ
eUnioniste""party '~,nberoep ge§l.oen.on g errL, Smuts en dte ver=
5().
51,.
52'0
Gencl"'::::lSmuts berrins the batt.I.e, pp. 9"':14.
_._ .•.. _ ." .•. :;'._ .. ... _... _, ..,'-2.: ..._0. __ ',,,_"_'_ ... _.."__ ... _..._
J_lJ__id,., p", 1
o.
JM-c1....
f po 16; en. Die .._'B1:l.rger,18.12 !>1920,~ Verslag van53. 54.
55.
29.11.1920., Oproep van sir Thoï,l8.S Smartte 6.1.1921. Verslag van t oe spraG}\: op
29. 1.1921_. Hoofartikel.
19.
grote Suid-:--Afrikaanse 'Party in sy stryd teen die Nasionale
party te steunó53 Hy het verklaar dat as die Nasionale Party
aan bewind kom; Iii t means civil war , because we are not going
to be dominated or ruled by the Dutch-speaking section of
this country, wlri.c h is aiming at nothing but ruim to this
t 1,~L1_
Coun ry. ,./ , Sir Harry Hands verklaar ook op 'n vergadering
in Kaapstad dat genl. Smuts nooit die ~Uritse belange sou
op-off,er nie en ;rin Smuts was hun zaligheid gelegen. ,,55
Die bevvering dat die verkiesing om sesessie gaan, is
heftig deur die Nasionaliste ontken. Die Federale Eaad van
die Nasionale Part yonder voorsi tterslcap van sy Le i er , genl. J.B 01{i. ):-Iertzog, het Ln Desember 'n verklaring uitgereik waar-in sy stand purrt oor die konstitusionele betreklcinge tussen
die Unie van Suid-Afrika en Dritt,anj e in '23, punte duidelik
uiteengesit is; II(1) I eder volk het, in die v oor-sd enLnghed.d
vandie Almag't t.g e 'n aang eb or e en onvervreembB!'e, :reg om hom
te ontwikkel en deur die nodige mate van beskawing sy
soewe-reine orraf'h ank'l i khe.i d te verkry, en dus mondig te word.
(2) Die em.g ste en hoogste :vryheid vir ' n mcndi.g e volk is sy
eie vryheid, d.w. s. die reg om sy eie reger~ngsvorm te
be-p aal, en dit desnoods te wy s i.g of v e.r and e'r , . (3), 'n Volk is dus nie werlcli1;: mondig nie tensy dit ao ewer ed.ne
onafhanklik-heid, afgeskei van enig ander volk, geniet., (4) Die
Verenig-.de Koninlcryk, wys geword deur die _tllnerikaanse v+'Ylleidsoorlog7
en handelende op grondbeginsel No! 1, erk en al, v i.r 80 jEar
en meer die reg van 'n Britse KoLorri.e met ae.Lf'b e s't uur- (en
des te meer van die, Dominiums) om v r-e e d s'aam en konsti
tusio-neel af te skei van die Ver~nigde Koru.nkr'yk , In, die woorde
van die Dri tse jf.[inister, mnr. Bonar Law , die :t1rj_tse
konnek-,
,sie hang af nie van ::~ngeland nie, maar van die wil en die
·erkende konstitusionele en s'tasrtlrund l.ge manier, d,i. deur en strik konstitusioneel vir enige burger van. die Unie om te strewe na In soewereine, onafhanklike Unie van Suid-Afrika, ';:,otaal afgeskei van die Vere'nigde Koni.nk.ryk of Britse Ryk ,
en om sy medeburgers te oortuig of probeer oortuig van die wens'LLlcheá d daar-van ;" Vir die af'gel.ope 120 jaor strewe die
Afrikaal1.ss·prekendes al na soewereine onafhanklikheid as In volksideaal. 11(7) Die wil en wens van die Domi
m
um vanSuid--A.f:::-ikamoet vry en onbelemmerd te kenne gegee word op die
die stemgeregtigde burgers van die Unie. Gesond verstand en sta.at smansk ap sltr'ywe voor, dat die kwessie van afskeiding
(sesessie) nie verhans of geforseer moet word nie, maar dat wanneer die geskikte tyd aanbreek dit spesiaal, en dit alleen
sonder byvoeging van enige vraagstuk na die volk vervzys
sal
word, sodat die kiesers hulle stem daaroor kan laat hoor en hu.lLe beslissin.g spesiaal en uitsluitend daaroor by die stem-bus gee. Is daar In besliste meerderheid van die stemmende kiesers vir afskeiding, dan kan met billikheid gesê word datdie Dom'Lni.um dit wil. Ii Die Unie is teoreties - hoeweL nog Lank nie in die pr-ak tyk nd.e - gelyk met die Verenigde Konink-ryk en het gevolglik die reg om af te skei. IIDis tog onge-rymd om in een en dieselfde asem te SG dat ons gelyk met 3n-geland i s maar o.ngeskik en onbekwaam vir soewereine onafhank-likJleic1.. (16) Die beswaar, dat die Unle. van 1910 In heilige verbond was tuss.en DOer en Brit, hou geen s'te ek nie. :Dit wae
eenvoudig In unifikasie van vier reeds hestaande Kolonies, en die dryfve'er was me":;st8~ elconomaese iiloeilild1ede.;' Volgens Jo,sep'h Ghamherlain was die J.~:euse
of
nouer aan.sluitingof
to-tale 8i'sIrGiding van die domdn.Lums, Suid-.A.frika s:e deelnameaan di,e oO:Tloghet. hom "n bi tt·er les geleer en daarom
ver=-lc ies hy afskeiding. Suid-Afrika ly ook deur sy ekonoIiliese
"
verbintenis met ]5rit.tanj.e wat na die oorlog elroncmte s ou-stab i.e.L is en as Suid-Afrika se agent. in die wêreld cp.t.ree
ek'ono'-Mede en J?Grse en onveranderlik ni e.; In Konstirusie word ge-~i.
mies selfstandig word. II( 23) Geen Konstitusie is In wet van
maait vir "n v oLk , en nie In volk vir In konstitusie nie.
Geen volk het hierdie beginsel meer gehandhaaf dan die TIrit;.... se volk self nie.u56
Die Federale Raad het die beskuldiginge ontken dat die Naai.onal.e P8Ity sy houding oor onaf'hankLf.lcheá d en sesessie v ar ande:r het; dat die party ten gunste ven oruniddellike
af-skeiding is en dat .hy In rasseparty is~ Daar is baie V811sy lede~ veral a811 die Rand, wat ~ngelss}_)rekend is. Die :party
streef ook nie na In Hollandse of rassere:publiek nie. Hy streef wel daarna om die Afrikaners wat onnatuurlik van. me-kaar geskeur is, te herenig, maar gelykberegtiging vir Afri-k aanss- en Enge'l s spr-ekende s word verseker? Die rede waarom
die herenigingskongres misl-yk het., was die weiering V811die S.lL Pe...rty om die sesessiereg te erken en onafhanklikheid as
In beginselof praktiese Ldeaa.L voor oë te 110U! Die
bewe-ring V811die S.A ..~ Party daf die Unie reeds so ewer e.i.ne ons£-h~1clildlE4d b eai t., of dit as deel V"8,i'1.die Britse nyk ooit k811 verkry, is onwaar. Verder waar slru die Pe der al.e Raad teen die
gevare wat ·al hoe groter word nou dat die Unioniste hulle meer as ooit tevore binne die geledere van die S.A. Party k an laat g eLd . DasI is die gevare V8,i'1.nouer aane ensïl.uattng met J]ritt811je en die Britse Ryk, inunigrasie op s't-a.at sko ste
om die Afr'Lkaan sspr-ekende s te oor stem; gz-ondbeLaat Lng; hoër belasting vi.r boere; groter bydraes vir die }jritse vloot; voortsetting V811die roekelose finansiële en ekon onu e se b
e-leid van. die regering; nadelige invloede V811die kapitaliste en mynmagnat e ; die verkwisting in die Departement van Verde-diging en di e mi sbr-ua.k val). d.i.? y.?p.d~~.d~g;LY1_gsmagom seuns te den~sionsliseer.57
22 ~
Die leiers van die Nasionale :Party het in hul verkie-singstoespra.ke telkens die party se standpunt oor sesessie beklemtoon en die .:se ee s sd e+epook " ui tgevvys as In ou 'taktrï ek.
58
van genl. Smuts om stemnle te werf.
Genlo Hertzog het vo rk'Laar dat die verlrt osdng ho of s aak+ lik om ekonomiese vraagstut:l:e wentel. Volgens hom was die
regering se imperiale politiek die oor saalr ven al die ellen-de, e.gterui tgang en benarde ekonomiese posisie in. Suid-Afri-ka. Dit is verantwoordelik vir die armoede, hoë lewenslroste, prysverhoging van winke Lgoe der-e, agteruitgang van die boere, ontwrigting van die wisselkoers, gebrek aan buitelandse mark-te, druk op die handelstand, gebrek aan geld on krediet en dr-uk op die banke. Su.id-cAfr'Lka se pr-odulrt e en grondstowwe
vror d net in :Dl1gelsnd bemark en daar' word nou gepoog om goede-re van en na Suid-Afrika slegs op Dritse Lmpertal.e skepe te vervoer en die voLk nog verder uitte mer'ge.L, Da2cI'wor d ook gepraat van 'n Imperiale Bank, wat die geld en geldmark van die Ryk sa'L beheer. i,l,Iet ander woorde7 die banlo-frr-us+ sal In
ander monopolie wees, wat sal toesien dat vir soverre ons nog enige ekonomiese vryheid mag oorhou, ons finansieel hand en voet gebonde en oor'ge.Lewe'r sal wor'd aan die J3ritse skeep-vaart, aan die ~;~ngelsefabr-i.karrt en aan die Londeri se ban-kier ...59
Genl. I-Iertz.og het daarop gevvys dat genl. STI1UtS se impe-riale ~p'olitiek deur die Unioniste versterk sal wor d en die
Unie "n weerlose prooi van imperiale handelsbelange en
impe-riale hebsug sal maak , Irln naam van die volk van Suid-Afri-ka lJrotest;eer ek, en behoor deur ieder Afrika.ner, van welke Tas of taal 00k prot,est,eer te woz-d , teen die medepligtigheid
....
_-~-_
...---
..~._._--._..__..,_..----..53,. D~~e~_~]~lg'_g:~£.,10.12.19'20'. Man:i:fes van genl. I.~ertzog? en ~~0~_]3l2:F.~£r 9.12.1920. Verslag van toeslJraak van adv. l.L0.0.s ln Jnh.ann e sbur g.,
59. 'p']c:-~_"p_l~£'&E;r9 9.12.1920'. Versl ag Va11. t oe-spr-aak op
BraI1(iifort~ en 10i.9.:..' 10.12.1920'0 Nlanifes, van genl. Hertzog. "n Getikte ko'pie van die manifes is in die
. l' 1 al'
eors ln ale ~ra lS, sci hulle Unioniste bly .. liAs '.n man
23.
van ons negering in die s smesp arm.i.ng tot ons ekon.omiese on·-dergang
.
.
.
" Die stryd om die behoud van ons ekonomiese be-staan is vandag in die weegskaal, en ven u en my sal dit by die volgende verkiesing af'h ang , of die toekoms van Suid-Afri-·ka sal vrees die gebuite }Jrooi van die :tiimpire of die geliefde
1· d 1 d d' 11 d' -T' 1160
en we varen e vader an V8..Yl le vo _>= van lG I na e ,
Genl. Hertzog vras geensins verbaas dat die Unioniste kon v er'k'l aar dat hulle geen beginsels prysgegee het deur met die
S.A. Party saam te smelt nie. Die rede is dat die beginsels van die S.A. Party so vaag is dat dit deur eLlteen aang ene em kan wor'd , Die Unioniste neem nou hierdie beginsels oor maar hoef glad m e van hu.L eie af te sien nie en sal sorg dat hul
eie beginsels uitgevoer wo.rd, Genl. Hertzog het daarop ge-vrys dat hereniging met die S.A. :2arty nou nie meer moontlik i s nie. Vroeër het die twee partye nie veel in begi.nse L
ver-skil nie, ho of s aak.Lfk net in hul metode s , Die S.A. Party hp.t egter geleidelik nader aan die Unioniste bowceg en is nou binne in die kr-aal. van die Unioniste. Van. die kraal, sal hul-le na d'i.o s'lagpal.e gaan , want as genl. Smuts se ondersteuners
hom e enmaa.L los slreur' van sy volk, dan doen hy dit met. "n gevoel Van vervro8mding wat verstei ....k word. So iemand word nie alleen "n ondersteuner van die and or- ras nie, maar "n bitter ondersteuner. u : Die S. A. Party en die Unioniste sal
voortaon sy aan sy vir die handhawing en voortsetting van die imperiale politiek, ten koste van Suid-Afrika, stry .. lI·'·nkeen het die reg cm Lmpe.rdal.Ls te vteee , maar dio vraag is of dit reg teenoor Suid-Afrika en die v oLk is. ;:61
Ge111.~ I-Ie:rt;zo~ het daarop gevrys dat genl. Smuts probeer om die aandag van die ekonomiese vr aag s'trukke af te trel{ deur te verklaar dat die verkiesing oor sesessie gaan. Hy het
ontken dat dit die strydvraag is of dat die LTasionale Party
60. IiJid. 61.
IY:ifd' •
.._
- ,:..24.
dit ooit In verkiesingsvraag sal maak., Hyself is oortuig dat In republilcelnse regeringsvorm die beste vir die land is en dit gaan nog eendag kom. Da2x i s egter ' n tyd vir alles en hy sal ' n republiek nie op die volk afdwing nie. Die be-lange van. Suid-Mrika vereis ' n v r Lendsk ap.Lf.keverkeer met ~:::;ngelan.dmaar dit i s geen rede waarom die land oor Suid-Af-rika moet baas spee.L nie. Die Nasionaliste r-eken dat hulle net so vry moet wees as elke ander nasie. Bngeland word ge-respekteer sonder Suid-Afrika. Suid-Afrika wilook gerespek-teer wor-d en die Engelse het geen reg om dit te belet nie. 62 Genl. hertzog het ook die besl~uldiging d2.t die Nasiona-le Party "n rasseparty is, weerlê. :::-Iyhet dit genoem
laag-harrt.Lge en onverskilllge aantygings wo.,tbedoel is om die :c::n-gelssprekendes "teen die Afrilcaanssprekendes op te sweep.
nDie uitgangspunt tog -v an die
n.p.
waarop haar gehele bestaangegrondves is, en wat die grondrede is vir haar republikeinse beweging, i.s gelykheid. 0111d8.tdit nie te kry was onder die oue S.A.l).~regering nie, is die N.P. ont st aan; en omdat na die mening van Nasionali ste die gelykheid nooit verkry sal
wor d solang as die Britse konneksie voortduur nie, het di.e Nasionale Party dit sig as pr-akti.ese ideaal gestelom van die konneksie bevry te raa1~... gelykheid tussen ::3rit en Boer is nie slegs haar eleksieleuse van vandag nie: . di.t is die
siel sowe L van haar ontstaan as van haar- bestaan.,;63
Dr. D.F. Malan, Kaaplandse leier van die Nasionale P ar-ty, kon weens siekte sy verkiesingsveldtog eers op 11 J anua-rie met 'n 'toe spr-aak in Nlalmesbury inlui. Volgens hom 'was
die verkiesing van buitengewone belang en hy het verwag dat die gevolge be'Lang.r Lker' sou wees as en.i.ge ander poli tielce stryd in die verlede. Sy duidelike ui teensett.ing v an die
---politieke situasie en die plek van eLke party daarin, kon geen twyfel meer oor die Nasionale Party se standpunt laat
62. Ibid.
nie. Hy voer aan dat die beroep wat genl. Smuts op die kie-sers doen dm sesessie te verwerp, onnodig is. Di'3selfde be-roep is nege maande gelede ook gedoen en die uitslag is deur
die regering en die koerante wat hom ondersteun; as 'n be-sliste oorwinning oor republikanisrne begroet, warrt volgens hulle het 90 uit 134-kiesafdelings hulle teen republikanisme
,
uitgespreek. Waaromnou weer na so 'n ondubbelsinnige be-slissing na die volk gaan? Die Nasionale Party het intussen nLks gedoen om die doellose en luidruGtige beroep te regver-dig nie. Hy het. nie eers geprobeer om di.e afsl::eidingskwes-sie in die Parlement t-e bespreek nie. Verder was die Nasio-nale Party selfs bereid om die eaak agterweë te laat ter vville v-an In lcoalisie-r'eger':Lng met die S.A. Party. Daar-by
,
het gerU~ Smuts 'h waar'bor'g teen afaké.i.d.l.ngin die samestel-ling van die Senaat, waar die Nasionale Party oor slegs 13 uit 40 senatore beskik.64
Die verl::iesing is volgens dr. T.lalan ui tgeslcryf omdat genl. Smuts se meerderheid in die Parlement te klein was en hy ' n gunstige atmosfeer vrou skep waorin hy sy lank gekoes-t erde ideaal vir die amaf.gamasi.e met di e Un.lonLste "n vol-donge feit kon maale'. Hy het besef dat die amal.garnasie in gewone omst andighede sy P2Xty dui sende aanhangers sou kos. Dit is dus vir eie poLi.tieke gewin dat hy die afskeidings-·paail)oelie gebruik. Volgens dr. l\/IsJ.an moet die verkiesing
oor drie vr-aags't.ukke beslis word, nl. die politieke, ekono-miese en imperiale. Op politieke gebied moet die volk oor
die am.algamasie van die S.A. Party en die Unioniste-party
ui tspraalc gee. Die bevverings dat die Unioniste as massa be-leeer is, is belaglik. Die S.A. Party beweer dat die Unio-niste b ekeer Is , maar nog nie een Unionis het dit self gesê nie. Wat hulle wel aanv oer , is dat hulle nie hul beginsels
opgeoffer het nie en dat hulle nou h1J~ ideale gouer en beter
64.
I?_t.?_..
;g"Ln::g_~r,12.1.1921. Verslag van toespraa1c op Malmesbury.26.
binne die S. A. Party ken verwesenlik. Die Unioniste het wel
hul party verloor, maar die S.Aó Party het sy politiek
ver-enige vergligting gepaard gaan. ' n VryvvilliGe verbond met lOor. Dr. Malan het daarop gewys dat die Nasionale Party geen rasseparty is nie1 want by staan vir 'n beginsel en
8~-mal wat wil saamwerk is welkom, afgesien van kleur of ras. i))ie opoffering van beginsel waar land en voLk betr-olclceiS1
i s onder geen omstandighede te regverdig nie. II Da2cI'Omis die am8~gamasie ook nie te regverdig nie, al word die troueloos--heid daarv an bedek deur dit aan ware ideale en soetklinkende
sinne van konsiliasie en nasionale eenheid t.e koppel.65 W8.tdie ekonomie betref 9 moet die volk uitspraak gee
bor die optrede van die regering wat grotendeels
verantwoor-del.á.k is vir di eindustri ële 9 finansi 'ele en landboukri si s waarin die land gedompel is. Die haglike lot van In groot deel van die boerebevolking en van die nywerhede is In reg-streekse gevolg van die imperialisme van die regering. Dan probeer die regering nog TIritse werkloses na Suid-Afrika lok terwyl bale Afrilcaners werkloos is.66
Dr. 1\1alan wys verder op die belangrikheid van di.e impe-riale vraagstuk aangesien daar met die Lmp er-Lal.e Konferensie
eerskomende Junie en gedurende die volgende ::?arlementsi tting die kwessie van nouer imperiale aaneensluiting cl dan nie, beslis sal word. Die volk moet dus besluit of hy vir eens
en vir altyd gekoppel gaan wor d aan In stelsel wat
Suid-Afri-,
ka se belange aan die van die Rylc ondergeskik sal m aak . Dit sal die Unie in die meeste oorloë van die wêreld insleep en sal hom ' n blote ape eLbal. van :Suro:pese politici en militaris-te m aak , Die Nasionale Partyerken geen an.der band tussen
die verskillende dele van die Ryk as slegs die gemeenskap-like koningskap, sonder om daardeur te verstaan dat daannee
~._..
_-~
....__
.'--',---~""----~.
-65. 66. Tbi ~0 D' Ol .:::....lC':01 en le Dur.ger, op -Clanwilliam. Di~_2~\~ger9 l2.l.l92ló LI8]Ine sbur-y, 20.1.1921. Verslag V8n toesp:raa1c Verslag V81'l toeE]raak op::<:;ngelanden die ander dom.ln.i.ums en imperiale raEdpleging
vreea: gemeenskaplike belange dit vereis, is rri.e
uitgesluit-nie. i,Noemhierdie '_tlolitiok afskeiding as u dit verkies, maar ek noem ditvrye, natuurlike en onb e.Lommor-de ontwilcke-ling van ons grondwetlike vryhede in ooreenstemming met die beginsel: S.A. eerste.,,67
Die Nasionale Party van Transvaal het aan die begin
van Desember sy manifes gepubliseer. Daarvolgens sou hy hom beywer vir hereniging op die Robertson-basis; vir ekonomiese onafhanlclikheid deur dio herstel van die was se.Ikoer-s en die aanmoediging van nywer-he de ; die soewereine onafhanklikheid ven die land; die segregasie van naturolle en repatriasie van Indiërs.68 Die party se leier in 1'ransvaal, adv. Tiel-man Roos, hot verduidelik dat die Nasionale Par-ty met sy
af-slced di.ngspoLftiek beoog om die bevolking te oortuig dat
hul-le alleen dsmvv , 'n republiek 'n selfrespekterende bevolking in 'n vry land kan vror d, dat hulle slegs deur afslccid.ing ten volle ekonomiese on af'uank.Lt.khei.d ken bereik en dat hulle al-leen daardeur geldelike depressie en bankrotskap kan v ermy , Adv. Roos voorsien dat ditnog baie jare sal duur voordat die volk boreid sal woes om 'n republiek te aanvaar. Die groei van die lfasioncle Party sal egter 'n aanduiding wees van die groei van die r-epub l.LkeLnse strewe. I:y het
beklem-toon dat In republiek op konsti tusionole manior verkry sal wor-d en nie op die volk afgedwing sou wor d nic. nAlleen' n
dwaas sou probeer sy volk in die har-nas te ja; alleen 'n
dwaas sou die teenwoordige konsti tusie afbr eek , warrt al ons reg en aarrspr aak op onafhanklikheid vloei uitdie dolcument rTEt ons 'n selfrezarende land maaks " Adv. Hoos hot genl. S'muts b eslruf.dLg van politielee oneerlikhoid. I:y wou kastig met die nasionale ='arty he r-em g , maar kort na di.o mislukking van die her-entl gi.ngskongr-es , verenig hy mot sir ~::horllasSmar-tt ,
67. Ibid.
deur die uitbuiter 1 . 1 ,·70
en woe_cerWlnSlna:.cer• " Die
J\riJeiderspar-,
wat op politieke gebied ver v erwyder van die S.A. Party is. Hy het die kiesers gewaarsku dat die nuwe Smuts-Smartt-party die n.ek van die Afrikanerdom sal pr-obeer breek. Die Unio-niste sal die sterkste eLemerrt in die S.A. Party wees en di.e beleid bepaal. Adv. Hoos vervzys spottend na genl. Smuts se
ill'eoples t lJartyll, waarin die Jingo's die geld sal vat ilen julle sal die tpeople t bly." 69
Die .l'Xbeidersparty het die verkiesing gesien as 'n po-' ging van genl~ Smuts, onder drillc van die Unioniste, om die
s e'beLs "vat die Arbeidersparty in die vorige verl;:iesing ver-owo'r het, weer van hom te herower. Kol. F.H.P. C'reawe.l.L, leier van die par-ty , het verklaar dat. die enigste doel van die verkiesing is om van. die Arbeiderspartyontslae te raak. Hy het' genl. Smuts se bewerings dat die Grondwet: bedreig word, ontken en v erkLaar-z ,:Die .Arbeidersparty is verplig
die teenwoordige IConsti tusie staande te hou, maar hy weier en. sal bly we.icr om die konneksie met J3ritt·anje en die Unie-wet te vereenselwig met. die oorheersing van ons Parlement
ty sal, nie toelaat dat die k onstL+usn oncf.c vr-aag s+uk geb:ruik word om die belange van die bevolldng van die lend te ver-waarloos nie. Kol. Creswell het aang evoer- dat die
verl>.:ie-sing nie oor di e lconsti tusi onele v.raag s'tuk gaan na.o, maer weloor die elconomáe ae , Hy het ook ontken dat daar enige verband tussen sy party en die Nasionale Party bestaan.71
Die Nasionele Party en die .Arbeiders het albei dus die k Lem op ekonomiese vr aagstukk e laat val. nie :O'l~.E het '11.
beroep OIl sy lesers gedoen om in die kiesafdelings waar geen
69. ;Pi~_p1)~~R.~,9.12.192C. Verslag van toespraali: in
Joh8,..rmesburg:; Ibid., 15.12.1920. Brief van Roos
oor-g.enaem uit .9ns Vad_eJ;').~andjen IbJ_q.? 20.12.1920. Ver-slag van 'toe spr-aak op Potchefstroom.
70. R..t..?_J~urKer,1~12!1920. Verkiesingsraanifes van 1:':01. Cresv\Tcll.
71. Jb.~_d.:.o;Die J:3ur,ger, 22.12.1920. Verslag van toespraalc in Johannesburg; Ibiq., 3.2~1921. Verslag van
toe-spr-aak in Durban; ~bid., 4. 2~1921. Verslag van toe-apr aak in Pietermexit zbur'g ; en '.Chg_ Hqund l~le 1 vol.
29.
lifa.sionale kandidaat staan nie, vir die Arbeidersparty t,e
stem. ilWij weten dr-ommeLs goed wat ons bedreigt van de kant
vaneen S'mutsregering en de enige redding ligt op het
ogen-blik in hot voorkomen van een ui twissing van de
.Arbeiderspar-ti j. II Die r-edakteur- was van mening dat genl. S'rD.utsmet sy
kreet v an sesessie en op swepi.ng van die r-aascg ev oe.L, slegs
sy party S8~ kan VGl~sterJ.~ten lroat e van lxoeiders. Indien
die ar-boLder-s nie bt·;ll.Oorlik in die Parlement verteenwoordig i s nie, sal geskille en botsings tussen arbeid en k apitaal
net beslis k an word langs die weg van direkte optrede, dsw , So
deur st:81dngs wat WGer op hul beur-t die ekonomie sal
ont-wrig. Hy meen dat In behoorlike getal Arbeiders in die
Par-lern.ent sal verseker dat die k onf'Lf.k't e op v r ee.daeme en langs
konstitusionele weg beslis S8~ word. Hoewel die Nasionale
Party geen heil sien in die p.r akti.e se toepassing van die
Ar-beidersparty se sosialistiese dogmas nie, stom by in baie
op-sigte met hom s aam oor die reëling tussen k apf,tG.al en
ar-beid.72
HoewoL sy gesondheid reeds geknak W8,S, het die
vermaar-de Boere-gcmeraal C.R. de 'Net die verkiesing as besonder
be-langrik beskou en met die oog daarop ' n b ood skap aan sy
mede-Af r-i.lcane'r s gerigg i,~:Ioontlik i s dit my laaste boodskap aan
u. Ons is aan die vooraand van In allergewigtigste dag in
ons volksgeskiedenis; ek bedoel die Gste }ï'ebruarie, die dag
waar op In groter slag sal g eLewer word as enige slag t:ïdens
die Boere Oorlog. J3y my bestaan daar' geen tVifiJfel nie dat
die Nasionale Party die enige demolcr at ie se en volksparty is
wat v andag in Suid-Afrika bestaan.:1 Hy het cUe kiesers
ver-soek om vir die Nasionale Party te stem IIwant dit i.s die p
ar--ty wat die volk instaat wil stelom die Land en die kapitaal
72. Dii3__;gu.Eg_~.l::',7.2.1921. Hoofartikel. "n Korrespondent uit Natal het berig dat die stryd ho of s aak Lf.k tussen
die S.A. Party en die Itrbeiders is en dat die paar
honderd Nas Lona'Li.s't e wat versDreid in die verskil-lende lei esafdelings is, ver.ï!loêdelil-;:: vir die beste
van die twee neuvvelsil, die Itrbeidcrsp8rty, sal stem.
30.
te regeer en 'n ent te maaïc aan die teemvoordige toestand~ waar die volk deur dl e kapitalis en im:p(!ria~is geregeer word
wie se hoogste ideaal sal wees om van Suid-Afrika' 11.
groot sterk we.Ivar'ende volk en lend te maak , JJy my is dit geen e.Leksie st r-yd nou nie? wat. dergelike vr-aagstrukke as die handhawing of afskeiding van die Britse konneksie moet
be-slis, maar om 'n ondergaande Suid-Afrika op ekonomiese sowel as bl' f'Lnans'ié Le gebied te red. Bewys is gelewer en die dag
is aangcbr eclc dat dit nou hoog tyd i s dat Suid-Afrika eerste, twede en laaste moet wees en geensins langer nie ten koste van homself en ten bate en as speelbal van vreemde lande te
dien nie.tl73
Die verkiesingstryd was taai. Die belangrikheid van eLke beskikbare stem i s besef. Genl .. Hertzog het die Vry-staat , iJ:'ransvaal en die sentrale Karoo deurreis en
vergade-I
rings toegespreek terwyl adv. Tielman Hoos baie bedrywig in Transvaa~ was en ook nog tyd gevind het om die Vrystaat te besoek. Dr. I\Talan h et weens sy siekte eers teen die helfte van Januarie tot die stryd toegetree, maar nogtans sy deel in die Kaapprovinsie gedoen. Die ministers van die Smuts-kabinet het in baie kiesafdelings SaaJllm.et:die j)laaslike
kan-didaat van die S.A. Party o:pgetree~74 Genl. Smuts self het teen 'n veeleisende pas 'n groot aantal vergaderings dwars-oor die land toegespreel:;:. Teen die einde van Desember het sy gesondheid al sorg gebaar en die laaste veertien dae van die verkiesingsveldtog het sy keel dikwels gebloei. iiI am
fighting [he told Alice ClaXk] for my political. life. If beaten n ow I shall probably be beaten finally. li'or I have left no back door, no line of retreat.,;?5
Op 5 Februarie 1921 het genl. Smuts sy laaste oproep tot die kiesers gerig'o Hy het verklaar dat hoewel die
