• No results found

Zoutonderzoek bij paprika : invloed van natrium, calcium en kalium/magnesium verhoudingen op produktie en kwaliteit

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zoutonderzoek bij paprika : invloed van natrium, calcium en kalium/magnesium verhoudingen op produktie en kwaliteit"

Copied!
33
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

x

P

1*

Proefstation voor Bloemisterij en Glasgroente Vestiging Naaldwijk

Kruisbroekweg 5, Postbus 8, 2670 AA Naaldwijk Tel. 0174-636 700

ZOUTONDERZOEK BIJ PAPRIKA

Invloed van natrium, calcium en kalium/magnesium verhoudingen op produktie en kwaliteit Project 6203 W.H.K. Post H. Klein-Buitendijk Naaldwijk, maart 1996 Intern verslag 29

VV

(2)

INHOUD

SAMENVATTING 6 SUMMARY 8 1. INLEIDING 11 2. PROEFOPZET 11 3. MATERIALEN EN METHODEN 12 4. TEELTVERLOOP 13 5. RESULTATEN EN DISCUSSIE .1 Nutriënten-en waterverbruik 14 .2 Opbrengst 15 .3 Gewasanalyse 15 .4 Smaak en houdbaarheid 19 6. CONCLUSIES 21 LITERATUUR 22 BIJLAGEN

.1 Plattegrond van de ligging van de velden in kas 306-5 23

.2 Water- en nutriëntentoediening per behandeling 24

.3 Analysecijfers van voedingsoplossingen. 26 .4 Samenstelling van de voedingsoplossingen 28 .5 Getabelleerde opbrengsten per klasse en per oogst

Aantallen en gewichten per m2

Totaal 29

1eKlas 30

Zwelscheuren 31 Neusrot 32 Ongeklasseerd 33

.6 Percentage van het totaal gewicht, gesommeerd over alle voorgaande oogsten

1e Klas & met zwelscheuren 34

Met neusrot & ongeklasseerd 35 .7 Drogestof en mineralen gehalte (mmol/kg drogestof) van bladeren op

(3)

VOORWOORD

Dit is de derde van drie verslagen van de paprika proeven die Erika Klein en ik vanaf eind 1991 hebben uitgevoerd. Hiermee zijn de proeven met het gewas paprika alle gedocu-menteerd.

Vooral Erika wil ik hierbij bedanken voor het vele toegewijde werk dat zij hieraan heeft besteed. Zij is zeer nauwgezet en nauwkeurig met de praktische uitvoering van deze proeven bezig geweest. Ook daarna in de verwerking van de gegevens heeft zij een hoge inzet getoond met een bijbehorend kwalitatief goed resultaat. Ook met haar inzicht heeft zij daadwerkelijk bijgedragen aan de inhoud van dit verslag.

Het tuinpersoneel heeft nauwgezet gewerkt om deze proef tot een succes te maken. Daarvoor bedank ik met name Ad Wiskerke en Peter Grootscholte voor hun inzet en het altijd klaarstaan om een probleem te verhelpen, ook al is bijna iedereen weg met

vakantie!

De staf van het chemisch laboratorium wil ik bedanken voor het noeste monnikenwerk dat zij hebben verricht. Onze monsters hebben vele mensjaren aan tijd gevergd om te analyseren.

De leden van de technische dienst hebben ook regelmatig hun servicegerichtheid ge-toond door tijdig apparatuur te verschaffen en installaties te repareren. Mijn dank daar-voor!

Ook het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij bedank ik voor het beschik-baar stellen van de nodige financiële middelen. Dat heeft dit onderzoek mogelijk ge-maakt waardoor de inzichten over de effecten van natrium op tuinbouwgewassen aanzienlijk zijn toegenomen.

Tenslotte wil ik Kees de Kreij bedanken voor zijn vele opbouwende opmerkingen waar-mee de kwaliteit van dit verslag aanzienlijk is verhoogd!

Ik hoop dat dit verslag in een behoefte mag voorzien en ik zou graag bijdragen van anderen horen waarmee deze resultaten nog verder verklaard mogen worden in het samenvattend eind-verslag!

6 maart 1996 Wietse Post

(4)

SAMENVATTING

De concentraties en samenstelling van de ionen in het wortelmilieu hebben gevolgen voor de kwaliteit en opbrengst van paprika. Neusrotte vruchten zorgen voor een belang-rijk verlies in opbrengst en er wordt daarom getracht dit te verminderen. Onderzoek uitgevoerd vóór 1992 deed vermoeden dat een hoge natrium (Na) concentratie in het wortelmilieu tot veel neusrot zou leiden. Mogelijk zou een bepaalde combinatie van kalium (K), calcium (Ca) en magnesium (Mg) dit effect kunnen verminderen.

Om dit te onderzoeken, is in 1992 een proef uitgevoerd met diverse behandelingen waarin Na-, K-, Ca- en Mg-niveaus in het wortelmilieu waren aangebracht. Bij EC = 3 mS/cm werden streefniveaus van 3 en 12 mmol/l aangebracht. Binnen het hoge Na-niveau werden vijf behandelingen in drie groepen aangebracht: één met een standaard K/Ca/Mg verhouding, drie met standaard K/Mg verhouding en oplopend Ca-concentratie en drie met een 25% hoger Ca-concentratie en oplopend K/Mg verhouding (sommige behandelingen kwamen in meerdere groepen voor).

Invloed van natrium

Bij een verhoging van de Na-concentratie in het wortelmilieu van circa 3 naar 11 mmol/l daalde de totaal opbrengst alsmede die van eerste klas vruchten met respectievelijk 4,8 en 6,4% (F.Pr. = 0,06). De gewichts- en aantallenopbrengst van neusrotte vruchten nam niet betrouwbaar toe; neusrot werd dus niet alleen veroorzaakt door de aanwezigheid van Na. De opbrengst van vruchten met zwelscheuren werd niet beïnvloed. Na wordt vooral in de oudste (onderste) bladeren opgeslagen - het Na-gehalte was daar ruim verdubbeld, terwijl het in het jonge blad nauwelijks hoger werd. Ook werden de K-gehalten in blad en vrucht lager, maar niet de Ca- en Mg-K-gehalten. Na blijkt dus vooral een antagonistisch effect te hebben met K. Smaak en houdbaarheid werden niet be-ïnvloed.

Invloed van de K/Ca/Mg verhoudingen bij hoog Na

De totaal opbrengst (gewicht en aantal) werd vooral beïnvloed door K: bij laag K in het wortelmilieu ( < 2 , 5 mmol/l) daalde de opbrengst ten opzichte van K > 3 , 5 mmol/l. Bij deze lage niveaus had een hogere Ca-concentratie ten koste van Mg een voordelig effect op de opbrengst. Echter, de totale produktie daalde bij toenemend Ca-opname en gelijkblijvend (normale) K/Mg-toedieningsverhouding. Het voordeel van laag K was wèl minder neusrot (7%) ten opzichte van hogere K-concentraties (9 tot 19% van totale opbrengst). De blad- en vruchtanalyses gaven aan dat neusrot vooral werd beïnvloed door het K niveau; Mg had weinig effect. In de behandelingen met veel neusrot kwam inderdaad een lage Ca-gehalte in blad en vrucht voor, zoals verwacht. Het bleef echter onduidelijk welk mechanisme deze lage Ca-gehaltes veroorzaakte.

(5)

Tabel 1 - Streefwaarden van natrium, kalium, calcium en magnesium concentratie (mmol/l) in het wortel-milieu, opbrengst en gemiddeld vruchtgewicht. Neusrotgewicht wordt ook uitgedrukt als een % van de totale opbrengst.

Oogst van 17 maart 1992 t/m 29 september 1992.

Na+ 3 12 12 12 12 12 Behandeling K+ Ca2+ 7.0 4.7 2.0 3.5 5.0 2.3 7.0 4.7 5.9 5.9 5.9 7.0 Mg2 + 3.3 2.2 2.4 1.6 0.9 1.1 Gemiddeld Totaal kg/m2 17.3 16.5 15.3 16.6 16.2 15.7 16.3 Opbrengst 1eKlas kg/m2 11.7 11.0 10.4 10.4 10.2 10.8 10.8 Neusrot kg/m2 1.40 1.51 1.09 2.99 3.02 1.08 1.85 Neusrot % 8.1 9.2 7.1 18.0 18.6 6.9 11.3 Gemiddeld vruchtgewicht Totaal gram 133 131 131 121 121 132 128 1eKlas gram 136 134 132 133 133 134 134

(6)

SUMMARY

The influence of sodium and calcium levels and potassium/magnesium proportions on the yield and quality of paprika.

The concentrations and composition of the ions in the root-environment influence the quality and yield of paprika (sweet-pepper). Fruit with blossom-end-rot (BER) signifi-cantly decrease marketable yield and attempts are therefore made to reduce this. Research carried out before 1992 suggested that a high sodium (Na) concentration in the root-environment would lead to high incidence of BER. Conceivably a specific

combination of potassium (K), calcium (Ca) and magnesium (Mg) would ameliorate this. In order to further this research, an experiment was carried out during 1992 in which treatments with various levels of Na, K, Ca and Mg were established in the root-environment. At EC = 3 mS/cm, Na-levels of 3 and 12 mmol/l were established. Within the level of 12 mmol/l Na five treatments were initiated in three groups: One at a standard K/Ca/Mg proportion, three at a standard K/Mg proportion and increasing Ca-concentration levels and three at a 25% higher Ca-Ca-concentration and increasing K/Mg proportion (some treatments were part of more than one group).

Influence of sodium

An increase in the Na-concentration in the root-environment from circa 3 to circa 11 mmol/l resulted in a decrease of the total yield, as well as that of 1s' Class yield, by 4.8

and 6.4%, respectievely (F.Pr. =0.06). However, the weight and count of the yield of fruit with BER did not increase significantly; BER thus was not caused by Na only. The presence of Na had no effect on yield of cracked fruit. Na accumulated especially in the oldest (bottom) leaves of the plant; the Na accumulation more than doubled there while that of the younger leaves barely increased. The K-content of the leaves and fruit also decreased, in contrast to the Ca and Mg contents, which did not. Apparently Na has an antagonistic effect on K. Taste and shelf-life were not affected.

Influence of the K/Ca/Mg proportions at a high sodium concentration

The total yield (weight as well as count) was influenced especially by K: at low K in the root-environment ( < 2 . 5 mmol/l) the yield decreased in comparison to K > 3 , 5 mmol/l. At these low concentrations a higher Ca-concentration, at the expense of Mg, had an ameliorating effect on the yield. However, the total production declined with increasing Ca-uptake at a normal, static, K/Mg application-proportion. However, low K-concentra-tions were beneficial in decreasing BER (7%) in comparison to higher K-concentraK-concentra-tions (9 to 19% of total yield). The leaf and fruit-analyses indicated that BER was caused primarily by the K concentration; Mg had little effect. As expected, there was indeed a low Ca-content in the leaves and fruit of the treatments where a lot of BER occurred. However, the mechanism causing this remained unclear.

Taste and shelf-life were not affected. Further details may be found in table 2.

(7)

Table 2 - Target values of sodium, potassium, calcium and magnesium concentration (mmol/l) in the root-environment, yield and average fruit-weight. Blossom-end-rot (BER) is also expressed as a % of the total yield.

Harvested 17 March 1992 to 29 September 1992.

Na+ 3 12 12 12 12 12 Treatment K+ Ca2+ 7.0 4.7 2.0 3.5 5.0 2.3 7.0 4.7 5.9 5.9 5.9 7.0 Mg2 + 3.3 2.2 2.4 1.6 0.9 1.1 Total kg/m2 17.3 16.5 15.3 16.6 16.2 15.7 Yield 1s t Class kg/m2 11.7 11.0 10.4 10.4 10.2 10.8 BER kg/m2 1.40 1.51 1.09 2.99 3.02 1.08 BER % 8.1 9.2 7.1 18.0 18.6 6.9 Average Total gram 133 131 131 121 121 132 fruit weight 1s t Class gram 136 134 132 133 133 134 Average 16.3 10.8 1.85 11.3 128 134

(8)

1. INLEIDING

Het vermoeden bestond, dat verhoogde natrium concentraties in het wortelmilieu tot een lager verkoopbare opbrengst zouden leiden, met name omdat er meer vruchten met neusrot zouden voorkomen. Meer neusrotte vruchten werden verwacht vanwege een lager calciumgehalte in de vrucht veroorzaakt door het natrium/calcium-antagonisme. Dit probleem was actueel omdat verwacht werd dat in gesloten systemen natrium geduren-de geduren-de teelt snel tot schageduren-delijke concentraties zou stijgen.

Om meer zekerheid te krijgen over de juistheid van deze verwachting, werd gedurende 1992 een paprikaproef uitgevoerd waarin de volgende behandelingen werden vergele-ken:

1. Standaard K/Ca/Mg verhouding en een hoge en een lage natriumconcentratie (behandelingen 1 en 2);

2. Hoog natriumconcentratie, één K/Mg verhouding en oplopend Ca-concentratie (behandelingen 2, 5 en 6);

3. Hoog natrium concentratie, één Ca-concentratie en oplopend K/Mg-verhouding (behandelingen 3, 5 en 4).

De verschillende K/Ca/Mg-verhoudingen moesten antwoord geven op de volgende vraag: Wat is, in een situatie met hoog natrium, de optimale kationenverhouding waarbij neusrot wordt voorkomen terwijl een hoge kwaliteit en produktie wordt verkregen? De mogelijkheden zijn dan om de calciumconcentratie te verhogen ten koste van evenveel kalium en magnesium (behandelingen 2, 5 en 6), of de calciumconcentratie op een standaard waarde te houden en de K/Mg-verhouding te wijzigen met gelijkblijvende som aan equivalenten (behandelingen 3, 5 en 4).

PROEFOPZET

De proef is opgezet met diverse kationen niveaus die in het recirculatiesysteem werden gehandhaafd bij EC = 3 mS/cm. Er werden Na-niveaus van < 3 mmol/l (controle behan-deling) en 12 mmol/l aangebracht. Binnen het niveau met Na+ = 12 mmol/l werden drie Ca streefniveaus aangebracht: 4 , 7 1 ; 5,85 en 7,00 mmol/l bij een vaste verhouding tussen K en Mg (K/Mg = 2,15).

Binnen het niveau van Ca2+ = 5,85 mmol/l werden de K+/Mg2 + verhoudingen 0,83; 2,15 en 5,56 aangebracht.

Bij de anionen concentraties werd er steeds gestreefd naar een niveau van: NOâ= 19, SO2; = 3,5, H2PO;=1 en Cl" = 1 mmol/l. Tabel 3 geeft een nadere aanduiding onder de kop 'Behandeling'.

Aldus ontstonden er 6 behandelingen die in 6-voud werden uitgevoerd. Alle zes herhalin-gen van iedere behandeling waren op één circulatie-onderbak aangesloten. Deze zes herhalingen waren ruimtelijk verspreid in de kas.

Een plattegrond van de velden-verdeling in de kas is te vinden in Bijlage 1. De toege-diende hoeveelheid nutriënten en water, en de samenstelling van de voedingsoplossin-gen, zijn te vinden in respectievelijk Bijlagen 2 en 4.

(9)

3. MATERIALEN EN METHODEN

De paprika's van het ras Mazurka zijn in een recirculatiesysteem geteeld waarbij het drainwater niet werd ontsmet. De planten werden geteeld op steenwolmatten

(100 * 15 * 7 Vi cm). Er werd computergestuurd geïrrigeerd volgens het model van Rein de Graaf (PBG-Naaldwijk; de Graaf, 1988; de Graaf en Spaans, 1989). Het percentage drain werd geschat op 80%. Al het gebruikte water werd vooraf gedemineraliseerd voordat het met vloeibare meststoffen (met uitzondering van (NH4)2S04, KH2P04, K2S04 en spoorelementen) werd aangemaakt tot het gewenste niveau.

Per veld stonden er 16 planten, met tussenafstand 43 cm, op een rij en een plantdicht-heid van 2,7 planten per m2. Er werden twee stengels per plant aangehouden. Op het eind van het seizoen reikten de planten in de controlebehandeling tot 3 Vi m hoogte. Behandelingen 1, 2, 3 en 5 bestonden uit zes velden met een totale oppervlakte van 35,64 m2 per behandeling; behandelingen 4 en 6 bestonden uit 7 velden (inclusief ieder een randrij) met een totale oppervlakte van 41,58 m2.

Er werd vanaf 17 maart 1992 één keer per week rood geoogst. Aantallen en gewichten werden bepaald in de volgende klassen: Eerste Klas (volkomen ongeschonden vruchten en goed van vorm), Neusrot (met neusrot aangetaste vruchten), Zwelscheuren (ook vruchten met hele fijne scheuren werden meegeteld) en Overig. De som van deze

bepaalde het totale aantal en gewicht. De laatste oogstdatum was 29 september 1992. Op 28-7-92 werden suiker- en zuurgehalten van het vruchtvlees van 4 oogstrijpe vruch-ten per veld bepaald. De helft van iedere vrucht werd voor de analyse gebruikt.

Er werden gewasmonsters genomen op 4-8-92. Vier bladeren werden per veld op drie hoogtes geplukt: onder-, midden- en boven-in de plant (boven-in was half-volgroeid blad). Ook werden 3 vruchten zonder neusrot per veld genomen. De hele vrucht inclu-sief steel en zaadlijst werd voor de analyse gebruikt. Bladeren en vruchten werden gedroogd bij 70°C. Na, K, Ca en Mg werden bepaald in de droge stof.

Op 15-9-92 zijn er 10 vruchten per veld genomen voor een houdbaarheids bepaling (bij 20°C en RV 80%). Tien dagen later zijn hieraan de laatste waarnemingen verricht. Op 29-9-92 zijn 5 vruchten per veld geoogst voor een smaakbeoordeling.

Ter handhaving van de gewenste ionenconcentraties in het recirculatiesysteem, en de EC op 3 mS/cm, werd per aanmaak van de voedingsoplossing in de bovenbakken de concentratie aan toegediende nutriënten zonodig gewijzigd. Om deze concentraties te realiseren werden (in de controle behandeling) bij aanvang van de teelt circa 4 0 % meer Ca- dan K-equivalenten toegediend. Eind april werd de equivalent-verhouding van Ca en K in het toegediende voedingsoplossing aangepast, eerst tot circa 1:1 maar gedurende de zomer werden tot 10% meer Ca- dan K-equivalenten toegediend. In september werden 25% meer Ca- dan K-equivalenten toegediend. Ter handhaving van de S04 en H2P04 niveaus werd zonodig een sulfaat- of fosfaat-oplossing toegediend (als zuur, of uit de geconcentreerde voedingsoplossing).

Het drainwater werd wekelijks geanalyseerd ter bepaling van de hoofdelementen en om de twee weken op spoorelementen (zie Bijlage 3). De (incidenteel bepaalde) gehalten in de mat waren gelijk aan die in het drainwater. Dit was in overeenstemming met de verwachting dat bij de gebruikte drainfractie en verspreiding van druppelaars (twee druppelaars op de kweekblok en één midden tussen de planten rechtstreeks op de mat), de gehalten aan elementen in de mat gelijk zouden zijn aan die in het retourwater.

De temperatuur werd 's nachts op een minimum van 18°C gehouden en overdag tot 21 °C gestookt. Bij het oplopen van de temperatuur boven 23°C werd gelucht.

Bij de statistische analyse zijn twee velden (52 en 21) buiten beschouwing gelaten omdat hun positie langs de gevel van de kas een oneerlijk grote invloed op het resultaat had.

(10)

TEELTVERLOOP

De planten zijn op 16 oktober 1991 gezaaid en op 5 december 1991 op de matten gezet. De proef is op 29 september 1992 beëindigd.

Alle behandelingen zijn met een gelijke voedingsoplossing begonnen bij een

EC = 3 mS/cm in het drainwater van het recirculatie systeem. Eind januari 1992 was de EC opgelopen tot ca. 3,6 mS/cm. Daarna is de EC gedaald tot ca. 3 mS/cm tegen eind februari. Daarna is er gestuurd naar een EC van circa 3 mS/cm. Gedurende de teelt varieerde de EC tussen 2,6 en 3,7 mS/cm. Het verschil tussen de behandelingen was vanaf medio februari altijd minder dan 0,5 mS/cm. Het Na is vanaf 23 december 1991 toegevoegd totdat de concentratie eind januari 1992 op peil was. Later is er gedurende de teelt nog enkele malen Na toegevoegd om de concentratie op peil te houden.

Vanaf 3 maart werd er gestuurd naar de K-, Ca- en Mg-streefniveaus met voedingsop-lossingen aangemaakt met gedemineraliseerd water. Medio april werden deze streef-waarden bereikt (zie bijlage 3). Op 30 juni is vanwege een te hoog opgelopen Na-con-centratie voedingsoplossing uit de controle behandeling (nr. 1) en uit die met K = 3Y2 mmol/l (beh. 5) weggepompt ter verwijdering van overmatige Na. Vervolgens is er uit de controle behandeling, in juli, nog vier keer voedingsoplossing weggepompt ter verwijde-ring van overmatige Na. De controle behandeling steeg eind juni tot Na = 5,4 mmol/l en bleef na juli onder 3,5 mmol/l tot op het eind van de teelt.

De mate waarin de streefwaarden (mmol/l) vanaf 22 april tot het eind van de teelt daadwerkelijk zijn gerealiseerd wordt in het volgende staatje weergegeven:

Beh** 1 2 3 5 4 6 Streefwaarden' Na 3 12 12 12 12 12 K 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 Ca 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 » Mg 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 * Streefwaarden: EC = 3,0 mS/cm; * * Let op behandelingsvolgorde Gerealiseerde waarden (c ; p H = Na 4.1 ± 0 . 8 10.5 ± 0 . 9 10.2 ± 1 . 4 12.1 ± 0 . 9 11.7 ± 0 . 7 10.9 ± 0 . 8 = 5,4. K 7.7 ±1.2 5.0 ± 0 . 8 2.6 ± 0 . 8 3.8 ± 1 . 1 5.4 ± 0 . 8 2.4 ± 0 . 8 jemiddelden) en standaardafwijkingen Ca 6.7 ± 0 . 6 5.0 ± 0 . 4 6.3 ± 0 . 4 6.3 ± 0 . 8 6.2 ± 0 . 5 7.8 ± 0 . 8 Mg 3.2 ± 0 . 5 2.2 ± 0 . 3 2.7 ± 0 . 3 1.7 ± 0 . 3 0.9 ± 0 . 3 1.2 ± 0 . 2 pH 5.3 ± 0 . 5 5.3 ± 0 . 5 5.3 ± 0 . 4 5.7 ± 0 . 3 5.7 ± 0 . 3 5.4 ± 0 . 4 EC 3.1 ± 0 . 3 3.0 ± 0 . 2 3.0 ± 0 . 2 3.2 ± 0 . 2 3.1 ± 0 . 2 3.0 ± 0 . 2

Eind juli werd een lichte Pythium-aantasting geconstateerd en werd Previcur toegediend. Tegen het eind van de proef is er één plant gesneuveld in de controle-behandeling, één in die met K = 2,00 mmol/l en één bij K = 2,33 mmol/l. In de laatste twee behandelingen waren meerdere planten er slecht aan toe met verschrompelde jonge blaadjes, uitge-droogde bladeren in de top, in het algemeen kleinere bladeren, en kleinere planten. Dit was vermoedelijk vanwege kaliumgebrek.

(11)

RESULTATEN EN DISCUSSIE

5.1 NUTRIËNTEN- EN WATERVERBRUIK

De totale nutriënten- en water-verbruiken van de verschillende behandelingen zijn weergegeven in Tabel 3. De totale mineralenopname van de controle behandeling (nr. 1] was in kg/ha: N = 916; P= 123; S = 95; K = 1177; Ca = 413 en Mg = 111. Het waterver-bruik was 6485 m3/ha. De verbruiken (kg/ha) van N, K en Mg in de hier gerapporteerde teelt zijn hoger dan die van andere objecten genoemd door Sonneveld (1994). Bij de controle behandeling blijkt het verbruik van (N03 + NH4) = 10,1 mmol/l hoger te zijn dan die genoemd voor andere paprika teelten met een vergelijkbare produktie (17,3 kg/m2) gegeven door Sonneveld (1994).

Tabel 3 - Totaalverbruik van water en nutriënten. Bij 'Behandeling' zijn de streefwaarden in

het recirculatiesysteem aangegeven. 5/12/91 t/m 29/9/92.

Na + < 3 12 12 12 12 12 Behandeling K+ Ca2+ 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 Mg2 + 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 Beh Nr 1 2 3 5 4 6 Water l/m2 649 636 576 656 655 599 N H : 1.21 1.14 1.14 1.10 1.11 1.07 K + 4.65 4.24 3.70 4.14 4.26 3.80 Ca2+ 1.59 1.55 1.72 1.31 1.30 1.92 Mg2 + mmol/l 0.70 0.69 0.74 0.49 0.36 0.45 N03 8.88 8.57 8.42 7.52 7.33 8.33 so2 -0.46 0.48 0.53 0.50 0.51 0.49 H2P04 0.61 0.63 0.63 0.59 0.59 0.63

Het blijkt dat een verschillende concentratie in het wortelmilieu, bepaald door de streef-waarde, niet leidt tot een overeenkomstig verschil in opname in mmol/l; de rangschik-king van hoog naar laag is wèl vergelijkbaar. Een berekening van de totale nutriënten-opname in mol/m2, geeft aan dat de rangschikking van de kationen verbruiksreeks ook overeen komt met de reeks van streefwaarden (m.u.v. Ca bij beh. 2, 5 en 6; respectie-velijk 0,99, 0,86 en 1,15 mol/m2). Opvallend is de lage Ca-opname bij behandeling 5 waarvoor echter geen verklaring voorhanden is. Bij de opname van K speelt de aanwe-zige K-concentratie een grotere rol dan de verhouding t.o.v. een ander kation.

De opbrengst (tabel 4 & 5) is slecht gecorreleerd met het waterverbruik en redelijk gecorreleerd met het totale N-verbruik (mol/m2). De aanwezigheid van veel Na leidt bij alle behandelingen tot een verlaagde opbrengst en daardoor een verlaagd verbruik (in mmol/l en in mol/m2) van NH4, K, en N03.

Vergelijkt men behandeling 1 en 2 (het natrium effect), dan blijkt dat de hoge natrium concentratie de opname van vooral NH4 en K beperkt, maar ook Ca en N03 worden minder opgenomen.

Vergelijkt men behandeling 2, 5 en 6 (toenemend Ca-concentratie bij hoog Na en gelijk K/Mg; calcium effect), dan blijkt alleen Mg in mmol/l en mol/m2 af te nemen met toe-nemende Ca-concentratie. K-verbruik neemt in mmol/l af met toetoe-nemende Ca-concen-tratie. De overige relaties geven een wisselend beeld, o.a. vanwege de hogere waterop-name bij behandeling 5 met de Ca tussen-concentratie. Bij deze behandeling was ook de

(12)

Ca- en N03-opname het laagst. De werkelijke Ca-opname kwam dus niet overeen met de ingestelde behandelingen.

Bij behandeling 3, 5 en 4 (toenemend K/Mg bij hoog Na en gelijk Ca; K/Mg effect) nam de water- en K-opname toe maar de Ca-, Mg- en N03-opname namen af. In mol/m2 nam behandeling 5 echter het meeste N03 op. Ondanks de gelijke Ca-toediening werd aan-zienlijk minder Ca verbruikt bij toenemend verhouding van K/Mg-toediening.

In het algemeen kwam de concentratie van de kationen in het wortelmilieu, met uitzon-dering van Ca, goed overeen met het verbruik van die kationen. Het maandelijks voe-dingsverloop is in Bijlage 2 te vinden.

5.2 OPBRENGST

Natrium effect

Tussen de behandelingen (1 en 2) zijn, met een betrouwbaarheid van 9 4 % , verschillen ontstaan in de totale en eerste klas opbrengsten (Tabel 4 en 5). Er was geen verschil in opbrengst van neusrotte vruchten. Hoewel niet significant verschillend, waren de hoogste totale en eerste klas opbrengsten in kilo's, aantallen en gemiddeld gewicht steeds bij Na< 3 mmol/l te vinden.

Calcium effect

De opbrengsten laten zich niet verklaren uit het Ca-gehalte in de steenwolmat, maar wel uit het daadwerkelijke Ca-verbruik (mmol/l) en deze werkwijze wordt hier gevolgd. De laagste Ca-verbruik (behandeling 5) gaf de meeste neusrot. Deze behandeling had ook het laagste percentage eerste klas, en de lichtste vruchten. Het totale aantal vruch-ten was hier het hoogst.

K/Mg effect '

Bij Na= 12 en Ca = 5,85 mmol/l (behandeling 3, 5 en 4) met toenemend K/Mg, werden de hoogste totale en neusrot opbrengsten in kilo's en aantallen bij de hoogste verhoudingen gevonden. Het laagste gemiddeld gewicht kwam bij de hoogste K/Mg-verhoudingen voor. Ondanks de hoogste totale opbrengsten, was het percentage eerste klas fruit het laagst bij de hoogste K/Mg-verhoudingen, m.n. vanwege het hoge percen-tage neusrotte vruchten. De percenpercen-tage van de opbrengst met neusrotte vruchten was goed gecorreleerd met de K/Ca-gehaltes in de vrucht.

5.3 GEWASANALYSE

Natrium effect

Een hogere Na-concentratie in het wortelmilieu leidde tot een hogere Na-opname in blad en vrucht en tot een verlaagde K-opname, vooral in het blad. De Ca- en Mg-opname was vergelijkbaar bij beide Na-niveaus (Tabel 6).

T.a.v. de verdeling over de hoogte van de plant leidde een hoog Na-niveau tot een sterke toename van het Na-gehalte in de onderste bladeren. Daar nam het K-gehalte af en de Ca- en Mg-gehalte toe (Bijlage 7).

(13)

Tabel 4 - Totale opbrengst (kg/m2) en het gewichts percentage vruchten per klasse en behandeling. Eerste oogstdag: 17 maart 1992; Laatste: 29 september 1992.

Behandelingen: Na, K, Ca en Mg streefwaarde (mmol/l) in het wortelmilieu.

Na

Behandeling

K Ca Mg

Beh

nr* Totaal 1e Klas Zwel Ne us rot Overig

Opbrengst (kg/m2) < 3 12 12 12 12 12 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 Gemiddeld Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F.Pr. Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F.Pr. Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F.Pr. 1 2 3 5 4 6 1-6 1,2 1,2 1,2 2,5,6 2,5,6 2,5,6 3,4,5 3,4,5 3,4,5 17.32 16.48 15.34 16.58 16.16 15.70 16.26 16.90 0.34 0.06 16.25 0.35 0.10 16.03 0.35 0.03 11.74 10.99 10.38 10.40 10.16 10.80 10.75 11.37 0.30 0.06 10.73 0.31 0.30 10.32 0.31 0.78 2.38 2.13 1.97 1.83 1.83 2.06 2.03 2.26 0.15 0.19 2.00 0.16 0.27 1.87 0.16 0.70 1.40 1.51 1.09 2.99 3.02 1.08 1.85 1.46 0.18 0.66 1.86 0.19 <0.01 2.37 0.19 <0.01 1.79 1.85 1.90 1.36 1.15 1.73 1.63 1.82 0.13 0.73 1.65 0.14 0.02 1.47 0.14 < 0 . 0 1 Gewicht % < 3 12 12 12 12 12 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 Gemiddeld Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F.Pr. Gemiddeld S.E.D. (Df Gemi S.E.D. (Df = 23) F.Pr. iddeld = 23) F.Pr. 1 2 3 5 4 6 1-6 1,2 1,2 1,2 2,5,6 2,5,6 2,5,6 3,4,5 3,4,5 3,4,5 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 67.7 66.8 67.7 62.8 63.0 68.8 66.1 67.2 1.4 0.58 66.1 1.4 0.01 64.5 1.4 0.02 13.8 12.9 12.8 11.0 11.3 13.2 12.5 13.3 0.9 0.46 12.4 0.9 0.16 11.7 0.9 0.27 8.1 9.2 7.1 18.0 18.6 6.9 11.3 8.6 1.0 0.43 11.3 1.0 < 0 . 0 1 14.6 1.0 < 0 . 0 1 10.3 11.2 12.4 8.2 7.1 11.0 10.0 10.8 0.7 0.37 10.1 0.8 0.01 9.2 0.8 < 0 . 0 1

(14)

Tabel 5 Totaal aantal vruchten per m2 en het gemiddeld vruchtgewicht (gram) per klasse en behande-ling. Eerste oogstdag: 17 maart 1992; Laatste: 29 september 1992.

Behandelingen: Na, K, Ca en Mg streefwaarde (mmol/l) in het wortelmilieu.

Na

Behandeling

K Ca Mg

Beh

nr* Totaal 1e Klas Zwel Neusrot Overig

Aantal / m2 < 3 12 12 12 12 12 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 Gemiddeld Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F. Pr. Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F. Pr. Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F. Pr. 1 2 3 5 4 6 1-6 1,2 1,2 1,2 2,5,6 2,5,6 2,5,6 3,5,4 3,5,4 3,5,4 129.9 125.6 117.5 136.9 133.4 118.6 127.0 127.8 3.1 0.28 127.0 3.2 < 0 . 0 1 129.3 3.2 <0.01 86.3 82.0 78.5 78.1 76.3 80.8 80.3 84.2 2.3 0.15 80.3 2.4 0.41 77.6 2.4 0.73 17.2 15.3 13.6 12.9 12.9 14.7 14.4 16.2 0.9 0.12 14.3 1.0 0.14 13.2 1.0 0.80 13.2 13.7 10.1 34.7 35.2 9.4 19.4 13.5 2.0 0.82 19.3 2.1 < 0 . 0 1 26.7 2.1 < 0 . 0 1 13.3 14.6 15.3 11.1 9.0 13.7 12.8 13.9 1.1 0.38 13.1 1.2 0.05 11.8 1.2 < 0 . 0 1

Vrucht gewicht (gram)

< 3 12 12 12 12 12 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 Gemiddeld Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F. Pr. Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F. Pr. Gemiddeld S.E.D. (Df = 23) F. Pr. 1 2 3 5 4 6 1-6 1,2 1,2 1,2 2,5,6 2,5,6 2,5,6 3,5,4 3,5,4 3,5,4 133 131 131 121 121 132 128 132 1 0.22 128 1 <0.01 124 1 <0.01 136 134 132 133 133 134 134 135 1 0.24 134 1 0.77 133 1 0.79 138 139 144 140 142 140 141 139 2 0.74 140 2 0.94 142 2 0.40 107 110 110 86 86 114 102 108 3 0.36 104 3 < 0 . 0 1 94 3 < 0 . 0 1 135 126 125 124 128 127 128 131 2 0.01 126 3 0.49 126 3 0.33

(15)

Tabel 6 - Droge stof percentage en natrium- (Na), kalium- (K), calcium- (Ca) en magnesium-(Mg) gehalte (mmol/kg drogestof) in bladeren en vruchten. 4 Aug. 1992. Behandelingen: Na, K, Ca en Mg streefwaarden (mmol/l).

Na

Behandeling

K Ca Mg

Droge

stof % Na Ca Mg

Blad (over hoogte gemiddeld *)

3 12 12 12 12 12 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 15.0 15.1 16.4 15.5 16.7 14.7 8 14 13 8 10 25 1716 1611 1489 1732 1876 1589 1315 1326 1377 1142 1160 1519 522 534 566 368 267 356 Vruchten 3 12 12 12 12 12 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 9.2 9.3 9.2 9.2 9.0 9.1 6 20 16 18 6 17 770 759 690 718 718 709 32 26 28 22 20 33 62 65 63 60 58 58

* Zie bijlage 7 voor de verdeling over de hoogte

Calcium effect

De gevolgen bij Na = 12 mmol/l en K/Mg = 2,1 5 (behandelingen 2 , 5 en 6) komen over-een met het daadwerkelijke verbruik ( 1 , 5 5 ; 1,31 en 1,92 mmol/l). Een oplopend Ca-verbruik leidde t o t een toenemend Na- en Ca-gehalte in het blad. Het K-gehalte nam daarbij af. In het blad leidde het laagste Ca-verbruik t o t een lager Na-gehalte in de onderste bladeren.

Toenemende Ca-concentratie in het wortelmilieu leidde t o t een toenemend Ca-gehalte op alle hoogtes van de plant, en een afnemend K-gehalte, vooral in de bovenste blade-ren. Met toenemende Ca-concentratie neemt de toediening af en daarmee het Mg-gehalte van het blad. Vooral de bovenste bladeren hadden zeer lage Mg-Mg-gehaltes bij hoge Ca-concentratie. In de vrucht nam het Ca-gehalte toe met toenemende Ca-concen-tratie in het wortelmilieu.

K/Mg effect

Bij Na = 12 mmol/l en Ca = 5,85 mmol/l leidde een toenemende K/Mg-verhouding t o t een stijgend K-gehalte in blad en vrucht, en een dalend Ca- en Mg-gehalte. De hoogste blad-K-gehaltes van de proef k w a m e n hier voor. Ook de verhoudingen van K/Ca- en

(16)

K/Mg-Tabel 7 - Titreerbaar zuur en refractie van oogstrijpe vruchten. Monsters genomen op

28 juli 1992. Behandelingen: Na, K, Ca en Mg streefwaarden (mmol/l).

Na < 3 12 12 12 12 12 Behandeling K 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 Ca 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 Mg 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 Gemiddeld S.E.D. (Df = 25) F.Pr. Zuur mmol H3O+/100g 3.50 3.77 4.00 3.57 3.86 3.63 3.64 0.17 0.21 Refractie % Brix 7.73 7.68 7.88 8.13 7.90 7.58 7.8 0.2 0.06

gehaltes waren relatief groot in blad en vrucht, hetgeen de grote hoeveelheid neusrot in deze behandelingen kan verklaren. De verhouding van K/Ca-gehaltes in de vrucht was goed gecorreleerd met het percentage opbrengst van neusrotte vruchten.

T.a.v. hoogte verschillen kwamen er hoge Na-gehaltes voor in de laagste bladeren bij de laagste K/Mg-concentratie-verhoudingen. Op alle hoogte niveaus namen de K-gehaltes toe en Mg-gehaltes af met toenemend K/Mg-concentratie-verhouding. Ook de Ca-gehal-te nam af met toenemend K/Mg, met name in de bovensCa-gehal-te bladeren.

Zuur- en suikergehalte

Een hoge Na-concentratie bij gelijkblijvende K/Ca/Mg-concentratie-verhoudingen resul-teerde in een hogere zuurgraad en lager suikergehalte (Tabel 7). Een oplopend

Ca-concentratie of toenemend K/Mg-Ca-concentratie-verhouding gaf geen respons.

5.4 SMAAK EN HOUDBAARHEID

Smaak

De smaakwaarderingscijfers zijn niet statistisch getoetst. De hieronder genoemde verschillen zijn indicatief; vermoedelijk zijn er geen significante verschillen.

De hoog-natrium behandeling (beh. 2) kreeg voor alle kenmerken, met uitzondering van de zuurheid, een hogere waardering dan de laag-Na (controle) behandeling (Tabel 8). Bij toenemend Ca-verbruik en gelijkblijvend K/Mg-verhouding namen de aangenaamheid, zoetheid en aroma toe. Bij oplopende K/Mg-verhouding en gelijke Ca-concentratie namen de aangenaamheid, zoetheid, zuurheid en aroma af.

(17)

Tabel 8 - Smaakbeoordeling van paprika. Vruchten geoogst op 29 september 1992. Beoordelingsschaal 0 - 100: 0 = slecht; 100 = uitmuntend.

Behandelingen: Na, K, Ca en Mg streefwaarden (mmol/l).

Behandeling consument* expert1

Na K Ca Mg aange- knappe- sappig- grassig- zoetheid zuurheid

naamheid righeid heid heid aroma

< 3 12 12 12 12 12 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 51.8 55.7 55.9 50.9 51.2 57.4 64.9 67.5 66.6 56.9 63.2 63.6 55.5 60.1 55.8 45.8 58.0 50.5 27.4 28.6 24.1 34.1 28.5 27.9 42.2 47.2 45.6 41.5 34.8 45.0 27.0 26.4 32.5 26.5 27.5 27.5 32.5 41.5 35.6 34.4 31.7 40.6 Het consumentenpanel bestond uit 31 proevers die een algemene indruk van de smaak van

de vruchten gaven

Het expertpanel bestond uit 11 proevers die hun oordeel t.a.v. verschillende kenmerken hebben gegeven

Houdbaarheid

De houdbaarheids beoordeling bracht geen verschillen tussen de behandelingen aan het licht (Tabel 9).

Tabel 9 - Houdbaarheid van vruchten. Ingezet op 15 september 1992 en 10 dagen later beoor-deeld (0=slap; 10=zeer stevig).

Behandelingen: Na, K, Ca en Mg streefwaarden (mmol/l).

Na < 3 12 12 12 12 12 Behandeling K 7.00 4.71 2.00 3.52 5.00 2.33 Ca 7.00 4.71 5.85 5.85 5.85 7.00 Mg 3.25 2.19 2.40 1.64 0.90 1.08 Stevigheid Bij inzet 8.5 8.4 8.6 8.4 8.4 8.5 Na 10 dagen 5.1 5.1 5.3 5.1 4.9 5.0 Resterend gewichts % 91.3 91.1 91.4 91.7 91.5 91.3

(18)

CONCLUSIES

Invloed van natrium

Bij een verhoging van de Na-concentratie in het wortelmilieu van circa 3 naar circa 11 mmol/l daalde de totaal opbrengst alsmede die van eerste klas vruchten met respectie-velijk 4,8 en 6,4% (F.Pr. = 0,06). De gewichts- en aantallenopbrengst van neusrotte vruchten nam niet betrouwbaar toe; neusrot werd dus niet alleen veroorzaakt door de aanwezigheid van Na. De opbrengst van vruchten met zwelscheuren werd niet be-ïnvloed. Na werd vooral in de oudste (onderste) bladeren opgeslagen - het Na-gehalte was daar ruim verdubbeld, terwijl het in het jonge blad nauwelijks hoger werd. Ook werden de K-gehalten in blad en vrucht lager, maar niet de Ca- en Mg-gehalten. Na blijkt dus vooral een antagonistisch effect te hebben met K. Smaak en houdbaarheid werden niet beïnvloed.

Invloed van de K/Ca/Mg verhoudingen bij hoog Na

De totaal opbrengst (gewicht en aantal) werd vooral beïnvloed door K: bij laag K in het wortelmilieu ( < 2 , 5 mmol/l) daalde de opbrengst ten opzichte van K > 3 , 5 mmol/l. Bij deze lage niveaus had een hogere Ca-concentratie ten koste van Mg een voordelig effect op de opbrengst. Echter, de totale produktie daalde bij toenemende Ca-opname en gelijkblijvende K/Mg-toedieningsverhouding. Het voordeel van laag K was wèl minder neusrot (7%) ten opzichte van hogere K-concentraties (9 tot 19%). De blad- en vrucht-analyses gaven aan dat neusrot vooral werd beïnvloed door het K-niveau; Mg had weinig effect. In de behandelingen met veel neusrot kwam inderdaad een laag Ca-gehalte in blad en vrucht voor, zoals verwacht. Het bleef echter onduidelijk welk me-chanisme deze lage Ca-gehaltes veroorzaakte.

(19)

LITERATUUR

Burg, A.M.M, van der. 1989. Invloed NaCI en EC op produktie en kwaliteit bij paprika. Intern verslag nr. 5 1 .

Graaf, R. de. 1988. Automation of the water supply of glasshouse crops by means of

calculating the transpiration and measuring the amount of drainage water. Symposium on Biological Aspects of Energy Saving in Protected Cultivation. Acta Horticulturae 229, p. 219-231.

Graaf, R. de; Spaans, L. 1989. Automatisering watergeven bij teelten op substraat met behulp van een watergeefrekenmodel. Intern verslag nr. 33.

Kreij, C. de; Welles, G.W.H.; Bakker, S.J.; Uffelen, J.A.M, van; Janse,J. 1990. Invloed van EC en luchtvochtigheid op produktie en kwaliteit van paprika; een proef uitgevoerd in het najaar van 1986 in de Energiekas. Intern verslag nr. 16.

Sonneveld, C. 1994. Mineralenopname van teelten onder glas, voorlopige uitgave. Intern verslag nr. 6.

Post, W.H.K. en Klein, H. 1993. Produktie lijdt onder hoog natriumgehalte. Onderzoek: Paprika. Groenten + Fruit / Glasgroenten, nr. 1 1 . p. 13.

Post, W.H.K. en Klein, H. 1995. Natrium veroorzaakt geen neusrot. PTG-Nieuws. Groenten + Fruit / Glasgroenten, nr. 3. p. 23.

Post, W.H.K. en Klein, H. 1995. Zoutonderzoek bij paprika. Invloed van EC, Na- en Ca-niveaus op produktie en kwaliteit van paprika. Intern verslag nr. 9.

Post, W.H.K. en Klein, H. 1996. Zoutonderzoek bij paprika. Invloed van natrium en kalium op produktie en kwaliteit. Intern verslag nr. 28.

(20)

Bijlage 1. Plattegrond van de ligging van de velden in kas 306-5 (1992) K E L D E R & A P P A R A T E N Buitenproef 6 6. 6 5. 6 36 4 6 2. 6 16 4 4 54

r

4 24 64 34 62 4.2 V2 22 32 52 Veldnr 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 Buitenproef 4 4 5 5'5 2.5 65 35 Vs 63 V3 4. 3 33 2. 3 53 V1 5-1 61 4.1 31 21 Veldnr 35 33 31 29 27 25 23 21 19 17 15 13 11 9 7 5 3 1 P A D

* 6'1 duidt op behandeling 6 en herhaling 1 * 36 velden, 6 behandelingen, 6 herhalingen * De dubbele lijnen geven de paden aan

(21)

Bijlage 2. Water- en nutriëntentoediening per behandeling (liters/m2 resp. mmol/l). Cumulatief gemiddelde*

jaar maand dag Water NHÏ Ca2 Mg2 NO, S O i H2P04

N a < 3 ; K = 7.00; Ca = 7.00; Mg = 3.25; behandeling = 1 : 91 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 3 31 31 28 31 27 29 30 31 31 29 12.35 37.74 50.40 74.13 126.59 186.10 314.01 437.08 539.44 628.42 648.50 0.00 0.74 0.64 0.60 0.86 1.13 1.30 1.32 1.27 1.21 1.21 4.25 5.29 3.96 4.18 5.26 5.62 5.27 4.87 4.79 4.72 4.65 3.70 3.81 2.86 2.54 2.11 2.00 -1.86 1.77 1.75 1.72 1.59 1.88 1.45 1.09 0.93 0.83 0.88 0.82 0.78 0.77 0.78 0.70 12.40 13.35 10.00 8.93 10.06 10.92 10.27 9.63 9.45 9.22 8.88 1.00 1.12 1.16 1.15 0.91 0.78 0.66 0.58 0.53 0.54 0.46 1.00 1.07 0.80 0.72 0.73 0.77 0.67 0.63 0.64 0.63 0.61 Na = 12; K = 4 . 7 1 ; Ca = 4 . 7 1 ; Mg = 2.19; behandeling = 2: 91 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 3 31 31 28 31 27 29 30 31 31 29 12.35 38.30 59.38 73.45 124.87 184.08 314.33 432.29 530.96 617.43 635.75 0.00 0.73 0.54 0.37 0.74 0.99 1.21 1.23 1.19 1.14 1.14 4.25 5.22 3.36 2.65 4.57 4.97 4.60 4.37 4.30 4.27 4.24 3.70 3.76 2.42 1.74 1.85 1.93 1.85 1.76 1.70 1.66 1.55 1.88 1.43 0.92 0.67 0.81 0.84 0.82 0.78 0.76 0.74 0.69 12.40 13.70 10.13 7.40 10.19 10.91 10.08 9.48 9.12 8.89 8.57 1.00 1.12 1.23 1.15 0.93 0.79 0.67 0.61 0.58 0.56 0.48 1.00 1.05 0.68 0.53 0.71 0.75 0.67 0.64 0.64 0.65 0.63 Na = 12; K = 2.00; Ca = 5.85; Mg = 2.40; behandeling = 3: 91 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 3 31 31 28 31 27 29 30 31 31 29 12.35 38.59 58.40 74.03 124.44 180.84 299.83 405.82 492.91 567.53 575.73 0.00 0.73 0.55 0.44 0.75 1.00 1.18 1.20 1.18 1.14 1.14 4.25 5.18 3.42 2.43 3.33 3.98 3.81 3.69 3.72 3.69 3.70 3.70 3.73 2.46 2.15 2.36 2.28 2.12 2.00 1.92 1.85 1.72 1.88 1.42 0.94 0.78 0.94 1.03 0.97 0.88 0.86 0.80 0.74 12.40 13.60 10.30 8.22 10.20 10.94 10.05 9.45 9.14 8.70 8.42 1.00 1.11 1.25 1.31 1.00 0.84 0.71 0.65 0.64 0.63 0.53 1.00 1.05 0.69 0.60 0.72 0.71 0.66 0.64 0.65 0.65 0.63

* In de cijfers van 29.9.92 zijn de water- en nutriënten-restanten in de voorraad- en recirculatiebakken en in de matten, en de extra toedieningen verspreid over het seizoen, verrekend.

(22)

Water- en nutriëntentoediening per behandeling (liters/m2 resp. mmol/l). Cumulatief gemiddelde*

jaar maand dag Water NHt K+ Ca2 Mg2 NO; SO2/ H,P04

Na = 12; K = 3.52; Ca= 5.85; Mg = 1.64; behandeling = 5: 91 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 3 31 31 28 31 27 29 30 31 31 29 12.35 37.77 56.60 75.72 127.59 184.46 311.15 433.11 534.36 627.51 655.87 0.00 0.74 0.57 0.37 0.73 0.96 1.15 1.15 1.14 1.11 1.10 4.25 5.29 3.53 2.58 3.87 4.43 4.33 4.12 4.08 4.12 4.14 3.70 3.81 2.54 1.78 2.05 1.89 1.62 1.51 1.47 1.43 1.31 1.88 1.45 0.97 0.66 0.62 0.58 0.59 0.57 0.55 0.54 0.49 12.40 13.90 10.63 7.28 9.28 9.54 8.82 8.24 8.01 7.83 7.52 1.00 1.13 1.29 1.12 0.91 0.78 0.67 0.59 0.58 0.58 0.50 1.00 1.07 0.71 0.52 0.68 0.68 0.63 0.63 0.62 0.61 0.59 Na = 12; K = 5.00;Ca = 5.85; Mg = 0.90; behandeling = 4: 91 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 3 31 31 28 31 27 29 30 31 31 29 12.03 34.64 52.94 70.90 121.39 180.46 303.81 425.96 527.03 621.35 654.56 0.00 0.69 0.53 0.35 0.72 0.97 1.15 1.14 1.12 1.12 1.11 4.25 5.12 3.35 2.53 4.25 4.74 4.60 4.41 4.31 4.31 4.26 3.70 3.71 2.43 1.66 1.85 1.69 1.61 1.55 1.48 1.43 1.30 1.88 1.43 0.94 0.65 0.48 0.40 0.40 0.41 0.38 0.38 0.36 12.40 13.57 10.27 7.10 9.09 9.17 8.73 8.24 7.87 7.66 7.33 1.00 1.11 1.26 1.09 0.88 0.75 0.64 0.60 0.59 0.59 0.51 1.00 1.04 0.68 0.51 0.66 0.67 0.62 0.61 0.61 0.61 0.59 N a = 1 2 ; K = 2.33; Ca = 7.00; Mg = 1.08; behandeling = 6: 91 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 3 31 31 28 31 27 29 30 31 31 29 12.03 34.64 51.62 71.51 120.86 181.47 304.07 415.89 505.72 583.72 598.80 0.00 0.69 0.54 0.45 0.76 1.00 1.19 1.18 1.13 1.07 1.07 4.25 5.12 3.44 2.56 3.43 4.00 3.97 3.87 3.82 3.80 3.80 3.70 3.71 2.49 2.23 2.66 2.60 2.39 2.23 2.14 2.09 1.92 1.88 1.43 0.96 0.72 0.59 0.59 0.54 0.53 0.50 0.48 0.45 12.40 13.57 10.53 8.35 10.06 10.59 9.81 9.21 8.86 8.67 8.33 1.00 1.11 1.28 1.25 0.97 0.81 0.69 0.63 0.59 0.58 0.49 1.00 1.04 0.70 0.61 0.73 0.73 0.67 0.65 0.64 0.65 0.63

* In de cijfers van 29.9.92 zijn de water- en nutriënten-restanten in de voorraad- en recirculatiebakken en in de matten, en de extra toedieningen verspreid over het seizoen, verrekend.

(23)

Bijlage 3. Analysecijfers van voedingsoplossingen.

(EC: mS/cm; Hoofdelementen: mmol/l; Spoorelementen: //mol/l)

Datum Bak DJH EÇ NH4 K Na Ça Mg. NO3 ÇJ SO* P Fe Mn Zn B Cu

Indruppeloplossinq: 91 12 3 5.9 3.6 0.1 9.3 1.2 7.5 4.0 28.7 0.4 2.1 2.04 22.0 19.7 4.4 94 1.5 Startoplossing: 91 12 6 5.6 3.3 2.2 10.4 1.4 6.6 2.4 24.8 0.7 1.6 1.83 20.5 17.5 4.5 50 1.1 Drainage: N a < 3 ; 91 12 92 1 92 2 92 3 92 4 92 5 92 6 92 7 92 8 92 9 K = 7.00; Ca = 7.00; Mg 30 29 26 25 29 27 24 29 26 30 1 6.1 5.9 5.9 5.5 1 5.1 1 5.1 5.3 4.3 1 5.4 5.6 3.3 2.9 2.9 3.2 3.2 3.5 3.3 3.3 3.3 2.7 = 3.25; behandeling = 1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.2 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 8.1 5.3 3.7 5.8 7.4 10.5 7.9 7.8 8.0 6.1 1.1 1.3 1.8 2.8 4.3 5.1 5.4 3.1 3.5 3.5 7.5 8.1 9.2 8.8 6.4 7.7 6.4 7.4 7.1 6.3 3.5 3.2 2.9 3.5 3.0 3.0 3.1 3.6 4.0 3.2 24.7 19.6 16.0 16.4 14.8 18.4 16.2 21.6 20.5 14.6 0.5 0.5 3.1 4.1 3.9 3.8 4.4 1.8 1.7 1.3 2.0 2.5 3.5 3.9 4.5 5.0 4.4 2.8 3.7 3.9 1.41 1.11 1.04 0.99 1.28 1.31 0.93 1.20 1.10 1.25 22.0 21.0 17.0 14.0 16.0 32.0 36.0 29.0 29.0 31.0 13.0 4.7 5.0 1.7 4.0 3.3 6.8 5.7 5.3 9.0 4.5 2.1 1.7 4.9 5.8 0.5 8.0 11.0 15.0 15.0 82 84 87 86 91 146 153 75 91 110 1.3 1.0 0.5 0.7 1.0 1.5 1.2 0.9 1.0 1.3 N a = 1 2 ; K = 4 . 7 1 ; Ca = 4 . 7 1 ; Mg = 2.19; behandeling = 2: 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30 29 26 25 29 27 24 29 26 30 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 6.1 6.1 6.0 5.9 5.1 4.6 5.3 5.1 5.5 5.7 3.4 3.6 3.2 3.1 3.1 3.1 3.2 3.1 3.0 2.7 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 8.1 5.0 1.6 4.4 5.2 6.2 5.4 5.4 5.2 4.5 1.7 11.0 10.2 11.7 9.7 9.5 11.4 10.2 11.1 9.7 7.5 7.5 7.8 5.1 4.7 5.8 5.1 5.4 5.3 4.4 3.6 3.3 2.7 2.5 2.0 2.0 2.7 2.4 2.4 2.3 25.4 23.8 17.2 14.4 13.8 15.3 18.0 16.3 16.7 14.5 0.5 2.1 3.8 4.3 4.3 3.5 4.9 3.7 2.9 2.3 1.9 3.2 4.2 4.5 4.5 4.3 4.5 3.7 3.6 3.6 1.49 1.02 0.89 0.97 1.37 1.28 0.74 0.88 1.15 0.87 20.0 20.0 13.0 8.5 21.0 32.0 35.0 37.0 31.0 28.0 13.0 4.5 4.1 0.7 3.4 3.7 6.4 7.1 5.3 9.2 4.1 3.7 4.5 6.5 8.2 0.5 7.6 14.0 18.0 19.0 90 86 79 84 88 127 144 108 104 125 1.3 1.2 0.5 0.7 1.1 1.3 1.1 1.1 1.3 1.6 Na = 12; K = 2.00; Ca = 5.85; Mg = 2.40; behandeling = 3: 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30 29 26 25 29 27 24 29 26 30 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 6.1 6.2 6.5 5.6 4.9 4.6 5.3 4.8 5.5 5.7 3.3 3.6 2.8 3.1 3.1 3.0 3.1 3.2 3.0 2.6 0.1 0.1 0.1 0.1 0.2 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 7.8 4.8 0.3 1.0 3.0 3.0 2.7 3.1 3.2 2.2 1.6 11.2 10.2 12.0 9.7 8.4 11.1 10.6 11.7 9.9 7.4 7.5 7.1 7.2 6.2 7.2 6.4 6.5 5.9 5.6 3.6 3.2 2.4 2.8 2.8 3.0 3.0 3.2 2.6 2.2 25.3 23.5 14.6 15.1 16.3 17.7 19.5 18.9 15.9 13.0 0.5 2.2 2.4 3.9 3.3 3.2 4.5 3.2 2.7 2.2 1.5 3.3 4.6 6.3 3.9 3.7 3.9 3.5 3.9 4.0 1.47 1.01 0.76 0.98 1.04 0.98 0.86 0.92 1.09 1.22 19.0 20.0 12.0 6.6 22.0 33.0 36.0 36.0 30.0 30.0 13.0 3.7 2.9 0.8 4.0 3.7 6.1 5.9 6.2 11.0 4.1 3.6 4.2 5.8 7.8 0.4 7.2 12.0 14.0 16.0 84 81 77 75 78 121 131 104 99 112 1.2 1.0 0.5 0.6 0.9 1.2 1.1 1.1 1.2 1.6

(24)

Analysecijfers van voedingsoplossingen.

(EC: mS/cm; Hoofdelementen: mmol/l; Spoorelementen: /ymol/l)

Datum Bak p ü EÇ NH4 K Na Ça Mfl NO, ÇJ SÇu P Fe Mn Zn B Cu

Na = 12; K = 3.52; Ca = 5.85; Mg = 1.64; behandeling = 5: 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30 29 26 25 29 27 24 29 26 30 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6.1 6.0 6.1 5.2 5.2 5.9 5.5 5.4 5.5 5.7 3.3 3.6 3.0 3.1 3.5 3.5 3.3 3.1 3.2 2.7 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 7.9 4.7 0.8 2.0 2.8 6.2 3.9 3.4 4.1 2.5 1.6 10.8 9.8 12.0 9.7 12.6 13.2 11.3 12.9 11.4 7.2 7.4 7.7 7.5 8.0 6.8 6.2 6.6 5.8 5.3 3.3 3.2 2.5 1.9 1.4 1.4 1.8 1.9 1.9 1.8 24.7 23.1 16.3 15.1 16.8 16.1 15.6 15.4 15.9 12.1 0.5 2.2 3.6 4.7 5.7 5.8 7.5 5.5 5.0 4.1 1.9 3.2 3.8 4.1 4.2 4.3 4.2 3.3 3.5 3.7 1.45 1.04 0.81 1.06 1.05 0.90 1.43 1.05 1.20 1.34 19.0 17.0 8.7 8.0 13.0 27.0 33.0 26.0 19.0 23.0 13.0 3.0 3.4 1.6 3.1 1.3 5.2 4.9 3.1 5.5 4.1 3.1 3.5 6.4 10.0 0.3 7.7 15.0 16.0 11.0 80 80 69 82 91 139 161 117 115 122 1.1 0.8 0.5 0.6 0.7 1.1 0.9 0.8 0.8 1.0 Na = 12; K = 5.00; Ca = 5.85; Mg = 0.90; behandeling = 4: 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30 29 26 25 29 27 24 29 26 30 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 6.1 6.2 6.2 5.5 5.2 5.7 5.4 5.4 5.4 5.8 3.4 3.7 3.2 3.2 3.2 3.3 3.2 3.2 3.2 2.7 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 7.9 5.0 1.0 3.2 4.6 7.1 5.7 4.9 6.1 3.9 1.6 11.4 10.2 12.3 9.7 11.0 11.4 11.3 12.9 11.1 7.5 7.7 8.0 7.3 6.3 6.8 6.2 6.9 5.6 5.7 3.5 3.4 2.7 1.7 0.8 0.6 1.3 0.8 1.0 0.9 22.5 24.3 17.7 16.3 15.0 15.9 16.8 14.7 15.2 12.2 0.5 2.2 3.6 4.6 5.0 5.3 6.2 5.8 5.1 4.2 2.8 3.2 3.9 4.0 3.8 3.7 4.2 3.3 3.6 3.7 1.28 1.04 0.83 1.04 1.03 0.99 1.30 1.08 1.05 1.23 19.0 20.0 12.0 9.4 11.0 29.0 31.0 20.0 18.0 24.0 13.0 2.7 3.2 1.3 2.3 1.6 6.0 3.7 2.9 6.0 4.2 3.4 3.8 5.8 6.3 0.3 7.8 11.0 10.0 7.8 84 82 76 80 86 135 149 108 114 122 1.3 1.0 0.5 0.5 0.5 0.9 0.7 0.7 0.7 0.9 Na = 12; K = 2.33; Ca = 7.00; Mg = 1.08; behandeling = 6: 91 92 92 92 92 92 92 92 92 92 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30 29 26 25 29 27 24 29 26 30 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6.0 6.2 6.3 5.5 4.8 5.0 5.2 5.2 5.3 5.6 3.3 3.6 2.8 3.0 3.1 3.2 3.1 3.0 3.1 2.6 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 8.3 4.8 0.3 0.8 1.6 3.3 3.3 1.9 2.9 2.3 1.8 11.0 9.7 11.7 9.7 10.8 9.8 10.8 12.3 9.9 7.4 7.6 7.2 8.5 8.1 9.2 7.4 7.9 7.3 6.4 3.5 3.2 2.4 1.4 1.0 1.0 1.6 1.3 1.2 1.1 25.2 23.5 15.2 14.4 14.2 16.4 14.9 14.8 17.2 12.5 0.6 2.1 2.6 3.9 4.2 4.1 4.8 4.0 3.2 2.6 2.2 3.2 4.2 4.4 4.5 4.4 4.1 3.8 3.5 3.7 1.45 1.02 0.77 0.87 0.98 0.87 1.50 0.87 1.34 1.37 19.0 20.0 12.0 8.2 20.0 32.0 33.0 36.0 28.0 28.0 12.0 3.4 2.6 0.7 2.7 2.5 5.4 6.7 4.2 9.6 4.5 4.1 4.8 5.6 5.5 0.5 7.3 13.0 14.0 15.0 78 76 73 74 93 137 143 108 105 121 1.1 1.1 0.6 0.6 1.0 1.2 1.2 1.1 1.2 1.8

(25)

Bijlage 4. Samenstelling van de voedingsoplossingen

Voedingsoplossing* waarmee de matten zijn ingedruppeld, dd. 3 dec. 1991:

N H ; K+ Ca2+ Mg2 + N03 SO2" H2P04 0.00 4.25 3.70 1.88 12.40 1.00 1.00 Fe 15 Mn 10 Zn 0 B 41 Cu 0.75 Mo 0.5

Voedingsoplossing* waarmee de teelt is gestart, dus waarmee de verdampingsverliezen zijn aangevuld vanaf 5 dec. 1991 tot 3 mrt. 1992:

N H ; K+ Ca2+ Mg2 + NOj SO2' H2P04 Fe Mn Zn B Cu Mo

2.00 10.5 7.00 2.25 25.00 2.00 2.00 30 20 0 50 1.5 1.0

* Hoofdelementen in mmol/l, spoorelementen in //mol/l. Zie bijlage 2 voor de totale toedieningsverloop.

Per behandeling de geschatte inhoud van de onderbak met matten:

Behandeling: 4 1 3 5 2 6

Recirculatie

(26)

CD œ t D i f l ( D f 0 ( M O f f l ( 0 i i ) M ^ M j ) 0 ) O m t n i f ) i D ^ ^ c 0 O ' - ' t ' - o a ) c o c o o o o o o L O O m c D ^ t L n i x i ( D i n o 5 c o c o c o c N r » 0 ) C N r > . T - o o o c D O ) C N 0 ' - L n c o » - T t o o r - » ^ c N O i O T i - C N j i f ) C D r > . L n c O ' ! t o o o o r > . i r ) L n c o r v i ^ c o

ööóóóóóóóö^-óóóóóóóöóóóóóóóóóó

r s ' * o o o c J ) ' * 0 ) ^ - ' - r - « ' - o o o ) 0 0 ' d - r > o o c D t r ) T - i ^ o o o o ) c o o o L n c o T - C 0 C 0 C 0 T - l f i C N C 0 C N O C 0 » - C 0 < X ) l ß 0 ) 0 5 ' t « - ' - C 0 O C 0 C 0 C 0 C 0 r v r - O T o » - i r ) c o » - C D o o i r ) T - c N T - m c o c N i n L n ' t i n r ^ c D c n o > o o m r ~ ' + œ o o t o

d d d d d d d d d d ^ d d d d d d d d d d d d d d d d d d

C CN -E O) O ) « " .* "^ +-> a co a> O ) <" O 05 O N <B II O ) O CO N : * c cu en - * o cu o *X +«• CD £ O) o •-5 c 0) ra O) £ J= tv u <-3 II > ^ CS ^

2 ä

£ o

O) c CD T D C IC - C 0 ) 00 co CN c N O c o r o ï r > « o c N i « c o i ^ i r 5 r i c n ' o c o c n o r v o o o ) T c D r ^ c o T o ) ' -c N » - -c N C N m -c » ) -c o ^ - L n -c N C N ^ t L n r » - i f ) r v -c N j -c O ' - i o -c D i f l t - r « - r o -c D ' * -c o i r ) o » - m ' ! t ' - r ^ o o c o c N ' r - o i O ' < t c M ( o m i f l i o o r v o œ o o t f l c o ^ t 0 5 c n o o

óóóóóóóóóó^óóóóóóó^ö^óóóóóóóó

c o c o i n c o o c o c \ i o r ^ o o o o > T c D T r ^ ^ o ^ t c D ^ o ^ ' i n c o * * « -t - c o o o o o o o m o 5 0 0 ' - -t D œ o r v o o o c D i f i ^ - u 5 C N c o r - r &g-t; . o o -t -t ) C î ) C D ' * i « oo^in*-coraincN«-cococor-ifir».r*<*in*tajcninincocor>-r*»r*«

d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d

" t f o œ œ T f r o o > < * O T O L f l O r v T - m c * 3 c o o c o c N O ) r ^ c o ^ - 0 5 r » . c r > r v c o t - O O O O O r - O C f ) O C O O O C 3 5 0 ' - C O ' - C M O O O ) C D C O O O ^ t C O ' - 0 5 C O C O O O ' * O ' - m ^ - T - ^ - r ^ r ^ ' - c N O c o m c N r v o o c D ' t p v i f l c n o O T m i o ^ t i ^ o o r ^ O O O O O O O O O O r - O O O O O O O O O O

o o o o o o o

L O O ) ' * c o r » > t - 0 5 0 c o c o c o ^ t r - r - r ~ . œ o o r v c n o O ' * r v c n o o r v o o c » 3 t - c o 0 0 ) i n c D t r v o o ^ T j ( o c o o ) « o > « o o r o m c o c o m o 5 » L D O o ^ c D « -ootf5c«)T-cooor*'-cMCNcofocNir>oorvinr>.^t»-coco^-cocor>.ocj>

d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d

£ : r - CN c o ^ en O) O O l o c o r v c o c n O ' - c N r o ^ - i f î c o r ^ œ c n O ' - c N c o ^ - i n c o r v o o c j ) r - t - T - ï - T - T - T - T - T - T - C N C N C M C M C N C M C N O M C N C M CD T - r > c N C D C D c o r ^ c M c o o c o c o c o c M i n c N T - r o c N o o r v ^ - T t c j ) U ) » - o m c N f o o o c o o c D o o o ) 0 < N r - 0 ' - 0 ) o r,- r > - L n o o i f l c N c o c n c o r > « ' t o o c o r v o d d c Ö M T ^ c N ^ i n ^ ' c N c b i « c o c ^ i r i i n c o i r > ^ c ó c d i « L n c o c o * - O

d ^

i - l f l ^ . - M D ' - N ' - O O X O n t O O O l C O W O ' t ' - n O ^ N c M i ß O c M C N i v c x 5 o o m c D r ^ i r 5 T - ^ t r o t f l r » > p ^ c o c M o o o ) i f 5 m c D « t C N r - ^ - W C O O ' - C O < * C O C O r v r - . W C O W l O r - r > . C O C O m C O C O C D l X ) Q . • * - » CO a i o o CD CM CT) 0 5 O) CO .* •-* CD CU

s

c CU . c o - 1 > m ** c «3 CS CO CO +>* O (-m a> o> CS 4 _ i Q. to CT) CN II CT) CN V) O) u O CN CT) CT) T — V 10 ra h r-II c ra i n co CN O) ' c "cü • D c ca . c CU m 0 ^ 0 < - w r ^ o r v T t c o i ß M r ^ c M r ^ ^ r - i f i c o c o c o < * o c N 0 0 5 r - r ^ r > . CN C O r ^ C 0 C 0 O T C 0 q r > > C N C O C O L n 0 0 C ß l f i 0 0 C l > C 0 O T « - c o i n r ^ c o r ^ c £ > c D c o œ c o ^ r ^ ^ c n o c D i n c o r - - c r > cï) c \ i t c o c o c N O « -^ i f l c D O c p c N i f i c D -^ c o c -^ c o e o i f l -^ -^ T t r - O T -^ i -^ r -^ c o o c D r -^ -^ j - L n c x i ^ œ i r r O î r j o o i D O T i f i c o œ L n c ^ i n n c N O O o o c N o o c D ^ T t c J î c o i ^ c o c N ^ -T - f ^ n r ^ o i n o ^ ^ L O ^ i ^ c N i n r ^ i D C j ) c o r ~ - 0 3 0 ) r » c N i i > « ' < t » - » - c D c o o o • * co CM i n ^j- C N C D i n ^ - C N C D r ^ m < ! t t n c o c D i ^ r v c O T i - c o m c D m CD en oo o «- i n O r- en o O «-o «-o c«-o c«-o o o ^ - o c o c f ) r » « o o c o « - o o o ' t o o m m O ' t r > - ' ! t c D r - i n o o q c o ^ i n c p i n q c o i n c o i D i n o q o o q c N C D ' t c n T t r v ^ i n ^ T ^ c N r ^ c b c N C N d f ^ c D i n i n c o r ^ c ö c o c o ^ c N T t r ^ c D i = T - c N c O ' * i r ) c o r v o o c n O ' - c N c o CO i - T - T - t— T j - m c o r * - c o c o O ' - c N c o ^ - m c o r v c o a > i - T - i - < - i - ^ N C N t N M t N N M M C N N

(27)

CD C M O O O ) C O C O r ^ O ^ ) - ' i - C O C N C X 5 T - r O O C O C N I CY3 0 0 rs> T - t D C O O ) 0 0 5 0 ) 0 ) r ^ c o o m r ^ i f l 0 5 C N ' * < N T ^ i n f o r » . m c o c j r v c s i c o ^ r » o c o o ) c o c o o 5 T -O ^ ^ C M r - C M r ^ C D T - C M -O > ' * C -O » - C -O < f r ^ - C -O ^ i - C M < d - l -O C M T - C -O C M i n i n < *

óóóöóóóöóóóóóóóóóóööóóóöóóóóó

C M C 0 r - C 0 O 0 ) C N O r v i f 5 r - C N » - 0 ) O C 0 0 0 ^ 1 - r » C M C M m i r ) C N T t O ' - C D 0 0 T c \ i c M c o o c M C M r r ^ ^ c o c o c o c o i n c o o r » c n c D r » i n c M i n c M O c o < * ^ -0 ' - i r j c N j ^ - ' d - r ^ T j - -0 ' - -0 5 ' t c N T - c N c M C N e N c o c N ' * L n c M » - m c O L r ) i r ) m

óóóóóóóóóóóóöóóóóöóóóóóóóóóóó

D 3 _ . * CM • — O) 4-» O CO «-0 5 • o S. O œ eu w O) 05

« ?

_ * II :=r O) » w

• s i

> Ol _ o c o 05 . . -h CT " CD 3 ,

-> e

iS E O) c 0> -o O C > w > CD O) O ü 2 m ^ ^ T - c N c n o 5 ' * c N O i f i r ~ c o c n c n « - c o r - - o c o O L n O i n c N c o c T ) i n t N r * » r - O O C D C N C 7 ) ^ l f i r ^ O l f l C O O T T - C O C O C 3 5 r > . t N O O O O ^ - C O r O C O C O » - O C n

d d d d d d d d d ó d d d d d d ó ó ó d d ó d d c i d c i d d

co 0 5 C J ) ^ - T - T t » - o o o c o c N m ' - o c D r v r » - ^ - o o r » - i n t o c D C N ' * c M O c o r o r ^ O C D C D C N | ^ t t ) œ t N m i f ) ( 0 ^ t œ O C D C Î ) 0 > C O r ^ C O C J 5 C 3 5 L O ( O T 0 ' t C O r -0 -0 ^ - ^ - « - c M t ^ * t » - » - r - - i n ^ - * - c M * f r c o c M c o c M ^ i n < - t - i n c o m m i n

d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d

cN c M C M ^ c M c o œ r > c o * - n c o c n r - « i n o c D c o rs» * - 0 5 r » c o i n ' * L n c M 0 5 r ^ r v r o î c o r ^ œ ^ O T c o o ^ i n c n T t c o o c N i n c o c D r ^ c o r ^ i n c o r ^ c o c o L n t -o -o i D t -o O N © i f l i - N O ) ^ n i - ^ m n ( N ^ e M i n ( -o c M T - ^ n ^ i ß i -o

d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d

i n c n * - c n c o c o rs» » - r>« i n c,0 ' * rs* c M C D r,* - i n i n » - c o c o c o c o c ) C J ) c N « - c o i ^ o c o c o c M r ^ * - r ^ c o r » c M * - c o o c o r ^ c D ' * c o c M C D c o o r ' - « c o c o c o i n ' * L n O O i n c o O ' t rs« i n o c M T - c o c \ i t - c \ i L n c o c \ i ' t f c M C D C o c \ i T - ' * c o i n r * C D

d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d

co . c CU m £ : r - c M c o < t f m c o rss c o c n o » - c M c o « * t o c D i ^ CO T - T - » — *— T - T - T — T-D5 O O c o c n o « - c \ i c o ^ t i r > c o i ^ c o c n » - « - C M C N C M C M C M C M C M C M C M C M co U ) > - C N ( O O 0 0 C D t t ) O ( M C M C 0 C,> l O l f l ' t ^ C 0 t n r N 0 0 ^ 0 ) C O m C M 0 ) O ) O c N œ ' t ^ ^ œ ^ c N O T O o c N n œ c o e N c o o o r o c n i n c o O ' t c N L n o i ^ c N C N O O CO CM ' t f - ^ - O r - i n ^ - C N T - C O C O C O C O C N r - C O ' * CM CM CO ' t CO Q . t - L n o o r ^ r - o c o r - c o ^ r ^ c M c o w œ O T r ^ r ^ c D o r ^ T t r ^ O T c o i - i - C D i - m m ^ œ œ œ r ^ i n N ^ q q N u j i o ^ r - œ œ ^ q ^ q i f l r - c N i q o ) d d c 0 C M d c M ^ C M d t ^ i n ^ C v j r - ' c M C < j C M C O C M ^ C 0 ^ T - ^ m C N J r t ^ c Ö co G5 O O _ CO CM O ) CO CT CO • -— Q . CU 0> ^ w « co

Ia

2

1

> o 10 . . CO CM " 3 CO "* co co CM C D r - C O O J O C O C O C M i n i n C O T - ' f r O ) M D 0 0 O ^ O 3 O > - 0 J a ) ^ ( O O ( D r*. co en ^ co 10 < t O O O O ) r co r-o cr-o r-o m 10 cr-o m o <- ifl i n o) O O C 0 C M r - C 0 < t f C 0 < - O ' * ' t C M « - C M C M C 0 C 0 ' t C M T f r C 0 « - O C 0 C M < * * t C 0 œ n œ n c M œ c M œ c o o c M C 3 5 r - ^ ^ T t O ) c s i o o o o o T - ' - c o r ~ « c M O c n c o o w ^ N n œ r o ^ m ^ c o o ) C N œ ^ O T c \ i r o i n œ ^ N N r - c o q r ^ h . Œ ) d d c Ó C O ^ ^ ^ C M d ^ T f T t ^ d c M r f ^ C N J C M ^ C Ó ^ ^ ^ C Ö c M C O C Ó C O r r > c o c M ' c o c o m c o c O ' d -r - ( O O ) O ) 0 0 < O ^ ( D N O ( O O O CO CM O <* co r > . c o c o o > o o c o o c o c o c o o 5 c o » - m r - « o c N i ^ I ^ C O C M L D O C M O C M C O r ^ C D C T ï O ' t ' t C M r - c O d c M L D ^ c M r ^ c ó i n c ^ c ó c o ^ c r i ^ r - ^ c ó c M c o ' ^ - c ó E E <ö f*« < -. 11 in "~ Q) c CD "O C CO .c CU m c o o c \ i c o r > « t - i n o ) c o c o c o c o o c n r v c O ' - c o i n o c o i n c n r » c T ) i n c M L n c o o r ^ o q ^ œ q o o i n i f l œ N q œ N n r - n œ m œ n r - œ q q q œ c j t t ) d d c o c M d c M ^ c o d ' ^ d d ' ^ r - ' c ö i n c ó c M C M r ^ ^ T t r - ' r ^ c ó c M c o L r i ' t £ « - c M c o ^ i n c o r ^ œ O T O « - c M c o ^ - i n c D r - c o c n o « - c M c o < * i n c D i ^ c o o i

(28)

co o o c M r x r * - c D c o o o c N * - r ^ c D O ) r * > c N O O ' t O N ^ t o m ^ t - m n ^ o o n 0 0 0 < - 0 * - 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ^ • o t O N i o œ c o N i o r m N i û ' -r ^ ( D i -r ) i -r > ( D c \ i o -r * c M c \ i c s i L o c M O r - q q o o ^ ^ w o o o o o

öóöööóöóóóööóóoööóóöóoöóóöóóó

U) CO O) o o <D O) co CM - * O) = * CT) Q) "-- * . j 0) Q. C CT> 0) CM 3 " m CT) « CM JU s 0) O)

3 o

N " * J CM CO CT) E 2 c r 03 ra *-• 10

-5

Ê 3 ^ .2 5 5 UI O) 0) o O o O O C O C N C N O O O O ) 0 ) ' t 0 5 ' - C N i r 5 r ^ T t ' t O O U 5 C N L n C 0 0 5 « - O r - r O L D r ^ O O c o m ^ - O T ' t O T c o c N c o ^ - r o o o O L n c o c o r o c N L n r ^ ' - c M C N i c M L n o o q o o o r q q o o o q q o q q q q q q q O ' t n q q q q q

ó d ó d ó ó d ó ó ó ó ó d d ó c i d c i ó d d d ó ó d d ö ó ó

in o o o > i n ' - « - c N T - « - c M T - 0 ) O O c o ^ t r ^ r * « o o o o o o c o r > - r > - c n c D c o o o 0 0 ' - L O C N O ) C N C N c o t - c O ' - L n o o O ' - c o c 3 > m i r > o o o c o r - o r o c o c N o o o o o r - 0 ' - ; O o q q q o q q q q o q q q ^ ; c o q q o o q

d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d

co ooo)rs »05cocNTtr^cDoO'tcococNr»-'tc35CDoor»050'-coo5r~-tnr- 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O ' - 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O ' - 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O ' - 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O ' - C 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O C 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O 00'-ocNr».ooo'!t'-co»-'tc\cN>-mcomcocDonr»»cr)0'!t-m»-O

d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d

CN O O ^ - C N O O C D C N t - r ^ O r - O O m r ^ C N O L O T - C N ^ - C O C D T - T - O O C O C D L O r O O O L O r c N ^ r v o o ^ t c N r o c N i r v o n ^ o o c o ^ c o m m o c o T c N r ^ t -o o O ' - O ' - q o o o o q q q q q ^ ^ r q q r ^ n q q q q q

d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d

O ) • c "55 "O c co JZ (B co OOOOTT-cMOOT-ifir^cooooorvoococDr^ocoi^-cNCN^-T-r-cor» O O N i o n N B N ' t ' - M ' ï n r M O ' - o n f l O ' t t O ' - t t x n ^ ^ ' t r o m O O O O O c N O ' - 0 0 0 0 0 0 0 0 ' - ' - T - 0 0 « - ' < t ' - O O O r - o

óóóóöóóööóóöoóöóóóóóóóóóöóöóö

co O) o o T - c N c o ^ f r i r 5 c o r - « c o o > o < - c N o o ^ - m c o i ^ o o o ï O ' - c N e o r t i f l C D r ^ c o O T « - T - t - t - T - C N C N C N C N C N C N C N C N C M ' C N CD co OO'tr^CNCOCM^J-'stOO O O C 0 0 0 C \ I C 5 C \ I C 0 C 0 O ^ t - t o i f l i f l x i o c o c n c o i n n n n c N C M O ^ w n c o ^ c o r » o > t « c \ i c o « -O O O O O O O O O O O O O O O O ' - O O O O O C N T - O O O O O en u> o o O) co O O c o c M < - n m c M c o o c M ^ m f O ( D n œ * c M i f l O C M O O C N I ^ T T - C N C N C D C N C N C N C O C N O O O C O C O C O C N C N ' * rv co r^ ^t ^- CD co n i - i - ! - ^ n o O O O O O i - O O O O O O O O O O O O O O O O O O C N O O O O O co CO c ro h . *"• CO O . £ o> c j W «0 CT) "33 cN 5 " < (Tl to co o o •* o o C M r » C O ^ - C O l O r t r - » C M C N C O C O C O ^ • * - C N < - r - » ^ - « - « - C N T t O O O ÓÓÓÓÓ^ÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÖÓÓÓÓi^oi i - M D ( O M ( 0 0 ^ ( O l f l C O O C O C O C O C O C O C O C O « - O C N < * C N

o o o o o

O O ^ r - l ß O O C O C S i - i - C M O O ' - O O C M T t ' S J - i n C O T - C N CO r> •* c N c o c o c o c \ i o r ^ O ' - c o « - a > o o C O l O C O C N T t r ^ C M i n P O O C O C O O O O O O O O O O O O O O O O O O ' - O O O O O C N C N O O O O O CO C O) CD O - C CM O 0 5 3 O t _ T— > e TS ™ (0 re CM as < c o o c N T t c M O c \ i a > T r > . r * o o o î c o c o c O ' O i O T t i o r » r > « i O T ^ r » ' » -0 -0 ' t c o c M ( j ) r t ^ ( < ) r - ^ ( M i o o ( N O o o o ) -0 ) c,) ' t O t o n i > m t -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d -d ^ c ó c s -d -d -d -d -d O O ^ c o t n i n r o r - r - ^ c D c o ^ T t i D O O « - < * C N C 0 C 0 0 0 C 0 T - C 0 C \ I C 0 » - O c t (0 r-. < -. « oi t; • a c sz CD m c CO r-cocooocNCO^-mT-coLni^o) r»^-r^cN"ctr»cococoocNooco O o o o O o o o o o o o o o o O O O O C 0 » - O O O O O i = t - C N C 0 ^ - l O C O r ~ 0 0 O ) O ' - C N C 0 ' + l O C 0 r * - 0 0 CT) O ' - C N C 0 T J - l O C O r - « C D O 3

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Dat is niet nodig, want dat volgt uit het aantal koolstofatomen en het aantal dubbele bindingen.” 1 Indien een antwoord is gegeven als: „In de code is niet aangegeven dat

Neem in dit model aan dat vrouwtjes- en mannetjessnoeken bij hun geboorte even lang zijn, namelijk 5,6 cm, en dat de factor K gelijk is. Omdat vrouwtjessnoeken veel ouder

[r]

Dieses Paket sorgt dafür, das spezifische Befehle für Bildschirmpräsentationen wie Folienspezifikationen oder die frame -Umgebung, die in den Klausuraufgaben zwecks Aufbereitung für

Leg uit waarom natriumchloride met een molaire massa ongeveer 58 gram een hoger smeltpunt heeft dan hexaan met een molaire massa van 86 gram.. Gebruik in je uitleg het

Leg uit waarom natriumchloride met een molaire massa ongeveer 58 gram een hoger smeltpunt heeft dan hexaan met een molaire massa van 86 gram. Gebruik in je uitleg het

Hoe langer de machtarm, hoe minder kracht we zelf moeten uitoefenen om iets ( een last = L) te verplaatsen. Er zijn

In order to discuss the inverse Galois problem for semidirect products, we need to know a bit more about elliptic curves.. We start with a definition and continue the section