De KREEK teRUG
Uitbreiding zoetwater landbouw met
kansen voor natuur en aquacultuur
Esther van Baaren - Adviseur geohydrologie
Pieter Pauw - Ph.D. Regenwaterlenzen in kustgebieden Marta Faneca Sanchez - Adviseur geohydrologie
Geraadpleegde experts:
Cor Schipper, Victor Beumer, Mindert de Vries, Gualbert Oude Essink,
Jos Brils, Lybrich van der Linden, Maaike Maarsen (Deltares), Tom
Ysebaert, Pauline Kamermans, Arjan Palstra, Birgit Dauwe (IMARES
Wageningen UR), Carla Michielsen (ZLTO) Vincent Klap, André van de
Straat, Ruben Akkermans (Provincie Zeeland), Acronius Kramer & Anne
Fortuin (Waterschap Scheldestromen), Jeroen Schoore (Koninklijk
Maatschap de Wilhelminapolder), Bram Boogaard (Zeeland
Aquacultuur).
Mascha Dedert - Onderzoeker aquacultuur en aquatische ecosystemen Marijn Tangelder - Onderzoeker estuariene ecosystemen
Karin Troost - Onderzoeker ecosystemen en milieu
Samenvatting De KREEK teRUG: Versterk de werking van kreekruggen
ten bate van landbouw en multifunctioneel gebruik!
De KREEK teRUG 2
In de Zuidwestelijke Delta is zoetwater voor de landbouw schaars. Het grond- en oppervlaktewater in de polders is overwegend brak tot zout. Door klimaatverandering zal zoetwaterschaarste en verzilting van grond- en oppervlaktewater in de toekomst nog verder toenemen met als gevolg een toename van de droogteschade voor de landbouw.
‘De KREEK teRUG’ stelt een optimaal gebruik van zoet en zout grondwater centraal, met als doel de landbouweconomie te versterken en de regio klimaatrobuust en weerbaar te maken tegen droogte en zoutindringing. De KREEK teRUG versterkt de rol van zoetwaterbron van de kreekruggen in het gebied.
Kreekruggen zijn diepe zandafzettingen in de bodem waar regenwater zich makkelijk kan verzamelen. Sloten die over of naast de kreekrug lopen voeren dit kostbare zoete water af. De KREEK teRUG stelt voor de sloten te dempen en verderop een kwelsloot (kreek) te graven om het omliggende zoute water te draineren. Door een verminderde druk van het zoute water breidt de zoetwatervoorraad zich in de breedte uit, waardoor er meer zoetwater beschikbaar komt.
zoet
zoet
zout
De KREEK teRUG
Het einddoel van De KREEK teRUG is: • klimaatrobuuste zoetwatervoorziening • vitale landbouwsector
• robuuste natuur
• innovatie en groei aquacultuur
De landbouw profiteert van meer zoetwaterbeschikbaarheid en –zekerheid en kan overgaan op hoogwaardige teelten zoals fruitbomen. Daarnaast ontstaat er een vernatte zoet tot licht brakke zone die mogelijkheden biedt voor natuurontwikkeling en het versterken van rust-, foerageer- en broedgebied voor vogels. Deze rijke kustnatuur biedt ook potentie voor de fiets- en wandelrecreant. Het brak tot zoute, voedselrijke water dat opkomt in de kwelsloot biedt goede kansen voor kweek van algen, schelpdieren, vis, zilte gewassen en Biobased Economy toepassingen. Binnendijkse aquacultuur wordt gezien als een innovatieve, economische interessante sector met groeiende potentie.
Het concept is hydrologisch haalbaar, maar hoe gaan we dit realiseren? De implementatie van de KREEK teRUG betekent een verandering van de waterhuishouding en de gebruiksfuncties in het gebied. Met behulp van een maatschappelijke kosten baten analyse van huidige en toekomstige scenario’s wordt de financiële haalbaarheid van deze veranderingen aangetoond. Bij een optimale benutting van de nieuwe hydrologische situatie, zal uitvoering van de KREEK teRUG tegen het jaar 2050 een winst van ongeveer 8 miljoen euro opleveren in vergelijking met de status quo situatie. Maar veranderen is mensenwerk. Daarom is voor het slagen van de KREEK teRUG een zorgvuldige communicatie en nauwe samenwerking cruciaal. De eerste stap is gezet: een eerste ontmoeting met betrokken partijen was een groot succes! Het heeft zelfs tot een gedragen voorbeeld locatie geleid. Door op kleine schaal een gebiedsproces op te starten in combinatie met goede communicatie en in nauwe samenwerking met betrokkenen, zou je stap voor stap toe kunnen werken naar realisatie.
De KREEK teRUG 4
1. Inleiding
3. Pilotlocatie Zuid-Beveland
4. Kansen voor gebruik
5. Financiële en maatschappelijke haalbaarheid
6. Realisatie en comunicatieplan
7. Tot slot
Bijlagen
Leeswijzer
1. Inleiding
“De zoetwatervoorraad in de kreekruggen is niet voldoende
om in tijden van droogte aan de watervraag vanuit de
landbouw te kunnen voldoen. Dit probleem verergert in de
toekomst.”
De KREEK teRUG
Voor landbouw is de watervraag groter dan
het
aanbod.
Een
verbetering
van
de
beschikbaarheid van zoetwater vergroot de
bedrijfsomzet.
In de Zuidwestelijke Delta is zoetwater voor de landbouw schaars. Het grond- en oppervlaktewater in de polders is ongeschikt omdat het overwegend brak tot zout is. Dat komt doordat het gebied lange tijd onder invloed is geweest van de zee en het land, door eeuwenlange inpolderingen en bedijkingen, lager ligt dan het huidige zeeniveau. Daarnaast vindt er, in tegenstelling tot veel andere zoute polders in Nederland, vaak geen aanvoer van zoetwater van buitenaf plaats om sloten door te spoelen en zoet te houden.
Grondwater onder kreekruggen vormt de voornaamste zoetwater bron voor de landbouw. Kreekruggen bestaan uit dikke zandpakketten en zijn een overblijfsel van voormalige geulen van voor de inpolderingen. Doordat klei- en veenrijke gebieden sterker zijn ingeklonken dan de zandpakketten liggen deze kreekruggen nu hoger in het landschap (Figuur 1). De zandige kreekruggen hebben zich gevuld met regenwater waardoor hier een grote zoete watervoorraad aanwezig is. Door de druk van het omringende zoute water wordt het zoete water bij elkaar gehouden: dit heet een zoetwaterbel (Figuur 2).
Figuur 1 : Locatie van de kreekruggen (boven) en hoogtekaart (onder).
6
De zoetwatervoorraad in de kreekruggen is niet voldoende om in tijden van droogte aan de watervraag vanuit de landbouw te kunnen voldoen. Hierdoor is de kans op gewasschade aanzienlijk tijdens langdurige periodes van droogte. Uit interviews met boeren op Schouwen-Duiveland en Walcheren blijkt bijvoorbeeld dat droogteschade de afgelopen jaren zo’n 10-30% bedroeg en dat de beperkte beschikbaarheid van zoetwater sturend is voor de gewaskeuze (bron: rapport CPA, 2011; Waterhouderij Walcheren, 2011).
In een proefgebied op Tholen hebben wij de invloed van meer zoet water op de bedrijfsvoering van landbouwbedrijven onderzocht [mondelinge communicatie ZLTO tijdens stakeholderworkshop DWA]. Dit blijkt een zeer positieve invloed op de landbouwsector en economie van een gebied te hebben.
Veel ondernemers zijn overgestapt op intensievere teelten, zoals sierbollenteelt. Deze teelt zou zonder extra water verdwenen zijn uit het gebied. Wanneer boeren naar meer rendabele segmenten in de markt kunnen verschuiven, of producten van een constante hoge kwaliteit kunnen verbouwen, kan een betrouwbare zoetwatervoorziening tot 200% schelen in de omzet.
Figuur 2 : Schets van de ontwikkelingen van de geologie en morfologie (links) en de verdeling van het zoete en zoute grondwater (rechts) vanaf 500 AD tot de huidige situatie.
De KREEK teRUG
In de toekomst zal het grond- en oppervlaktewater verder verzilten door
autonome verziltingsprocessen,
zeespiegelstijging en bodemdaling. Door klimaatverandering zullen de weersextremen toenemen (drogere en nattere perioden) en neemt mogelijk ook de grondwateraanvulling af (Figuur 3). Deze processen zullen leiden tot een toename van de droogte- en zoutschade. Dit zet de traditionele landbouw onder druk en zal in de toekomst leiden tot verminderde opbrengsten.
‘De KREEK teRUG’ stelt een optimaal gebruik van zoet en zout grondwater centraal, met als doel om de landbouweconomie in de regio te versterken en klimaatrobuust te maken. Hiermee past het plan binnen het thema ‘Water voor landbouw en aquacultuur’ van de Delta Water Award. Daarnaast hangt het plan sterk samen met landelijke beleid zoals de deelprogramma’s ‘Zoetwater’ en ‘Zuidwestelijke Delta’ van het Deltaprogramma.
Figuur 3 : Het neerslagtekort is in de Zuidwestelijke Delta groter dan in de rest van Nederland. Bron: KNMI.
8
2. Het plan ‘De KREEK teRUG’
“De KREEK teRUG stelt een optimaal gebruik van zoet en
zout grondwater centraal, met als doel het versterken en
klimaat robuust maken van de landbouweconomie in de
regio.”
De KREEK teRUG
Door ingrepen in drainage aan het oppervlak kan de zoetwatervoorrraad sterk
worden vergroot.
De dikte van de zoetwaterbel in en onder de kreekrug hangt vooral af van de relatieve grondwaterstand (opbolling; Figuur 4) ten opzichte van het peil van het zoute grondwater in het naastgelegen kwelgebied. Hoe hoger de opbolling is, hoe dieper de zoetwaterbel [zogenaamde Badon-Ghyben-Herzberg principe; Tabel 1]. Dit principe ligt ten grondslag aan het plan ‘De KREEK teRUG’. Het plan omvat de volgende ingrepen:
1) Het dempen/weghalen van sloten op en naast de kreekrug: hierdoor neemt de afvoer van water af en ontstaat een verhoging van de grondwaterstand. Door deze hogere grondwaterstand ontstaat door natuurlijke infiltratie na enkele tientallen jaren een diepere zoetwaterbel.
2) Het graven van een nieuwe of uitbreiden van een bestaande diepe en brede zoute kwelkreek op enige afstand van de zoetwaterlens: de overdruk in het zoute watervoerende pakket wordt zo geconcentreerd op de kwelsloot, zodat de zoetwaterlens zich lateraal zal uitbreiden.
Figuur 4: Principe van ‘De KREEK teRUG’: Conceptueel beeld van de verdeling van zoet (blauw) en zout (rood) grondwater vóór en na het dempen van de sloten (1) en het graven van de nieuwe kreek (2).
10
2.Het plan de KREEK teRUG
zout
zout zoet
De ingreep leidt tot een significante verbreding en verdieping van de zoetwaterbel en daarmee een vergroting van de zoetwatervoorraad in de ondergrond. De verhoging van de grondwaterstand op de kreekrug zelf heeft geen natschade aan gewassen tot gevolg, doordat de grondwaterstand diep genoeg zit. Aan de randen van de kreekrug is de grondwaterstand ondieper, waardoor in deze zone vernatting optreedt. Dit deel naast de kreekrug wordt ongeschikt voor conventionele landbouw. Het drassige gebied biedt echter wel allerlei kansen voor natuur, aquacultuur en recreatie. Het zoute water in de kwelsloot is van goede kwaliteit en kan worden gebruikt voor aquacultuur en zilte landbouw.
Breedte kreekrug* Opbolling Dikte zoetwaterbel Zoetwatervoorraad (m3/m)
Voorbeeld 1 1500 m 0.9 m 35 m 15000
2500 m 1.5 m 60 m 45000
Voorbeeld 2 400 m 0.25 10 m 1100
800 m 0.5 20 4500
Tabel 1: Rekenvoorbeelden van het Badon-Ghyben-Herzberg principe. Hoe hoger de opbolling, hoe groter de zoetwatervoorraad. *Andere aannamen die gedaan zijn: Doorlatendheid zand: 8 m/d, grondwateraanvulling: 0.7 mm/d en kwel 0.2mm/d.
De KREEK TeRUG
3. Pilotlocatie Zuid-Beveland
“Nabij Kapelle-Biezelinge (Zuid Beveland)
zorgt ‘De KREEK
teRUG’ voor een verdubbeling van de zoet
watervoorraad én
3.‘De KREEK teRUG’ is uitgewerkt voor een pilotlocatie op Zuid-Beveland. Het
concept blijkt hydrologisch en ecologisch haalbaar.
Het plan hebben wij uitgewerkt voor een pilotlocatie op Zuid-Beveland. Het huidige grondgebruik in het pilotgebied wordt gedomineerd door landbouw en fruitteelt, en grenst aan de oostzijde van de kreekrug aan het NATURA 2000 gebied De Yerseke en Kapelse Moer. Ten noorden van de kreekrug bevinden zich nabij
de Oosterschelde een groot aantal
schelpdierkweekbedrijven (Figuur 5).
Voor de zoetwatertoevoer zijn de verschillende teelten grotendeels afhankelijk van de zoetwaterbel onder de kreekrug, welke door een aantal kwelsloten gedraineerd wordt en zodoende de zoetwaterbel verkleint. Vanuit de boeren en fruittelers is vraag naar optimalisatie van gebruik van de zoetwatervoorraad en herstel van het bergingspotentieel door middel van het dempen van de kwelsloten [mondelinge communicatie ZLTO tijdens stakeholderworkshop].
Omdat de slecht doorlatende kleilaag onder de kreekrug zich op meer dan 60m beneden maaiveld bevindt, zal de groei van de zoetwaterbel als gevolg van een ingreep als ‘De KREEK teRUG’ niet door geologische barrières worden afgeremd [REGIS, TNO]. De ‘KREEK teRUG’ zal daarom een zeer effectieve maatregel tegen
het plaatselijke zoetwatertekort zijn. Figuur 5 Weergave van de maaiveldhoogte en gebiedsindeling pilotlocatie Zuid-Beveland
De KREEK teRUG
Van een representatieve dwarsdoorsnede van het pilot gebied hebben wij een numeriek model gemaakt waarin de stroming van zoet en zout grondwater is gesimuleerd. Wij hebben gebruik gemaakt van de meest recente geologische en hydrologische gegevens (zie van Baaren en Oude Essink, 2011; Bijlage A & B). Het model hebben wij gebruikt om te bepalen hoeveel en de snelheid waarmee snel de zoetwatervoorraad uitbreidt na de ingreep ‘De KREEK teRUG’. Allereerst is de beginsituatie gesimuleerd (Figuur 6). Figuur 7 laat zien dat de zoetwatervoorraad meer dan verdubbelt bij de ingreep.
Figuur 7: Gemodelleerde eindsituatie na de ingreep ‘De KREEK teRUG’.
Figuur 6: Gemodelleerde beginsituatie van de verdeling van zoet (blauw) en zout (rood) grondwater nabij de pilotsituatie.
14
3. Pilotlocatie Zuid-Beveland
zoet zoet zout zoutHet dempen van de sloten leidt al tot een significante toename van de zoetwatervoorraad. Dit is echter een traag proces. De nieuwe kreek zorgt voor een versnelde verzoeting van de ondergrond. Met het uitvoeren van beide ingrepen wordt 90% van toename van de zoetwatervoorraad binnen 30 jaar bereikt. In tabel 2 zijn deze bevindingen kwantitatief weergegeven.
Er is ook een klimaatscenario gesimuleerd (W+) (KNMI, 2006). De klimaatverandering lijkt een geringe invloed te hebben op de zoetwatervoorraad. Dit is echter een vertekenend beeld, aangezien de watervraag sterker zal toenemen door de stijgende temperatuur.
Tabel 2: Totale volumes zoet grondwater die zijn berekend met het numerieke grondwatermodel voor verschillende scenarios.
Zoet-zout grens 150 mg Cl-per liter. Miljoen m3zoet grondwater % t.o.v. huidige situatie.
Huidig 115 100%
Huidig zonder sloten 165 139%
Huidig zonder sloten, W+ scenario 160 144%
De KREEK teRUG 245 213%
De KREEK TeRUG
4. Kansen voor gebruik
“De KREEK teRUG maakt het verbouwen van
kapitaalintensievere teelten mogelijk, en zorgt daarmee voor
economische vooruitgang van het pilotgebied.“
4.1 Landbouw
4.2 Natuur en recreatie
4.3 Aquacultuur
Het huidige landgebruik en waterverbruik is
vergeleken met de situatie volgens ‘De KREEK
teRUG’
In Zuid Beveland eist de opengrondstuinbouw, fruitteelt en bloembollenteelt grote hoeveelheden zoetwater, zowel nu als in de toekomst:
- In droge jaren is de droogteschade aan gewassen gemiddeld 10%. In de toekomst is de verwachting dat de droogteschade oploopt tot 15%. - De akkerbouwbedrijven in Zuid Beveland zijn relatief klein vergeleken met andere akkerbouwbedrijven in de rest van Zeeland, en het is te verwachten dat in 2030 veel van deze bedrijven fruitteeltbedrijven zullen worden. Dit vereist een toename in zoetwaterbeschikbaarheid (Alterra rapport-1132, 2006).
- De KREEK teRUG zal resulteren in een toename van de zoetwatervoorraad met 1Mm3 extra zoetwater, wat gebruikt kan worden om 1600 extra ha fruitteelt te beregenen.
Ter illustratie, momenteel bestaat een gebied (Figuur 8) van ~1600 ha nabij de kreekrug uit ongeveer 60% akkerbouw, 20% vollegrondsgroenten en 20% fruitteelt. Binnen het KREEK teRUG concept wordt 18% van de landbouwgrond aan natuur en aquacultuur gegeven. De resterende 78% zal beschikbaar worden voor meer profitabele fruitteelt (Figuur 9). Deze verandering in verbouwde landbouwgewassen vereist bijna 1.000.000 mm zoetwater per jaar. Met het huidige grondwater-oppervlaktewater systeem zou het water uit andere gebieden via leidingen moeten worden aangevoerd, hetgeen zeer kostbaar is, terwijl met de KREEK teRUG het grondwater uit de kreekrug kan worden benut.
Figuur 8: Landgebruik in het gebied rond de kreekrug.
Figuur 9: Landgebruik in het gebied als de KREEK teRUG toegepast wordt.
De KREEK teRUG
De zone tussen de zoete kreekrug en de zilte kreken wordt zoet en nat.
Natuurontwikkeling in de vorm van ruige rietlanden met een grote rijkdom aan
vogels, versterkt de natuurdoelen in de regio en biedt goede kansen voor recreatie.
In de omgeving van de pilotlocatie bevinden zich verschillende natuurgebieden (Figuur 10), zoals de Ooster- en Westerschelde, welke beiden zijn aangewezen als NATURA 2000 gebied.
Direct naast de pilotlocatie ligt het Natura 2000 gebied de Yerseke en Kapelse Moer, een authentiek Zeeuws polderlandschap met veel zoet-zout gradiënten (Figuren 10 & 11). Daarnaast zijn enkele gebieden tussen de pilotlocatie en de Yerseke en Kapelse Moer aangewezen voor natuurontwikkeling. Met de realisatie van De KREEK teRUG zorgen we voor zowel realisatie van natuur in deze gebieden, als een sterk verbeterde zoetwatervoorziening.
Figuur 10: Natura 2000 gebieden in de omgeving van de pilotlocatie: (rood: Oosterschelde, groen: Yerseke en Kapelse Moer, blauw: Westerschelde en Saeftinghe).
Figuur 11: Natura 2000 gebied de Yerseke en Kapelse Moer.
20
Een Zeeuws landschap
Het gebied dat nat en zoet wordt zal grotendeels worden ingericht als natuurgebied. Echter, de vegetatiesuccessie in een zoet en nat gebied kan snel gaan. Als er geen beheer wordt toegepast, treedt snel verbossing op. Dit past niet in het Zeeuwse landschap en bij de omringende natuurdoelen. Het ligt daarom het meest voor de hand om via aangepast beheer (begrazing) in te zetten op een landschap van zilte graslanden en rietruigte, waarbij rietvelden worden afgewisseld met lage struiken. Deze rietruigten bieden nestelgelegenheid voor de Bruine Kiekendief (Figuur 12a) maar ook voor kleinere zangvogels zoals de Blauwborst (Figuur 12b).Hiermee dragen we bij aan het behoud van deze broedvogels in de regio, wat aansluit op de Natura 2000 doelen voor de Oosterschelde en Westerschelde.
Ook worden kansen voor kustbroedvogels (zoals verschillende soorten sterns, Figuur 12c) door het aanleggen van broedeilandjes in de kreek. Doordat het water in de kreek brak is zullen deze eilandjes mogelijk minder snel begroeien waardoor ze geschikt blijven als broedeiland. Een iets verhoogd winterpeil in de kreek kan bijdragen aan het kaal houden van de eilandjes. Waardevol gebied
Door de zilte kreek plaatselijk te laten meanderen wordt de kreek groter in lengte en oppervlak waardoor vogels zoals de Tureluur, Lepelaar, maar ook de Grote Zilverreiger ruimte krijgen om hier hun eten te zoeken. Ook eend-achtigen (zoals de Wilde Eend en Meerkoet) zullen hier voedsel en rustgebied kunnen vinden. Voor al deze vogels zijn binnen Natura 2000 in de Deltawateren doelen gesteld voor behoud van hun leefgebied. Als de kreek in verbinding komt met het water van de Westerschelde via het gemaal Maelstede waar momenteel een vispassage wordt aangelegd, biedt deze een veilig opgroeigebied voor allerlei vissoorten. De vispassage is passeerbaar voor de Paling, Spiering, Brakwatergrondel, Driedoornige Stekelbaars en Bot. Van deze soorten is de Paling ernstig met uitsterven bedreigd. Er kan daarom zelfs aan gedacht worden om in de kreek glasaal uit te zetten met EU subsidie), om deze in de veilige omgeving van de kreek te laten opgroeien tot volwassen Paling.
Figuur 12: a) Bruine Kiekendief (www.roofvogels-hw.nl), b) Blauwborst en c) Visdief (stern) a) b) c)
De KREEK teRUG
Recreatie
Met het plaatsen van een vogelkijkhut (Figuur 13) nabij de broedeilandjes, en het aanleggen van wandel- en fietspaden met picknicktafels maken we de nieuwe natuur beleefbaar. Door wandel- en fietsroutes langs de meanderende kreek, vogeleilandjes met kijkhut, fruitboomgaarden en verschillende aquacultuur testlocaties te voorzien van informatieborden krijgt de bezoeker een goed beeld van wat Zeeland te bieden heeft op het gebied van natuur, landbouw, aquacultuur en innovatie. Voor degenen die komen voor natuurbeleving sluit het nieuwe natuurgebied aan op de al bestaande beleefbare natuur langs de oevers van de Oosterschelde en Westerschelde, en de Yerseke en Kapelse Moer.
22
Figuur 13: Combinatie vogelkijkhut en picknickplaatsen
Door het afvoeren van kwelwater vergroten we de zoetwater beschikbaarheid voor
de landbouw. Dit brak tot zoute, voedselrijke kwelwater biedt waardevolle kansen
voor aquacultuur.
De uitvoering van het KREEK teRUG project biedt ruimte voor het toekennen van een andere bestemming aan landbouwgrond, welke een grote meerwaarde zal hebben voor de economische ontwikkeling van de regio. Grootschalige binnendijkse aquacultuur staat momenteel in de belangstelling als een potentieel zeer interessante economische ontwikkeling in de delta. Dankzij huidige onderzoeksprojecten, zoals De Zeeuwse Tong en het Kustlaboratorium, waarbij binnen een gesloten kringloop schelpdieren en vis voor consumptie worden gekweekt, verwachten wij dat de rendabiliteit van deze bedrijfsvorm in de toekomst zodanig toeneemt, dat grootschalige binnendijkse aquacultuur ook economisch mogelijk is. Met de uitvoering van de KREEK teRUG wordt de mogelijkheid gecreëerd om op langere termijn aan de westzijde van de kreekrug grootschalige algenteelt te bedrijven, deels met water uit de Oosterschelde en deels met brak kwelwater. Dit kwelwater is afkomstig uit de sloot die aangelegd wordt om het zoute water af te vangen en de zoetwater aanvoer voor de landbouw uit te breiden. Dit kwelwater heeft een saliniteit van ~12-28‰ (Bron: ahn & GeoTOP), wat het geschikt maakt voor de kweek van estuariene mariene fytoplanktonsoorten [Brand, 1984].
Direct na de aanleg van de kwelsloten zou een pilotlocatie (~25ha) voor binnendijkse aquacultuur ten noordoosten van de kreekrug als voorbeeld- en ontwikkellocatie kunnen fungeren (Figuur 14).
Figuur 14: proefocatie (groen) en grootschalige algenkweek (rood) , binnendijkse schelpdier en viskweek (paars).
De KREEK teRUG
Naast de implementatie van kweek van schelpdieren en vis op een economisch rendabele schaal, zal deze proeflocatie ook kunnen dienen als field lab voor de studie naar de optimalisatie van algenkweek met kwelwater voor aquacultuur en Biobased Economy toepassingen. Het streven naar een Biobased Economy heeft bij de Provincie Zeeland een hoge prioriteit (zie Bio als Basis, Provincie Zeeland, 2010).
Op de langere termijn zal aan de westkant van de kreekrug ~100ha aan algenvijvers worden aangelegd (Figuur 15).
Deze vijvers zouden gebruikt kunnen worden voor de algenproductie voor binnendijkse aquacultuur nabij de Oosterschelde (Figuur 10) en eventueel het kweken van paling (zie hfst. Natuur & Recreatie). Om beschikbare voedingsstoffen in het water optimaal te benutten, kan afvalwater uit de schelpdiervijvers gerecirculeerd worden naar de algenvijvers, via een wierenfilter worden afgevoerd of gebruikt worden voor de bevloeiing van zilte landbouwgewassen als Zeekraal (Figuur 16) of Lamsoor. Industriële Biobased Economy toepassingen kunnen naast gebruik maken van het kwelwater voor algenproductie door middel van hoogstaande productietechnologie ook in een gesloten kringloop op aquacultuurbedrijven (bv. gebruik van afvalstromen) verder bijdragen aan een optimale benutting van grondstoffen.
Figuur 15: Binnendijkse algenkweek in bassins (Foto: Ingrepo) Figuur 16: Zeekraal; een rendabel zilt gewas, dat bekend staat als een echt Zeeuwse delicatesse
19
“
Een analyse van kosten en baten laat zien dat De KREEK
teRUG op middellange termijn leidt tot algehele toename in
rendabiliteit van de verschillende gebruiksvormen van het
gebied.
”
5. Financiële en maatschappelijke haalbaarheid –
Maatschappelijke kosten baten analyse
De KREEK teRUG 24
5. De MKBA laat zien dat de KREEK teRUG financieel haalbaar is omdat de hogere
opbrengst, de overschakeling naar meer rendabele gewassen en de nieuwe natuur
en aquacultuur compenseert het verlies aan landbouwgrond.
• Waarom een MKBA?
Door middel van een MKBA kunnen we laten zien dat de KREEK teRUG een economisch haalbare toepassing is.
• Scenario's
Voor het maken van een Maatschappelijke Kosten-Baten analyse is uitgegaan van vier scenario’s; twee scenario’s voor de huidige situatie met en zonder de toepassing van de KREEK teRUG, en twee scenario’s voor de toekomst met en zonder de toepassing van de KREEK teRUG. Bij het eerste huidige scenario zonder de toepassing van de KREEK teRUG is het effect van de droogteschade meegenomen. Bij de huidige scenario met de toepassing van de KREEK teRUG is de initiële investering en de uitbreiding van de zoetwaterbel, verlies aan landbouwareaal en optimalisatie van de landbouw alsmede de toename in natuurwaarden en mogelijkheid tot binnendijkse aquacultuur meegenomen in de berekening. De twee toekomstige scenario’s reproduceren dezelfde situaties en houden rekening met een verminderde zoetwater beschikbaarheid in de toekomst vanwege klimaat verandering.
• Onderdelen van de MKBA Landbouw
De aanleg van de KREEK teRUG zal tot gevolg hebben dat 300 Ha landbouwgrond een andere bestemming gegeven zal moeten worden. Met name voor fruittelers zal dit een zware kostenpost zijn, desalniettemin, de periode waarin het proces van vernatting plaatsvindt biedt ruimte voor boeren tot overschakeling naar kapitaalintensievere gewassen. Daarnaast is de levensduur van fruitbomen ~30 jaar, wat inhoudt dat gedurende het proces van vernatting, de fruitbomen gerooid zullen moeten worden. Onze berekening laat zien dat het verlies aan landbouwgrond gecompenseerd wordt door een hogere opbrengst dankzij voldoende zoetwatervoorraad en de overschakeling naar meer rendabele gewassen. Na de overgangsperiode van ~30 jaar is de opbrengst van landbouw met ~7 miljoen euro per jaar toegenomen.
Natuur
De aanleg van de kreek resulteert in een toename in natuurwaarden, o.a. door aansluiting op het NATURA 2000 gebied. Daarnaast zorgt de uitbreiding van natuur in het gebied voor een te kwantificeren waardevermeerdering van ~100000EUR per jaar, welke onder meer gebaseerd is op kwantificatie van ecosysteemdiensten als vastleggen van CO2 en fosfaatafvang en nitraatzuivering (zie Bijlage C).
Aquacultuur
In onze projectie voor 2050 hebben we ook grootschalige binnendijkse aquacultuur meegenomen, waarin een combinatie van algen-, schelpdier en visteelt een grote economische meerwaarde zal geven aan de regio. Gezien de huidige ontwikkelingen op het gebied van optimalisatie van kweekcondities, is te verwachten dat binnen ons tijdspad van 30 jaar grootschalige binnendijkse aquacultuur mogelijk zal zijn. Uitgaande van een oppervlak van ~150Ha, zal deze economische activiteit per jaar >300000EUR opleveren.
Toerisme
Een uitbreiding van het NATURA 2000 gebied in combinatie met de aanleg van voorzieningen ten behoeve van toerisme zal de recreatieve waarde van het gebied vergroten. Wij verwachten dat een combinatie van toegenomen mogelijkheden voor toerisme en belevingswaarde van het gebied een winst van ~100000EUR per jaar zou geven.
• Resultaat MKBA
Onze MKBA laat zien dat het concept van de KREEK teRUG ruime mogelijkheden biedt om het verlies aan landbouwareaal te compenseren door overschakeling naar rendabel landgebruik. Naast versterking van de landbouwsector, bieden andere toepassingen, zoals aquacultuur, interessante mogelijkheden die bijdragen aan de economische vitaliteit van de regio. Daarnaast biedt de regio inpassing en aansluiting van de KREEK teRUG op bestaande gebruiksvormen, zoals natuur, en wordt het potentieel voor andere economische sectoren vergroot, zoals toerisme. Bij een optimale benutting van de nieuwe hydrologische situatie, zal uitvoering van de KREEK teRUG in Zuid-Beveland tegen 2050 een winst van ~8 miljoen euro opleveren ten opzichte van een status quo situatie (zie Figuur 17) .
• Maatschappelijke draagkracht
Tijdens een workshop in december 2011 is vanuit het Waterschap, Provincie en ZLTO aangegeven dat er draagvlak is voor de pilotlocatie op Zuid-Beveland. Het concept van De KREEK teRUG zou de reeds bestaande plannen om de zoetwatervoorraad te vergroten danig versterken. Een groot struikelblok zal de bereidheid van boeren zijn.
De KREEK teRUG
+8M €/j +bijdrage aan natuurwaarden en EHS
26
KOSTEN KREEK teRUG
BATEN ZONDER KREEK teRUG
BATEN MET KREEK teRUG
H
U
ID
IG
(2
0
1
0
)
T
O
E
K
O
M
S
T
(
2
0
4
0
)
Aanleg 6200€/j Landbouw grondafschrijving 300.000 € /j Aquacultuur 91.000 €/j TOTAAL 400.000 €/j Tijdens 30 jaar Bruto opbrengst landbouw met droogteschade (10-20%) TOTAAL 9,9M €/j Bruto opbrengst landbouw zonder droogteschade (10-20%) 9,9M€/j Aquacultuur 57.500€/j Recreatie+ Natuur 22.000 €/j TOTAAL 10M€/j Landbouw met droogteschade (14-30%) TOTAAL 9,2M€/j Bruto opbrengst nieuwe landbouw zonder droogteschade 17M€/j Aquacultuur 382.000€/j Recreatie+ Natuur 180.000€/j TOTAAL 17,7M€/j Figuur 17: Financiële en maatschappelijke haalbaarheid6. Communicatie- en Realisatieplan
“Realisatie door duidelijke en doelgerichte communicatie
met en tussen alle betrokkenen”
De KREEK teRUG
Doelstelling communicatie- en realisatieplan
1. Betrokkenheid en bereidheid tot participatie vergroten door de verschillende partijen van de juiste informatie te voorzien. Daarvoor zal per doelgroep de informatiebehoefte nagegaan worden en de wijze van, inhoud en frequentie van communicatie t.a.v. De KREEK teRUG afgestemd worden. Hierdoor kunnen de verschillende partijen een juiste inschatting maken van consequenties en kansen die De KREEK teRUG hen biedt. Om dat te bereiken bepalen we per doelgroep de meest optimale benaderwijze, verwachtingspatroon en communicatiestrategie.
2. Een aanpak in meerdere fasen ontwikkelen voor realisatie van de pilot De KREEK teRUG in Zuid-Beveland, waarbij verschillende partijen en actoren gestimuleerd worden en blijven tot actieve deelname. Belangrijke punten hierbij zijn duidelijkheid scheppen in processen gedurende transitiefasen, zoals veranderingen in hydrologische randvoorwaarden en gevolgen voor en adaptatie door landbouwbedrijven.
De implementatie van de KREEK teRUG betekent een verandering van de
waterhuishouding en de gebruiksfuncties in het gebied. Veranderen is mensenwerk.
Voor realisatie is zorgvuldige communicatie en nauwe samenwerking cruciaal.
28
Het project De KREEK teRUG heeft als doelstelling realisatie van het concept in een pilotgebied. Dit willen we bereiken door het vaststellen van de haalbaarheid en het scheppen van voorwaarden voor de uitvoering van het concept De KREEK teRUG:
1. Hydrologische en economische haalbaarheid vaststellen van de toepassing van het concept DE KREEK teRUG in een bepaald gebied in de Zuidwestelijke Delta;
1. De voorwaarden voor De KREEK teRUG in het gebied helder krijgen in de vorm van een programma van eisen;
1. De bereidheid van partijen in een bepaald gebied om mee te doen verwerven in de vorm van een intentieverklaring met als doel een business case te maken op basis van het programma van eisen;
1. Het opstellen van een financierings- en realisatieplan van De KREEK teRUG, welke wordt gedragen door de betrokken partijen;
1. Uitvoeren van De KREEK teRUG aan de hand van een vastgesteld realisatie- en communicatieplan.
De KREEK teRUG
Het creëren van een maatschappelijk draagvlak
Op grond van de beschikbare schriftelijke en elektronische (websites) informatie zijn actoren in beeld gebracht (Bijlage D). Vervolgens hebben we een inschatting gemaakt van het belang en de invloed van deze actoren op de realisatie van De KREEK TeRUG (zie figuur 18).
Voor zorgvuldige communicatie en voortgang is het van belang een volledig beeld
te hebben van de actoren, hun belangen en de invloed die ze hebben.
Uit onze analyse blijkt dat organisaties die belangen vertegenwoordigen uit de landbouwsector (ZLTO) of belast zijn met watermanagement (het waterschap) belangrijke partijen zijn voor de slagingskans van dit project. Daarom hebben we deze partijen samen met de Provincie Zeeland en vertegenwoordigers van de aquacultuur sector uitgenodigd voor een workshop.
30
Figuur 18: belang- invloedmatrix van de belangrijkste actoren
Een workshop met experts van ZLTO, Provincie Zeeland en Waterschap Scheldestromen was onze eerste kans om de KREEK teRUG voor te leggen aan actoren. Dit zijn cruciale partijen als het gaat om waterhuishouding, landbouw en inrichting van het landelijke gebied.
Kansrijke plek
Tijdens de workshop ontstond een enthousiaste discussie over een locatie op Zuid-Beveland waar fruittelers hebben aangegeven behoefte te hebben aan meer zoet water. Het versterken van zoetwater aanvoer vanuit de naastgelegen kreekrug kan hiervoor zorgen. Zo heeft de workshop geleid tot een door actoren aangewezen pilotlocatie die we als team omarmd hebben en verder hebben uitgewerkt.
Experts van ZLTO, Provincie en Waterschap aan het woord!
” De KREEK teRUG voorkomt niet alleen droogteschade aan gewassen, maar zorgt
ook voor een hogere en constante kwaliteit doordat je kan sturen met zoet water. Ook maakt dit principe inzichtelijk waar zoete landbouw en waar juist zoute
aquacultuur bedreven kan worden. Dit biedt een handvat voor de toekomstige
inrichting van Zeeland.”
” Het KREEK teRUG principe is een optimalisatie van de huidige situatie, wel is in het
voortraject gedegen onderzoek nodig om te weten hoe het in de praktijk gaat werken.”
” Inrichting landelijk gebied is een overheidstaak, toepassing van de KREEK teRUG zou
kunnen passen in lange termijn bestendig maken van gebieden.
De natte zone biedt kansen voor ecologische en recreatieve verbindingen (als de
‘vogelboulevard’)”
De KREEK teRUG
Om doelgericht te kunnen communiceren hebben we de actoren ingedeeld in drie
groepen
1. meewerkers:
Individuen/partijen die (uitgenodigd worden om) actief kennis en tijd in(te)zetten om bij te dragen aan het doel van het project: haalbaarheid vaststellen en (indien positief) vervolgens realisatie van De KREEK teRUG. Dit is een belangrijke groep omdat de verandering voor deze partijen de grootste impact heeft.
2. meedenkers:
Individuen of partijen die (uitgenodigd worden om) reactief bijdragen en meedenken en -discussiëren over het veranderproces. Er wordt regelmatig materiaal (tussenresultaten, beslismomenten) ter beschikking gesteld om deze groep mee te laten denken. Tijdens het proces kunnen meedenkers meewerkers worden indien de relevantie van het project voor de actor of van de actor voor het project groot blijkt te zijn.
3. meeweters:
Individuen of partijen die op de hoogte gehouden worden van de belangrijkste ontwikkelingen. Tijdens het proces kunnen meeweters meedenkers worden indien wenselijk.
Meewerkers:
Ondernemers (landbouw)
Ondernemers (aquacultuur, recreatie) Waterschap
ZLTO
Natuurbeheerder in het gebied
Betrokken kennisinstituten en kennisprogramma’s
Meeweters: DLG
DGW Evides
andere delen van Waterschap, Provincie en gemeente
andere kennisinstituten en kennisprogramma’s ondernemersvereniging Meedenkers: Provincie Gemeente andere natuurbeheerders Delta programma Rijkswaterstaat Hogeschool Zeeland 32
6. Communicatie- en realisatieplan
Actoren voor wie het belang van het project groot is en die ook veel invloed, willen we nauw bij het project betrekken. Actoren voor wie het belang van het project klein is en die ook weinig invloed op het project hebben, willen we zo min mogelijk lastig vallen. Daartussen zit een groep voor wie òf het project van groot belang is òf die veel invloed op het project hebben. Deze groep willen we niet nauw bij het project betrekken, maar voldoende informeren, zodat onvoorziene nuttige verbindingen gelegd kunnen worden en er geen onverwachte onnodige weerstand optreedt. Gedurende het proces kunnen actoren toegevoegd worden en kunnen belang en invloed van actoren veranderen. De communicatieaanpak hebben we in een doelgroepanalyse uiteengezet.
Communicatie per doelgroep: inhoud en beoogd effect
Doelgroep Benaderwijze Communicatiemiddelen Meewerkers De inhoud van de communicatie moet:
•Meewerkers in staat stellen om specifieke bijdrage te kunnen leveren: gebieds-, hydrologische- en economische kennis.
•Ruimte geven voor enthousiasme over het meewerken met het project
•Uitgebreide informatie over het doel en de opzet van de werkzaamheden van het project bevatten, maar ook (tussen) resultaten en vragen waar het project tegen aan loopt.
Communicatie middelen zijn:
•Regelmatig persoonlijk contact, in het veld, via de telefoon en via de email.
•Interactie over de bevindingen van het
haalbaarheidsonderzoek en de vragen die daarbij opkomen
•Toegang tot alle tussenresultaten
•Plenaire bijeenkomsten
Meedenkers Bijna hetzelfde als de meewerkers, maar in minder detail en minder frequent.
Enkele plenaire bijeenkomsten met tussenresultaten en gelegenheid voor respons. De uitnodiging wordt ondersteund met bijlagen met kaarten en grafieken en analyses in woorden. Van de bijeenkomsten wordt een verslag gemaakt waaruit blijkt hoe de respons verwerkt zal worden.
Meeweters Alleen in grote lijnen. •Nieuwsbrief in de vorm van een pamflet van 2 kantjes.
•Website met nieuwsberichten en visitekaartjes van de website om uit te delen
•De nog onbekende meeweters worden via bijeenkomsten/congressen/beurzen en via vakbladen/opiniebladen op de hoogte gebracht
De KREEK teRUG
Een langjarig gebiedsinrichtingsproces als De KREEK teRUG vraagt om een interactieve en adaptieve strategie met alle actoren in en rond het gebied. Gesprekken met de grotere partijen (ZLTO, waterschap Scheldestromen, Provincie Zeeland) hebben al plaatsgevonden tijdens de workshop. Met behulp van een actorenanalyse is een belang-invloed matrix met alle actoren gemaakt, welke tijdens het proces steeds vernieuwd zal worden zodat de juiste mensen bij het proces betrokken zijn en blijven.
Tijdens het proces zullen de volgende stappen verschillende keren doorlopen moeten worden met de meewerkers en meedenkers:
Communicatiestrategie: interactief en adaptief!
Stap 2: Brede workshop; elkaars belangen begrijpen, vaststellen wat gemeenschappelijke belangen zijn, bepalen als groep hoe we de kansen van De KREEK teRUG willen uitzoeken en wat de volgende stap is
Stap 1: keukentafelgesprekken; belangen en voorwaarden van de individuen vaststellen, conflicten in kaart brengen, beeld vaststellen van verwachte veranderingen en ontwikkelingen Stap 3: haalbaarheid en risico’s (technisch, economisch) gedetailleerder bekijken en berekenen
Met als doel en resultaat:
1. Inzichtelijk maken kansen gebied 2. Deelverantwoordelijkheid
3. Een plan vanuit de wensen van het gebied
4. ‘Anders’ denken van alle actoren; inzicht in elkaars belangen en posities krijgen, leren van elkaar
5. Samen een richting kiezen en samen monitoren of we inderdaad die richting opgaan die het op moet gaan 6. Samen doelen vaststellen
7. Samen een financieringsplan opstellen
34
Klein beginnen
Een grote groep belanghebbenden betekent veel afstemming en een langdurig proces. Wij stellen daarom voor om op kleine schaal een samenwerking te beginnen tussen één of twee welwillende ondernemers, en een paar vertegenwoordigers van het waterschap, ZLTO en gemeente/provincie. Binnen deze kleine groep worden afspraken gemaakt over concrete invulling, kosten en baten, vergunningen, tijdspad etc. Als er een hechte samenwerking is ontstaan en het vertrouwen er is om door te gaan kan breder gecommuniceerd en betrokken worden. Voor breder te betrekken actoren is het gemakkelijker om aan te haken op “een trein die al rijdt” dan een trein die nog op gang moet komen.
Ontwikkelmaatschappij
Een ontwikkelmaatschappij is een samenwerking tussen partijen met verschillende belangen, maar met één doel. Het biedt een platform voor samenwerking, besluiten en financieringsafspraken. Door een ontwikkelmaatschappij op te richten met overheden (Waterschap Scheldestromen, Provincie Zeeland, gemeenten), (boeren)bedrijven, bewoners en organisaties (ZLTO, Natuurmonumenten, Het Zeeuwse Landschap) wordt een procesarchitectuur gecreëerd om de KREEK teRUG te realiseren. Voor het komen tot een ontwikkelmaatschappij hebben we het volgende stappenplan opgesteld:
1. Bepalen wie regie op het proces neemt, bijvoorbeeld door een uitvoeringsovereenkomst na twee jaar. Het streven is om de KREEK teRUG structureel onder te brengen in een regionaal bestuurlijk overleg, zodat de lange termijn ook is geborgd.
2. Start met een intentieverklaring opstellen. In een intentieverklaring spreken partijen de wens en intentie uit om gezamenlijk een doel te bereiken en een overeenkomst te sluiten. Hoewel dit geen juridisch bindend document is, geeft het wel zwart op wit commitment van partijen met een gezamenlijke ambitie, visie en doelstelling.
3. Uitvoeringsovereenkomst opstellen: wie doet wat en hoe ga je dat financieren? Met een uitvoeringsovereenkomst kun je gemaakte afspraken “juridisch dichttimmeren” zodat partijen aan hun verplichtingen voldoen. Partijen committeren zich aan deze uitvoeringsovereenkomst via hun officiële besluitvormingsproces.
Het stappenplan concreter...
De KREEK teRUG
Realisatiekalender
2012 Jan 2013 2013 -2014 Dec 2014 2015 2020 2025 2030 2045Roadshow belangrijke partijen en publicatie breed publiek*
Financiering 1e fase project
Adaptief en interactief 3-stappenplan ter voorbereiding en tijdens realisatie
Vaststellen haalbaarheid (economisch en hydrologisch) Uitvoeren communicatieplan meedenkers en meeweters Voorwaarden realisatie helder, intentieverklaring deelnemers
Financieringsplan
Start realisatie, verandering gebiedsinrichting en monitoring fase 1
Realisatie, verandering gebiedsinrichting en monitoring fase 2
Start aquacultuur Productie aquacultuur
Start gebruik zoetwatervoorraad (klein) en
Realisatie, verandering gebiedsinrichting en monitoring fase 3
Start gebruik zoetwatervoorraad (optimaal) * Besteding prijzengeld DWA
36
Aanleg KREEKteRUG
Na aanleg van De KREEK teRUG zal langs de kreekrug vernatting ontstaan. Ook zal een geleidelijke transitie naar een indeling voor natuur en aquacultuur gestuurd moeten worden (figuur 19). Een ruilverkaveling in faseringen zal worden toegepast om dit proces zo geleidelijk mogelijk en met een optimalisering van de opbrengst per jaar te laten verlopen. Tijdens het proces van vernatting zal de omschakeling naar andere, zeer rendabele, gewassen landbouwbedrijven in staat stellen om de omzet te handhaven. Hierbij kan gedacht worden aan teelt van sier-, en bloembolteelt in de fase met een nog voldoende lage grondwaterstand. Door de zoetwaterbeschikbaarheid vanaf 2030 zal dit mogelijk worden. Op de kreekrug zelf en naast de kwelsloot kan al begonnen worden met de aanleg van fruitteelt of andere watervragende teelten. Natuurontwikkeling kan mogelijk worden door de verhuur van land voor deze gebruiksfunctie, in combinatie met recreatie en toerisme. Dit zal een extra bron van inkomsten zijn voor de ondernemers. Ook zal in deze fase gestart kunnen worden met grootschalige algenteelt binnen een financieringsconstructie met bedrijven, overheid en onderzoeksinstellingen, waarbij wordt voortgebouwd op resultaten en ontwikkelingen verkregen bij de pilotlocatie.
Ideeën voor fasering realisatie en verandering gebiedsinrichting
30 jaar: groeien van de bel planning
2015
Transitiefase landgebruik
2045
Water beschikbaar voor intensieve teelten
2030
Productieve aquacultuur Figuur 19: Transitie van landgebruik
De KREEK teRUG
De ingreep zal voor bepaalde bedrijfstakken ingrijpend zal zijn, daarom is een goede financiële ondersteuning noodzakelijk voor het slagen van De KREEK teRUG. Er zijn maatregelen mogelijk ter compensatie van de tijdelijk verminderde inkomsten in de natte zone in de periode 2015 - 2030. Op deze wijze zal het project doorgang kunnen vinden zonder dat bepaalde bedrijfstakken nadelige gevolgen zullen ondervinden. met name voor boerenbedrijven kan in het kader hiervan gedacht worden aan:
• De mogelijkheid land te verhuren voor natuur en/of recreatie • Vermindering waterschapsbelasting
Financiering voor de ontwikkeling van natuur en aquacultuur kan gevonden worden binnen overheids- en EU programma’s :
• Natuurontwikkelingsgelden Rijk en provincie aanwenden voor natuurontwikkeling rond De KREEK teRUG • Onderzoek aan ontwikkeling en verbetering van aquacultuur kweektechnieken in Europees verband, via
INTERREG projecten, of via topsector Agrofood.
Enkele concrete ideeën voor financiering
38
Bijeenkomsten, als congressen en symposia, zijn een uitstekend middel om een groot publiek te bereiken en te informeren over het project. Presentaties en informatiestands zullen helpen een draagvlak te creëren, en in een vroeg stadium van het proces een breed publiek, nationaal en internationaal, te interesseren voor het project. Daarnaast zal het publiceren van doelgroepgerichte artikelen in tijdschriften en op websites bijdragen aan een verdere bekendheid en acceptatie van De KREEK teRUG. Hiervoor hebben we een lijst met relevante congressen en media (tijdschriften etc.) opgesteld die gebruikt kunnen worden als communicatiemoment/ middel.
Communicatiekalender
Bijeenkomsten:
• De Delta Water dag, Vlissingen 18 april 2012
• Salt Water Intrusion Meeting (SWIM), juni 2012 Brazilië
• International conference on technology seawater intrusion in coastal aquifers (TIAC) , april 2012 Spanje • Lezing Unit bodem- en grondwatersystemen Deltares • Schelpdiercongres
• Mosseldagen
Publicaties:
• Website Delta Water Award
• H2O
• Het Waterschap
• Nieuwe Oogst (van LTO) • Water Governance • Deltares website • Imares website • Visserijnieuws • Aquacultuur
6. Communicatie- en realisatieplan
De KREEK teRUG
Tot slot!
“De KREEK teRUG draagt bij aan een klimaatrobuuste
zoetwatervoorziening, een vitale landbouwsector en
innovatie en groei voor de aquacultuur sector in de
Zuidwestelijke Delta.”
Integrale visie landbouw (zoet & zout), natuur, landschap en recreatie
Met de KREEK teRUG maken we inzichtelijk hoe je op innovatieve wijze natuurlijke zoetwater aanvoer kan versterken vanuit de bodem. Ook geven we aan hoe je in een overwegend verziltende regio kansen voor zoutwater aquacultuur en zeeteelt binnendijks kunt benutten.
Naast kansen voor landbouw (zowel zoet als zout) ontstaan er kansen voor het ontwikkelen van waardevolle natuur die aansluit op regionale natuurkernen en deze als geheel robuuster maakt. Deze natuurgebieden en de toename van variatie in het landschap maken de regio aantrekkelijker voor recreatie.
Gedragen voorbeeldlocatie op Zuid-Beveland
De eerste ontmoeting met belangrijke actoren (Waterschap Scheldestromen, ZLTO en Provincie Zeeland) was een succes. Deze partijen zijn kritisch enthousiast en hebben zelf een voorbeeldlocatie aangedragen waar problemen zijn met zoetwater beschikbaarheid en waar De KREEK teRUG zou kunnen werken.
Economische impuls voor de regio
Een analyse van kosten en baten laat zien dat De KREEK teRUG op middellange termijn leidt tot forse toename in rendabiliteit van meerdere gebruiksvormen van het gebied. Door het slimmer benutten van zoet en zout water leidt dit tot hoogwaardigere vormen van landbouw (zoals fruitbomen en gewassen in de hogere segmenten) en ontstaan kansen voor aquacultuur, een sector die sterk in opkomst is.
Tot slot: De KREEK teRUG speerpunten
(
Referentielijst
• Baaren, E.S. van, Oude Essink, G.H.P., Janssen, G.M.C.M., Louw, P.G.B. de, Heerdink, R., Goes, B., 2011. Verzoeting/verzilting freatisch grondwater in de provincie Zeeland, rapportage 3D dichtheidsafhankelijk grondwatermodel. Concept Deltares.
• Bio als Basis, Kader, kansen en keuzes voor een Biobased Economy Zeeland (2010), rapport Buck Consultants International in opdracht van Provincie Zeeland
• Brand, L.E. (1984), The salinity tolerance of forty-six marine phytoplankton isolates, Estuarine, Coastal and Shelf Science, 18(5)
• KNMI, 2006. Klimaat in de 21e eeuw, vier scenario's voor Nederland.
• Roest, C.W.J., P.J.T. v. Bakel & A.A.M.F.R. Smit, (2003) Actualisering van de zouttolerantie van land- en tuinbouwgewassen ten behoeve van de berekening van de zoutschade in Nederland met het
RIZA-instrumentarium, Alterra
• Transitie en toekomst van Delta Landbouw: Indicatoren voor de ontwikkeling van de land- en tuinbouw in de Zuidwestelijke Delta van Nederland. Alterra rapport 1132, 2006
• Baaren, E.S. Van, Harezlak, V. (2011). Zoetwatervoorziening Schouwen-Duiveland, Quick scan huidige situatie, toekomst, mogelijke maatregelen en urgentiegevoe. Deltares.
• www.waterhouderij.nlvoor informatie over de Waterhouderij Walcheren, 2011
Bijlage A. Technische achtergrond
Bijlage C. Maatschappelijke Kosten Baten Analyse
Bijlage B. Kansenkaart en opschaling
De KREEK teRUG
Technische beschrijving numeriek grondwatermodel
Het numerieke grondwatermodel (MOCDENS3D) waarmee de hydrologische berekening gemaakt is gebaseerd op het regionale zoet-zout grondwater model van de provincie Zeeland (van Baaren en Oude Essink). Hier volgt een overzicht van de geohydrologische parameters (doorlatendheden/geologie, chlorideconcentratie verdeling) en randvoorwaarden (slootafstand, drainageafstand, maatregelen) die gebruikt zijn. De geohydrologische parameters zijn gebaseerd op een representatief gemiddelde van drie transecten van het pilotgebied in Zuid-Beveland. De chlorideconcentraties zijn gebruikt voor de modelcalibratie. Onderstaande figuur toont de chlorideverdeling aan de onderkant van de deklaag (bovenaanzicht) en de kwel- en infiltratiefluxen (bovenaanzicht).
De maatregel bestaat uit een nieuwe drainagesloot op 500 meter van de rand van de kreekrug (beide kanten) met het peil op -2.0 m NAP. Binnen deze zone worden sloten gedempt.
De KREEK teRUG
a
A
3000 m
60 m
a
A
b
B
2500 m
60 m
b
B
c
C
Geohydrologische parameters;
doorlatendheden (K-waarden)
3500 m
60 m
c
C
K-waarde ondergrondBron: ahn en GeoTOP
44 zand zand zand klei klei klei
a
A
b
B
c
C
Geohydrologische parameters:
chorideconcentratie grondwater
Chlorideconcentratie grondwater [mg Cl/l]25 m
2500 m
25 m
3500 m
25 m
a
A
b
B
c
C
verzilting door sloten door de kreekrug
45
De KREEK teRUG
+1.0 mNAP
-1.0 mNAP
-20.0 mNAP
Deklaagweerstan
d:
=200 d
-50.0 mNAP
5500 m
Deklaagweerstand:
=200 d
+0.5 mNAP
Kh=0.14 m/d
Kv=0.1 m/d
c=200 d
Kh=0.14 m/d
Kv=0.1 m/d
c=200 d
Kh=8
Kv=5.4
Kh=0.14
Kv=0.1
geen drains
Drains -0.4m
Drains -1.9m NAP
Drains -1.9m NAP
Sloten: alleen in de deklaag,
Slootafstand 200, peil -2.0 m NAP, bodem -2.8 m NAP
Drainageafstand 5m polder, 10 m rug, niveau 10 cm boven peil (dus 90 cm onder mv)
3 sloten op 375 m
afstand
Geohydrologische parameters en randvoorwaarden
De KREEK teRUG
De KREEK teRUG is uitgewerkt voor de pilotlocatie Zuid-Beveland. Echter, er zijn veel locaties in de Zuidwestelijke Delta met mogelijkheden voor de uitwerking van het concept.
Selectiecriteria pilotlocatie:
1. Zoetwatervraag landgebruikers
2. Infiltratiegebied met zoetwaterbel in grondwater direct grenzend aan een gebied met zoute kwel 3. Mogelijkheid voor aquacultuur (afvoer zout water)
4. Aanvulling op de ecologische hoofdstructuur
Bron: REGIS
53
Kansen voor andere pilotlocaties.
De KREEK teRUG
De kosten van de KREEK teRUG zijn rond de 400.000€ per jaar.
parameter aantal eenheid prijs oppervlakte/grootte totaal eenmalig kosten jaarlijkse kosten DIRECT
Constructie
Sloot graven en sloot dempen €50 000,00 €1 666,67
Put plaatsen
horizontale put stuk 5 700 €3 500,00 €116,67
pomp60m3/uur stuk 5 3650 €18 250,00 €608,33
energie kosten verwaardloos
Drianage nat gebied (aanleggen + materiaal) ha 40 1500 €60 000,00 €2 000,00
Onderhoud
materiaal (pompen en leidingen) €17 750,00 €1 775,00
totaal direct €6 166,67
INDIRECT landbouw
grond afschrijven(verlies aan landbouwgrond, natuur in plaats van
akkerbouw) ha 30000 300 €300 000,00
recreatie
aanleggen van padden en picnic banken onderhouden
beveiling
aquacultuur per vijver van 10000m2 20 euro per jaar 10000 m2 €2 014 160,00 €67 138,67 vijverconstructie
waterververing beluchting etc
pachtprijs ha 20 1200/ ha
1,25ha per vijver inc.
kade €24 000,00
Totaal indirect €391 138,67
Totaal €397 305,33
Aannames voor de MKBA:
1. Het uitgangspunt is één gebied van 1600ha waarvan 960ha aardappelen, 320ha vollegrondsgroenten en 320ha fruit;
2. De waarde van de euro blijft gelijk; 3. Er is stroom mogelijk in gebied;
4. De grondafschrijving is die van het gewas met de kleinste opbrengst.
De directe baten van het gebied met de KREEK teRUG bedragen ~9,9M€ per jaar
parameter aantal waarde totaal winst jaarlijkse winst type data toelichting DIRECTE EFFECTEN
landbouw (voor opbrengst gewassen zie onder)
960ha aardappelen euro/ha 4640 4454400 €4 454 400
320ha vollegrondsgroenten euro/ha 8000 2560000 €2 560 000
320ha fruit euro/ha 11600 3712000 €3 712 000
droogte/zout- schade van 10% -€1 072 640
aquacultuur
opbrengst (6 schelpdiervijvers)
netto bedrijfsresultaat per
vijver per jaar 9562 €57 372
netto winst na aftrek jaarlijkse kosten per vijver
natuurwaarden
onttrekking van riet bundels riet per jaar prijs per bundel riet 2 384/ha €5 184 koolstofvastlegging kg C per ha per jaar
waarde per ton C (in
biomassa) 49,5 356/ha €4 806 voor helofytenfilter
fosfaatafvang: plantopname, sedimentatie 215/ha €2 903
nitraatzuivering: plantopname 735/ha €9 923 voor helofytenfilter
Totaal direct €9 733 947
INDIRECTE EFFECTEN
Recreatie en belevingswaarde per ha 150ha 700/ha €105 000
Cultuurhistorie
positief, geen invloed, negatief
toegevoegde waarde aan besef regio en deel
van natuurgebied 345/ha €51 750
toegevoegde waarde voor natuurgebied en toerisme/recreatie
Bijdrage aan natuurdoelen
kraamkamer riet Vogel- habitat richtlijn 7,5 ha 56 euro €756
Totaal indirect €157 506
De KREEK teRUG
De baten voor 2030 van het gebied met de KREEK teRUG zijn ~17.7M€ per jaar.
parameter aantal waarde totaal winst jaarlijkse winst toelichting DIRECTE EFFECTEN
landbouw (voor opbrengst gewassen zie onder)
opbrengst van het gebied (met droogte/zout- schade van 14%)
opbrengst andere landgebruik: 1300ha fruit euro/ha 11600 15080000 €15 080 000
intensivering landbouw als gevolg van toename hoeveelheid zoet water
geen droogte en zoutschade plus 14% opbrengst €2 111 200
betere
groeiomstandigheden (droogteschade bron Alterra rapport pag 188)
aquacultuur
opbrengst (opschaling naar 40
schelpdiervijvers) ton schelpdieren per jaar 3440 9562 €382 480
natuurwaarden
onttrekking van riet bundels riet per jaar prijs per bundel riet 2 384/ha €5 184
koolstofvastlegging kg C per ha per jaar
waarde per ton C (in
biomassa) 49,5 356/ha €4 806 voor helofytenfilter
fosfaatafvang: plantopname, sedimentatie 215/ha €2 903
nitraatzuivering: plantopname 735/ha €9 923 voor helofytenfilter
Totaal directe effecten €17 596 495
INDIRECTE EFFECTEN
totaal recreatie en belevingswaarde per ha 150ha 700/ha €105 000
Cultuurhistorie
positief, geen invloed, negatief
toegevoegde waarde aan besef regio en deel
van natuurgebied 345/ha €51 750
toegevoegde waarde voor natuurgebied en toerisme/recreatie
Bijdrage aan natuurdoelen Natura 2000
kraamkamer riet Vogel- habitat richtlijn 7,5 ha 56 euro €756
Totaal indirecte effecten €157 506
Totaal €17 754 001
ANDERE BATEN NIET UITDRUKBAAR IN
GELD parameter Aantal Toelichting
natuurwaarden
helofytenfilters totaal ~7.5 ha
biodiversiteit aantal soorten
biomassa gram
Recreatie draagkracht recreanten
wandel en fietsmogelijkheden langs water # bezoeken per jaar prijs per bezoek
exploitatiemogelijkheden dagrecreatie
winst op gem. Besteding bezoeker
sportvismogelijkheden aantal visdagen per jaar
wtp per visdag (# meter visoever*25
vissers/meter*365
Belevingswaarde door:
positief, geen invloed,
negatief positief
stilte
# verstoorde recreatiebezoeken
prijs per debibel per verstoord bezoek
aanwezigheid groen # bezoeken per jaar wtp per bezoek
afhankelijk van indeling natuur
aaneengeslotenheid recreatiebezoeken per jaar
winst op gemiddelde
besteding per bezoek of wtp wtp = willing to pay
volksgezondheid via bewegen in het groen
vermeden
gezondheidsklachten per jaar gerelateerd aan
aanweigheid groen prijs per klacht
woongenot groen # huizen met uitzicht meerwaarde per woning in %
Klimaatadaptatie
positief, geen invloed, negatief
Bijdrage aan natuurmonumenten
KRW
Gebiedsspecifiek compensatiegebied
Natura 2000
De KREEK teRUG
A. Actor
B.
Positie en Belang
C. belang van project voor actor D. (waarschijnlijke)
voorwaarde(n) voor steun E. Invloed van actor op project Agrarische ondernemers zoete landbouw
Positie: geen areaal verliezen of, als landbouwareaal verloren gaat, dan zodanige alternatieven dat het bedrijfseconomisch interessant is.
Belang: Gezond bedrijf:
•bedrijfseconomisch op vooruit zonder
bedrijfsvoering helemaal om te hoeven gooien;
•Geen droogteschade of zoutschade, ook niet in
de toekomst;
•Maar ook geen natschade!
•Mogelijkheid om over te stappen naar intensieve
teelten;
•Ontwikkelen van nevenactiviteiten.
++
•Project kan een perspectief bieden op voorkomen of verminderen van droogteschade:
•Meer oogst
•vergroten van de bedrijfszekerheid •hogere kwaliteit van product •Kans voor overschakelen op kapitaalintensieve gewassen
•Rekening houden met de kansen en bedreigingen die de ondernemers zien. •Blijvend zicht op relevante resultaten uit onderzoek.
++
Agrarische ondernemers zilte landbouw
Belang: Gezond bedrijf
•Goede bedrijfseconomische perspectieven
•Voldoende af- en afvoer van kwalitatief goed water
•Bedrijfszekerheid lange termijn
++
•Project kan een perspectief bieden op nieuw areaal zilte landbouw ZLTO •mw. Carla Michielsen •locale ZLTO afdelingen
•Vertegenwoordigt 90% van de akkerbouwers in Zeeland en 18.000 leden in Noord-Brabant, Zeeland en Zuid-Gelderland
•Heeft lange termijn belang bij waterconservering (website).
•Heeft goed zicht op de situatie en belangen van
agrariërs.
•participeert in strategische activiteiten en innovaties binnen de food- en agrisector die van meerwaarde zijn voor de (toekomstige)
marktpositie van de leden (website)
++
•ondersteuning agrariërs bij ondernemersvragen:
versterken imago van belangenorganisatie die meedenkt met de ondernemers om de problemen rond verzilting op te lossen,
•versterken sociaal-economische ontwikkeling door
tegengaan bedrijfsbeëindigingen als gevolg van
verdroging/verzilting
•versterken imago als aanjager van innovaties
•laten zien dat het kan •laten zien dat de landbouwsector hiervan profiteert
•andere partijen mee krijgen
++
Externe actoren analyse:
A. Actor
B.
Positie en Belang
C. belang van project voor actor E. (waarschijnlijke)
voorwaarde(n) voor steun F. Invloed van actor op project Waterschap Scheldestromen •dhr. Acronius Kramer •dijkgraaf Poppelaars
•Verantwoordelijk voor de waterkeringen, en voor het peil en de kwaliteit van het oppervlaktewater op de Zeeuwse eilanden.
•Samenwerkingsverband met gemeenten: “aqua
publica”
•wil bewoners en belangenorganisaties betrekken in de planvorming.
•Zitten in veel zoetwaterstudies, hebben veel technische kennis.
•Andere partijen hebben vertrouwen in hen: kunnen kennis bieden en kunnen veel partijen meenemen.
•Zijn betrokken bij het herstellen van de
kreekruggen (doorsnijden kreekruggen tegengaan) +
•besparing van (publieke) lasten die straks op
particuliere basis worden uitgevoerd,
•bijdrage aan beleid voor maximaal benutten van
zoetwatervoorraden in een wereld waarin schaarste aan zoetwater steeds sterker wordt,
•bijdrage aan de doelstelling van waterschap voor
faciliteren van zoetwatervraag landbouw,
•Bijdrage grondwaterbeleid, waarbij
oppervlaktewater-voorziening in bepaalde gebieden grondwateronttrekking vervangt.
•Aantoonbaar maken van het effect van de De Kreek TeRUG op de waterbalans en water kwaliteit.
•Betrekken bij de berekeningen.
•Rekening houden met het waterbeheerplan 2010-2015 •Actieve betrokkenheid andere partijen ++ Provincie Zeeland •Dhr. Vincent Klap, afd. water en natuur •Dhr. Andre van de Straat, beleidsmedewerker water •Dhr. Ruben akkermans, betrokken bij de DWA
•Verantwoordelijk voor de ruimtelijke ordening in de provincie. Ook voor nationaal landschap Walcheren
•Sterk sturend in zoetwatervoorziening. Heeft daar ook middelen voor over.
•(niet meer verantwoordelijk voor het ondiepe grondwaterbeheer).
•Wil wonen en werken van haar inwoners faciliteren.
•Duurzaam gebruik grondwater-oppervlaktewater •Kwaliteit voor natuur
•Opdrachtgever model zoetwater beschikbaarheid Zeeland
•Terughoudend in ontwikkeling intensieve teelt •Ziet graag eigen verantwoordelijkheid boeren
+-•Versterking imago Meest innovatieve
(delta)provincie
•Blijk van expliciete zorg voor
zoetwatervoorziening aan de landbouw
•Daarmee ook versterking draagvlak maatregelen
estuariene dynamiek
•Bijdrage sociaal-economische ontwikkeling in
regio’s waar schaarste aan zoetwater (sterkere
bedrijven, minder leegloop bedrijven) ?
•Bijdrage duurzaam (agrarisch) ondernemen
•Bijdrage klimaatadaptatie
•Bijdrage bewustwording
•Goed georganiseerd
project.
•Aantoonbaar maken van
het effect van de De Kreek TeRUG op de economie en de leefbaarheid van het gebied.
•Ruimtelijke aspecten goed
meegenomen
+
Externe actoren analyse:
A. Actor
B.
Positie en Belang
C. belang van project voor actor E. (waarschijnlijke)
voorwaarde(n) voor steun F. Invloed van actor op project
Gemeenten •Verantwoordelijk voor de ruimtelijke ordening in de gemeente.
•Wil wonen en werken van haar inwoners
faciliteren.
•Heeft een landschapsvisie gemaakt o.a. over
combinatie natuur en landbouw. (ook in deze gemeenten?)
•Heeft belang bij recreatie.
+
•verhoging duurzaamheid waterplan •minder onttrekkingen grondwater.
•Geïnformeerd houden
•Aantoonbaar maken van het effect van de De Kreek TeRUG op de economie en de leefbaarheid van het gebied. + Het Zeeuwse Landschap •Wie? 1 persoon voor Tholen en Zuid-Beveland?
•wil natuurwaarden behouden of uitbreiden •maar geen belang bij natuur in de sloten. •wil geen water van slechte kwaliteit binnen krijgen.
+ •?
•Geen schade aan natuur +
Zeeuwse Milieu Federatie
•Kwaliteit van het water (niet teveel wisselende Cl waarden).
•Areaal uitbreiding of minstens behoud. •Behoud of uitbreiding natuurwaarden.
vasthouden water voor natuurdoeleinden •(indien van toepassing) verhogen waterkwaliteit •baat bij ontwikkeling van Natuur
•geen zoet water door
zoute sloten.
Vogelbescherming
Omwonenden
Externe actoren analyse:
A. Actor
B.
Positie en Belang
C. belang van project voor actor E. (waarschijnlijke)
voorwaarde(n) voor steun F. Invloed van actor op project RWS Dienst Zeeland •Leo Adriaanse •Kees-Jan Meeuse, afd. waterbeheer
•Beheerder van het hoofdwatersysteem
•Zuid-Beveland: niet zozeer direct belang bij de
De Kreek TeRUG zelf. Die staat ook redelijk ver van haar af: beweegt zich erg op het droge, buiten haar directe beheersverantwoordelijkheid.
•Tholen: Is gebaat bij vermindering van de druk
op het hoofdwatersysteem.
•Is gebaat bij goede relaties met regionale
partners.
•Korte termijn: voorbeeld voor zelfvoorziening
•Lange termijn: flexibel waterbeheer,
kostenbesparing beheer zoet-zout-waterscheidingen
•Landelijk: grote ruimte voor zoet-zout-waterbeheer
IJsselmeer, Waterweg/Groene Hart, ZWDelta, gekoppeld aan besparingen
•Geïnteresserd in proces van alliantievorming met
het oog op Volkerak-Zoommeer. Eigen
verantwoordelijkheid ondernemers is steun in de rug voor RWS
•Aantoonbaar
maken van het effect van de De Kreek TeRUG op de zoetwatervraag aan het hoofdwatersystee m •Vooral interesse in gebieden die nu afhankelijk zijn van VKZ meer •Goed proces en organisatie ondernemers + Deltaprogramma deelprogramma zoetwater •Loes de Jong •Jon Coosen •Steven Visser
•De Kreek TeRUG kan in de toekomst belangrijk zijn voor droogtebestrijding.
+ •Zie bij RWS Deltaprogramma deelprogramma Zuidwestelijke Delta •Idem.
Evides •Heeft een landbouwleiding naar Zuid-Beveland voor de fruitteelt
