Winst en verliesrekening

De winst- en verliesrekening (figuur 6.1) geeft een beeld van de winstgevendheid van het be- drijf in het betrokken jaar en laat zien hoeveel inkomen het gezin (de gezinnen) uit het bedrijf haalt. Daarbij staan niet de ontvangsten en uitgaven centraal, maar de opbrengsten en kosten die op één bepaald boekjaar betrekking hebben. Opbrengsten en kosten worden tot het jaar gerekend waarin de transactie tot stand is gekomen, en het risico is overgedragen (accrual principe). In de praktijk wordt overigens veelal de leveringsdatum als transactiedatum geno- men. Het moment waarop het geld wordt ontvangen/betaald is niet van belang.

De opbrengsten bestaan voornamelijk uit de ontvangsten voor de verkochte producten. Die worden dus gecorrigeerd naar het kalenderjaar: ontvangsten voor producten van vorige boekjaren (de ontvangst van het melkgeld over de laatste twee weken van december) wordt niet in aanmerking genomen. Als sommige producten nog niet verkocht zijn (of het geld is nog niet ontvangen) dan worden deze voorraden en vorderingen bij de opbrengsten geteld. Hetzelfde gebeurt bij de uitgaven: daar gaat het om de aankopen van (niet-duurzame) produc- tiemiddelen die verbruikt zijn voor de productie in dat kalenderjaar; de rest wordt verwerkt in

voorraadveranderingen en zo ten laste van een ander jaar gebracht. Ook worden de bedrijfs- opbrengsten en -kosten gecorrigeerd voor de in de huishouding verbruikte producten en productiemiddelen (waardering van privéverbruik). Bij de huidige omvang van de agrarische ondernemingen zijn dat overigens vaak relatief kleine bedragen. Bij de verwerking van de in- puts (kosten) in de verlies- en winstrekening worden de prijzen gebruikt zoals die op de factuur staan (historische aanschafprijs) en niet het prijsniveau op het moment van het ver- bruik. In de regel zit daar ook weinig verschil tussen.

Op een vergelijkbare wijze als bij de voorraden, worden de investeringen in gebouwen en machines in de winst- en verliesrekening verwerkt. Bij de aanschaf wordt zo'n 'vast actief' op de balans gezet en via een jaarlijkse afschrijving wordt een stukje van die investering als kosten van de productie van het betreffende boekjaar aangemerkt. Die afschrijving vindt plaats volgens het stelsel van actuele waarde (zie paragraaf 6.6). De afschrijvingen zijn dus in het betrokken boekjaar wel kosten maar geen uitgaven: die hebben al in het verleden (en bij gebouwen soms in een ver verleden) plaats gevonden.

Voor de berekening van de afschrijvingen wordt voor alle af te schrijven activa een de- gressief afschrijvingssysteem gebruikt, waarbij als vuistregel geldt dat op de helft van de verwachte levensduur twee derde van de waarde is afgeschreven. Deze degressie, die veel le- zers zullen herkennen van het waardeverloop van een auto, reflecteert de snelle economische veroudering in het begin van de levensduur en de toenemende onderhoudskosten in de laatste fase van het gebruik. De verwachte levensduur kan per object verschillen, en er wordt reke- ning gehouden met een restwaarde. Het waardeverloop en de afschrijving van de quota wordt behandeld in paragraaf 6.6.

De wijze waarop de kosten van biologische productiemiddelen aan boekjaren wordt toegerekend, wordt behandeld in paragraaf 6.5. Zowel de kosten als opbrengsten worden in de winst- en verliesrekening naar categorie ingedeeld. Dat betekent dus dat de opbrengsten van bijvoorbeeld granen de opbrengsten weergeven die behaald zijn door de verkoop van granen in de markt. Wordt met de teelt van granen ook een EU-subsidie per hectare graan verkregen, dan is dit geen 'opbrengst granen', maar een aparte opbrengstpost (in dit geval: subsidies, on- der de overige opbrengsten). Daardoor wordt inzichtelijk gemaakt op welke wijze de onderneming afhankelijk is van de graanmarkt en van de subsidiegever. Hetzelfde geldt aan de kostenkant, waar arbeid, afschrijvingen en financieringskosten aparte posten zijn.

Een speciale post in de winst- en verliesrekening zijn nog de buitengewone baten en lasten. Dit betreft vooral boekwinsten en boekverliezen op verkochte activa (met name ma- chines). Ook andere bijzondere posten kunnen hier terecht komen (bijvoorbeeld een onverwachte verzekeringsuitkering over een in het verleden geleden schade als uitkomst van een juridische procedure).

In de winst- en verliesrekening wordt geen rekening gehouden met zogenaamde intern verkeer (zie paragraaf 5.7). Wanneer een bedrijf biggen uit de zeugenhouderij verplaatst naar de vleesvarkensafdeling, of geoogste pootaardappelen achterhoudt als uitgangsmateriaal op het eigen bedrijf in het volgend jaar, dan vindt er geen verkoop aan derden (of levering aan de gezinshuishouding) plaats en is er geen sprake van omzet. Dat geldt ook wanneer betrokken activiteiten in verschillende locaties en B.V.'s zouden zijn ondergebracht omdat zulke posten bij consolidatie van jaarrekeningen van bedrijfsonderdelen wegvalt.

Het saldo van opbrengsten en kosten in de winst- en verliesrekening is het Gezinsinko- men uit bedrijf. Dit is het bedrag dat resteert als beloning voor de inzet van arbeid van de

ondernemer(s) en eventuele gezinsleden, voor het eigen vermogen en voor het gelopen onder- nemersrisico. Voor deze elementen zijn immers geen kosten ingerekend. Een vaak gemaakte fout is overigens dat de toevoeging 'uit bedrijf' gemakshalve wordt weggelaten in dit begrip, daarmee ten onrechte suggererend dat dit het gehele inkomen van het gezin zou zijn, c.q. dat het LEI de resultaten van de agrarische sector beoordeelt op basis van het totale inkomen.

Een tweede kanttekening is dat de hoogte van het gezinsinkomen uit bedrijf afhangt van de omvang van de gezinsinbreng. De rentabiliteit van de aanwending van deze inbreng is niet goed te beoordelen: twee bedrijven die volstrekt gelijk zijn en dezelfde aan- en verkopen doen, behalve dat op de ene een vader en zoon werkt, en op de andere vader en een perso- neelslid hebben een verschillend gezinsinkomen uit bedrijf. Vandaar dat er ook een berekening van het nettobedrijfsresultaat wordt gemaakt.