Nadat de landschapselementen rondom de kernen Haarle, Daarle en Daarlerveen zijn geïnventariseerd en het beheer is vastgesteld, is gekeken welke kenmerken er zijn voor elementen met een hoge cultuurhistorische- en/of ecologische waarde. In dit hoofdstuk onderzoeksvraag 3 beantwoord: Wat zijn kenmerken voor waardevolle cultuurhistorische en ecologische landschapselementen? Voor de cultuurhistorische waarde zijn verschillende historische topografische kaarten met elkaar vergeleken (Koomen, Maas, & Weijschede, 2007). Dit zijn de kaarten daterend uit 1916, 1950, 1980, 2001 en 2016. Hoe ouder een element, hoe hoger de cultuurhistorische waarde. Voor de ecologische waarde geldt ook dat het element ecologisch waardevoller is naarmate het aan de gestelde technische criteria voldoet, zie tabel 5.
5.1 Ecologische waarde
Verscheidene ecologische waarden zijn te onderscheiden bij landschapselementen. Elk landschapselement heeft haar eigen waarden. Landschapsbeheer Nederland stelt dat de eisen die planten en dieren stellen aan landschapselementen kunnen worden samengevat, namelijk; variatie (Landschapsbeheer Nederland, 2003). Het is van belang dat er zo veel mogelijk structuur komt in de vegetatie, zowel horizontaal als verticaal (Agentschap Natuur en Bos, 2017). Aanwezigheid van oude bomen en dood hout dragen bij aan diversiteit. Daarnaast is de verbinding tussen natuurgebieden door middel van landschapselementen een belangrijk aspect omdat zo de flora en fauna zich kunnen verspreiden (Holland, 2012). Een aantal veelvoorkomende soorten met de daarbij behorende criteria wordt uitgewerkt in bijlage E.
5.1.1 Technische criteria
De ecologische waarde van een element kan worden bepaald door naar de gaafheid van het element te kijken. Hoe beter het element er bij staat, hoe hoger de ecologische waarde. In de tabel 5 staan de technische criteria waaraan een landschapselement moet voldoen. De criteria zijn vastgesteld aan de hand van de Dienstenbundel van Groenblauwe Diensten (Groenblauwe Diensten, 2013), hierbij gebruikmakend van het rapport Inventarisatiemethodiek voor het inventariseren van landschapselementen (Holland, 2012). De technische criteria zegt wat over hoe het landschapselement er bij staat. Hieronder volgt een overzicht per element.
Tabel 5 Technische criteria
Element
Technische criteria
Poel Vlakvormig element
Natuurlijk of gegraven
Alleen gevoed door regen en/of grondwater
Water alleen voor vee
Waterdiepte is minimaal 0,25 meter in de diepste delen het grootste gedeelte van het jaar
Houtsingel Met bomen beplante strook
Aaneengesloten beplanting Veelal verschillende houtsoorten Onder begroeiing
Aan een greppel (één- of weerzijden)
Heg en Haag Streekeigen struiken
Zelfstandig liggend Vrij uitgroeiend
Naast elkaar geplaatste struiken Periodiek gesnoeid
Vrijgekomen snoeiafval mag niet binnen het element worden verwerkt
Snoeiwerkzaamheden mogen niet in mei en juni uitgevoerd worden
Solitaire boom Vrijstaand element
Beeldbepalend
Inheemse boomsoort die kenmerkend is voor het gebied Vrijuit kunnen groeien
In agrarisch terrein Niet geknot
Enkele/dubbele bomenrij Herkenbaar en regelmatig plantverband
Minimaal 50 meter lang
Er wordt een minimale afstand van één meter gehouden van de stamvoet bij grondbewerking van aangrenzende percelen
Periodiek gesnoeid
Bos Minimaal 2,5 are en maximaal 100
are groot
Het element bestaat uit inheemse, streekeigen soorten
Minimale bedekking van 80% Goed ontwikkelde struik- en kruid
laag
Voor een kwalitatieve inventarisatie van de ecologisch waardevolle elementen moet veldwerk worden gedaan (Holland, 2012). Hier kunnen de technische criteria worden getoetst. Vanaf luchtfoto’s is de staat van het element niet voldoende af te leiden. De inventarisatie zou kunnen worden uitgevoerd door vrijwilligers, deskundigen of studenten onder begeleiding van een coördinator.
5.2 Cultuurhistorische waarde
Landschapselementen spelen een belangrijke rol in de cultuurhistorie. De landschapselementen komen vaak voor in bepaalde patronen en bepalen mede de structuur van het landschap. Omdat deze elementen vaak geografisch samenhangen met cultuurhistorische elementen en/of patronen versterken ze ook de andere cultuurhistorische waarden (Oosterbaan, et al., 2005). Daarnaast dragen cultuurhistorische waarden bij aan het streekeigen karakter van een gebied. Het behouden en herkenbaar maken van cultuurhistorische waarden vergroot dan ook de recreatieve aantrekkelijkheid van het gebied. Het is belangrijk om te zoeken naar een manier om de cultuurhistorische- en ecologische waarden te behouden. Dit vereist inventiviteit, maar soms ook ondersteuning en financiering om dat te realiseren (Paassen et al., 1998).
In een databasetabel, zoals te zien in bijlage G, wordt het landschapselement ‘bos’ uitgewerkt. Voor alle overige elementen kan een zelfde soort databasetabel worden aangemaakt. Voor solitaire bomen geldt ook een cultuurhistorische waarde wanneer deze zijn geplant als herdenkingsboom (geplant ter gelegenheid van een belangrijke gebeurtenis) of als markeringsboom (geplant ter markering, zoals grens bomen in het agrarisch gebied). Echter waren niet alle elementen goed zichtbaar op de historische kaarten. Het was daarom onmogelijk om een complete database op te zetten.
5.3 Conclusie
Elk landschapselement heeft haar eigen waarde. Hoe groter de verscheidenheid in vegetatie, op en rond het landschapselement, hoe hoger de waarde. Om de gaafheid van het element te beoordelen zijn verscheidene technische criteria opgesteld die kunnen worden gebruikt bij de beoordeling, zoals te zien in paragraaf 5.1.1. Naast de ecologische waarden zijn ook de cultuurhistorische waarden belangrijk. Dit kan worden getoetst door verschillende historische topografische kaarten met elkaar te vergelijken. Hoe ouder een element, hoe hoger de cultuurhistorische waarde. Beide waardes kunnen worden meegenomen voor de bepaling van belangrijke elementen binnen de gemeente. Het hoofdstuk geeft inzicht in kenmerken voor waardevolle cultuurhistorische en ecologische landschapselementen.
Bovenstaande gegevens zijn een eerste opzet wat in de toekomst kan gaan uitgroeien tot een ecologische- en cultuurhistorische landschapselementenwaardenkaart van de gemeente Hellendoorn. Omdat het samenstellen van een integrale ecologische en cultuurhistorische kaart buiten de opdracht viel, kon de gewenste volledigheid niet worden bereikt. De resultaten van deze onderzoeksvraag dienen daarom beschouwd te worden als een eerste opstap en hebben voornamelijk een verkennende functie.