De geschiedenis van Emmen houdt sterk verband met haar ligging op zowel hoger gelegen zandgronden als hoogveengebieden. Van oudsher was er landbouw op de hoger gelegen delen. Eind 19e eeuw begon de ontginning van het hoogveen, dat daarna
grotendeels als landbouwgebied werd ingericht. Armoede en slechte woon- en werkomstandigheden in het verleden zorgden ervoor dat mensen op elkaar waren aangewezen. Mede door de ligging van Emmen – aan de rand van Nederland – is een aantal kwaliteiten van Emmen bewaard gebleven: rust, ruimte, unieke natuur en bijzondere landschappen, samen met een sociale structuur van naoberschap en het behoud van de menselijke maat.
Na de Tweede Wereldoorlog zette het toenmalige overheidsbeleid in op spreiding en kwam de industriële ontwikkeling van Emmen op gang. Met Marshallhulp en door gericht rijksbeleid kwam het bedrijf AKU naar Emmen, wat honderden banen
opleverde. Het aantal inwoners groeide in een rap tempo, wat resulteerde in een snelle uitbreiding van het aantal woningen in Emmen en de aanleg van infrastructuur en voorzieningen. Deze ontwikkelingen zijn bepalend geweest voor de huidige
(sociaaleconomische en fysieke) structuur van Emmen. Dit is onder andere zichtbaar in een beroepsbevolking die grotendeels een lagere of middelbare opleiding heeft, vooral gericht op de industrie en een daarop afgestemd opleidingsaanbod.
Stedelijk en landschappelijk
Er is geen eenduidigheid binnen onze gemeente. Zo zijn er vanuit de geschiedenis, cultuur en ontwikkeling grote verschillen tussen gebieden, dorpen en wijken.De combinatie van relatief hoge zandgronden op de Hondsrug en omliggende
veenkoloniën betekent een grote ruimtelijke variatie: Emmen is nu een open en groene gemeente en vormt met zijn geheel aan stadswijken, dorpen en linten een
landschappelijke en open stedelijke structuur.
Emmen biedt rust en ruimte, unieke natuur en bijzondere landschappen, waaronder het veenlandschap en de Hondsrug. Met name het Bargerveen is een onderscheidend gebied in de gemeente. Emmen is ook een dynamische 100000+ gemeente met binnen haar grenzen het grootste industriecluster van Noord-Nederland. Emmen is een sterke regiokern met een verzorgingsgebied van 250.000 inwoners. Dit uit zich in een groot winkel- en voorzieningenaanbod, waar inwoners uit de verre omtrek op af komen. Een belangrijk onderdeel van de identiteit van Emmen is het aanbod in de vrijetijdssector, met Wildlands als één van de topattracties van Nederland. Er zijn goede verbindingen over de weg naar alle windstreken.
Figuur: Ontwikkeling van Emmen (1815-1915-1958-2021)
11
Brede welvaart
Brede welvaart omvat alles wat mensen van waarde vinden voor kwaliteit van leven.
Naast materiële welvaart gaat het ook om zaken als gezondheid, werk en onderwijs, natuur, milieu en leefomgeving, sociale cohesie of naoberschap, persoonlijke ontplooiing en (on)veiligheid.
Dit wordt bijgehouden door het CBS in hun Monitor voor Brede welvaart1. Hiermee kunnen we Emmen vergelijken met andere gemeenten op de verschillende aspecten van kwaliteit van leven.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen Brede Welvaart Emmen ‘hier en nu’ en Brede Welvaart Emmen ‘later’. Brede welvaart ‘hier en nu’ betreft de persoonlijke kenmerken van mensen en de kwaliteit van de omgeving waarin zij leven. Er worden acht thema’s onderscheiden: welzijn, materiële welvaart, gezondheid, arbeid en vrije tijd, wonen, samenleving, veiligheid en milieu.
Brede welvaart ‘later’ betreft de hulpbronnen die volgende generaties nodig hebben om een zelfde niveau van welvaart te kunnen bereiken als de huidige generatie. De
hulpbronnen worden hier aangeduid als ‘kapitaal’. Vier soorten kapitaal worden onderscheiden: economisch, natuurlijk, menselijk en sociaal. De hoeveelheid kapitaal per inwoner moet op zijn minst gelijk blijven, willen volgende generaties een zelfde niveau van welvaart kunnen bereiken.
Hieronder wordt weergegeven hoe Emmen scoort op deze aspecten. Rood geeft aan waar Emmen in zijn totaliteit minder goed scoort dan andere gemeenten en groen waar wij in zijn totaliteit beter dan of gelijk aan andere gemeenten scoren. Is er sprake van een mix, dan is het vlak oranje.
1 https://dashboards.cbs.nl/rmbw/regionalemonitorbredewelvaart/
12
Figuur: Brede welvaart Emmen Hier & nu
Figuur: Brede welvaart Emmen Later
13
Wat opvalt is de beperkte hoeveelheid kenmerken die gaan over natuur, milieu en duurzaamheid. Dit komt omdat het sturen op deze thema’s pas de laatste jaren veel belangrijker is geworden. En als je alleen naar de inspanningen per afzonderlijke gemeente kijkt, zijn de effecten op het geheel uiteraard beperkt.
Sociaaleconomische structuur
Veel aspecten van de Brede welvaart monitor hebben te maken met de
sociaaleconomische structuur van Emmen. Inkomen, onderwijs, arbeid en gezondheid zijn aandachtspunten, in de zin dat onze inwoners daarin minder goed af zijn dan inwoners in andere gemeenten.
De werkgelegenheidsontwikkeling houdt (nog) geen gelijke tred met de rest van Nederland2. De economische structuur van Emmen kenmerkt zich door een relatief grote agrarische sector en een relatief grote industrie. De agrarische sector heeft
momenteel niet de potentie om te groeien. Voor wat betreft de industrie maakt Emmen deel uit van de Dutch Tech Zone. Recent is een regionaal-economische analyse met betrekking tot de Dutch Tech Zone uitgevoerd door BZK3. Chemie, High Tech Systemen en Materialen (HTSM4) en energie zijn belangrijke regionale speerpunten, dienstverlening en ICT zijn opkomend.
De vrijetijdssector heeft een beperkt aandeel in de directe werkgelegenheid in Emmen, maar op basis van de indirecte werkgelegenheid en bestedingen is deze sector wel van grote waarde voor de economie in Emmen, voor bezoekers, bedrijven en bewoners en voor het vestigingsklimaat. De sector draagt dus bij aan de aantrekkelijkheid van Emmen.
Onderwijs en (arbeids)participatie
In Emmen zijn relatief veel mensen met een MBO-opleiding en minder hoger opgeleiden en minder gediplomeerden op HAVO- en VWO-niveau dan het landelijk gemiddelde. Er zijn veel doeners in Emmen en er is een echte ‘hands on’ mentaliteit. Er wonen momenteel in Emmen onvoldoende hoger opgeleiden, om in de toekomstige vraag te voorzien. Het aantal hoger opgeleiden neemt wel toe.
De arbeidsparticipatie in Emmen ligt lager dan in de rest van Nederland. Er zijn relatief (ten opzichte van het landelijk gemiddelde) grote verschillen in opleiding en inkomen.
Het opleidingsniveau is lager dan het landelijk gemiddelde en ook het gemiddelde besteedbaar inkomen ligt daaronder. Wel is het zo dat het besteedbaar inkomen stijgt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Minder mensen verrichten vrijwilligerswerk.
De sociale contacten van inwoners met familie, vrienden en kennissen zijn
vergelijkbaar met andere gemeenten, maar het vertrouwen in anderen en instituties is lager. In algemene zin nemen deze sociaaleconomische verschillen tussen inwoners onderling en tussen de regio Emmen en ander regio’s toe. Dit is ook terug te zien in een relatief hoog gebruik van sociale voorzieningen in Emmen.
2 Startdocument Zuidoost Drenthe, NOVI werkplaats Toekomstkracht 3 REA-onderzoek van BZK (april 2021).
4 De sector Hightech Systemen & Materialen (HTSM) behelst een aantal maakindustrieën die nauw met elkaar samenwerken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan innovaties op het gebied van techniek, internet of lucht- en ruimtevaart
14
Welzijn, veiligheid en sociale cohesie
Kwaliteit van leven draait niet alleen om economisch welvarend zijn, maar gaat
bijvoorbeeld ook over het algemeen gevoel van welbevinden en veiligheid. Ondanks de (grotere dan landelijk gemiddelde) sociaaleconomische verschillen zijn de Emmenaren tevreden met het leven en met hun (besteding van) vrije tijd. Zij ervaren meer welzijn dan inwoners van andere gemeenten. Het naoberschap of de sociale cohesie is ook bovengemiddeld aanwezig in Emmen. Van oudsher zijn mensen er voor elkaar en helpen zij elkaar. Emmen is gemiddeld even veilig als andere gemeenten en veiliger dan de meeste 100.000 + gemeenten. Het gemiddeld aantal geregistreerde misdrijven in Emmen neemt bovendien af.
Wonen en milieu
De tevredenheid met de woonomgeving en met de woning is gelijk aan andere
gemeenten. De betaalbaarheid van woningen is nog steeds beter vergeleken met andere delen van Nederland, hoewel de prijzen de afgelopen jaren flink zijn gestegen. De afstanden tot voorzieningen zijn groter dan bij andere gemeenten. We scoren gelijk aan andere gemeenten als het gaat om natuur en openbaar groen. Maar in de toekomst doen we het aanmerkelijk beter.
Unique selling points
Dit alles vertaalt zich naar een aantal unique selling points voor Emmen:
• een aantrekkelijk, betaalbaar en divers woonmilieu met ruime en goede voorzieningen (levendige centra, ziekenhuis, onderwijs, theater);
• een sociale structuur van cohesie, naoberschap en behoud van de menselijke maat;
• goede bereikbaarheid over de weg en een goede digitale infrastructuur;
• aansprekende sector recreatie en toerisme en een sterk industriecluster met werkgelegenheid voor lager en middelbaar opgeleiden en een daarbij passend arbeidspotentieel;
• rust, ruimte, unieke natuur en bijzondere landschappen.
15
Figuur: Unique selling points van Emmen
Deze kenmerken en unique selling points van Emmen zijn meegenomen bij de analyse van de trends die we de komende decennia op ons af zien komen. Welke impact hebben deze ontwikkelingen op Emmen; wat is onze kracht en wat zijn onze uitdagingen en hoe kunnen we die vertalen naar kansen, bedreigingen en opgaven? Dit wordt uitgewerkt in het volgende hoofdstuk.
16