9 . 1 Algemeen
Pagina 7 1
De actoren die gezamenlij k verantwoordelij k zijn voor de veiligheid van de reiziger i n het openbaar vervoer ondernemen reeds veel activiteite n . Wat dat a a ngaat is er zeker sprake van een activiteitenfase : er gebeurt veel . Er valt te twisten over de vraag of er voldoende wordt ondernomen, maar zeker is dat het vooral slimmer kan .
O m te beg i n nen versch i l len de belangrijkste actoren (concessieverlener en vervoerders) bijvoorbeel d over de focus van het veiligheidsbeleid . De ver
voerders leggen daarbij een zekere nadruk o p het personeel , terwijl de con
cessieverlener meer de nadruk legt op de reiziger.
In de relatie ROA-ConneXXion s peelt de beperkte financiële armslag voor de uitvoering van sociale veiligheids beleid bij ConneXXion een belemmerende rol in constructieve samenwerkin g . Opvallend is ook dat de communicatie tussen actoren over het onderhavige onderwerp zo beperkt is, dat niet goed duidelij k is of men op dezelfde lijn zit.
Zondermeer positief is de toenemende samenwerking op operationeel niveau . Wel moet daarbij worden aangetekend dat e r o p dit n i veau te vaak sprake is van ad hoc en incident gedreven activiteite n . Daarnaast worden beslissingen o p operationeel niveau n au welij ks afgestemd op beleidsniveau en is de be
stuurlijke l i n k vaak niet d uidelij k , of o ntbreekt die zelfs.
De afstemming o p bestu u rlij k- e n beleidsniveau verdient daarom zeker de nodige aandacht . In het geval van het GVB zien wij daar de wens van de vervoerder o m zelf de problemen te willen oplossen versus een gemeente die gericht wil stu ren o p sociale veiligheid en in het geval van ConneXXion is er sprake van gebrekkig overleg met ROA en ROA-gemeenten en het nagenoeg o ntbreken van beleid op dit terrein bij de gemeenten (met uitzondering va n Amsterd a m ) .
Opva llend is dat we op basis van de beleidsanalyse de i n druk k regen dat in het beleid werkelij k aan alles gedacht is en aan elk onderdeel en probleem aandacht e n energie besteed wordt . De werkelijkheid is toch iets minder rooskleurig , maar het m eest o pvallend is en blijft het ontbreken van een rati
oneel gezamen lijk beleidsproces waarbij met de problemen diepgaand ana ly
seert en definieert, dan doelen stelt en daarbij in onderling o verleg passende maatregelen vaststelt, zodat een transparant en d uidelijk actieplan bestaat waarin ieder zijn rol krijgt en ziet . Een goede monitoring en evalu atie (van i n put, proces en resultaat) zou de kroon zijn o p het wer k . Helaas de bestaan
de meet- en registratiesystemen laten een degelij ke analyse en/of evaluatie gewoon niet toe.
Inventarisatie Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer I SV-OV) D S P - groep
9.2 Hoe verder
Pagina 72
' Best practices' op het gebied van openbaar vervoer en sociale veiligheid bestaa n niet. De effectiviteit van afzonderlij ke maatregelen is immers afhan
kelijk van de modal iteit, de specifieke situatie e n het kwaliteitsniveau waarin een OV-bedrijf zich bevindt. Het is daarom beter te spreken van 'good practi
ces' en op zoek te gaan naar inspirerende voorbeelden waarmee Nederlandse OV-bedrijven zoals het GVB en ConneXXion de doo rstart van de activiteiten
gerichte fase naar de proces georiënteerde kwal iteitsfase kunnen bespoedi
gen.
Dezelfde arg u mentatie gaat op voor kosten-baten analyses. De balans tussen de kosten en d e baten van een specifieke maatregel is afhankelijk van de context . Deze wordt o ndermeer bepaald door de manier waarop de maatregel organisatorisch is o pgezet, de specifieke lokale omstandigheden, het kwali
teitsniveau van de organisatie e n het verdere pakket aan maatregelen waar
binnen d e maatregel haar vorm heeft ge kregen. Het is zeer moeilijk om bin
nen een context de effectiviteit van afzonderlijke maatregelen vast te stellen, laat staan de kosten-baten verhouding. Het transporteren van de kosten
baten analyse van een context naar een andere is zelfs onmogelijk.
O p basis van theorieën over kwaliteitsma nagement kan g esteld worden dat prestatiecontracten een middel zijn om OV-bedrijven te stimu leren om de stap van d e a ctiviteitenfase naar de proces georië nteerde kwaliteitsfase te zetten . Niet allee n leidt dit tot een verbeteri ng van het sociaal vei ligheidsbe
leid maar ook zal het leiden tot een doelmatiger bedrijfsvoering en een hogere kwa liteit van dienstverl ening. Feitelijk zal dus eerst gewerkt dienen te worden aan de verbetering van het proces, a lvorens gestuurd kan worden op de in
h o u d .
In e e n prestatiecontract zullen derha lve afspra ken gemaa kt dienen t e worden over een dui d elijk en realistisch actieplan, waarin zowel de huidige stand van zaken, het verbeteringstraject als de beoogde resultaten worden besch reven . Echter niet a l leen de resu ltaten , maar ook de processen d ienen zoveel moge
lijk controleerbaar te worden gemaakt. Dit houdt i n dat niet alleen genomen m a atregelen goed omschreven dienen te worden maar dat ook het proces verbeterd dient te worden . Tot slot dient, voordat de prestatiecontracten k u n nen worden afgesloten, een i nformatie- en evaluatiesysteem te worden gebouwd waarin de gegevens ten aanzien van de gekwantificeerde prestatie
en procesindicatore n systematisch, consequent en voortdurend worden ver
zameld, bewaard en (wan neer nodig) geanalyseerd .
Dit sluit aan bij d e lessen die zijn geleerd uit h et landelijk Project Sociale Vei
ligheid ( S E PO N , 1 99 6 ) , waar we zien dat bij het beschrijven van een structu
reel veiligheidsbeleid wordt gesteld dat "vervoerders samen met andere acto
ren zoals gemeenten, politie en OM continue zorg aan sociale ve/ïigheid in al zijn facetten besteden, waardoor deze op een aanvaardbaar niveau wo rdt gebracht of gehouden. De factoren die bepalend zijn voor het structureel maken van het veiligheidsbeleid zijn inzicht, organisatie en uitvoering. "
Inventarisatie Soc iale Veiligheid Openbaar Vervoer (SV-OV) DSP - groep
9 . 3 Kwaliteitscirkel als basis voor beleidskader
Pagina 7 3
Waar het gaat o m kwaliteitsmanagem�nt gaat het ook o m hanteren van d e kwaliteitscirkel van Demin g .
Deze k waliteitscirkel vat in vier eenvoudige stappen samen wat hiervoor m et zoveel woorden is beschreven en k a n als basis d ienen voor het te ontwik ke
len beleidskader sociale veiligheid . 1 doel;
2 m aatregel;
3 uitvoerin g ;
4 monitoring/evaluatie e n vervolgens terugkoppeling .
Met h et uitwerken van deze vier stappen, h ebben we de essentie te pakken die nodig is ter verbetering van de sociale veiligheid in het openbaar vervoer .
1 doel : sociale veiligheid in het OV -d e reis van d e klant
Vanuit het openbaar belang geredeneerd is het openbaar vervoer er als a lter
n atief voor privé vervoer. Openbaar vervoer is echter een schaars goed, dat wil zeggen dat de middelen die ingezet kunnen worden niet oneindig zij n . De economische realiteit leert ons dat de bottom line daarom het aantal reizi
gerskilometers is. Als, o m wat voor reden dan ook, de reiziger afhaakt, d a n g a a t dit uiteindelijk t e n koste van h e t vervoersaanbod .
Bij het verbeteren van de sociale veiligheid i n het openbaar vervoer, dient de klant daarom centraal te staan . Daarbij wordt niet voorbijgegaan aan het be
lang van het personeel maar wordt recht gedaan aan het feit dat het vooral om de klant gaat: zonder klant, geen openbaar vervoersbedrijf. Alle vei l i g heidsdoelen k u n nen daarom worden opgehangen aan d a t ene belang : d e reis van de klant . Bovendien worden van uit het perspectief o p de klant, automa
tisch maatregelen genomen die de veiligheid van het personeel verg roten .
2 maatregelen: projectmatig werken
Als het verbeteren van de sociale veiligheid in het openbaar vervoer het doel is en de reis van d e klant de kern vormt waaraan alle (sub)doelen worden opgehangen, dan vormen maatregelen gericht o p het berei ken daarvan een soort projecten .
O mdat d e lokale situatie steeds verschillend zal zijn, i s het wenselijk o m een p rojectmatige aanpak te hantere n . Bij het beschrijven van te nemen maatre
gelen en bij de u itvoering van deze maatregelen is het daarom zinvol o m een aantal uitgangspu nten van projectmatig werken te hantere n .
Voorgesteld wordt daarom om te n e m e n (en reeds genomen) maatregelen op een standaard wijze vast te leggen . Daarbij is het uitgangspunt dat als een maatregel niet op één A4 past, dat deze toch niet zal werken (want te inge
w i k ke ld ) .
3 uitvoering : kijk ook naar input en proces
Bij de u itvoering van de diverse maatregelen zal ook gekeken moeten worden naar de input (tij d , geld, mensen ) en het proces (organisatie, samenwerking, afspra ken ) . Dus zowel de genomen maatregelen als het proces daaromheen zij n van belan g .
4 monitoring en evaluatie : standaardisatie
E r zijn n u nog grote verschillen tussen de verschillende actoren i n de w ijze w aarop de gegevens over soci a l e veiligheid geregistreerd worden . Zola ng dit n o g het geval is, kan nooit o ve reenstemming berei kt wordt over
verwachtin-I nventarisatie Sociale V eiligheid O penbaar V e rvoer (SV-OV) DSP - groep
gen en res ultaten . I n het kader van dit o nderzoek i s daarom een zogeheten ' incidenten vertaalschema' opgesteld (zie bijlage 3) waar betrokken actoren rekening mee dienen te houden. Hetgeen o verigens niet wil zeggen dat acto
ren hun eigen registratiesystemen en meetinstrumenten hoeven op te geve n . Door een goede i nformatievergaring e n het gebrui k van meerdere (soorten) bronnen , m oet het mogelijk zijn om een beter beeld te verkrijgen van de stand van zaken dan nu het geval is. Vastgesteld is dat er drie soorten bron
nen zijn die elk een eigen waarde hebben : registratie, observatie en bevra
g i n g .
I nformatievergaring biedt de mogelijkheid o m goed t e zien waaruit de pro
blemen nu eigenl ijk bestaan (slachtoffer, dader, plaats, tijd, modus operandi, e . d . ) en daar d u s de maatregelen goed o p toe te snijden . Vervolgens biedt i nformatievergaring de mogelij kheid tot monitori n g en dat is noodzakelijk o m te voorkomen dat a a n het e i n d van d e r i t geconstateerd wordt dat er h alver
wege i n gegrepen had m oeten worden.
Waar d e informatie al n iet optimaal is, kan van een goede evaluatie geen sprake zij n . Een cruciaal element om te komen tot verbetering, is het leren van ervari nge n . Vervolgens dienen die lessen weer meegenomen te worden i n het a a npassen van de doelstellingen en het bijstellen van de genomen maatregelen en/of het introduceren van nieuwe m aatregelen.
9.4 Prestatie-afspraken
Pagina 74
Dat er nog het nodige moet gebeuren alvorens gericht gestuurd kan worden o p prestaties, wil niet zeggen dat er helemaal geen concrete prestatie
afspraken gemaakt kunnen worden . Concreet valt daarbij te denken aan het veiligheidsgevoel van de reiziger. Er zijn monitoren die meten wat het veilig
heidsgevoel van de b urger in de openbare ruimte i s . Met het toevoegen va n enkele gerichte vragen aan deze monitore n , zou ook gemeten kunnen worden wat het veiligheidsgevoel van de reiziger in het OV is. Hierbij kan rekening gehouden worden met factoren als tijd en plaats en als u itgangspunt zou gehanteerd kunnen worden dat de reiziger zich in het OV niet onveiliger mag voelen dan in de openbare ruimte.
Daarnaast zouden prestatie-afspraken gemaakt k unnen worden over de aan
pak van een a a ntal prioritaire probleme n . In plaats van a lles voor iedereen te willen doen (althans op papier) zou ervoor gekozen kunnen worden om een beperkt aantal prioritaire problemen te kiezen waarvan verwacht wordt dat die het g rootste effect o p de sociale veiligheid hebben en daar een zorgvuldig samengesteld pakket aan maatregelen op los te laten .
Voor de priorita ire problemen zou dan een zo goed mogelijke nulmeting ge
houden d ienen te worden en de gekozen maatregelen zouden in het voorge
stelde stramien gegoten dienen te word e n . Door bewust en gericht te inves
teren op een beperkt aantal prioritaire problemen, zou bewezen moeten worden dat de hiervoor beschreven aanpak werkt. Daarbij hoeven de betrok
ken actoren vooralsnog maar op een beperkt aantal terreinen gedetailleerde prestatie-afspraken te make n .
I n e e n afzonder traject z o u vervolgens gewerkt k unnen worden aan het ver
beteren van de beleidscyclus. Omdat hier stap voor stap sprake zal zijn van verbeteri n g , zullen de effecten h iervan pas op lange termijn bereikt word e n . N iettemin i s h e t v a n belang om o o k hierin te investere n .
A l lereerst, en d a t is eigenlij k e e n voorwaarde voo r het slagen v a n de gehele
I nventarisatie Sociale Veiligheid O penbaar Vervoer (SV-OVI DSP -groep
Pagina 7 5
onderneming, i s het echter zaak de informatiesystemen te verbeteren. Zolang niet d uidelij k is wat de stand van zaken is, blijft het risico bestaan dat het nemen maatregelen en het verbeteren van het proces verspilde moeite i s .
Inventarisatie Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer ( SV-OV) DSP - groep
Bijlagen
Pagina 76 I nventarisatie Sociale Veiligheid O penbaar Vervoer (SV-OV) DSP - groep
Bijlage 1
Pagina 77
Literatuurlijst
Arrondissementsparket Amsterdam, Richtlijn Openbaar Ministerie Trein- en Sta tions verboden, Amsterdam
Arrondissementspa rket Amsterdam, Parket jaarplan 200 1 , Amsterdam Arron d issementsparket Amsterd a m , Jaarplan 2002, Amsterdam
Bayliss, D . , Review urban public transpo rt competition , Public Transport In
ternational, n o . 3 , Brussel: U ITP, 2002
Berts c h , B . , Besturen met het oog op duurzame prestatieverbetering, Presen
tatiewerkconferentie LAW, Den Dolder, 1 7 december 1 997
Bi n n e n lands Bestuur, Lokaal bestuur ziet station als 'afvalput je voor pro
bleemgroepen " 22e jaargang, week 42, 1 9 o ktober 200 1 , pagina 1 7
Bin nenlands Bestuur, A anpak overlast o p NS-stations, 23e jaargan g , week 2 5 , 21 juni 2002 , pagina 5
Binnenlands Bestuur, Stations op slot, 2 3e jaargang, week 3 1 -32, 2 augus
tus 2002, pagina ' s 1 en 3
Bru i n i n k , J . & A. van Dij k , Conducteurs op lijn 7: geknipt voor sociale veilig
heid, Gemeentelijk Vervoerbedrijf, Amsterdam, DSP-groep, december 1 9 94
Bruins Slot, A . H . , Sociale Veiligheid (notitie aan directeur d IVVl, Amsterd a m , 7 februari 2000
B u ri k , van A . & A. van Dijk, Evaluatie van de terugkeer van de conducteur op lijn 7 : het onderzoek onder reizigers: een tussenstand, Gemeente l ij k Vervoer
bedrijf, Amsterd a m , DSP-groep , december 1 994
Burik, van A . , C . Steinmetz & E . Polak, Groepsgesprekken met conducteurs, Ge meentelijk Vervoerbedrijf, Amsterdam, DSP-groep, december 1 9 94
Burik, A . van, Evaluatie van de terugkeer van de conducteurs op lijn 7: Ef
fectmeting onder reizigers, Gemeentelij k Vervoerbedrijf, Amsterd a m , D S P
g ro e p , j u n i 1 99 5
Bij l , R . v a n der & T. Woldendorp, Quick scan varianten busstation o p Stati
onseiland A msterdam CS, Amsterd a m , DSP-groep, december 1 999
B ij l , R . van der & T. Woldendorp met medewerking van N. Smits, Toetsing Stedenbouwkundig Programma van Eisen Stationseiland op sociale veiligheid (eindra pportagel, Amsterdam, DSP-groep, september 2000
ConneXXion, H . O pmeer, Concept Beleidsplan Sociale Veiligheid 2000-200 1 , 2000
Inventarisatie Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer (SV-OV) DSP - groep
ConneXXion , Beleidsplan sociale veiligheid ConneXXion regio Amsterdam, Amsterda m , augustus 2002
ConneXXion, Regeling Camerabewaking ConneXXion regio Noordwes t, 1 0 maart 2000
ConneXXion , H . Opmeer, Procedure camerabewaking voor de exploita tie, H aarlem, 1 0 maart 2000
ConneXXion, Veiligheidsplan 2000. ConneXXion regio Noordwes t, Concept, Haarlem, maart 2000
ConneXXion , Brochure camerabewaking, ongedateerd, geen locatie
ConneXXion , H . Opmeer, Overzich t activiteiten Sociale Veiligheid ConneXXion, 6 a p ri l 2 0 0 1
ConneXXi o n , Opzet e n inhoud onderzoeken A VV sociale veiligheid 200 1, monitor sociale veiligheid, kosteneffectiviteit van menselijk toezicht, februari 200 1
ConneXXi o n , Overzich t van de geregistreerde calamiteiten in oud NZH gebied van 9 maart 2002 tlm 7 februari 2002, uittreksel uit de incidentenregistratie
De G roene Amsterd a m mer, De bodyguards van L elylaan , 1 5 juni 200 2 , blz. 20- 2 5
Dietz, J., Sporen naar veiligheid, in SEC, Den Haag, septem ber 2000
Eysin k Smeets & Etma n , Onderweg naar een veiliger openbaar vervoer:
Onderzoek naar sociale veiligheid in het openbaar vervoer in Nederland, Den Haag, j u l i 2002
Eysink Smeets & Etm a n , Bedrijfsmonitor Sociale Veiligheid gemeen te vervoerbedrijf Amsterdam 1999, Den Haag, mei 2000
Eysin k Smeets & Etm a n , Sociale veiligheid in het Openbaar Vervoer 2000:
Resulta ten van de landelijke monitor Sociale Veiligheid 2000, Den Haag, november 2000
Eysi n k Smeets & Etma n , Personeelsmonitor Sociale Veiligheid Gemeentelijk Vervoersbedrijf A msterdam, Den Haag, juni 2002
Gaylord, M. & J . F. G a lliher, Riding the underg round drago n : crime control and public order i n Hong Kong's mass transit railway, The British Journal of Criminolog y, year 3 1 , n r . 1 , 1 99 1 , pg. 1 5- 2 6
gemeente Amsterd a m , Bestuursdienst - Afde l i n g Openbare Orde en Veilig
heid, Beleidsprogramma aanpak agressie en geweld Amsterdam 2000, Amsterd a m , 2000
gemeente Amsterd a m , Bestuursdienst - Afdeling Open bare Orde en Veilig
heid, Voortgangsrapportage Aanpak Agressie en Ge weld Amsterdam: juli 2000 -juli 200 1 , Amsterd a m , 2 0 0 1
gemeente Amsterd a m , d l VV - A . H . M . Buffi n g , Beleidsno ta Openbaar Ver
voer, november 200 1
Pagina 78 I nventarisatie Sociale Veiligheid O penbaar Vervoer (SV-OVl DSP - groep
gemeente Amsterda m , College-akkoord 2002-2006; PvdA - VVD - CDA , Amsterdam, 2002
gemeente Amsterda m , Jaarcontract Sociale Veiligheid 2002 (concept ) , Amsterdam, april 2002
gemeente Amsterda m en GVB Exploitatie BV, Jaarcontract Sociale Veiligheid 2002 (concept), Amsterdam, april 2002
gemeente Amsterda m en GVB Veren BV, Raamo vereenkomst Gemeente Ams terdam en G VB Veren BV (periode 7 - 1 -200 1 to t en met 3 1 - 7 3-200 1), Amsterd a m , 2000
gemeente Amsterdam en GVB Veren BV, Jaarcontract Veren exploita tie 2002, Amsterdam, 200 1
gemeente Amsterd a m , agenda vergaderi ng van Burgemeester en Wethou
ders, Tourniquets (of toegangspoortjes) in de Amsterdamse metros ta ti
ons/MIT 3 document, Amsterdam, 2 1 mei 2002
Gemeente Rotterdam, Regiopolitie Rotterdam-Rijnmond, OM Rotterdam, RET, Regionaal Handha vingsarrangement Openbaar Vervoer, Rotterdam, december 200 1
Gemeentevervoerbedrijf Amsterd am, Sociaal Veiligheidsbeleid, Amsterdam, oktober 1 996
Gemeentevervoerbed rijf Amsterda m , busbedrijf, Klanten- en Personeelson
derzoek in Bussen met Videocamera 's op Lijnen 2 1 en 33; Amsterda m , maart 1 99 8
Ge meentevervoerbedrijf Amsterdam, stu urgroep Sociale Veiligheid G V B Am
sterdam in samenwerking met Eysink Smeets & Etman, Masterplan Veiligheid, Amsterdam, september 1 999
Gemeentevervoerbedrijf Amsterda m , Calamiteitenplan Veerbedrijf (concept versie), Amsterdam, 1 5 november 2000
Gemeentevervoerbedrijf Amsterda m , Metromorfose, klantenonderzoek sta ti
on Ganzenhoef; Amsterdam, november 200 1
Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam, Kwaliteit Leidt tot Andere en Nieuwe Toekoms t, kwaliteitskoersme ter; Amsterdam; mei 2002
Gemeentevervoerbedrijf Amsterda m , Risico-inventarisatie en -evaluatie G VB Metrobedrijf (concept), Amsterda m , 3 1 augustus 200 1
Gemeentevervoerbedrijf Amsterd am, Spits, themanummer veiligheid , Amsterd a m , november 200 1
Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam, Jaarsverslag 200 1 , Amsterdam, 2002
Gemeentevervoerbedrijf Amsterd a m , Me tromorfose: Uw metro verandert, Amsterd a m , april 2002
Pagina 79 I nventarisatie Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer (SV-OV) DSP - groep
Pagina 80
G e meentevervoerbedrijf Amsterdam, Plan van Aanpak RIE Rapport, A m sterd a m , 2 5 april 2002 ( printdatuml
G emeentevervoerbedrijf Amsterdam, Kwaliteit Leid to t Andere en Nieuwe Toekomst, k waliteitskoersmeter; Amsterdam, mei 2002
G e meentevervoerbedrijf Amsterdam, Bedrijfsmonitor Sociale Veiligheid 2002, A m sterd a m , j u n i 2002
G e m eentevervoerbedrijf Amsterdam, Busbedrijf, Klanten- en Personeelson
derzoek in Bussen met Videocamera 's op Lijnen 2 1 en 33; Amsterdam , maart 1 9 9 8
H a a s , R . de, B . Y p m a & P. v a n d e n Raadt ( d i V V l . Reactie op Aanvalsplan Sociale Veiligheid, Amsterdam, 20 augustus 2 002
Ha uber, A . , Openbaar vervoer: Reizigers, agressie en on veiligheid, in J u stitiële Verkenningen, jaargang 2 7 , n r . 1 , 200 1 , pagina 1 09 - 1 1 7
I n stituut Nederlandse Kwaliteit, Handleiding positiebepaling & verbeteren organisa ties zonder winstoogmerk. Bewust werken aan verbetering van re
sulta ten , I N K , 1 99 6
ITC onderzo e k , i n opdracht van Con neXXion regio Noordwest, Maa tregelen sociale veiligheid openbaar vervoer, o ngedateerd, geen locatie
lTS, Sociale veiligheid in het openbaar vervoer: stra tegie effectiviteit en uit
voerbaarheid van maa tregelen. Concept eindrapport, Nijmegen, oktober 2000
Katteier, H . en C. Woldringh, lTS - Katholieke Universiteit Nijmegen, Sociale veiligheid in het openbaar vervoer: effectiviteit en uitvoerbaarheid van maa t
regelen, Nijmegen, oktober 2000
K o rtekaas, J . , P. Meesters & M. Tragter, Intelligence Led Policing . Een veel belovend concept, Tijdschrift voor de politie, n o . 1 -2 , 2 000
Korthals Altes, H . J . . J. Mölck & T. Woldendorp, Beoordeling IJ-tram op sociale veiligheid, Amsterdam, DSP-groep, november 1 9 9 7
Korthals Altes, H.J. & N . Smits, Nulmeting Sociale Veiligheid Stationeiland A msterdam , Bureau " Coördinatie Stationseiland " , Amsterdam, DSP-groep,
mei 2000
Lon kh uijsen , M. van & A. van Buri k , Evalua tie van de terugkeer van de con
ducteur op lijn 7: het onderzoek onder bestuurders, Gemeentelijk Vervoerbe
d rijf, Amsterd a m , DSP-groep, november 1 9 94
López, M .J . J . , Crime preven tion guidelines for the cons truction and man
agement of metros ystems, Den Haa g , Result Crime Management, 1 9 9 6
M obis, algemene vervoervoorwaarden openbaar stads- e n s treekvervoer, Den Haag, no vember 200 1
M i n i sterie van Verkeer en Waterstaat, Bundel O V 2000, regeling rijksbijdrage O V en diverse s tukken betreffende de rijksbijdrage exploita tie voor het jaar 2000. Den Haag, 28 april 2000 .
I nventarisatie Sociale Veiligheid O penbaar Vervoer ( SV-OV) DSP - groep
Pagina 8 1
M i nisterie v a n Verkeer e n Waterstaat, Implementa tie besturingsmodel zwart
rijden , Den H a a g , november 1 992
M i nisterie van Verkeer e n Waterstaat, Kosteneffectiviteit van menselijk toe
zicht op de tram (concep t eindrapport) , Hoofddorp, o ktober 200 1
Ministerie van Verkeer e n Waterstaat, Nationaal Verkeers- en Vervoersplan, Den H a a g , 2002
Ministerie van Verkeer e n Waterstaat, Aanvalsplan Sociale Veiligheid Open
baar Vervoer (consultatiedocument), Den Haag, juli 2002
M i nisterie van Verkeer e n Waterstaat, Platform Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer & Eysink Smeets en Etman, Prettig Reizen, Prettig Werken in een veilig openbaar vervoer: Gids voor het beheersen van criminaliteit, agressie en gevoelens van on veiligheid in het openbaar vervoer, Den Haag, 1 998
Moses Schultz, D . en Gil bert, S . , Deterring crime fears on public transportati
on , i n Crime & J u stice I nternational, September 200 1
Nederlands Vervoer, Sociale (on) veiligheid, 54e jaargang, nummer 1 , pagina 5 , 8 , 20- 2 3 , 2 5-42, 5 1 , Den Haag, januari 2002
Openbaar M i nisterie, Jaarverslag 200 1 , Den Haag, 2002
Openbaar M i n isterie, Col lege van Procureurs-Generaal , reactie o p "Aanvals
plan Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer ", Den Haag, 1 9 septem ber 2002
Ove rbee ke, R . van , Metrobeheer (RET) eerste rapportage: passagiers over de technische voorzieningen, observa tie van alle sta tions, Rotterdam, DSP
g roep, november 1 993
Regionaal Orgaan Amsterdam, memo van Paul Gravemaker aan het Dagelijks
Regionaal Orgaan Amsterdam, memo van Paul Gravemaker aan het Dagelijks