maatregelen stoppen/verminderen van vermesting van grondwater
Optie 8: In een aantal voorbeeldgebieden transecten met filterbuizen installeren met filters in belangrijke stroombanen van intrekgebied naar kwelzone en de chemische samenstelling van het
grondwater te bepalen. Voorbeeldgebieden kunnen variëren in reactiviteit van de ondergrond (bv zeer laag organisch stofgehalte + pyrietarm, laag organisch stofgehalte + matig pyrietrijk, hoog organisch stofgehalte + pyrietrijk) en grootte c.q. verblijfsduur van het water in het
grondwatersysteem. Met isotoopbepalingen kan de ouderdom van het grondwater worden geschat. Dergelijk onderzoek is kostbaar en zal daarom flinke cofinanciering vergen.
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 130
5.
Literatuur
Aggenbach, C.J.S. (2011). Herstelexperiment voor elzenbroek door bevloeiing met
oppervlaktewater in ’t Lankheet. 2011/OBN148-BE, Directie Kennis en Innovatie, Ministerie van Economische Zaken Landbouw en Innovatie, Den Haag.
Aggenbach, C.J.S., R. van Diggelen, A.P. Grootjans, H. van Kleef, L.P.M. Lamers & F. Smolders (2011). Pilotstudie herstel veenvormende zeggenbegroeiingen in beekdalen. 2011/OBN145-BE, Directie Kennis en Innovatie, Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Den Haag.
Aggenbach C.J.S., H. Backx, W. Emsens, A.P. Grootjans, L.P.M. Lamers, A.J.P. Smolders, P.J. Stuyfzand, L. Wołejko & R. Van Diggelen (2013). Do high iron concentrations in rewetted rich fens hamper restoration? Preslia 85: 405–420.
Aggenbach, C.J.S., N. Desmet, Y. Lizner, J. Patyn & F. Vanderhaeghe & R. Van Diggelen (2014). Ecohydrologische studie SBZ-H De Maten. ECOBE 014-R182 hoofdrapport en bijlagenrapport. Onderzoeksgroep Ecosysteembeheer ECOBE/ VITO/ INBO, Antwerpen.
Aggenbach, C.J.S & D.G. Cirkel (2017). Analyse van actuele en vereiste kwelfluxen voor
basenminnende habitattypen in Stroothuizen en Punthuizen. KWR 2016.115, KWR Watercycle Research Institute, Nieuwegein.
Aggenbach, C.J.S & D.G. Cirkel (2017). Analyse actuele toestand en trends grondwaterkwaliteit Stroothuizen. KWR 2016.093, KWR Watercycle Research Institute, Nieuwegein.
Aggenbach, C.J.S., M. Berg, J. Frouz, T. Hiemstra, L. Norda, J. Roymans, R. van Diggelen (2017). Evaluatie strategieën omgang met overmatige voedingsstoffen. OBN2017/ 214-NZ, Vereniging van Bos- en Natuureigenaren. Driebergen.
Aggenbach, C.J.S., M. Berg, J. Frouz, T. Hiemstra, L. Norda, J. Roymans, R. van Diggelen
(samenstelling); I. Borkend, G. van Duinhoven & W. Wiersinga (redactie) (2017).Handreiking voor omvorming landbouwgronden naar schrale natuur. Vereniging van Bos- en
Natuureigenaren. Driebergen.Aggenbach et al. 2020 HBD
Anibas, C., J. H. Fleckenstein, N. Volze, K. Buis, R. Verhoeven, P. Meire, and O. Batelaan (2009). Transient or steady-state? Using vertical temperature profiles to quantify groundwater-surface water exchange. Hydrological Processes 23:2165-2177.
Anibas, C., K. Buis, R. Verhoeven, P. Meire, and O. Batelaan. 2011. A simple thermal mapping method for seasonal spatial patterns of groundwater-surface water interaction. Journal of Hydrology 397:93-104.
Appelo, C.A.J., & D. Postma (1993). Geochemistry, Groundwater and Pollution. xvi + 536 pp. Rotterdam, Brookfield.
Appelo, C.A.J. (1994) Cation and proton exchange, pH variations, and carbonate reactions in a freshening aquifer. Water Resources Research, 30, 2793-2805.
Appelo, C.A.J. & Postma, D. (2004) Geochemistry, groundwater and pollution. CRC press. Batelaan, O., F. De Smedt, and L. Triest. 2003. Regional groundwater discharge: phreatophyte
mapping, groundwater modelling and impact analysis of land-use change. Journal of Hydrology 275:86-108.
Bartlett, M.S., Brown, L.C., Hanes, N.B. and Nickerson, N.H. 1979. Denitrification in Freshwater Wetland Soil. Journal of Environmental Quality, 8: 460-464.
doi:10.2134/jeq1979.00472425000800040004x
Bedekar, V., Morway, E.D., Langevin, C.D. & Tonkin, M.J. (2016) MT3D-USGS version 1: A US Geological Survey release of MT3DMS updated with new and expanded transport capabilities for use with MODFLOW. In. US Geological Survey.
Berube, V., and L. Rochefort. 2018. Production and decomposition rates of different fen species as targets for restoration. Ecological Indicators 91:105-115.
Betlach, M.R. & Tiedje, J.M. 1981. Kinetic explanation for accumulation of nitrite, nitric oxide, and nitrous oxide during bacterial denitrification. Applied and environmental microbiology, 42, 1074- 1084.
Bobbink, R. & J.-P. Hettelingh (2011). Review and revision of empirical critical loads and dose- response relationships (2010). Proceedings of an expert workshop, Noordwijkerhout, 23-25 June 2010. National Institute for Public Health and the Environment (RIVM).
Bohlke, J.K., Wanty, R., Tuttle, M., Delin, G., Landon, M., 2002. Denitrification in the recharge area and discharge area of a transient agricultural nitrate plume in a glacial outwash sand aquifer, Minnesota. Water resources Research 38 (7), 10.1–10.26.
Bohlke, J. K., and J. M. Denver. 1995. Combined use of groundwater dating, chemical, and isotopic analyses to resolve the history and fate of nitrate contamination in 2 agricultural watersheds, Atlantic coastal-plain, Maryland. Water Resources Research 31:2319-2339.
Invloed van met nutriënten verrijkt grondwater op kwelafhankelijke ecosystemen 131
Bor, M. (2017). Hydrologische effectberekeningen PAS-maatregelen Punthuizen en Stroothuizen. Bradley, C., A. Clay, N. J. Clifford, J. Gerrard, and A. M. Gurnell. 2010. Variations in saturated and
unsaturated water movement through an upland floodplain wetland, mid-Wales, UK. Journal of Hydrology 393:349-361.
Broers, H. P. 2004. The spatial distribution of groundwater age for different geohydrological situations in the Netherlands: implications for groundwater quality monitoring at the regional scale. Journal of Hydrology 299:84-106.
Cirkel, D. G., J.-P. M. Witte & S. E. A. T. M. van der Zee (2010). Estimating seepage intensities from groundwater level time series by inverse modelling: A sensitivity analysis on wet meadow scenarios. Journal of Hydrology 385(1-4): 132-142.
De Jonge, M., V. Lagendijk, K.J. Raat en C. Vink (2007). Testcase Respond. Goor, Herikerberg, Holten. Rapport Vitens Watertechnologie.
Emsens, W.-J., C.J.S Aggenbach, D.G. Cirkel, A.J.P. Smolders, P.J. Stuyfzand & R. van Diggelen (2016). Onderzoek aan biochemie en experimentele maatregelen voor het herstel van beekdalvenen. Eindrapport. 2016/ OBN204-BE, Vereniging van Bos- en Natuureigenaren. Driebergen.
Emsens, J.-W., C.J.S. Aggenbach, A.J.P. Smolders, D. zak, R. van Diggelen (2017). Restoration of endangered fen communities: the ambiguity of of iron-phosphorus binding and phosphorus limitation.. Journal of Applied Ecology.
Ernst, L. (1973) De bepaling van de transporttijd van het grondwater bij stroming in de verzadigde zone. In. ICW
Giessen & Geurts (2007). De fosfaat- en basentoestand van de bodem in percelen van Gelderland en Overijssel. Giessen & Geurts/ DLG.
Griffioen, J., Vermooten, S. & Janssen, G. (2013) Geochemical and palaeohydrological controls on the composition of shallow groundwater in the Netherlands. Applied geochemistry, 39, 129-149. Griffioen, J., Klaver, G. & Westerhoff, W. (2016) The mineralogy of suspended matter, fresh and
Cenozoic sediments in the fluvio-deltaic Rhine–Meuse–Scheldt–Ems area, the Netherlands: An overview and review. Netherlands Journal of Geosciences, 95, 23-107.
Fraters, B. & A. de Goffau (2014). Sulfaat in grondwater en oppervlaktewater in Nederland. Overzicht van meetresultaten van nationale meetnetten. RIVM Briefrapport 2014-0120, RIVM. Fraters, B., A.E.J. Hooijboer, G.B.J. Rijs (auteur), N. van Duijnhoven, J.C. Rozemeijer (2016).
Waterkwaliteit in Nederland; toestand (2012-2015) en trend (1992-2015) Addendum bij rapport 2016-0076, DOI 10.21945/RIVM-2017-0008.
Hartog, N., P. F. van Bergen, J. Griffioen, J. W. De Leeuw, and C. H. van der Weijden. 2002. Sedimentary organic matter in aquifers: composition and reactivity. Geochimica Et Cosmochimica Acta 66:A313-A313.
Hartog, N., P. F. Van Bergen, J. W. De Leeuw, and J. Griffioen. 2004. Reactivity of organic matter in aquifer sediments: Geological and geochemical controls. Geochimica Et Cosmochimica Acta 68:1281-1292.
Hartog, N., J. Griffioen, and P. F. van Bergen. 2005. Depositional and paleohydrogeological controls on the distribution of organic matter and other reactive reductants in aquifer sediments.
Chemical Geology 216:113-131.
Hartog, N., Van Bergen, P., De Leeuw, J. & Griffioen, J. (2004) Reactivity of organic matter in aquifer sediments: geological and geochemical controls 1. Geochimica et Cosmochimica Acta, 68, 1281-1292.
Huismans, H., van Vliet, M., Goldberg, T. & Griffioen, J. (2016) Statistische karakterisering van de reactiecapaciteit van de Nederlandse ondergrond ten behoeve van de parametrisering van het modelinstrument NHI-Kwaliteit (TNO rapport R10839).
Hunt, R.J., Krabbenhoft, D.P., Anderson, M.P. 1996. Groundwater Inflow Measurements in Wetland Systems, Water Resour. Res., 32 (3), 495– 507, doi:10.1029/95WR03724.
Hu B., Rush D., van der Biezen E., Zheng P., van Mullekom M., Schouten S., Sinninghe Damsté J., Smolders A.J.P., Jetten M.C.M. & Kartal B. 2011. New anaerobic, ammonium-oxidizing
community enriched from peat soil. Environmental and Applied Microbiology 77: 966-971. Jalink, M.H., Beek, van, C.G.E.M., 2000: Lithoclien grondwater in Noord-Brabantse natuurgebieden.
Herkomst, processen en kenmerken. Rapport BTO 2000.101(c), Kiwa N.V. Nieuwegein. Kaandorp, V. P., P. G. B. de Louw, Y. van der Velde, and H. P. Broers. 2018. Transient
Groundwater Travel Time Distributions and Age-Ranked Storage-Discharge Relationships of Three Lowland Catchments. Water Resources Research 54:4519-4536.
Klingenfuß, C., Roßkopf, N., Walter, J., Heller, C. & Zeitz, J. (2014) Soil organic matter to soil organic carbon ratios of peatland soil substrates. Geoderma, 235, 410-417.
Koerselman, W. (1990). Hydrology and nutrientsbudgets of fens in an agricultural landscape. Dissertation, R.U. Utrecht.
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 132
Kooijman, G. & R. Van Dongen (2016). Landschapsecologische systeemanalyse en herstelplan: Rheezermaten. Staatsbosbeheer/ waterschap Vechtstromen, Referentie Opdrachtgever: 2015/0100277.
Kunkel, R., Wendland, F., 1999. Das Weg-/Zeitverhalten des grundwasserburtigen Abflusses im Elbeeinzugsgebiet. Schriften des Forschungszentrums Julich Reihe Umwelt, vol. 19 , Julich, Germany.
Loon A., C.J.S. Aggenbach, I. Ferrario, R. Van Diggelen & K. Buis (2019). Waterhuishouding van herstellende beekdalvenen. Ontwikkeling, bepalende factoren en mogelijkheden voor herstel. OBN20xx/ 65-BE, Vereniging van Bos- en Natuureigenaren. Driebergen.
Lucassen, E., A. J. P. Smolders, L. P. M. Lamers, and J. G. M. Roelofs. 2005. Water table
fluctuations and groundwater supply are important in preventing phosphate-eutrophication in sulphate-rich fens: Consequences for wetland restoration. Plant and Soil 269:109-115. Lucasssen E.C.H.E.T., Smolders A.J.P. & Roelofs J.G.M., 2002. Potential sensitivity of mires to
drought, acidification and mobilisation of heavy metals: the sediment S/(Ca+Mg) ratio as diagnostic tool. Environmental Pollution 120: 635-646.
Lucassen et al., 2005. Water table fluctuations and groundwater supply are important in preventing phosphate-eutrophication in sulphate-rich fens: Consequences for wetland restoration
Maes D., De Becker P., Denys L., Packet J. & De Keersmaeker L. (2018). PAS-Gebiedsanalyse in het kader van herstelmaatregelen voor BE2200029 Vallei- en brongebieden van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2018 (17). Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, Brussel. DOI: doi.org/10.21436/inbor.14122244.
De Mars, H., G. van Dijk, van der Weijden, B. Grootjans, A. & Smolders , F. (2019). Nederlandse kalktufbronnen, de meest vervuilde bronnen van Europa. De Levende Natuur 120: 193-199. Mendizabal, I., P. J. Stuyfzand, and A. P. Wiersma. 2011. Hydrochemical system analysis of public
supply well fields, to reveal water-quality patterns and define groundwater bodies: The Netherlands. Hydrogeology Journal 19:83-100.
Mertens, W.& P. Meire (2001). Ontwerp van ecosysteemvisie voor de vallei van de Zwarte Beek. Deel III: Systeembeschrijving. Universitaire Instelling Antwerpen.
Moosa, S., Nemati, M. & Harrison, S.T.L. 2005. A kinetic study on anaerobic reduction of sulphate, part II: incorporation of temperature effects in the kinetic model. Chemical Engineering Science, 60, 3517-3524.
Nutzmann, G., C. Levers, and J. Lewandowski. 2014. Coupled groundwater flow and heat transport simulation for estimating transient aquifer-stream exchange at the lowland River Spree
(Germany). Hydrological Processes 28:4078-4090.
Ohlsson, T. 1979. Redox reactions in soils sequence of redox reactions in a waterlogged soil. Nordic Hydrology 10:89-98.
Olde-Venterink, H. O., N. M. Pieterse, J. D. M. Belgers, M. J. Wassen, and O. D. de Ruiter. 2002. N, P and K budgets along nutrient availability and productivity gradients in wetlands. Ecological Applications 12:1010-1026.
Parkhurst, D.L. & Appelo, C. (1999) User's guide to PHREEQC (Version 2): A computer program for speciation, batch-reaction, one-dimensional transport, and inverse geochemical calculations. Water-resources investigations report, 99, 312.
Postma, D., Boesen, C., Kristiansen, H., Larsen, F., 1991. Nitrate reduction in an unconfined sandy aquifer: water chemistry, reduction processes, and geochemical modeling. Water Resources Research 27 (8), 2027–2045.
Provincie Limburg (2009). Concept-Beheerplan SINT JANSBERG, 9 augustus 2009.
Robertson, W.D., Russel, B.M., Cherry, J.A., 1996. Attenuation of nitrate in aquitard sediments of southern Ontario. Journal of Hydrology 180, 267–281.
Schils, R. (2016). 30 vragen en antwoorden over zwavel. Alterra Wageningen UR.
Schipper, P.C. & J.G. Streefkerk, 1993. Van stroomdal naar droomdal. Integratie van hydrologisch en oecologisch onderzoek ten behoeve van het beheer in de Drentse Aa. Rapport,
Staatsbosbeheer afdeling Terreinbeheer, Driebergen.
Schipper AM, Zeefat R, Tanneberger F, Zuidam JP van, Hahne W, Schep SA, Loos S, Bleuten W, Joosten H, Lapshina ED, Wassen MJ (2007) Vegetation characteristics and eco-hydrological processes in a prisitine mire in the Ob River valley (Western Siberia). Plant Ecol 193: 131-145. Doi: 10.1007/s11258-006-9253-x
Strous, M., J. G. Kuenen, and M. S. M. Jetten. 1999. Key physiology of anaerobic ammonium oxidation. Applied and Environmental Microbiology 65:3248-3250.
Stuyfzand, P.J. & A.J. Vogelaar (1998). Infiltratieproef Project Infiltratie Maaskant; kwaliteitsveranderingen bij bodempassage. Kiwa-rapport KOA 98.059, 116p.
Stuyfzand, P.J. & Lüers, F. (2002) Modelling the Quality Changes upon Artificial Recharge and Bank Infiltration. Principles and User’s Guide of EASY-LEACHER 4.6. In. KWR, Nieuwegein.
Invloed van met nutriënten verrijkt grondwater op kwelafhankelijke ecosystemen 133
Stuyfzand, P.J. (2011). Hydrogeochemical processes during river bank filtration and artificial recharge of polluted surface waters: zonation, identification and quantification. In C. Ray and M. Shamrukh (eds), Riverbank Filtration for Water Security in Desert Countries, Nato Science for Peace and Security Series C: Environmental Security, 97-128.
Stuyfzand, P.J, C.J.S. Aggenbach & Y. Fujita (2019). Ontkalking en verzuring van de Nederlandse kustduinen: status quo, toekomst en maatregelen. KWR 2019.045, KWR Water Research Institute, Nieuwegein.
Van Beek, K., G. Van den Berg & P. Hesen (2005) Geochemische typologie als hulpmiddel bij grondwaterkwaliteitsbeheer. bodem 5: 178-181.
Van Beek, K, P. Van Hesen, J. Kappelhof & K. Vink (2006). Consequenties huidige vermesting voor
de waterbedrijven. H2O 11: 25-28.
Van den Berg, H. (2018). Grondwatermodellering De Bruuk. Geohydrologische effectberekening Maatregelenpakket PAS De Bruuk 2018. Rapport SWNL0229503, SWECO.
Van der Hoek en Van der Schaaf 1988 grondwatermodell 'Binnenveld: Bennekomse Meent, Hel, De Hellen
Van Diggelen, R., C.J.S. Aggenbach, L. Norda, Y. Liczner & D. van der Elst (2016). Overzicht van de in de zomer 2014 genomen bodemmonsters in de provincie Drenthe. Rapport 015-R183, Universiteit Antwerpen ECOBE/ Paludosa Research.
Dobben, H.F van & A. van Hinsberg, 2008. Overzicht van kritische depositiewaarden voor stikstof, toegepast op habitattypen en Natura2000-gebieden. Alterra-rapport 169954, Wageningen. Van Beek, Hummelink, E.W.J., Velthof, G.L., Oenema, O. 2003. Denitrification rates in relation to
groundwater level in a peat soil under grassland. Biology and Fertility of Soils volume 39, 329– 336.
Van der Grift, B., Hartog, N. & Griffioen, J. (1999) Reactiviteit van natuurlijke reductoren in aquifer
sediment. H2O, 25, 16-18.
Van der Grift, B., P. J. Stuyfzand, and M. L. van der Schans. 2019. Uitloging geochemisch buffervermogen ondergrond. KWR.
Van der Velde, Y., G. H. de Rooij, J. C. Rozemeijer, F. C. van Geer, and H. P. Broers. 2010. Nitrate response of a lowland catchment: On the relation between stream concentration and travel time distribution dynamics. Water Resources Research 46.
Van der Molen, W.H. (1958) The Exchangeable Cations in Soils Flooded with Sea Water,. In, p. 167 pp, The Hague.
Van Loon AH, Schot PP, Griffioen J, Bierkens MFP, Wassen MJ (2009a) Palaeo-hydrological reconstruction of a managed fen area in The Netherlands. J of Hydr 378, 205-217, doi:10.1016/j.jhydrol.2009.09.014
Van Loon, A. & D. Fraters (2018). De gevolgen van mestgebruik voor drinkwaterwinning. Een tussenbalans. KWR 2016.023b, KWR Water Research institute/ RIVM.
Visser, M., P. Schipper & P. Van Gaans (2004). Stromingen in grondwaterkwaliteitskaarten. Stromingen 10: 15-26.
Visser, A., H. P. Broers, R. Heerdink, and M. F. P. Bierkens. 2009. Trends in pollutant
concentrations in relation to time of recharge and reactive transport at the groundwater body scale. Journal of Hydrology 369:427-439.
Vernes, R., Van Doorn, T.H., Bierkens, M., Van Gessel, S. & De Heer, E. (2005) Van gidslaag naar hydrogeologische eenheid: toelichting op de totstandkoming van de dataset REGIS II. TNO. Wriedt, G., and M. Rode. 2006. Modelling nitrate transport and turnover in a lowland catchment
system. Journal of Hydrology 328:157-176.
Weng, L.P., Van Riemsdijk, W.H. and Hiemstra, T. (2012) Factors Controlling Phosphate Interaction with Iron Oxides. J. Environ. Qual. 41, 628-635.
Wolf, J., Beusen, A., Groenendijk, P., Kroon, T., Rötter, R. & Van Zeijts, H. (2003) The integrated modeling system STONE for calculating nutrient emissions from agriculture in the Netherlands. Environmental Modelling & Software, 18, 597-617.
Zhang, Y. C., C. P. Slomp, H. P. Broers, H. F. Passier, and P. Van Cappellen. 2009. Denitrification coupled to pyrite oxidation and changes in groundwater quality in a shallow sandy aquifer. Geochimica Et Cosmochimica Acta 73:6716-6726.
Zheng, C. and Wang P. 1999. MT3DMS - A modular three-dimensional multispecies transport model for simulation of advection, dispersion and chemical reactions of contaminants in
groundwater systems. U.S. Army Engineer Research and Development Center. Washington DC, United States.
OBN Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 134
ontwikkeling+beheer natuurkwaliteit