Met behulp van het regressiemodel uit Hoofdstuk 4 is het mogelijk om verschillen in het brutoloon tussen collectieve subsectoren en de marktsector te splitsen in verschillen die kunnen worden verklaard uit de samenstelling van de werknemerspopulatie (meer vrouwen, hoger opgeleiden etc.) en ‘onverklaarde’
verschillen. De onverklaarde verschillen kunnen worden gezien als gecorrigeerde loonverschillen tussen de betreffende subsector en de marktsector, namelijk gecorrigeerd voor achtergrondkenmerken of samenstellingseffecten. Het gecorrigeerde beloningsverschil laat zien wat een gemiddelde werknemer uit de collectieve subsector meer verdient dan hij of zij zou verdienen in een vergelijkbare functie in de marktsector (de zogenaamde ‘Public Premium’). Dit berekenen we met behulp van de Oaxaca-decompositiemethode, die eerder is uitgelegd in paragraaf 2.4 van Hoofdstuk 2.
Tabel 5.1 en Figuur 5.1 tonen beloningsverschillen in de collectieve subsectoren ten opzichte van verschillende subsectoren van de marktsector. De overwegend positieve verschillen in waargenomen
lonen laten zien dat werknemers in de collectieve sector vaak meer verdienen dan werknemers in de marktsector, gemiddeld 10,2 procent (was in 2001 12,2 procent). Het gemiddelde verschil dat kan worden verklaard door achterliggende factoren waarmee we in ons verklarende model rekening houden is echter 11,8 procent (het lichtblauwe gedeelte van de bovenste staaf in Figuur 5.1; was in 2001 12,3 procent). Wat overblijft na correctie voor deze zogenaamde samenstellingseffecten is een gecorrigeerd beloningsverschil van 1,6 procent in het voordeel van werknemers in de marktsector (het donkerblauwe gedeelte van de staaf in Figuur 5.1; was in 2001 0,1 procent). De schattingen laten aldus zien dat een gemiddelde werknemer in de collectieve sector 1,6 procent meer zou verdienen als hij of zij werkzaam zou zijn in de marktsector.
De grootste correctie op basis van verschillen in de samenstelling van het werknemersbestand tussen de markt en de collectieve sector zitten in de handel en horeca (24 procent) en de vervoer- &
communicatiesector (12 procent). Deze sectoren verschillen dus het meest in samenstelling ten opzichte van de collectieve sector. Een gemiddelde werknemer uit de collectieve sector verdient het minst ten opzichte van een vergelijkbare functie in de sectoren nijverheid en landbouw (−7,7 procent). Ten opzichte van de sectoren handel en horeca (+7,3 procent) of vervoer en telecommunicatie (+3,4 procent) heeft deze werknemer daarentegen een beloningsvoordeel.
Tabel 5.1: Procentuele bruto uurloonverschillen tussen de collectieve sector en subsectoren van de marktsector (percentage dat een gemiddelde werknemer uit de collectieve sector meer verdient dan in specifieke subsectoren van de marktsector)
Sector Waargenomen
Tabel 5.2 en Figuur 5.2 (op blz. 50) laten zien in welke subsectoren van de collectieve sector werknemers gemiddeld meer verdienen dan in vergelijkbare functies in de marktsector (de donkerblauwe vakjes). Met andere woorden, ze laten zien welke subsectoren binnen de collectieve sector hun werknemers relatief het best en het slechtst betalen in vergelijking met de marktsector.19 De relatief best betaalde werknemers zitten met name bij de subsectoren defensie voorzover het militairen betreft, rechterlijke macht en academische ziekenhuizen, met een gecorrigeerd beloningsvoordeel van respectievelijk 35 procent, 16 procent en 10 procent. Maar ook de werknemer bij de politie kent een beloningsvoordeel ten opzichte van de marktsector van 3 procent, al was dit voordeel in 2001 wel groter (+7 procent). De in vergelijking slechtst betaalde werknemers binnen de collectieve sector zijn die van de subsector universiteiten &
onderzoeksinstellingen (−16 procent), gevolgd door het burgerpersoneel bij defensie (−15 procent) en het voortgezet onderwijs (−14 procent).
Het extreme beloningsvoordeel van militairen vraagt om een nadere toelichting. Zeker als men dit afzet tegen het negatieve beloningsverschil voor het burgerpersoneel. In Tabel 3.1 bleek al dat vooral militairen (lager beveiligingspersoneel) goed betaald krijgen. Uit de detailinformatie in bijlage C valt af te lezen dat het hier vooral om werknemers gaat die jong zijn (84 procent tot 25 jaar), ten hoogste middelbaar
19 Merk op dat dit niet automatisch betekent dat deze taakvelden hun werknemers het best resp. het slechtst betalen in vergelijking met andere taakvelden uit de collectieve sector. Het kan bv. best zijn dat (laagopgeleide) werknemers van
opgeleid (84 procent), man (88 procent) en met een elementair of lager beroepsniveau (77 procent). Het gemiddelde bruto uurloon ligt voor militairen tot 25 jaar met € 21,64 liefst 40% hoger dan in de marktsector en ook voor oudere leeftijdsgroepen is de beloning voor militairen hoger dan in de marktsector. Omdat het hier om een relatief grote groep gaat, met een standaardafwijking in de lonen die vergelijkbaar is met die in andere subsectoren, is dit niet het resultaat van enkele uitzonderlijk hoge lonen, maar van een algemeen en relatief royale beloning voor militair personeel. Het gaat hier overwegend over zogenaamde BBT-ers, jongeren die slechts voor bepaalde tijd in dienst zijn en aan het begin van hun arbeidsmarktloopbaan staan. Verderop in dit hoofdstuk zal dan ook blijken dat het relatieve beloningsvoordeel van militairen zich vooral laat uitleggen als een relatief groot voordeel voor jongeren en een veel minder groot voordeel voor ouderen.
Op eenzelfde manier is het beloningsnadeel van -0,2% bijvoorbeeld de subsector zorg en welzijn een gemiddelde van een groot beloningsnadeel van (relatief weinig) mannen in deze sector en een kleiner beloningsvoordeel van (relatief veel) vrouwen in deze sector. In paragraaf 5.3 gaan we nader in op de decompositie van de beloningsverschillen uit onderstaande tabel naar geslacht en deeltijd; hier zal blijken dat in sommige subsectoren de verschillen aanzienlijk zijn.
Tabel 5.2: Procentuele bruto uurloonverschillen tussen subsectoren van de collectieve sector en de marktsector (percentage dat een gemiddelde werknemer uit specifieke subsectoren van de collectieve sector meer verdient dan in de marktsector)
Waargenomen
Academische ziekenhuizen 26,8% 17,3% 9,5%
Rijksoverheid 25,4% 29,0% -3,6%
Rechterlijke Macht 60,5% 44,1% 16,4%
Provincies 32,2% 33,9% -1,7%
Gemeenten 17,7% 20,8% -3,1%
Waterschappen 25,7% 23,3% 2,4%
Primair onderwijs 14,2% 24,3% -10,2%
Voortgezet onderwijs 22,0% 36,1% -14,1%
Onderwijs BVE 20,8% 30,1% -9,3%
Hoger Beroepsonderwijs (HBO) 30,6% 39,8% -9,1%
Universitair /onderzoek 25,0% 40,7% -15,7%
Politie 18,9% 15,6% 3,3%
Defensie (burgerpersoneel) 12,0% 27,0% -15,0%
Defensie (militairen) 18,2% -16,2% 34,5%
Collectieve sector totaal 10,2% 11,8% -1,6%
NB: de beloningsverschillen in de laatste kolom kunnen niet zomaar onderling vergeleken worden, aangezien zij telkens gebaseerd zijn op verschillende deelpopulaties.
Defensie bij de Rechterlijke Macht veel slechter betaald krijgen dan in de marktsector, terwijl de Rechterlijke Macht zijn huidige (hoogopgeleide) werknemers wel beter betaald dan de marktsector die personen zou belonen.
Figuur 5.1: Procentuele bruto uurloonverschillen tussen de collectieve sector en subsectoren van de marktsector (percentage dat een gemiddelde werknemer uit de collectieve sector meer verdient dan in specifieke subsectoren van de marktsector)
-20% -10% 0 10% 20% 30% 40% 50% 60%
Overige diensten privaat Financ/zakelijke diensten Vervoer/communicatie Handel/horeca Landbouw/nijverheid Totaal Marktsector
Bron: ABV2004
gecorrigeerd verklaard
Figuur 5.2: Procentuele bruto uurloonverschillen tussen subsectoren van de collectieve sector en de marktsector (percentage dat een gemiddelde werknemer uit specifieke subsectoren van de collectieve sector meer verdient dan in de marktsector)
-20% -10% 0 10% 20% 30% 40% 50% 60%
Defensie (gevechtfuncties) Defensie (overig) Politie Universitair/onderzoek Hbo Onderwijs BVE Voortg. onderwijs Primair onderwijs Waterschappen Gemeenten Provincies Rechterlijke Macht Rijksoverheid Academ.ziekenhuizen Zorg & welzijn
Bron: ABV2004
gecorrigeerd verklaard
Uit een nadere analyse van het aandeel eenmalige beloningen (inclusief vakantiegeld) in het totale loon in Tabel 5.3 blijkt dat dit voor militairen slechts weinig hoger ligt dan het gemiddelde in de werknemerspopulatie (11,1 tegen 9,6 procent). De hoge beloning van militairen is dus niet volledig toe te schrijven aan bijvoorbeeld eenmalige op risico’s en inconveniënten afgestemde toelagen voor deelname aan specifieke activiteiten, zoals (vredes)missies. Wel zou deze kunnen worden toegeschreven aan vaste toelagen die onder andere worden gegeven voor het zich 24 uur per dag beschikbaar houden door militairen, de zogenaamde VEB-toelage.20 Deze vormt echter een vaste beloningscomponent die in de beloningsvergelijking meegenomen dient te worden. Verder kennen militairen geen FPU, waardoor het totale loon in de onderstaande tabel voor een kleiner gedeelte uit premies bestaat (3,1 procent tegen gemiddeld 4,1 procent voor de gehele werknemerspopulatie).
Tabel 5.3: Verdeling van het brutoloon SV over de verschillende (beschikbare) componenten (vetgedrukt=bovengemiddeld)
eenmalig loon brutoloon premies spaarloon
Landbouw/nijverheid 9,5% 85,1% 4,5% 0,9%
Handel/horeca 8,6% 88,3% 2,2% 0,8%
Vervoer/communicatie 8,8% 87,4% 3,1% 0,7%
Financ/zakelijke diensten 10,9% 85,4% 2,9% 0,9%
Overige diensten privaat 8,7% 87,0% 3,4% 0,9%
Universitair/onderzoek 9,9% 82,4% 6,7% 1,0%
Politie 13,1% 78,9% 6,9% 1,2%
Defensie (burgerpersoneel) 10,8% 82,1% 6,1% 1,0%
Defensie (militair) 11,1% 84,9% 3,1% 0,9%
Totaal 9,6% 85,3% 4,1% 0,9%
In Bijlage F hebben we bovenstaande tabel nogmaals weergegeven, maar dan alleen voor jongere werknemers t/m 30 jaar. Hieruit blijkt dat voor jongeren de ‘standaard brutoloon’ component belangrijker is in de totale beloning (88,8 procent tegenover 85,3 procent voor alle leeftijden samen), in tegenstelling tot het spaarloon (0,4 procent i.p.v. 0,9 procent), de pensioenpremies (2,8 procent i.p.v. 4,1 procent) en de eenmalige beloningen en vakantiegelduitkeringen (7,6 procent i.p.v. 9,6 procent).
Opvallend is dat alleen onder militairen de eenmalige component juist iets groter is onder jongeren dan onder ouderen. Maar dit verschil verklaart slechts een deel van het beloningsvoordeel van jonge militairen ten opzichte van de marktsector.
20 Deze bedraagt 9,3%.