Vergelijking met Rutten et al (2015)

echter wel opvallend dat deze term alleen in Bergen op Zoom en omstreken gebruikt wordt. Ik heb in de andere twee corpora geen vervangende term gevonden. In alle drie de corpora worden ook schepenen genoemd. In het corpus van Bergen op Zoom en omstreken worden de brieven dus zowel namens schepenen als namens drossaards verstuurd, zie voorbeeld 39.

39) Drossaard en schepenen der Vrijheid Roosendael Baronnie van Breda, representerende de

Armens derselver Vrijheid…

Naast drossaard zijn er ook andere voorkomens in het corpus die een betekenisrelatie hebben met ambtelijke taal. Volgens De Vooys (1970) is dit geen opmerkelijk verschijnsel. De Vooys (1970: 110) veronderstelt dat taalgebruik van ambtenaren ‘wemelde van ‘stadhuis-woorden’, aan het Latijn of Frans ontleend’. Het veelvuldig voorkomen van deze woorden bevestigt de veronderstelling van De Vooys. In het vervolg van deze paragraaf zal ik deze geleende ‘stadhuis-woorden’ bespreken.

Ook woorden waar andere suffixen aan verbonden zijn, hebben vaak sterk met het genre borgbrieven te maken. Zo komen suffixen op -nte en -ant regelmatig voor. Beide suffixen zijn afkomstig van de term requirant. In dit geval verwijst dit naar de persoon die de borgbrief aangevraagd heeft, ofwel de persoon die gaat verhuizen, zie voorbeeld 40.

40) wijders belooven wij ingevalle den requirant tot armoede quame te geraeken

Het suffix -teit komt ook regelmatig voor. Het voorkomen van dit suffix kan ook verklaard worden aan de hand van het corpus. De voorkomens zijn in de meeste gevallen afkomstig van het woord

indemniteit. Indemniteit betekent schadevergoeding en is dus een term die gelinkt kan worden aan het

genre borgbrieven. 23 _{De andere woorden waarin -teit als suffix voorkomt zijn securiteit en qualiteit.}

Deze twee woorden komen ook regelmatig in steeds dezelfde formules voor in borgbrieven, zie voorbeeld 41 en 42.

41) alwaar van hun gevraagd word acten van cautie van securiteit van den armen aldaar 42) Zoo ist dat wy in qualiteit als opper provisoren den arme tafle alhier belooven

Deze drie woorden indemniteit, securiteit en qualiteit omvatten samen alle voorkomens van het suffix

-teit in het corpus. Voor het suffix -ent geldt iets vergelijkbaars; dit suffix is in het corpus in alle

gevallen afkomstig van het woord president, zie voorbeeld 43.

43) Soo ist Dat Wij ondergeteekende president, en Scheepenen deses Dorps van Schijndel

Verder valt het grote aantal voorkomens van het leensuffix -eren op. Ook hier zijn een aantal vaker terugkerende werkwoorden (requireren, alimenteren, indemneren, certificeren, libereren, enz.) voor verantwoordelijk. Deze werkwoorden hebben net als de hierboven genoemde zelfstandige naamwoorden een betekenisrelatie met het genre borgbrieven. Het voorkomen van een aantal van deze werkwoorden is echter interessant omdat er naast het geleende Franse ‘stadhuiswoord’, ook een Nederlands alternatief in het corpus voorkomt. Dit geldt bijvoorbeeld voor het werkwoord libereren tegenover het Nederlandse alternatief bevrijden. Hier kom ik in paragraaf 4.3.4 op terug.

7.3.2 Vergelijking met Rutten et al. (2015)

53 Zoals beschreven hebben Rutten et al. (2015) al eerder onderzoek gedaan naar Franse leensuffixen. Zij onderzochten dit in een corpus van persoonlijke brieven. Ter vergelijking staat een grafiek van het algemeen resultaat van hun onderzoek in figuur 9.

Figuur 9: Tokens per suffix, resultaten uit het onderzoek van Rutten et al. (2015: 158)

Bij vergelijking van het algemeen resultaat van Rutten et al. (2015) en het resultaat van dit onderzoek valt op dat bij Rutten et al. (2015) meer verschillende suffixen voorkomen in het corpus. Een mogelijke verklaring is toe te schrijven aan het grotere corpus, dat vergroot namelijk ook de kans om andere suffixen tegen te komen. Daarnaast kan ook het genre een rol spelen. Zoals in de vorige paragraaf besproken zijn meeste woorden waarin de leensuffixen voorkomen ‘stadhuiswoorden’ die een betekenisrelatie hebben met het genre borgbrieven. Een corpus met persoonlijke brieven bevat brieven over verschillende onderwerpen, waardoor andere woorden gebruikt worden. Dit vergroot ook de kans op andere leensuffixen.

Wanneer het algemeen resultaat van Rutten et al. (2015) wordt vergeleken met de resultaten van dit onderzoek, blijkt dat de borgbrieven in een veel hogere mate verfranst zijn dan de persoonlijke brieven. Bij Rutten et al. (2015) zijn er bijvoorbeeld ongeveer 441 suffixen gevonden per 100.000 woorden in het Noorden en in het corpus voor dit onderzoek zijn er gemiddeld 1490 suffixen gevonden per 100.000 woorden in het geval van werkwoorden. De vergelijking is echter niet helemaal eerlijk. In het corpus van Rutten et al. (2015) zitten namelijk brieven uit allerlei verschillende klassen. Terwijl het corpus voor dit onderzoek brieven bevat van ambtenaren. Volgens Simons (2013: 97) vallen ambtenaren onder de hoge klasse of de midden-hoge klasse. Het resultaat van dit onderzoek moet dan ook vergeleken worden met de persoonlijke brieven die ook afkomstig zijn uit deze klassen. Rutten et al. (2015) laten ook het resultaat per sociale klasse zien. Hieruit blijkt dat hoe hoger de klasse wordt, hoe meer leensuffixen er voorkomen in de brieven.24 _{Dit kan een verklaring zijn waarom}

de mate van verfransing in borgbrieven hoger ligt dan het algemeen resultaat.

Daarnaast is het waarschijnlijk dat de functie van ambtenaar aan het eind van de achttiende eeuw alleen door mannen werd uitgeoefend. De verfransing in de brieven van mannen in het corpus met persoonlijke brieven ligt ook hoger dan bij vrouwen. Het aantal leensuffixen per 100.000 woorden bij mannen uit de hogere midden-klasse ligt rond de 400 suffixen. Bij mannen uit de hoge klassen ligt

24 _{In de laagste klasse is het gemiddelde aantal leensuffixen bijvoorbeeld iets minder dan 200 leensuffixen per}

100.000 woorden geteld en in de hoogste klasse ligt dit gemiddelde op ongeveer 900 leensuffixen per 100.000 woorden (Rutten et al. 2015).

54 dit gemiddelde op ongeveer 900 suffixen. Deze gemiddelden liggen echter nog ver onder het gemiddelde van 1490 in het corpus van borgbrieven.25 _{Een mogelijke verklaring hiervoor is het hoge}

formulaire gehalte van borgbrieven ten opzichte van persoonlijke brieven. Mogelijk zijn geleende ‘stadhuiswoorden’ dermate conventioneel geworden, dat deze woorden niet meer als leenwoorden worden gezien. Deze woorden worden dan samen met de formule als geheel opgehaald uit het geheugen. Zoals al eerder genoemd is het echter interessant dat Franse leenwoorden voorkomen naast Nederlandse alternatieven. In dat opzicht zijn de Franse leenwoorden weer minder conventioneel en is er sprake van een al dan niet bewuste taalkeuze. Hier kom ik later op terug. In de volgende paragraaf bespreek ik het aantal voorkomens van leensuffixen waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen heerlijkheden, vrijheden en steden.