Hoe kunnen kosten en baten zodanig over de betrokken partijen verdeeld worden dat de laagste maatschappelijke kosten voor een bepaalde oplossing voor alle partijen interessant wordt? Een interessante vraag waar nog geen duidelijk antwoord op is. Wel zijn er steeds meer initiatieven die getuigen van een bredere kijk, creativiteit en lef. Ter inspiratie hebben we een aantal van deze voorbeelden hieronder opgenomen. Ze laten zien hoe het óók kan.
Deventer, infiltratieverhardingen in combinatie met wegonderhoud.
De gemeente Deventer heeft zich in haar GRP 2015-2020 onder andere ten doel gesteld om (meer) rekening te gaan houden met zwaardere buien als gevolg van klimaatverandering. Dit krijgt op verschillende manieren vorm. Eén van die manieren is het aanbrengen van waterpasserende verharding. Door zoveel mogelijk water in de bodem te infiltreren draagt men bij aan het terugdringen van de huidige wateroverlast en aan de duurzaamheidsdoelstelling om minder water af te voeren naar de zuivering.
De duurzaamheidsdoelstelling neemt de gemeente nu ook mee bij het opstellen van het meerjarig onderhoudsprogramma (MJOP). Dat biedt kansen tegen geringe meerkosten. Bij elk onderhoudsproject wordt nu vooraf gekeken of er ook iets gedaan kan worden op het gebied van klimaatadaptatie. Dat kan bijvoorbeeld het verlagen van bermen of het aanbrengen van waterpasserende verharding zijn.
5 Met dank aan Freddy ten Kate (gemeente Deventer), Hendrik-Jan Teekens (gemeente Enschede) en Karel Frühling (gemeente Haaksbergen) voor hun bijdragen aan de teksten.
Het aanbrengen en onderhouden van waterpasserende verharding kan hogere kosten met zich meebrengen dan traditionele rioleringsoplossingen. Dit zal met name het geval zijn bij het beheer en onderhoud van dergelijke voorzieningen. Het voordeel is dat er een stevige fundatie onder de verharding komt te liggen die zowel extra draagkracht biedt (wat de onderhoudskosten voor het wegbeheer vermindert), als een infiltrerende waterberging. Door gezamenlijk naar dit type verharding te kijken zijn de wegbeheerder en de rioolbeheerder in Deventer tot de afspraak gekomen om de aanlegkosten van de fundatie te delen. Beide partijen hebben immers baat bij de waterpasserende verharding.
Deventer, Wadibeheer
Als onderdeel van grootschalige rioleringswerkzaamheden wordt een groenstrook voor de woningen in een jaren 50-wijk omgebouwd tot wadi. Deze groenstrook van circa 4 meter breed wordt in het midden ongeveer 30 cm verlaagd en krijgt flauwe taluds richting het aansluitende straatwerk. Is het maaien van deze wadi nu voor rekening van de rioolbeheerder (de wadi is onderdeel van het rioleringssysteem) of voor groenbeheer (het is een verlaagde groenstrook en dus groenvoorziening)? Er is meer werk aan het maaien van deze groenstrook als deze tot wadi wordt omgebouwd, mede vanwege de taluds. Groenbeheer en rioolbeheer komen overeen dat het maairegime van de wadi gelijk is aan dat van de voormalige groenstrook en dat het meerwerk ten opzichte van een normale groenstrook voor rekening komt van de rioolbeheerder. De groenbeheerder is dus geen extra geld kwijt en de rioolbeheerder hoeft slechts een gering deel van het onderhoud te betalen.
Enschede, groene daken
De gemeente Enschede en het waterschap Vechtstromen willen meer groene daken in hun gebied vanwege de verschillende voordelen. Een van die voordelen is het vasthouden en vertraagd afvoeren van regenwater. Dit draagt bij aan het voorkomen van wateroverlast. Het groene dak moet daar dan wel op ontworpen worden. De gemeente Enschede ziet een toename in het aantal problemen met wateroverlast op particulier terrein. Dit heeft onder andere te maken met verstopte dakafvoeren (door bladeren en dergelijke) en inpandige leidingen. De gevolgen en schadekosten in woningen, winkelpanden en bedrijven als gevolg van lekkages kunnen hierdoor enorm zijn. Door klimaatverandering ontstaan vaker problemen. De realisatie van groene daken kan een deel van deze problemen helpen oplossen of voorkomen. Groene daken kunnen, als ze erop zijn ontworpen, veel water vasthouden alvorens het af te voeren. Daarnaast kennen groene daken andere voordelen, zoals het afvangen van fijnstof, het verminderen van hittestress in stedelijk gebied en het vergroten van biodiversiteit. De gemeente vindt deze maatregel passen in het beleid waarbij een omslag wordt gemaakt van kwetsbare naar robuuste systemen.
Waterschap Vechtstromen en gemeente Enschede zijn ondertekenaars van de Green Deal Groene Daken en zij oriënteren zich onder andere op een vergroening van de waterbelasting. Een van de mogelijkheden is dat een groen dak tot een korting op de waterschaps- en rioolbelasting leidt.
Haaksbergen, GRP
De gemeente Haaksbergen is zich bewust van het feit dat particulieren een groot aandeel van het verhard oppervlak in bezit of beheer hebben. Dat betekent dat deze partijen
een aanzienlijke invloed hebben op de grootte van afkoppelvoorzieningen - en dus op de kosten, zowel die voor aanleg als voor onderhoud. Daarom streeft de gemeente ernaar het infiltreren van regenwater op particulier terrein te stimuleren. In het GRP komt dit tot uiting in het voornemen om in kaart te brengen waar afkoppelen mogelijk en gewenst is en dat vast te leggen in een verordening. Daarnaast wil men, als particulieren afkoppelen op eigen terrein, een blijvende korting op de rioolheffing verstrekken of de rioolheffing koppelen aan de hoeveelheid aangesloten verhard oppervlak (Velde, van der, 2012).
De wadi wordt in Haaksbergen enerzijds gezien als een voorziening voor het regenwater, anderzijds als een groen- of speelvoorziening. Daarom heeft de gemeente besloten het beheer van het gras voor 50 % toe te kennen aan de rioolheffing (Gemeente Haaksbergen, 2014).
5
Literatuur
Beaten, J., J.J. Berg, A. Betsky, H. van Bergeijk, H. Ibelings, M. Kuipers, M. Steenhuis, M. de Vletter, M. Teunissen, en V. Stissi (2004) Gewoon architectuur 1850-2004. Rotterdam: NAi
Beersma, J., J. Bessembinder, T. Brandsma, R. Versteeg en H. Hakvoort (2015) Actualisatie meteogegevens voor waterbeheer 2015. STOWA rapport 2015-10, november 2015, 78p
Berghauser Pont, M.Y. en P.A. Haupt (2009) Spacematrix. Space, Density and Urban Form. Delft: Delft University of Technology
Blänsdorf, E. (2015) Waterberging in de stad, natuurlijke wadi’s. http://www.molinia.net.
Boogaard, F.C. (2015) Storm water characteristics and new testing methods for certain sustainable urban drainage systems in The Netherlands. Delft: Delft University of Technology
Boogaard, F.C., N. Jeurink, en J.H.B. Gels (2003) Vooronderzoek natuurvriendelijke wadi's: inrichting, functioneren en beheer. Utrecht/Ede: STOWA/Rioned Publicatie 2003-04, 36p
Buishand, T.A., en J.B. Wijngaard (2007) Statistiek van extreme neerslag voor korte neerslagduren. KNMI technical report TR–295. De Bilt: KNMI
Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie (2014a) Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie: Het Deltaprogramma: een nieuwe aanpak. Den Haag: Ministerie van Infrastructuur en Milieu en Ministerie van Economische Zaken
Deltaprogramma (2014b) Bestuursovereenkomst Deltaprogramma: Borging deltabeslissingen en voorkeursstrategieën. Den Haag: Deltaprogramma
Dooren, N. van (2009) Regenwater in de tuin? Mooi wel! Rioned publicatie 2009-02, maart 2009, ISBN 978-90-73645-24-0. 64p.
Gemeente Haaksbergen (2014) Goedkoop is duurkoop? Analyse tarieven riolering gemeente Haaksbergen. Rekenkamercommissie gemeente Haaksbergen, rapport 18, juni 2014, 37p
Grontmij en Sterk Consulting (2009) Doelmatigheidstoets regenwaterbeleid: Een afwegingsinstrument voor kosten en baten van het regenwaterbeleid. In opdracht van het Ministerie van VROM, december 2009, 92p
Hoes, O., F. Nelen, en E. van Leeuwen (2013) Waterschadeschatter (WSS): Gebruikershandleiding. Amersfoort: STOWA, publicatie 2013-11
Hop, M.E.C.M. (2011) Vaste planten in openbaar groen. Voor functionele en onderhoudsvriendelijke toepassingen. Boskoop: Praktijkonderzoek Plant en Omgeving (PPO), WageningenUR, 47p
Howard, Ebenezer (1902) Garden Cities of Tomorrow. London: Swan Sonnenschein & Co., 195p
Ibelings, H. (1999) Nederlandse stedenbouw van de 20ste eeuw. Rotterdam: NAi.
Kleerekoper, L. (2016) Urban Climate Design. Improving thermal comfort in Dutch neighbourhood typologies. Delft: Delft University of Technology.
Kluck, J., en H. van Luijtelaar (2010) Extreme neerslag in bebouwd gebied. RIONED nieuws, nr. 3, juni 2010, 3p
Kluck, J., R.J.P. van Hogezand, E. van Dijk, J. van der Meulen, en J.H.M. Straatman (2013) Extreme neerslag: Anticiperen op extreme neerslag in de stad. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam: Kenniscentrum Techniek
Kluck, J., W.J. Bakker, L. Kleerekoper, M.M. Rouvoet, R. Wentink, E.J. Klok, en R. Loeve (2016) Voor hetzelfde geld klimaatbestendig: Voorbeelden klimaatbestendige inrichting voor veelvoorkomende karakteristieke straten. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam en SBRCURnet
Kluck, J., R. Loeve, W.J. Bakker, L. Kleerekoper, M.M. Rouvoet, R. Wentink, J.H. Viscaal, E.J. Klok en F.C. Boogaard (2017) Het klimaat past ook in uw straatje: De waarde van klimaatbestendig inrichten. Voorbeeldenboek. Hogeschool van Amsterdam, Faculteit Techniek, Onderzoeksprogramma Urban Technology, ISBN 978-94-92644-00-8. 77p
KNMI (2006) Klimaat in de 21e eeuw: vier scenario’s voor Nederland. mei 2006, 16p
KNMI (2015) KNMI’14-klimaatscenario’s voor Nederland; Leidraad voor professionals in klimaatadaptatie, KNMI, De Bilt, 34p
Lenderink G., G.J. van Oldenborgh, E. van Meijgaard, en J. Attema (2011) Intensiteit van extreme neerslag in een veranderend klimaat. Meteorologica, nr. 2, juni 2011, 17-20
Lorzing, H., A. Harbers, en S. Schluchter (2008) Een stedenbouwkundige typologie. Rotterdam: NAi Malda, D., en Terpstra, E. (2006) Extreme neerslagcurven
voor de 21e eeuw: Vaststelling van de, voor ontwerptoepassingen maatgevende, extreme-neerslagcurven. Wageningen: Meteo Consult BV Overeem, A. en T.A. Buishand (2012) Statistiek van
extreme gebiedsneerslag in Nederland. KNMI, Technical report; TR-332, 4 mei 2012, 34p + bijlagen
Peters, W., R. Wentink, F. ten Kate (2010) Klimaatadaptatie in Deventer: de omslag. Vakblad Riolering, november 2014, 29-31
RIONED (2015) Leidraad Riolering, maart 2015. Ede: Stichting RIONED.
SBRCURnet (2014) Kostenindicaties van klimaatmaatregelen in de stad. Rotterdam: SBRCURnet. ISBN 978-90-5367-593-9, 32p
Segeren, W.A. van, en H. Hengeveld (1984) Bouwrijpmaken van terreinen. SBR publicatie 99, ISBN 90-201-1713-0. 356p
Steinvoort, J. (2011) De woonerfenis van een bloemkoolwijk. Over de invloed van de stedenbouwkundige structuur op sociale cohesie. Masterscriptie. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam
Velde, Rob van der (2012) Gemeentelijk Rioleringsplan 2013-2016 Gemeente Haaksbergen: Klaar voor de toekomst, 71p
Wagenaar, C., N. Mens, J. Singelenberg, en A. Visser (2008) De toekomst van de bloemkoolwijken. Rotterdam: SEV
Wassenberg, F. (1993) Ideeën voor naoorlogse wijken. Delft: Delft University Press.
Werkgroep Discontovoet 2015 (2015) Rapport Werkgroep Discontovoet 2015. Den Haag, 95 + bijlagen
Bijlage 1: MKBA: berekeningen en achtergronden
De diverse berekeningen die zijn uitgevoerd voor de maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) voor alle varianten van de tien praktijkvoorbeelden stellen wij graag beschikbaar. In dit online document (pdf) vindt u een Microsoft Excel die u kunt openen (ze knop hieronder). In het Excelbestand vindt u ook de gebruikte inrichtingskosten (database) met bronnen en onderhoudskosten (database) met bronnen. U kunt het beste starten in tabblad “Introductieblad” waar meer uitleg wordt gegeven over de diverse tabbladen en hoe u het Excelbestand kunt aanpassen en gebruiken voor uw eigen klimaatbestendige inrichtingsprojecten, want Het
klimaat past ook in uw straatje!
De maatschappelijke kostenbatenanalysetool (Excel) is ook te vinden op www.hva.nl/klimaatbestendigestad. Open MKBA excel tool