Bruggen bouwen Doorgaande routes Verbeterde ontsluiti ng Hoe?
Het gebied wordt aangesloten aan een doorlopende route. Waarom?
Door de ontsluiti ng van het gebied te verbeteren word het gebied beter verankerd in de stad en ligt het centraler. Voorbeeld
Droste- en EBH-terrein
Bruggen bouwen
Hoe?
Bruggen bouwen rondom het transformati e gebied op logische plekken die voor directe verbindingen zorgen. Waarom?
Door bruggen van het transformati e gebied over het water te leggen ontstaat er een sterkere verbinding met de omgeving.
Voorbeeld
Oliemolenkwarti er, Willemsoord, Droste- en EBH-terrein, DRU Industriepark
Doorgaande routes
Hoe?
Doodlopende wegen vermijden of deze aan te sluiten op een aansluitende route.
Waarom?
Doorgaande routes zorgen ervoor dat het gebied goed gebuikt word. Hierdoor zal het gebied ook levendiger worden.
Voorbeeld
Oliemolenkwarti er, Willemsoord, Droste- en EBH-terrein, DRU Industriepark Functi onele r ela ti es - R outi ng
Verblijfsplek creëren
Gescheiden routes
Ingangen toevoegen
Verblijfsplek creëren
Hoe?
Door een open ruimte in te richten naar de behoefde van de gebruiker.
Waarom?
Door een verblijfsplek te creëren in het gebied zullen meer mensen naar het gebied toe komen en zal deze levendiger worden.
Voorbeeld
Oliemolenkwarti er, Droste- en EBH-terrein, DRU Industriepark
Gescheiden routes
Hoe?
Door een afscheiding te maken door verhogingen waar de auto niet door kan. Deze afscheiding kan ook door elementen zoals ontworpen hoogteverschillen met een functi e als bankje of iets aan de plek gerelateerd ontwerp. Waarom?
Door de routes te schijden in een gebied zullen
voetgangers en fi etsers zich veiliger voelen in het gebied en zal het daarom aantrekkelijker zijn.
Voorbeeld
Oliemolenkwarti er, Willemsoord, Droste- en EBH-terrein, DRU Industriepark
Ingangen toevoegen
Hoe?
Door op logische plekken ingangen te creëren, ten opzichte van de bestaande route.
Waarom?
Door meer ingangen toe te voegen zal het gebied vanuit meerdere plekken toegankelijk zijn. Hierdoor is het beter verankerd in zijn context.
Voorbeeld
Oliemolenkwarti er, Willemsoord, Droste- en EBH-terrein, DRU Industriepark Functi onele r ela ti es - R outi ng
69
Route langs water
Routes over het water
Zichtlijnen creëren
Route langs water
Hoe?
Een doorgaande route verbinden aan het water langs de kades of een dijk. Er kan ook gewerkt worden met verhoogde paden boven het water.
Waarom?
Door een route langs het water te creëren zal men het water beter beleven, doordat het water op een lange route de weg begeleid.
Voorbeeld
Oliemolenkwarti er, Willemsoord, Droste- en EBH-terrein, DRU Industriepark
Routes over het water
Hoe?
Dit kan gedaan worden door een jachthaven of een bootvaart over het water.
Waarom?
Door functi onele routes over het water te creëren zal het water beter beleefb aar worden.
Voorbeeld
Oliemolenkwarti er, Willemsoord
Visuele r ela ti es - Zich tbaarheid w ater Zichtlijnen creëren Hoe?
Door ruimtes tussen gebouwen open te houden op een rechte lijn richti ng het water. Ook de (rechte) wegen kunnen hieraan bijdragen.
Waarom?
Door zichtlijnen richti ng het water te maken wordt het water beter zichtbaar en beleefb aar.
Voorbeeld
Oliemolenkwarti er, Willemsoord, Droste- en EBH-terrein, DRU Industriepark
Aanmeerplekken in een zichtlijn
Aflopende kades
Aflopende kades
Hoe?
Door het terrein te laten aflopen richting het water en door middel van trappen aan het water toe te voegen. Waarom?
Als de kades in een talud aflopen richting het water zal het water beter zichbaarder zijn en zullen de zichtlijnen niet meer over het water heen gaan.
Plek aan het water
Hoe?
Een interessante verblijfsplek aan het water creëren met eventueel een toegevoegde functie, zoals een café met terras.
Waarom?
Door een plek aan het water te creëren word de relatie tussen woonkern en water sterker.
Voorbeeld
Willemsoord, Droste- en EBH-terrein, DRU Industriepark
Visuele r ela ties - Zich tbaarheid w at er
Plek aan het water
Aanmeerplekken in een zichtlijn
Hoe?
Door aanmeerplaatsen voor boten in een zichtlijn te plaatsen.
Waarom?
De aanmeerplaatsen zorgen ervoor dat er boten in de zichtlijn liggen zodat je een landmark aan het eind van een zichtlijn hebt. Waardoor deze perfect richting het water gaat.
71
Watergerelateerd landmark
Historisch landmark
Watergerelateerd landmark
Hoe?
Door elementen op het land te plaatsen op of langs zichtlijnen. Daarnaast kunnen scheepsmasten boven de gebouwen uitsteken. Op het einde van een zichtlijn kunnen ook boten aangemeerd worden.
Waarom?
Door watergerelateerde landmarks op de oevers te
plaatsen zullen de zichtlijnen hier naar toe gericht worden, en zo zal het water beter zichtbaar worden ook van veraf. Voorbeeld
Oliemolenkwartier, Willemsoord
Historisch landmark
Hoe?
Door het behoud van de gebouwen en bouwsels blijven diverse landmarks behouden. Deze kunnen van veraf opvallen, maar ook op een kleine schaal zijn deze van belang.
Waarom?
Door een historisch kenmerk te behouden of opnieuw op te bouwen zal het karakter van het gebied behouden blijven.
Voorbeeld
Oliemolenkwartier, Willemsoord, Droste- en EBH-terrein, DRU Industriepark
Visuele r
ela
ties - Landmark
Aan het begin van dit onderzoeksrapport is er een centrale onderzoeksvraag opgesteld. Daarbij stonden ook nog een viertal deelvragen. In dit hoofdstuk worden deze vragen nogmaals kort beantwoord.
Het onderzoek is begonnen met de centrale vraag: • Hoe kan de relatie tussen woonkern en rivier, met nu
een barrière gevormd door een industriestrook, door transformatie verbeterd worden?
Om tot een antwoord op deze centrale vraag te komen zijn er een aantal deelvragen opgesteld. Door deze deelvragen te beantwoorden is er uiteindelijk een antwoord op de centrale vraag.
• Hoe heeft de industrie zich ontwikkeld tussen woonkern en rivier?
De industrie heeft zich vanuit vroeger op logische plaatsen, net buiten een woonkern, gevestigd. Deze logische plek was voornamelijk langs waterwegen, wat voor transport van zware goederen geschikt was. Door mechanisatie van de industrie bleven de industrieterreinen zich doorontwikkelen en werden deze steeds groter. Na verloop van tijd nemen de zware industrieën af en komen er meer kantoren op een industrieterrein te staan.
• Wat was vroeger de relatie tussen de barrières en woonkern en rivier?
Door een extreme groei van de woonkern, moesten er snel en veel woonwijken bijgebouwd worden. Deze werden veelal om de industrie heen gebouwd. De industrie was ondertussen ook doorgegroeid en zo waren deze terreinen een barrière geworden voor de relatie tussen de rivier en woonkern. Vaak waren de barrières van industrieterreinen ook helemaal niet toegankelijk.
• Welke ontwerp principes zijn gebruikt in transformatie- gebieden om de relatie te verbeteren en waarom? De barriere als hoe deze vroeger tussen een woonwijk en een rivier lag, is niet meer wat het was. Vaak was de functie al uit de gebouwen verdwenen en werden deze gebouwen gesloopt, of anders herbestemd. Door deze herbestemming zijn er tegelijk ook mogelijkheden om het terrein
aantrekkelijker te maken voor meerdere doelgroepen. Door dit onderzoek zijn er een aantal conclusies getrokken waar
ontwerpprincipes uitgehaald zijn. Deze ontwerpprincipes zijn op verschillende schalen en verschillende thema’s van toepassing. In de matrix staan de ontwerpprincipes onder de kolom waar deze het beste bijpast.
Er zijn vier verschillende thema’s. Dit zijn functies, routing, zichtbaarheid van water en landmarks. Ook zijn er vier verschillende schaalniveau’s waarop de ontwerpprincipes toegepast kunnen worden. Dit zijn op groter schaal de stad en dan verder ingezoomd het gebied, de straat en dan het detailniveau.
• In hoeverre is rekening gehouden met de historische relatie tussen de barrières en woonkern en rivier? De historische relatie tussen de woonkern en de rivier was vroeger nauwelijks aanwezig. De barriere had wel een functionele relatie tot de woonkern en de rivier. De relatie met de woonkern was voornamelijk door de werkgelegenheid. De relatie van de industrie naar de rivier was ook functioneel door het vervoer van goederen. Momenteel wordt er veel aan gedaan om een relatie tussen een woonwijk en rivier te leggen, en als deze al zwak aanwezig was probeert men deze te versterken. Soms blijven er functionele relaties, zoals werk en routes, wel degelijk aanwezig in het gebied, maar wordt het terrein aantrekkelijker gemaakt.
Aan het begin van het onderzoek is een hypothese opgesteld. Deze stelde: Hoe meer fysieke en visuele doorgangen en aantrekkelijke verblijfsplekken gecreëerd worden door en in de industriële barriere, hoe beter de relatie wordt tussen een woonkern en een rivier.
Tijdens het onderzoek is gebleken dat de hypothese teveel gericht is op kleine transformaties binnen een grotere
industriestrook. Dit is namelijk ook weinig tot niet uitgevoerd. Daarom is er ook gericht op terreinen die zich in het
algemeen getransformeerd hebben. Zo worden er soms gedeeltelijk gebouwen gesloopt, maar blijven deze ook vaak behouden. Deze gebouwen krijgen een nieuwe functie op het terrein. Door de relatie tussen een woonkern en rivier te verbeteren zijn er dus nieuwe en aantrekkelijke functies op de terreinen bijgekomen. Maar er zijn dus nog veel meer ontwerpprincipes waardoor de relatie verbeterd kan worden, deze zijn opgenomen in de matrix hiernaast.
73
Ontwerp principes matrix
THEMA’S
SCHAAL NIVE
AU’S
Functionele relaties Visuele relaties
Functies Routing Zichbaarheid water Landmarks Stad Uitloop gebied centrum Doorgaande routes Route langs water
Langzame stedenbouw Verbeterde ontsluiting Routes over het water
Faseren Bruggen bouwen
Gebied Gemengde functies Verblijfsplek creëren Zichtlijnen creëren Gescheiden routes
Ingangen toevoegen
Straat Aflopende kades
Plek aan het water
Detail Aanmeerplekken in
zichtlijnen Watergerelateerde landmark Historisch landmark
75
Droog dok in Willemsoord
Inhoudsopgave van bijlagen
• Begrippenlijst • Literatuurlijst • Bronvermelding afbeeldingen • Bronvermelding • Colofon
Bijlagen en bronvermelding
Begrippenlijst
Barrière bar·ri·è·re, de; v(m) -s, hindernis (ook fig) Erfgoed erf·goed, het; o -eren, dat wat men geërfd
heeft
Functioneel func·ti·o·neel; bn, 1 de functie betreffend 2 een (duidelijke) functie hebbend; doelmatig Herbestemming her·be·stem·ming, de; v -en, nieuwe
bestemming voor iets dat niet meer voor zijn oorspronkelijke doel bruikbaar is
Industrie in·dus·trie, de; v -trieën, productie op grote schaal in fabrieken; nijverheid
Rand rand, de; m -en, 1 omtrek, omlijsting: de ~ vd bril 2 boord, kant: de ~ vd afgrond Relatie re·la·tie, de; -s, 1 v betrekking waarin zaken of
personen tot elkaar staan 2 m,v de personen die in betrekking staan: zakenrelatie
Rivier ri·vier, de; v(m) -en, stromend water Strategie stra·te·gie, de; v -gieën, 1 wetenschap,
kennis vh oorlogvoeren 2 bekwaamheid om met behulp vd ter beschikking staande middelen een gesteld doel te bereiken 3 plan van handelen
Strook stro·ken, strookte, h gestrookt
overeenstemmen, kloppen (met), strook de; v(m), stroken lang, smal stuk stof, een voorwerp of een oppervlakte
Transformatie trans·for·ma·tie, de; v -s, omvorming, gedaanteverandering
Visueel vi·su·eel; bn, het zien betreffend:
~ gehandicapt(e) slechtziend(e) of blind(e) Woonkern woon·kern, de; v(m) -en, stad of dorp Langzame het proces waarbij een gebied door nieuwe stedenbouw initiatieven organisch groeit
Literatuur
Boon, A. e.a. (2009) Eerste Hulp Bij Herbestemmen, BOEi (Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel Erfgoed), Hoevelaken Bosma, K., Kolen, J. (2010) Geschiedenis en ontwerp,
Handboek voor de omgang met cultureel erfgoed, Uitgeverij Vantilt, Nijmegen
Breeman, G.H. (2011) Op de smalle grens van stad naar land ‘Een verkennend en ontwerpend onderzoek naar de identiteit en vormgeving van bestaande- en nieuwe stad- landovergangen van Bunschoten-Spakenburg en de lessen voor de ruimtelijke agenda’, Wageningen
Cullen, G (1971) The Concise Townscape, 1ste druk
paperback, William Clowes & Sons, Limited London, Beccles and Colchester
Dings, M., Witsen, P.P. (2008) Dorp + Handreiking dorpseigen uitbreiden, Drukkerij de Rijn, Velp
Feddes, F. (1999) Nota Belvedere, VNG Uitgeverij, Den Haag Geijn, A.J.M. van (2007) Herbestemming, Theorie vs Praktijk, Utrecht
Groenendijk, P., Scendelaar, R. (2008) Rijkswerf Willemsoord, Transformatie van een industrieel monument, Uitgeverij 010, Rotterdam
Habets, A., Hajonides, T., Schuit, S. (2004) Dorp als Daad, Veenman Drukkers, Ede
Hendricks, D., Kanters, M., Rutten, J., Verkennis, A. (2005) “Finding the Future in the Past” De Marktpotenties van Cultureel Erfgoed, Rotterdam
Luiten, E. (2011) Tekenen en rekenen aan contouren, kleine kernen in de provincie Zuid-Holland, 1ste druk, Rotterdam Lynch, K (1960) The Image of the City, Massachusetts Institute of Technology and the President and Fellows of Harvard
Literatuurlijst
College
Meurs, P. Steenhuis, M., (2011) Herbestemming in Nederland, Nieuw gebruik van stad en land, Nai uitgevers, Rotterdam Poolen, J (2011) Case OMK, ontwikkeling oliemolenkwartier Amersfoort, NetzoDruk, Enschede
Venema – Snoekc, C. (2007) Nieuwe kijk op dorpsplannen, Grafische Groep van der Eems, Easterein
Wever, M. (2008) ‘Niets zo praktisch als een goedwerkende theorie’, Waarom de mindscape van het industrielandschap nauwelijks ruimte krijgt, Amsterdam
Artikelen
Benthem, M. van, Jansen, P. (2006), ‘Verborgen erfgoed in ons bos’, Vakblad Natuur Bos Landschap, Special februari 2006, pp 16-19
Bukman, B. (2008), ‘Een ruïne, daar scoor je niet mee’, Blauwe Kamer, nummer 1 februari 2008, pp 36-40 Duinhoven, G. van (2006), ‘Belvedere: behoud door
ontwikkeling’, Vakblad Natuur Bos Landschap, Special februari 2006, pp 2-3
Duinhoven, G. van (2006), ‘Ontwerpen aan natuur en cultuur’, Vakblad Natuur Bos Landschap, Special februari 2006, pp 8-13 Kolen, J., Luiten,E., Zande, A. van der (2006), ‘De
wetenschappelijke invalshoek’, Vakblad Natuur Bos Landschap, Special februari 2006, pp 14-15
Veen, P. (2006), ‘Belvedereproject Genneperhuis, van particulier initiatief tot gezamenlijk Masterplan’, Vakblad Natuur Bos Landschap, Special februari 2006, pp 4-7
Elektronische bronnen
BOEi - Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Explotatie van Industrieel Erfgoed, Landen, Projecten, bekeken 27 maart 2012, <http://www.boei.nl/projects>
79
Grewenig, M.M., Landen, Alle objecten, ERIH - European Route of Industrial Heritage e.V., bekeken 27 maart 2012, <http://www.erih.net/nl/landen.html>
Nationaal Programma Herbestemming, Projecten, bekeken 27 maart 2012, <http://www.kennisbankherbestemming.nu/ projecten>
Projectbureau Belvedere (2007), Voorbeeldprojecten, bekeken 27 maart 2012, <http://www.belvedere.nu/page. php?section=08&pID=5>
projects>
• ERIH - European Route of Industrial Heritage (2011) Over ERIH, bekeken 20 april 2012, <http://www.erih.net/nl/ topmenu/over-erih.html>
• Ministerie van OC&W e.a. (1999) Nota Belvedere, Den Haag
§ 3.1
• Poolen, J (2011) Case OMK, ontwikkeling
oliemolenkwartier Amersfoort, NetzoDruk, Enschede
§ 3.2.1
• Willemsoord BV (2011) Historie, bekeken 12 april 2012, <http://www.willemsoordbv.nl/?menu_id=97&sub=20> • Willemsoord BV (2011) Restrauratie, bekeken 12
april 2012, <http://www.willemsoordbv.nl/?menu_ id=131&sub=21>
§ 3.2.2
• Digitaal Erfgoed Nederland (2005) Het Gibraltar van het Noorden, bekeken 12 april 2012, <http://www. cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/i000846. html>
• Willemsoord BV (2011) Historie, bekeken 12 april 2012, <http://www.willemsoordbv.nl/?menu_id=97&sub=20>
§ 3.2.3
• Quadrat, atelier voor stedebouw, landschap en architectuur (1998) Het Masterplan Oude Rijkswer Willemsoord, Ruimtelijk inrichtingsplan, Drukkerij Egner, Den Helder
§ 3.3.1
• Hosper landschapsarchitectuur en stedebouw (2008), Haarlem Droste-terrein, bekeken 17 april, <http://www. hosper.nl/droste-terrein>
• Max van Aerschot architect (2007) Nieuwe Energie, bekeken 17 april 2012, <http://www.vanaerschot.nl/ projecten/nieuwe-energie>
• Rijnboutt (2007) EBH Nieuwe Energie, bekeken 17 april 2012, <http://rijnboutt.nl/articles/365>
Bronvermelding
§ 1.4
• Cullen, G (1971) The Concise Townscape, 1ste druk paperback, William Clowes & Sons, Limited London, Beccles and Colchester
• Lynch, K (1960) The Image of the City, Massachusetts Institute of Technology and the President and Fellows of Harvard College
§ 2.1
• ERIH - European Route of Industrial Heritage (2011) Over de industriële geschiedenis van Nederland, bekeken 20 april 2012, <http://www.erih.net/nl/industriele- geschiedenis/nederland.html>
§ 2.2
• BOEi - Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Explotatie van Industrieel Erfgoed (2008) Wat is industrieel erfgoed?, bekeken 20 april 2012, <http://www. boei.nl/paginas/view/7>
• Rijksdienst Cultureel Erfgoed (2012) Modernisering monumentenzorg, bekeken 20 april 2012, <http:// www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/monumenten- en-erfgoed-archeologie/monumenten/modernisering- monumentenzorg>
• Wever, M. (2008) ‘Niets zo praktisch als een
goedwerkende theorie’, Waarom de mindscape van het industrielandschap nauwelijks ruimte krijgt, Amsterdam
§ 2.3
• Meurs, P. Steenhuis, M., (2011) Herbestemming in
Nederland, Nieuw gebruik van stad en land, Nai uitgevers, Rotterdam
• Poolen, J (2011) Case OMK, ontwikkeling
oliemolenkwartier Amersfoort, NetzoDruk, Enschede
§ 2.4
• BOEi - Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Explotatie van Industrieel Erfgoed (2008) BOEI - Erfgoed in Ontwikkeling, bekeken 20 april 2012, <http:// boei.nl/paginas/view/6>
• BOEi - Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Explotatie van Industrieel Erfgoed (2008) BOEI - Projecten, bekeken 20 april 2012, <http://boei.nl/
81
§ 3.3.2
• Droste Holland (2011) 1863-1918 Van koekbakker tot chocoladefabrikant, bekeken 17 april 2012,<http:// www.droste.nl/nederlands/over_droste/
geschiedenis/1863_-_1918.php>
• ERIH - European Route of Industrial Heritage (2011) EBH-terrein, bekeken 17 april 2012, <http://www. erih.net/nc/nl/landen/detail.html?user_erihobjects_ pi2%5BshowUid%5D=16199>
• Federatie Industrieel Efgoed Nederland (2012) De Waarderplder; een bijzonder bedrijventerrein, bekeken 17 april 2012<http://www.industrieel-erfgoed.nl/index. php?option=com_content&view=article&id=1009:de- waarderpolder-een-bijzonder-bedrijventerrein&catid=45: onlangs-verschenen&Itemid=7>
§ 3.3.3
• Hosper landschapsarchitectuur en stedebouw (2008) Haarlem Droste-terrein, bekeken 17 april 2012, <http:// www.hosper.nl/droste-terrein>
• Max van Aerschot architect (2007) Nieuwe Energie, bekeken 17 april 2012, <http://www.vanaerschot.nl/ projecten/nieuwe-energie>
• Rijnboutt (2007) EBH Nieuwe Energie, bekeken 17 april 2012, <http://rijnboutt.nl/articles/365>
§ 3.4.1
• Gemeente Oude IJsselstreek (2009) DRU 1754 - 2003, bekeken 4 april 2012, <http://www.hetgietelinck.nl/ pages/geschiedenis.php?ber=20090714110353>
§ 3.4.2
• Gemeente Oude IJsselstreek (2009) DRU 1754 - 2003, bekeken 4 april 2012, <http://www.hetgietelinck.nl/ pages/geschiedenis.php?ber=20090714110353>
§ 3.4.3
• Gemeente Oude IJsselstreek (2009) Herontwikkeling, bekeken 4 april 2012, <http://www.hetgietelinck.nl/ pages/plan_het_gietelinck.php?ber=20090714112102>
§ 3.4.3
• Gemeente Oude IJsselstreek (2009) Het Portierscomplex, bekeken 4 april 2012, <http://www.hetgietelinck.nl/ pages/plan_het_gietelinck.php?ber=20090714112608>