Een vaste prijs voor het e-boek 71

Uit de juridische analyse in hoofdstuk 2 bleek dat de Europeesrechtelijke haalbaarheid van een vaste prijs voor e-boeken nog zeker geen uitgemaakte zaak is. Zo kleven er nog verschillende juridische problemen aan de Franse voorstellen waardoor ze kwetsbaar zijn. Duidelijk is wel dat in Frankrijk voor een smalle definitie is gekozen van het e-boek waarvoor een vaste prijs zou moeten gelden: het facsimile e-boek, de één-op-een omzetting van het gedrukte boek in een e- boek, aangevuld met een beperkt aantal functionaliteiten. Een bredere definitie die ook van toepassing is op verrijkte e-boeken, is niet alleen moeilijker te geven maar tevens kwetsbaarder voor de Europeesrechtelijke bezwaren dan de smalle definitie.

Daarom wordt er hier, bij de analyse van de verwachte effecten van een vaste prijs van het e- boek, louter uitgegaan van een vaste prijs voor de digitale versie van een gedrukt boek: het

facsimile e-boek. Een vaste prijs voor een verrijkt e-boek wordt als onhaalbaar gezien. Het is niet

mogelijk het verrijkte e-boek juridisch goed af te bakenen en te onderscheiden van andere digitale informatiebronnen en -diensten. Om een vaste prijs voor het facsimile e-boek in te stellen hoeft het gedrukte boek niet daadwerkelijk geproduceerd te worden, maar zou dat wel mogelijk moeten zijn, zonder (groot) verlies van functionaliteit. Dit e-boek kan doorzoekbaar zijn en interne links bevatten, maar biedt geen multimediale toepassingen, updates of koppeling met externe bronnen

154 _{Zie onder meer: Janneke Adema & Paul Rutten (2010). Digital Monographs in the Humanities and Social}

Sciences: Report on User Needs (ECP-2007-DILI-537002). Open access publishing in European networks

of user generated content. Ook losse hoofdstukken van een boek vallen niet onder deze definitie en daarom ook niet onder een vaste boekenprijs.155

Vervolgens dient zich de vraag aan wat de vaste prijs voor een e-boek precies inhoudt. Analoog aan de vaste prijs voor gedrukte boeken is het uitgangspunt dat het een vaste netto verkoopprijs is, die door de uitgever wordt vastgesteld en vervolgens voor een vaste minimumtermijn geldt.156 _Na deze minimumtermijn kan de uitgever besluiten over het al dan niet voortzetten van de vaste prijs. De vaste prijs voor het e-boek hoeft echter niet gelijk te zijn aan of in een vaste verhouding te staan tot die van het gedrukte boek. Ook is het mogelijk dat de vaste prijs van het gedrukte boek al is opgeheven en voor het e-boek nog geldt of omgekeerd. Omdat de ontwikkelingen op de e-boekenmarkt dynamischer zijn, is het eveneens mogelijk de minimumtermijn van de vaste prijs voor e-boeken korter te maken dan het jaar dat geldt voor gedrukte boeken, en de termijn waarna aanpassing van de vaste prijs mogelijk is korter dan een half jaar.

Bij een vaste prijs voor het e-boek is het verkopers in beginsel niet toegestaan e-boeken te verkopen voor een andere prijs dan de vaste prijs. Ook uitgevers kunnen de vaste verkoopprijs niet aanpassen of loslaten binnen de geldende termijnen. Ook prijsdiscriminatie tussen gebruikersgroepen (bijvoorbeeld een korting voor studenten of bezitters van het gedrukte boek) is niet toegestaan. Wel is voorstelbaar dat regelingen inzake bijzondere prijzen en kortingen – zoals van toepassing binnen het regime van de bestaande vaste boekenprijs – op vergelijkbare wijze van toepassing zullen zijn. Het is dan aan de uitgevers om al dan niet van die regelingen gebruik te maken.

Het e-boek leent zich in vergelijking met het gedrukte boek voor verschillende alternatieve aanbodmodellen. Denk bijvoorbeeld aan een abonnementsmodel gebaseerd op toegang tot een groot aantal boeken voor een vast bedrag per maand zoals voor wetenschappelijke boeken reeds gangbaar is. Of wellicht zit er muziek in een model waarbij boeken worden ‘gestreamd’ en wordt afgerekend op basis van leestijd of feitelijk leesgedrag. Voor muziek en video bestaan dergelijke modellen al. De toekomst zal moeten leren of consumenten ze ook voor boeken omarmen. Zulke modellen vallen buiten een eventuele vaste prijs voor het e-boek, omdat de betaling niet te herleiden is tot de vaste verkoopprijzen van de afgenomen boeken. In het voorgaande werd al benadrukt dat de verkoop van losse hoofdstukken evenmin valt onder de vaste boekenprijs. Ook wanneer de afname wordt gegoten in een verhuurmodel geldt geen prijsbinding: de verhuur van boeken valt buiten de reikwijdte van de vaste prijs. Voor gedrukte boeken kennen commerciële verhuurproposities veel praktische belemmeringen. Er zijn significante kosten verbonden aan levering en retournering, en boeken raken bij verhuur beschadigd. Ook is de periode waarin een uitgever veel omzet haalt met de verkoop van een titel beperkt, terwijl lezers ze anders dan bij huur-dvd’s doorgaans enkele weken in bezit zullen willen houden. Verhuur is in diezelfde periode het meest attractief, maar vereist dan gedurende een korte tijd een groot aantal

155 _{Het ligt voor de hand dat het in twijfelgevallen uiteindelijk aan de rechter zou zijn om desgevraagd te}

toetsen of een boek binnen de definitie van een facsimile-e-boek valt en daardoor een vaste e-boekenprijs van toepassing zou zijn.

156 _{Alternatief zou kunnen worden uitgegaan van een vast bruto verkoopprijs (excl. BTW), maar dat zou}

impliceren dat wanneer verkoop door een aanbieder gevestigd in het buitenland (bijvoorbeeld Amazon of Google) niet als omzeiling kan worden aangemerkt, deze aanbieder het BTW-tarief van het land van vestiging mag rekenen. Voor Amerikaanse aanbieders levert dit een concurrentievoordeel op van 10 tot 20 procent, waardoor de facto geen sprake meer is van een vaste verkoopprijs.

verhuurexemplaren. In de praktijk bestaat er om die reden voor gedrukte boeken buiten het schoolboekensegment geen commerciële verhuurmarkt.157

E-boeken bieden uitgevers nieuwe perspectieven voor verhuur. Alle praktische belemmeringen die hiervoor werden genoemd zijn afwezig. Daar komt bij dat de thans gangbare voorwaarden bij de aanschaf van een e-boek beperkingen kennen die het verschil met verhuur sowieso kleiner maken. Zo mag een aangeschaft e-boek vaak op een beperkt aantal e-readers worden gedownload en legt DRM beperkingen aan de mogelijkheden boeken op andere apparaten af te spelen en uit te lenen. Het is met andere woorden de vraag of e-boekenkopers bij inachtneming van die restricties de aangeschafte boeken na vijftien jaar en vele e-readers verder nog kunnen lezen. De vraag is ook of de gemiddelde lezer en koper van e-boeken dit bezwaarlijk vindt.

Hoe dan ook, de portee is dat koop en huur voor e-boeken veel dichter bij elkaar liggen dan voor gedrukte boeken. Dat stelt uitgevers in staat om buiten de vaste boekenprijs om aan e- boekenlezers een huuraanbod te doen dat functioneel vrijwel equivalent is aan koop. Denk aan verhuur voor onbepaalde tijd of voor enkele jaren, of verhuur met gratis of goedkope verlengingsopties. Het gegeven dat verhuur niet onder eventuele prijsbinding zal vallen, heeft een belangrijke implicatie: het zal aan de uitgever zijn om te bepalen of hij zich ook in de praktijk aan die vaste prijs wil binden, of dat hij zich met verhuurproposities aan de prijsbinding zal onttrekken. Voor die beslissing zal een uitgever een commerciële afweging van kosten en baten maken.