Inhoud.
I. JAN DE TWEEDEwordt, tot Graave, ingehuldigd. II. Stelt orde op de
Regeering, en verdraagt zig met de Vlaamingen. III. Sluit een Verbond met Brabant, Kuik en Heusden. IV. Men beweert, dat Holland aan 't Ryk vervallen is. Verdrag met Keizer Albrecht. Zeeland en Schoonhoven tot 's Graaven zyde overgebragt. V. Bisschop Willem valt in Amstelland. Sneuvelt. VI. Guy van Henegouwen wordt Bisschop. Vlaamsche Oorlog. Verdrag. VII. Nieuwe Kryg met de Vlaamingen, die Holland, Zeeland en de Stad Utrecht bemagtigen. De Brabanders vallen in Zuidholland. VIII. De Hollandsche Steden dryven de Vlaamsche bezetting uit. IX. De Vlaamingen, uit Zeeland, verjaagd, met hulp van Frankryk. Zierikzee ontzet. X. Jan van Renesse vlugt uit Utrecht, en sneuvelt op de Lek. XI. Jan de II. sterft. WILLEM DE DERDEvolgt hem op. Trouwt. XII. Twist tusschen de Edelen en Gemeente, over 't
draa-gen der gemeene lasten. XIII. Bestand met Vlaanderen. Verdrag met Brabant. XIV. Geschillen over den Koophandel met Engeland. XV. Oorlog met Vlaanderen. Nadeelig Verdrag. XVI De orde der Tempelieren alomme uitgerooid: onder anderen, te Zierikzee. XVII. Kryg van Bisschop Guy, tegen de Stelling werver Friezen. 't Slot te Vollenhove belegerd. Bisschop Guy sterft. XVIII. Amstel en Woerden aan Holland gehegt. XIX. Vlaamsche Oorlog. Vrede. XX. Graaf Willem maakt veele kosten. Huwelyk zyner Dogteren. De Kennemers verliezen hunne Voorregten. XXI. Verschil over 't Dordrechtsche Stapelregt. XXII. Filippa, Dogter van Graave Willem, trouwt met Eduard van Engeland. Gevolgen van dit Huwelyk. XXIII. Veranderingen in het Duitsche Ryk. Graaf Willem neemt 'er deel in. XXIV. Hy verkrygt groot gezag in 't Stigt. XXV. En in Friesland. Upstalsboomsche Wetten vernieuwd. XXVI. 't Graafschap van Zeeland aan Jonkheer Willem opgedraagen. XXVII. Handel met Eduard den III, over een Verbond tegen Filips den VI. XXVIII. Dood van Willem den III. Zyn aart. Waarom by de goedebygenaamd werdt. XXIX. WILLEM DE VIERDEvolgt hem op. Verbindt zig met Eduard den III. Steekt zig, in den Oorlog tusschen Frankryk en Engeland. XXX. Opkomst van Amsterdam. XXXI. Graaf Willem trekt naar Pruissen. XXXII. Kryg tegen de Stigtschen. Utrecht belegerd. XXXIII. Togt tegen de Friezen. XXXIV. Willem de IV. sneuvelt, in een gevegt, by Staveren.
I. Oogmerk van Graave Jan den II. in zyne reize naar Frankryk.
A Vennes hadt nog niet lang in Frankryk geweest, toen de tyding van 's Graaven dood hem bewoog, in aller yl, herwaards te keeren. Wat hem de reis naar Frankryk hadt doen onderneemen, is nergens klaar aangetekend(a). Laater Schryvers hebben gegist, dat hy zig ten Lande uit begeven hadt, om te minder verdagt te zyn van deel aan 's Graaven dood gehad te hebben. Doch hier van is geene zekerheid. Wy hebben reeds, in 't voorbygaan(b), doen zien, dat hy naauwe Vriendschap met het Fransche Hof onderhieldt. Zelfs hadt hy zig, in een Verbond van onderlinge
bescherming begeven met Filips den Schoonen, Koning van Frankryk. Volgens dit Verbond ‘moest de Koning den Graave tegen elk, byzonderlyk tegen Guy van Vlaanderen, die hem Namen onthieldt, beschermen. De Graaf hadt den Koning, insgelyks, zyne hulp toegezeid, tegen Graave Guy en alle anderen, den Koning van Duitschland en den Bisschop van Luik, zyne Leenheeren, alleenlyk uitgenomen. Ten dien einde, moest hy den Koning vyftien honderd gewapende mannen leveren, die in 's Konings Soldye staan zouden, en alleen in Vlaanderen en Henegouwen tot aan de Seine toe, zouden behoeven te dienen(1). De Koning moest, ten
zy-(a) Zie MELISSTOKEin Jan. I. bl. 175.
(b) IX.Boek, bl. 103 en 128.
(1) De Soldy voor deeze Manschap was, in 't Verbond, vastgesteld op deezen voet: eenBanneret
of Ridder genoot twintig, eenBacbelier of Knaap tien, en een Escuyer of Paadje vyf stuivers
nen kosten, ook bezetting leggen in eeninige Sterkten van Henegouwen, en alle vyandlykheden weeren. Ook zou men geene Vrede maaken, dan met wederzydsche toestemming.’ Dit Verbond was, in Bloeimaand des jaars 1297, tePont S. Maixence, geslooten(c): en werdt, sedert, gevolgd van verscheiden' voordeelen, zo voor den Koophandel, als in andere opzigten, door Filips aan Avennes, gegund(d). Men zou, derhalven, vermoeden mogen, dat dit Verbond en 't gene 'er uit gevolgd was Avennes de reis naar 't Fransche Hof hadt doen onderneemen. Doch dit 's eene bloote gissing. Alzo hy wel gezien was by den Koning, konnen 'er verscheiden' andere redenen geweest zyn, die hem ten Hove riepen.
Hy wordt, in Holland, ingehuldigd.
Avennes, in den aanvang van Wintermaand des jaars 1299, uit Frankryk te rug gekeerd zynde, vondt de Hollandsche Edelen(e)en Steden gereed, om hem, als wettigen Erfgenaam van Jan den I, tot Graave in te huldigen. Hy begaf zig, ten deezen einde, terstond naar Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden en Alkmaar, alwaar men hem trouwe zwoer(f), en, by bezegelde
Brie-(c) Alliance entre Philippe & Jehancp. MARTEN. & DURAND. Thes. Anecd.Tom. I. c. 1284.
(d) Act. Philippi Reg.apud eosd. Tom. I. c. 1291-1294.
(e) WILHELM. PROCURAT.ad annum 1299. p. 549.
ven, tot Landsheer aannam. De Brief der Poorteren van Dordrecht, het oudste Gedenkstuk van deeze soort, my bekend, is nog voor handen(g), en van deezen inhoud:
Brief der Poorteren van Dordrecht.
‘Wy Scepene, Raed ende Gemeente van der Porten van Dordrecht maken cond ende kennelyck allen den gbenen, die deze Letteren sien sullen of horen lesen: Dat wi eenen Hoogben, Edelen Prince, ende eenen waerden Heere, Janne, Grave van Henegouwen,die van rechten Oyrie Grave is in Hollant, in Zeelant ende Heere in Vrieslant, ontfanghen hebben in onsen rechten Heere, Grave te wesene ende Heere, in dien vorsz. Landen, ende hebben hem Hulde ghesworen met ghestaveden eede, hem te houdene over onsen rechten Lants-Heere, ende syn gherechte hoyr na hem, ende hem altoes te doene, alse wi onsen rechten Lants-Heere sculdich syn te doene. In kennessen van deser dinck, hebben wi desen Brieff beseghelt, uuythanghende met onser Porteren gemeinen Zeghele. Ghegheven in 't Jaer ons Heeren MCC neghen ende neghentich, des Vridaghes voer Sinte Lucyen daghe’, [dat is, den tienden van Wintermaand].
De Graaf heeft, ongetwyfeld, ook 's Lands Ingezetenen gezwooren: want schoon de oude Schryvers, zulks, by deeze gelegenheid, niet aantekenen; 't vervolg deezer Geschiedenissen zal ons egter doen zien, dat het, hier te lande, in een bestendig gebruik, geweest is. De Graafschappen van Holland en Zeeland werden dus, in Jan den II, voor de
ste reize, zo ver men met zekerheid weet, in den tyd van vier eeuwen, tot een ander Stamhuis, naamlyk, dat van HENEGOUWEN, overgebragt.
II. De Graaf stelt orde op de rust des Lands. 1300.
De eerste zorg van Graave JAN DEN TWEEDENliep over het verzoenen of bedwingen van allen, die deel aan de dood van Graave Floris gehad, of Heere Wolferds zyde gehouden hadden. Zeeland was nog vol van deeze soort van misnoegden. En de Graaf was met reden bedugt, dat zy de Vlaamingen, die hem al lang een kwaad hert toedroegen, tot het onderneemen der voorige vyandlykheden, beweegen mogten: 't welk hem, in den aanvang zyner Regeeringe, gantsch kwalyk komen moest. Hy steunde wel op zyn Verbond met Frankryk; doch 't kon ligt gebeuren, dat de hulp, die hy van dien kant wagtte, te laat kwam: om niet alleen de aanslagen der Vlaamingen te verydelen; maar ook de inwendige beroerten in Zeeland en elders te stillen. Dat diergelyke zorgen den Graave prangden, is af te neemen, uit eenen zyner Brieven, den agtsten van Louwmaand des jaars 1299 [1300], gegeven, waar by hy ‘allen Koopluiden, Engelschen, Brabanders, Vlaamingen, Duitschers en anderen, vryheid geeft, om te Dordrecht te komen handelen, zulken alleenlyk uitgenomen, die deel aan den aanslag tegen Graave Floris gehad hadden. En in geval 'er Oorlog ontstaan mogt, tusschen hem en der Koopluiden Heeren, belooft hy den Koopluiden eene maand tyds, om zig en hunne goederen te bergen(h).’
Renesse schynt zig met den Graave te willen verzoenen.
Niet lang hier na, vervoegde Jan van Renesse, die, sedert dat hy, door toedoen van Heere Wolferd, gebannen geweest was, bui's Lands gezworven hadt, doch na Wolferds dood te rug gekeerd was(i), zig by Graave Jan den II, aanbiedende, zig, wegens den aanslag tegen Graave Floris, waar mede hy, door Gerard van Velzen, betigt was, volkomen te willen zuiveren, en borg voor zyn goed gedrag te willen stellen. 't Zy dat dit hem ernst ware, of niet; de Graaf gaf bevel, om een' schriftelyken Borgtogt op te stellen. Doch toen dit geschied was, kon Renesse geene Borgen vinden. De onderhandeling werdt hier op afgebroken. Renesse begaf zig naar
+
Hy verwekt eenen opsland in Zeeland.
Zeeland,+alwaar hy, met die van Borselen samenspannende, eenen gevaarlyken opstand verwekte, en binnen korten tyd grooten aanhang kreeg(k).
Hy maakt zig meester van Schouwen.
De Graaf hadt, op de eerste tyding hiervan, wel eenig Volk op de been gebragt, met welk hy naar Zierikzee overgesteken was. Doch Renesses magt overtrof de zyne verre; zo dat hy niets onderneemen durfde. Zierikzee uitgenomen, maakte Renesse zig eerlang meester van gantsch Schouwen, alwaar zyne goederen gelegen waren. De Graaf ontboodt, hier op, eene Vloot uit Holland, die, onder 't geleide van den Heere van Reimerswaale(2)en van Guy van Henegouwen, in
(i) MELISSTOKEin Jan I. bl. 150, 168.
(k) MELISSTOKEin Jan II. bl. 177.
(2) Veelligt, is deeze Heer van ReimerswaaleKarming van Reimerswale geweest; dien ik, in
eenen Brief van den jaare 1310, genoemd vind, by Box-HORNop REIGERSB. II. Deel, bl. 136.
Walcheren, landen moest. Doch eene schielyke donderbui verstrooide de Vloot, die den misnoegden Zeeuwen, gedeeltelyk, in handen viel. Guy zelf werdt, by deeze gelegenheid, gevangen genomen; doch kort daar na uitgewisseld tegen de Zoonen van Heere Wolferd, die Graaf Jan, van wegen den Koning van Frankryk, eenigen, tyd in hegtenis gehouden hadt(l).
Bestand, door bemiddeling van Frankryk, bewerkt.
Karel van Valois, Broeder van Filips den Schoonen, voerde, ten deezen tyde, eenen voorspoedigen Kryg in Vlaanderen(m), en belette de Vlaamingen hunnen Vrienden in Zeeland te ondersteunen. Dit gaf Graave Jan, die anders, door 't verlies zyner Vloote, zeer in 't naauw gebragt zou geweest zyn, voor eenen tyd, eenige ruimte, terwyl Renesse's aanhang, voor het keeren van den kans des Oorlogs, bedugt was. Beide de partyen namen, derhalven, greetiglyk aan de bemiddeling, die hun, door Valois, uit zyns Broeders naam, aangebooden werdt. Eerlang werdt het geschil tusschen Graave Jan en Renesse aan de Uitspraak van Koning Filips verbleeven. Tegen S. Jans Misse, zynde den vierentwintigsten van Zomermaand, moesten Partyen, te Biervliet, Borgen of Gyzelaars leveren, voor de onderhouding van 't Bestand, 't welk, tot
(l) MELISSTOKEin Jan II. bl. 178, 179.
dien tyd toe, geslooten was. De Graaf deedt dit, doch Renesse bleef in gebreke. 't Bestand tot in de helft van Oogstmaand verlengd zynde, handelde men, aan 't Fransche Hof, midlerwyl, over eene Vrede. Doch Renesse, vermoedende of bemerkende, dat de Koning te zeer over 's Graaven zyde helde, brak de onderhandeling af, en keerde wederom herwaards(n).
III. Graaf Jan verbindt zig met den Hertog van Brabant: en maakt een Verdrag met de Heeren van Kuik en van Heusden.
Terwyl de onderhandeling nog duurde, deedt de Graaf zyn best, om 't getal zyner Partyen te verminderen. Omtrent het midden van Hooimaand, sloot hy een Verbond van Vriendschap en onderlinge bescherming met Jan den II, Hertog van Lotharingen en Brabant(o): die, deel aan den aanslag tegen Graave Floris gehad hebbende, ten zelfden tyde, beloofde, voor de rust van de ziele des vermoorden, eenige
Bedevaarten en andere foorten van Boeten te zullen doen(p). Ook bewerkte Hertog Jan een onderling verdrag, tusschen Graave Jan ter eener, en Jan, Heere van Kuik, en Jan, Heere van Heusden ter anderer zyde, by welk, Partyen zig verbonden, elkanderen geene schade te zullen toebrengen(q).
Aanmerkingen hier over.
Beide deeze Overeenkomsten moesten, in de tegenwoordige omstandigheden, voordeelig voor Graave Jan gekeurd worden. Alleenlyk, mag men twyfelen, of het Verdrag met
(n) MELISSTOKEin Jan II. bl. 179, 180.
(o) Vide Thes. Anecd. MARTEN. & DURAND.Tom. I. c. 1312, 1313.
(p) Vide Thesaur. MARTEN. & DURAND.Tom. I. c. 1312.
de Heeren van Kuik en van Heusden, niet aanliep tegen de Beloste van zig nooit met deezen twee te zullen verzoenen, in Wynmaand des voorgaanden jaars, aan de Hollandsche en Zeeuwsche Steden, gedaan(r). Op het Verbond met den Hertoge van Brabant was minder te zeggen, alzo hy niet met naame van den Zoen
uitgeslooten was. Doch het werdt, van 's Hertogen zyde, niet lang gehouden: gelyk wy wel haast zien zullen.
IV. Renesse beweert, ten Keizerlyken Hove, dat Holland aan 't Ryk vervallen is.
Renesse, vast naar alle kanten uitziende, om zynen aanhang te sterken, trok elk aan zyne snoer, die eenig deel aan den aanslag tegen Graave Floris gehad hadt. Floris van Borselen, die den Graave reeds hulde hadt gedaan, en zyne Kleederen droeg, was nu één der eersten, die hem af, en Renesse toevielen. Deeze hadt voor, Graaf Jan van 't Graaflyk bewind over Holland en Zeeland te doen ontzetten: en vervoegde zig, om dit te weeg te brengen, ten Keizerlyken Hove, voorgeevende, dat het Graafschap, als een Leen des Ryks, met het afsterven van Graave Jan den I, aan 't Ryk vervallen was, en door Jan den II, onwettelyk beheerd werdt. Hier voegde hy by, dat de Keizer, toenAlbrecht van Oostenryk, zig, met een maatig Leger, ligtelyk, van het Graafschap meester zou konnen maaken, alzo de Edelen en Steden gereed stonden, om hem toe te vallen, zo dra hy zig, hier te Lande, vertoonde. Kortom, hy wist zynen voorslag den Keizer zo smaaklyk te maaken, dat deeze een besluit nam, om zig
in 't bezit van Holland en Zeeland te stellen(s).
Aanmerkingen over dit voorgeeven.
Renesses voorgeeven, dat het Graafschap aan 't Ryk vervallen was, zou grond gehad hebben, indien men het als een kwaad Leen, welk alleen op de mannelyke Nakomelingen van den Bezitter versterven kon, moest aanmerken. Doch wanneer men het hieldt voor een goed vry Ryks-Leen, welk op den naasten erfgenaam, 't zy vrouw of man, verstierf; gelyk het, sedert, doorgaans aangemerkt is, moest zyn voorgeeven, als ongegrond, verworpen, en Jan de II, voor wettigen Bezitter van 't Graafschap, gehouden worden. Ondertusschen, kon Renesses stelling met eenigen schyn worden beweerd, alzo men nog geen voorbeeld gehad hadt van het versterven van 't Graaflyk bewind op iemant, die, uit den zydtak, langs eene Vrouwe, gesprooten was.
Keizer Albrecht poogt een' inval in Holland te doen; doch keert te rug, zonder zyn oogmerk bereikt te hebben.
Keizer Albrecht, die zig reeds vleidde met de hoop van Holland en Zeeland haast voor zyne overmagt te zien buigen, vondt zig egter, in deeze verwagting, bedroogen. Terwyl hy te Keulen een Leger verzamelde, hadt hy heimelyk Brieven aan de Hollandsche en Zeeuwsche Steden afgevaardigd, in welken hy van den toeleg kennis gaf(t). Eenigen deezer Brieven werden Graave Jan in handen gesteld, die, terstond daar op, door gantsch Holland, Heirvaart beschryven deedt, en een aanzienlyk Leger van Edelen en Poorters op de been bragt. De Keizer kwam, met zyne
(s) MELISSTOKEin Jan II. bl. 181.
magt, in Oogstmaand, te Nieuwmegen; alwaar hy den Graave dagvaarde, onder belofte van vrygeleide. Doch deeze, onderrigt dat 's Keizers Leger zo talryk niet was als het zyne, schroomde niet, te Gorinchem, alwaar de Zamelplaats geweest was, scheep te gaan, en den Waalstroom op naar Nieuwmegen te ftevenen. Naar maate dat hy naderde, week de Keizer agterwaards, tot aan Kraanenburg toe. De Graaf ontscheepte zyn Volk by Nieuwmegen, en zou voortgetrokken hebben, indien Wighald, Aartsbisschop van Keulen, tusschen beide treedende, geen Verdrag bewerkt hadt: waar by Keizer Albrecht beloofde ‘te rug te zullen keeren, en Graaf Jan in 't gerust bezit zyner Landen te zullen laaten: mids dat hy dezelven, van den Keizer, ter leen ontving(u); gelyk geschiedde. 't Verdrag werdt geslooten, op den vyftienden van Oogstmaand(v).
De Zeeuwen poogen zig te vergeefs met de Keizerschen te vereenigen.
De Graaf, den Waalstroom afzakkende, kreeg, onder weg, tyding, dat de Zeeuwen, met eene Vloot van honderd Schepen, de Lek kwamen opvaaren, om zig met de Keizerschen te vereenigen. Drie dagen na 't maaken van 't Verdrag, troffen zy den Keizer aan, die hun kennis gaf van 't gene 'er geslooten was, en riedt te rug te keeren(w).
Zeeland verklaart zig voor Graave Jan.
De Graaf, wel voorziende, dat de Zeeuwen den Keizer byspringen zouden, hadt, voor zyn vertrek uit Holland, zynen ZoonJan,
Graa-(u) BEKAin Wilhelmo II. p. 102. TRITHEM. Chron. Hirsaug.ad anr. 1300. Conf. Chron. Colmar. ad
ann. 1300.
(v) MELISSTOKEin Jan II. bl. 181, 182.
ve van Oostervant(3), en Witte van Haamstede, die in Zierikzee gebleeven waren, bevolen, dat zy den Zeeuwen niet moesten beletten scheep te gaan; doch zo dra dezelven vertrokken waren, hunne Sloten aantasten, en hunne Landen plat branden. Dit bevel was uitgevoerd. Oostervant en Haamstede hadden zig, in 's Graaven afzyn, gantsch Schouwen, Walcheren en Zuidbeveland onderworpen, en 's Graaven vyanden, daarenboven, uit Bergen op Zoom, verdreeven(x). De gevangenen werden, door Oostervant, streng gehandeld: waarom men hem, sedert, hier te Lande,Jan zonder genade noemde(y).
De Vloot der misnoegde Zeeuwen wordt verstrooid.
Graaf Jan, onderwyl te Dordrecht gekomen, kreeg zo dra geene kennis van 't gene in Zeeland gebeurd was, of hy besloot de Zeeuwsche Vloot, die hy langs de Lek te rug verwagtte, te onderscheppen. Elk was gereed om hem ten dienst te staan. De Merwe en de Lek werden terstond bezet met Schepen. De Graaf hieldt zig op de Merwe, voor Dordrecht. En 't leedt niet lang, ofJan, Heer van Arkel, liet hem boodschappen, dat de Zeeuwen, niet langs de Lek, maar langs de Waale, afkwamen, en reeds voorby Tiel waren. De Graaf ontboodt, hierop, terstond de schepen, die op de Lek lagen, en stelde zig in staat, om de Zeeuwen, zo zy Dordrecht voorby wilden, wel te ontvangen.
Dee-(3) 't Graafschap Oostervant lag in Henegouwen.Bouchain was 'er de Hoofdstad van.
(x) MELISSTOKEin Jan II. bl. 183, 185, 186.
zen, den nagt te Bommel gesleeten hebbende, bragten 't, des anderendaags, tot voorWerkendam, toen de eerste Plaats van Holland aan deeze zyde. De Graaf was hun reeds, te water en te lande, te gemoet getoogen; waar van zy zo dra geene kennis gekreegen hadden, of zy begaven zig van 't Hollandsch Grondgebied te rug naarWoudrichem, voorgeevende verder de Maaze op naar Heusden te willen. Doch toen het Hollandsch Leger naar Dordrecht te rug gekeerd was, stapten de Zeeuwen